Tevekkül aslında ne demek? (2)

Mürşidimin 2. Lem'a'da "Herbir günah içinde küfre gidecek bir yol var..." demesi, bence biraz da şununla alakalı: Her günah bir tevekkülün terkidir. Daha evvel de "Tevekkül aslında ne demek?" başlıklı yazımda dikkat çekmeye çalışmıştım. Tevekkül 'amelsizlik' değil, 'amelden sonrasını Allah'a bırakma' da değil, 'niyetle başlayan, amel ediş şekliyle devam eden ve neticeye kadar uzanan' bir süreci Allah'a bırakmadır. Ne demek bu? Mezkûr yazıdan bir alıntıyla izah edeyim:

"Tevekkülü salt 'elinden geleni yapıp neticeyi Cenab-ı Hak'tan bekleme' olarak tarif etmek bence eksik bir tanımlamadır. Zira tevekkül sadece 'fiilden sonrasını' kapsayan bir bekleme süreci değildir. 'Fiilden önceyi' de kapsayan bir teslimiyet sürecinin adıdır tevekkül. Bir bakış açısı, hatta yaşam açısıdır. Sonradan hayata katılmaz. Üzerine yaşanır. Bununla ne demek istiyorum: Tevekkül eden insan, daha eylemeye başlamadan önce bir teslimiyet yoluna girer aslında. Bu teslimiyet sadece neticenin Allah'a bırakılması şeklinde değildir. Neticeyi elde ederken izlenecek yolun da Allah'a teslimidir. İşte bu noktaya ikinci bir dikkat lazım: Şeriat zaten bizi neyden sorumlu tutar? Şer'î emirler hangi noktalarda bağlayıcıdır? Süreç için, öyle değil mi? İşte tevekkül, süreçte varolacak bütün eylemelerin Allah'ın razı olduğu eylemeler şeklinde olmasına çalışmaktır. Bize mantıklı(!) görünmeseler bile."

Yani dinin varlığı topyekün bir tevekküldür. Sırr-ı teklif denilen, üzerine imtihan edildiğimiz şey, sırr-ı tevekküldür. Biz İslamî emirleri/nehiyleri yerine getirirken sonuçlarının kazandıracağı hususunda Allah'a tevekkül ederiz. Aklımız, eylediğimiz her işin sonuçları konusunda bize sağlıklı veriler vermez. (Faizi 'kazandıran' görür mesela, zekatı 'kaybettiren.') O sağlıklı veriler verse de nefsimiz bu verilerle tatmin olmaz. İşte bu noktada, aksi yöndeki tüm yönlendirmelere karşı, Allah'a tevekkülümüzle ayakta dururuz.

Bütünün Rabbi, yani Rabbu'l-Âlemin olan, odur. Bizler parçayız. Aklımızla parçalardan çıkardığımız sonuçlar bütün hakkında yanıltıcı olabilir. Ama bütünün sahibinin verdiği emirler/nehiyler bütün hakkında yanılmaz. Hayır vücudîdir/varlıksaldır ve varlıksal olan da bütüncül veya 'bütüne uyumlu' olandır. Parçanın varlığı ancak bütünle devam eder. Bütünle tekerrür eder. Bütünle anlamlanır. Parça sona erse de bütünün varlığı devam eder. Bütün adına varolanlar veya o bütünde bir anlam bulanlar da, parça olarak sönseler bile, bütünle birlikte varolmaya devam ederler.

Bediüzzaman'ın "İnsanda iki vecih var. Birisi, enâniyet cihetinde şu hayat-ı dünyeviyeye nâzırdır. Diğeri, ubûdiyet cihetinde hayat-ı ebediyeye bakar..." derken dikkatimizi çektiği de bence budur. Ubudiyet, bütünün anlamı adına yapılan şeydir. Enaniyet, parçaya sahip çıkmak adına girişilen iştir. İnsan varolarak yok olamaz. Ama sahip olarak yok olabilir. 'Fenafillah' olarak tabir edilen o muhteşem makam, madem o makamın ehli hakikaten yok olmamaktadır, o halde dünyanın 'sahiplik cihetiyle' terkidir. Peki, dünya sahiplik cihetiyle nasıl terkedilir? İşte bunu bize tevekkül söyler. İnsan tevekkül ettiği her yerde aslında bir şekilde sahipliğini terkeder.

