Aynı metnin devamında Bediüzzaman der ki: "Külliyet intizama delildir. Zira birşeyde intizam olmazsa hüküm külliyetiyle cereyan edemez. Çok istisnaâtıyla perişan oluyor." Benim de yukarıda 'kaotik olmamak' ile kastettiğim aslında bu idi. Evet. Bilim dediğimiz şey, bütün dallarıyla, zaten bize bunu anlatıyor. Biz fiilerin belli şartlarda tekrar ettiğini, yani yaratılışlarının yasalara bağlı olduğunu, eylemlerinin onların kalıplarında sürdüğünü keşfediyoruz. Bu keşfimiz sayesinde aynı şartları kurgulayıp tecrübeliyoruz. Bu tecrübe asla 'yaratmak' anlamına gelmiyor. Zira yaratmanın bizim oluşturduğumuz şartlardan başka evren kadar şartı var. Yani biz ancak milyonlarca parçadan oluşmuş bir yapbozun son parçasını yerine koyuyor gibiyiz. Böylece resmi bütünlüyor gibiyiz. Ancak resmin yaratılışı son parçayı koyana düşmez. Ya? Ondan evvel milyonlarca parçayı yerleştirenin hakkıdır. Çünkü zaten o son parçayı seçen de nihayetinde resmin içindeki parçalardan birisidir.
Bu yüzden Bediüzzaman'ın inayeti "Sâniin vücut ve vahdetine işaret eden delillerinden biri de inayet delilidir. Bu delil, kâinatı ve kâinatın eczasını ve envâını ihtilâlden, ihtilâftan, dağılmaktan kurtarıp bütün hususatını intizam altına almakla kâinata hayat veren nizamdan ibarettir..." şeklinde tarif etmesi bana tuhaf gelmiyor. Zira nizam içinde hareket etmek her inayetin başı gibi. Bizim hayatta eylediğimiz her fiil evvelinde alınmış kapsamlı bir yardımın sonucu. Bir bağışın neticesi. Bir ikramın veresesi. Santraldeki düğmeyi çeviren işçinin "Bütün şehre elektriği ben veriyorum ulan!" diye böbürlenmesi ne kadar haksa bizimkisi de o kadar hak. Ne kadar haksızsa o kadar haksızız. Halbuki şehre elektrik vermek o işçi gibi daha nice nice işçinin/emeğin sonucudur. Onların adına cezalandırılsa yeridir.
Efendim, mevzular şeker, fakat dilimizi de kaydırıyor. Ben size başka birşey anlatacağımın sözünü verdim. Oraya doğru direksiyon kırmaya çalışayım. Bu 'hayrın küllî' ve 'şerrin cüzî' olması meselesi beni hep Âdem aleyhisselam ile İblis'in kıssasına götürür. Hani orada, Âdem aleyhisselama cümle melekler secde eder, yalnız İblis bedbahtı arızaya sarar. İşte mürşidim bu kıssaya dair çok ehemmiyetli birşey söyler: "(...) nev-i beşere kâinatın ekser maddî envâları ve o envâın mânevî mümessilleri ve müekkelleri musahhar olduklarını ve nev-i beşerin hassalarının bütün istifadelerine müheyyâ ve münkad olduklarını ifham etmekle beraber; o nev'in istidadâtını bozan ve yanlış yollara sevk eden mevadd-ı şerire ile onların mümessilleri ve sekene-i habiseleri o nev-i beşerin tarîk-i kemâlâtında ne büyük bir engel, ne müthiş bir düşman teşkil ettiğini ihtar ederek, Kur'ân-ı Mu'cizü'l-Beyan, birtek Âdem ile cüz'î hadiseyi konuşurken, bütün kâinatla ve bütün nev-i beşerle bir mükâleme-i ulviye ediyor."
Yani, dikkat buyurunuz, bu kıssa bir açıdan da 'hayrın küllî' ve 'şerrin cüzî' oluşunun anlatıldığı kıssadır. Çünkü, kaidede söylendiği gibi, Âdem aleyhisselama küllî olan melekler dostluk göstermiş, cüzî olan İblis düşman olmuştur. İnsan da düşmanının peşine düşmedikçe kainattan hep hayır görür. Hayrından alır. Hayır üretir. Ondan gördüğü şer de artık kendi aptallığındandır. Çünkü o kadar imkân içinde tutup tek yanlış şıkka koşmak aptallıktır. Açgözlülüktür. Hırstır. Kibirdir. Yalancılıktır. Hırsızlıktır. Ama nihayetinde hep istisnanın seçimidir. Evet. İnsana ilişen şerler hep onun istisnayı seçmesi üzerine elbisesine bulaşır. Tıpkı meyvesi yasak olan tek ağacı seçmesi gibi. Yoksa diğer ağaçların meyveleri serbesttir. Sözgelimi: İçeceklerin çoğusu serbesttir de sarhoş edeni yasaktır. Zira zarardır.
İşte, tam da bu açıdan seyredince, Fatiha'nın Rabbü'l-Âlemîn'e hamdederek başlaması, fakat nihayetinde 'gazaba uğrayanların' ve 'dalalete düşenlerin' yolundan yine o Rabbü'l-Âlemîn'e sığınarak bitirmesi çok anlamlıdır. Tıpkı dilimizin zikriyle mütelezziz olduğu şu duadaki gibidir: "Elhamdülillahi alâ külli hâl sive'l-küfri ve'd-dalâl." Yani: "Küfür ve dalalet hariç her halden dolayı Allah'a hamdolsun." Allahu'l-a'lem. Burada sanki bir dairenin tamamlanması vardır. Âdemiyetimizin ilk ferdi Âdem aleyhisselamın kıssasıyla bizim hikâyemizi birbirine bağlayan bir tamamlanmadır bu. Rabbü'l-Âlemîn olan Allah'a hamdedilir, zira o âlemlerin tamamı insanın yanındadır, hayrının yardımcısıdır. Fakat seçmekte ısrarcı olduğu istisnalar hakkında da uyarılır. İstiaze edilir. Cüzî olan şerden kaçınılmalıdır. İstisnaların yeri ise bahsin sonudur. Evet. Cüzî olanın sona bırakılması ayrıca uyarıcıdır. Tıpkı sınavlarda 'kaydırma yapılmaması' noktasındaki uyarıların sayfanın nihayetinde kalması gibi. Elhamdülillah. Peki. Ne diyelim? Cenab-ı Hak, mushafta ilkin sonuna yerleştirdiğini, dikkatimizde her işimizin başına yerleştirsin. Âmin. Âmin. Âmin.