Bir duvarcı ustası bir mimara tevekkül eder. Böylece yapması emredilen duvardan başka birşeyi kafasında/kalbinde taşıması gerekmez. Ancak bu rahatlığın bedeli aynı zamanda şudur: Mimarın tasarladığı planlar çerçevesinde çalışmaya mecburdur. Eğer tevekkülü terkederse planın da dışına çıkar. Eser bozulur. İşte bu yönüyle her günah o yöndeki bir tevekkülün terkidir.

6. Söz'ün tefsir ettiği, Tevbe sûresinin 111 ayeti olan; "Allah müminlerden, mallarını ve canlarını, kendilerine (verilecek) cennet karşılığında satın almıştır. Çünkü onlar Allah yolunda savaşırlar, öldürürler, ölürler..." aslında bize tevekkülü tarif eder. Biz tevekkülle, yani yolunda amel ederek, canlarımızı ve mallarımızı uğrunda feda ettiğimiz Allah'tan bir cennet alırız. Bunu sadece ahiretteki cennet olarak anlamaz Bediüzzaman, 'beş derece kâr içinde kâr' diye tarif ettiği beş tür cennetten bahseder. Bazıları bu dünyadadır.

Peki, kolay mıdır tevekkül? İçindeki 'firavuncuk'tan vazgeçemeyenler için zordur. Çünkü insan 'deli gibi sahip olma' arzusuyla yaratılmıştır. (Bu yüzden belki de alışveriş yapmak kimilerini rahatlatır.) Fakat, sahip olma arzusuna sahip olduğu halde, sahip olmakla gelecek sorumlulukları taşıyacak gücü yoktur. Neden yoktur? Çünkü birşeyin sahibi olmak aslında onun Rabbi olmaktır. Birşeyin Rabbidir ancak sahibi. Çünkü Rablik, o şeyin muhtaç olduğu her türlü terbiye ve tedarikle maksada sevkedilmesini gerektirir. Peki, insanda sahip olduklarını arızasız bir şekilde maksatlarına yönlendirebilecek bir kudret, bir ilim, bir irade var mıdır? Olmadığını 6. Söz'ün başındaki hikaye anlatır bize:

"Bir zaman bir padişah, raiyetinden iki adama, herbirisine emaneten birer çiftlik verir ki, içinde fabrika, makine, at, silâh gibi herşey var. Fakat fırtınalı bir muharebe zamanı olduğundan hiçbir şey kararında kalmaz; ya mahvolur veya tebeddül eder, gider. Padişah, o iki nefere, kemâl-i merhametinden, bir yaver-i ekremini gönderdi. Gayet merhametkâr bir ferman ile onlara diyordu: Elinizde olan emanetimi bana satınız; ta sizin için muhafaza edeyim, beyhude zayi olmasın. Hem muharebe bittikten sonra size daha güzel bir surette iade edeceğim. Hem güya o emanet malınızdır; pek büyük bir fiyat size vereceğim. Hem o makine ve fabrikadaki aletler benim namımla ve benim destgâhımda işlettirilecek; hem fiyatı, hem ücretleri birden bine yükselecek. Bütün o kârı size vereceğim. Hem de siz, âciz ve fakirsiniz. O koca işlerin masârifâtını tedarik edemezsiniz. Bütün masarifatı ve levâzımatı, ben deruhte ederim. Bütün varidatı ve menfaatı size vereceğim. Hem de terhisat zamanına kadar elinizde bırakacağım. İşte beş mertebe kâr içinde kâr!"

Allah bize tevekkül ile sahip olacağımız bir cennet vadediyor. Kur'an'da bu kadar sık tevekkülün vurgulanması da bundan belki. Sahipliğin terki yüklenmekten gelen her sıkıntıdan kurtarır. Günahtan şirke uzanan o korkunç ve korkutucu cendereden çıkmanın yolu, yolun bir yerinde durup, 'bütünün sahibi/Rabbu'l-Âlemin' olan Allah'ın doğru/yanlış dediğinin kanaatimize göre doğru/yanlış olandan daha doğru olduğunu itiraf ve istiğfar edebilmekte. Bu kabulun ardından haketmediğimiz sahipliği terketmeye başlayacağız. Terkettikçe farkedeceğiz ki, hatalar, kendimize yaptığımız zulümler. Taşıyamayacağımız yükleri alıyoruz omzumuza. Başımıza ne gelirse bundan geliyor. Demem o ki arkadaşım: Tevekkül, yükümüzü 'Kadîr-i Külli Şey/Herşeye gücü yeten'e ve Alim-i Külli Şey/Herşeyi en iyi bilene' bırakmaktır. Çünkü ancak onun gücü yeter.

Yoksa İsrailoğulları yahudiler değil mi?

Bu, bencileyin bir 'komplo teorisi' yazısı olacak. Belki endişesinde isabet de etmeyecek, ama (huyumu biliyorsunuz) yine de yazılacak. Son zamanlarda birçoklarında İsrailoğulları ile ilgili ayetleri 'ırk/millet' üzerinden değil de 'zihin/ahlak kodları' üzerinden okumaya bir yatkınlık görüyorum. Üstelik son on yılda arttı da bu yatkınlık. (Konu hakkında yazılmış makaleler ve çıkarılmış kitaplar dahi var.) Bu yaklaşım bir açıdan doğru da. Kur'an'daki ayetlerin sadece 'olay okuması' olarak değil, o olayın haber verdiği 'her zamanda geçer kanunların okuması' olarak düşünülmesi bakışaçımızı çok zenginleştiren birşey.

Mürşidimin kıssa-i Kur'aniye bahsinde dikkatimizi çektiği gibi: "Kur'ân-ı Hakîm'de bazı hâdisât-ı tarihiye suretinde zikredilen cüz'î hadiseler küllî düsturların uçlarıdır." Ancak bu okumalar sırasında unutulmaması gereken hassasiyet kanaatimce şudur: Küllî düsturun arayışında olan kişi, o düstur-u küllînin adına/sarhoşluğuyla haddini aşıp, zikredilen olayı inkâra yeltenmemelidir. Eğer inkâra başlarsa, bu, Cenab-ı Hakkı (yüzbin defa hâşâ) Kur'an'da yalan buyurmakla itham olur ki, mü'min böyle bir halt işlemez. İşte bu püf noktası, bizi, Kur'an'a tarihselci bakanlardan ayırır. Biz kıssa-i Kur'aniyeyi 'düstur-u küllîler adına' inkar etmeyiz. Ancak kıssa-i Kur'anîyeyi 'salt tarihsel olaylar' diye de okumayız. Onlara inanır, düne ve bugüne bakan pencerelerimiz kılarız. Kim 1. ve 2. Lem'alara veya 20. Söz'e bu gözle baksa, işin sırrını çözer.

Peki, İsrailoğulları ile ilgili ayetlerin bir 'ırk/millet' analizi gibi değil de salt bir 'zihin/ahlak kodu' olarak okunmasının ne gibi tehlikeleri var? Bencileyin arzedeyim: Birinci tehlike; yukarıda da ifade ettiğim şekilde, Kur'an'ın ırk/millet üzerinden buyurduğu hakikatlerin 'aslında öyle olmadığı halde Kur'an'da öyle denildiği' imasıyla okunmasıdır ki, bu, 'bâtınî sapkınlığında' bir Kur'an okumasıdır. Çünkü ayetin zahiri bu imkanı bize vermez.

Fakat yanlış anlaşılmış olmayayım: "Burada tek kastedilen İsrailoğulları değildir!" demek başkadır, "Burada kastedilen İsrailoğulları değildir!" demek başkadır. Birincisine işarî mana kabilinden hakk-ı hayat tanınsa da ikincisine bu kolaylık gösterilmez. Çünkü burada verilecek bir serbestî Cenab-ı Hakkın 'öyle demek istemediği halde öyle dediği' iması taşır. Bu dolaylı yoldan Allah'ın aczle ithamıdır. Biz, Rabbimizi her türlü eksikten/kusurdan tenzih ettiğimiz gibi, böylesi bir acz imasından da tenzih ederiz.

Bizim Allahımız 'öyle söylemek istediği halde böyle söyleyen' veya 'öyle söylemek istediği halde böyle söylemek zorunda kalan' bir Allah değildir. Ki, hatırlayacaksınız, Kur'an-ı Hakîm'de müşrikler/münafıklar üzerinden 'ırk/millet' tayini yapılmadan ifade buyrulmuş ahlak saptamaları da vardır. Allah vahyinde böyle bir yolu zaten murad etmiş ve yine edebilecekken İsrailoğullarını kavim olarak anmışsa, şüphesiz bunda aklını kullanan bir topluluk için farklı tefekkür imkanları vardır.

İkinci tehlike: İlgili ayetlere böyle bakmaya başladıktan sonra kıssa-i Kur'aniyenin tamamının bu zehirli bakışaçısından hissedar olmasını engelleyecek duvar yoktur. Kur'an, böylesi bir okumayla, tam da tarihselcilik iddiasında bulunanların beyan ettiği şekilde, 'alınacak dersler adına okunan mitolojik/masalcı bir kitap' haline gelir. Bu maraz bir insanda hasıl olursa, Kur'an'a istediği herşeyi dedirtecek veya demeye getirtecek bir cür'et görür kendinde. (Allah cümlemizi korusun.) Üçüncü tehlike; selef-i salihîn döneminden beri yapılan/yazılan tefsirlerin, İsrailoğularını, tam da olması gerektiği şekilde 'İsrailoğulları' olarak tefsir ettikleri için eksik veya yanlış görülmeye başlanmasıdır. Ki bu tefsirlerden birisi de Risale-i Nur'dur:

"Yahudilere müteveccih şu iki hükm-ü Kur'ânî, o milletin hayat-ı içtimaiye-i insaniyede dolap hilesiyle çevirdikleri şu iki müthiş düstur-u umumîyi tazammun eder ki, hayat-ı içtimaiye-i beşeriyeyi sarsan ve sa'y-u ameli, sermaye ile mübareze ettirip fukarayı zenginlerle çarpıştıran muzaaf ribâ yapıp bankaları tesise sebebiyet veren ve hile ve hud'a ile cem-i mal eden o millet olduğu gibi; mahrum kaldıkları ve daima zulmünü gördükleri hükûmetlerden ve galiplerden intikamlarını almak için her çeşit fesat komitelerine karışan ve her nevi ihtilâle parmak karıştıran yine o millet olduğunu ifade ediyor."

Bu maraz bir insanda hasıl olursa, dinî hükümlerin üzerine bina edildiği eski tefsirlerle veya onların ifade ettikleri sarih manalarla cedelleşmeye ve kendince hata/eksik bulduğu konularda reform talep etmeye başlar. (Artık hepiniz az-çok aşinasınız bu meseleye.) Kur'an'ın modernist okumaları ve bid'akâr faaliyetler hep bu damardan beslenir.

Şimdi asıl konuya gelelim: "Kur'an yahudi düşmanlığı barındırmaz!" yahut "Kur'an ırkçılık yapmaz!" veyahut da "Kur'an'da dinsel milliyetçilik olmaz!" tarzı spotlar altında yedirilmeye çalışılan yeni 'yahudi yaklaşımını' bize bugün ne ninni söylemektedir? Bu soruya cevap vermeden önce şunun altının çizilmesi önemli: Mezkûr ayetlerin 'olduğu gibi anlaşıldığı' hangi dönemde müslümanlar yahudi düşmanlığı yapmıştır? İddia sahiplerinin buna vereceği bir cevap var mıdır? Onların yoksa biz verelim: Hiçbir dönemde müslümanlar yahudilere karşı ırksal/dinsel bir zulüm yapmamışlardır. Bunu, tarih boyunca İslam toplumunda huzurla yaşayan yahudiler söylemezse, Endülüs'ten kaçıp Osmanlı'ya sığınan yahudiler söyler. Buradan da anlaşılır ki: Zikredilen uyarı 'husumet' için değil 'temkin' içindir.

Komplo teorisine gelirsek: Bence bu yeni yaklaşım, yani yahudiliğin salt bir ahlak/zihin koduna indirgenmesi, müslümanların yahudilere karşı karınlarını yumuşatmaya yönelik sistemli bir çalışmanın parçasıdır. Kur'an'daki İsrailoğulları ile ilgili ayetleri 'ırk/millet' bağlamından koparıp 'zihniyet/ahlak kodlarına' indirgemek, aynı zamanda Kur'an'daki tesbitleri kişisizleştirmektir.

Dikkat edin: Son zamanlarda sıkça duyar olduğumuz, hatta kitapları dahi yazılan 'yahudileşme temayülü' veya 'yahudi psikoloji' gibi kavramlar, teenni içinde olunması gerekenin yahudiler değil kendimiz olduğunu bize aşılar. Bunu anlatırken de genelde İsrailoğulları ile ilgili ayetleri kullanırlar. Aslolanı reddetmediği ve vurguyu ondan şuna kaydırmadığı sürece bunda sakınca yoktur.

Fakat tersi olduğunda, bu, müslümanların 'ılımlı İslam' projesi içinde sokulmak istendiği "Yaşadığım her belanın suçlusunu sadece benim!" psikolojisini besler. Üzerine basan düşmanının ayağını öpme arzusu uyandırır. Moğolların da İslam ülkelerini işgal ederken müslümanların direnişini benzer argümanlarla kırmaya çalıştığı anlatılır. Mesela derler ki: "Zalim Allah'ın kılıcıdır. Haketmeyene onu musallat etmez. Cengiz de zulmedebildiğine göre onlar bunu hakediyor olmalıdırlar. O halde Allah'ın verdiği bu hükme nafile yere karşı koyulmamalıdır. Müslümanlar düzelirlerse Cengiz de onlara musallat olmaz..." Tam bir âl-i Cengiz oyunu öyle değil mi?

Müslüman coğrafyada her ne bela zuhur etse, küresel güçleri (yüzbin kere hâşâ) Allah'ı tenzih eder gibi tenzih edip, alabildiğine kendi değerlerine ve milletine saldıran, sürekli kendi mazisinde ve itikadında kusurlar arayan müslümanlarla bizleri tanıştıran bu ve benzeri sapmalardır. Ben, şimdilerde, Kur'an'daki İsrailoğulları ile ilgili ayetler üzerine geliştirilen bu yeni okuma şeklini de endişeyle karşılıyorum. Bu tür tefsir ve tevillerin bizi götüreceği yer; İsrailoğullarına karşı Kur'an'ın bize aşıladığı/öğütlediği teenniyi yitirmek ve bu teenniler eşliğinde sahip olduğumuz izzeti ve feraseti kaybetmektir. Teenni ve temkin hem ferasetin hem de izzetin yarısıdır. Temkininizde direnin! Zannın fazlası zarar olduğu gibi hüsnüzannın da fazlası zarardır.

Kadere iman, imanın kemalidir (9): Kadersiz Kur'an olur mu?

Yaratış elbetteki yapıcılıktır. Ve yapıcılık yıkıcılık gibi değildir. İkisi de fiildir, fakat mahiyetleri farklıdır. Yapıcılık, gelişigüzellik değil, belirginlik ister. Tesadüf değil, düzen ister. Kader konusunda inkârcılarının en temelde anlayamadığı şey şu sanırım: "Bilmek yıkmaktan sonra gelir de yapmaktan sonra gelemez." Düzen bilmeksiz yaratılamaz. Birşeyin yaratılışı onun nasıl yaratılacağını bilmeden olamaz. Yani yaratılış sadece kudretle değil ilimle de ilişkilidir. Öncesinde (bu öncelik-sonralık beşerin sınırlılığı için geçerlidir) ilim olmayan yaratış olamaz. Bir dönem reklamlarda da vurgulandığı gibi: "Kontrolsüz güç, güç değildir." Öncesinde ilim olmayan fiil yıkıcıdır. Kudreti kontrolde tutan ilmin kalıbıdır. Yani sınırların belirginliğidir.

Peki, yaratılış sadece ilim ve kudretle mi ilişkilidir? Elbette hayır. Bir fiilin vücuda gelebilmesi için gereken üçüncü öğe de iradedir. İlimle kudret arasındaki bağı kuran odur. Nasıl yapılacağını bildiğiniz o kadar çok şey vardır ki, eğer onlardan birisini seçmezseniz, kudretiniz hiçbirisini elinize vermez. Yapmasını bildiğiniz yüzlerce yemek olabilir. Ama akşama ne yapacağınıza karar vermediğiniz sürece misafirleriniz açlık riskiyle karşı karşıyadır.

Kadere imanımız da, aslında, yaratışın ilim ve irade ile olan ilgisini kabulümüzdür. Tevhide inananlar için yaratışın ilim ve irade boyutunu, kaçınılmaz bir şekilde, 'kader' ifade eder. Bediüzzaman'ın 'Birşeyin neticesi, semeresi evvel düşünülür. Demek, vücuden en âhir, mânen de en evveldir...' ifadesi yapıcılığın yıkıcılıktan farkını da ortaya koyar. Eğer ilimle belirli ve iradeyle seçilmiş bir hedefe doğru gitmiyorsa fiileriniz, o bir yaratış değil, ancak yokediştir. Allah'ın rububiyeti, yani terbiye ediciliği, eğer (hâşâ) ulaşılacak kemalden haberdar olmayan bir rububiyet ise, nasıl o kemale ulaştıracaktır? Kader inkârcılarının ilk önce hesaplaşmaları gereken şey şudur: Öncesinde bir ilim ve irade olmadan yaratılış salt kudretle nasıl açıklanacaktır?

Yine mürşidimin sıklıkla ifade ettiği, 'insanın elinin hayırda kısa, şerde uzun oluşu' yoksun olduğu ilim penceresinden anlaşılabilir. İnsan yaptığı fiilerin ne kadarının sonuçlarına/içeriğine ilmiyle kaildir? Bu cahilliği nedeniyle yapacaklarının şerre yakın olması kaçınılmazdır. Çünkü ilimsiz eylem yıkıcılığa yaklaşır. Evet, Allah, bazı şeyleri onun istemesi üzerine yaratmaktadır. Fakat bu yaratışın içeriğini veya sonuçlarını taşıyacak ilim insanda bulunmamaktadır. Bu yoksunluk nedeniyle istemesinin yapış mı/yıkış mı olduğunu ayırabilmesi güçtür. Şeriat bu noktada bize 'yapıcıların' ve 'yıkıcıların' neler olduğunu tarif ederek kolaylık sağlar. Aleyhissalatuvesselam buyurur: "Din kolaylıktır." Biz bu âlemde yaşarız. Bu âlemde işleriz. Bu âlemde eyleriz. Fakat bu âlemi yıkmamak için gerekli olan kuşatıcı ilimden bihaberiz.

Bediüzzaman'ın "Madem ki yapar ve bilir; elbette konuşur..." cümlesi de kaderin yaratış, vahiy ve nübüvvetle olan ilgisini karşıkonulmaz bir şekilde ortaya koyar. Allah'ın yapması bilmesiyle ilişkili olduğu gibi, konuşması da yapması ve bilmesiyle ilişkilidir. Aslında ilim, irade ve kudret dediğimiz üçlü 'yaratış' üzerinden bize önce şunu söyler: Allah, mahlukatıyla ilgilidir. İlgilidir ki, yaratmıştır. Bu ilginin seviyesi ise yaratışı ve bilişi gibi sonsuzdur. Kur'an'daki ifadeleriyle, 'insana şah damarından yakın olan' veya 'kişi ile kalbi arasına giren' Allah, ilahlığının şanı olarak böyledir. Zira şah damarını yaratanın şah damarından, kişiyi ve kalbini yaratanın kişiden ve kalpten daha uzakta olması düşünülemez. Bu yakınlık elbette mekansal bir yakınlık değil, yaratışın ve bilişin haber verdiği ilgi yakınlığıdır. Kader böylesi bir yakınlıktan haber verir.

Bilinen şey aslında ilgilenilen şeydir. İrade edilen de ilgilenilendir. Yaratışın kudret kısmı da bir ilgi anlatır. Biz hem ilim, hem irade, hem kudret üzerinden Allah'ın bizimle hem Ehadî hem Vahidî düzlemlerde ilgilendiğini anlarız. Bu belki bu üç sıfattan yapılan ortak bir şuunat okumasıdır.

"Merhametine mazhar olanların, hususan Cennet-i bâkiyede nihayetsiz envâ-ı rahmet ve şefkatine mazhar olanların derece-i saadetlerine ve tena'umlarına ve ferahlarına göre, o Zât-ı Rahmânü'r-Rahîm, Ona lâyık bir tarzda bir muhabbet, bir sevmek gibi, Ona lâyık şuûnâtla tabir edilen ulvî, kudsî, güzel, münezzeh mânâları vardır. 'Lezzet-i kudsiye, aşk-ı mukaddes, ferah-ı münezzeh, mesruriyet-i kudsiye' tabir edilen, izn-i şer'î olmadığından yad edemediğimiz gayet münezzeh, mukaddes şuûnâtı vardır ki, herbiri, kâinatta gördüğümüz ve mevcudat mâbeyninde hissettiğimiz aşk ve ferah ve mesruriyetten nihayetsiz derecelerde daha yüksek, daha ulvî, daha mukaddes, daha münezzeh olduğunu çok yerlerde ispat etmişiz."

Allah bizi bilmektedir, çünkü bizimle ilgilenmektedir. Allah bizi irade etmektedir, çünkü bizimle ilgilenmektedir. Allah bizi kudretiyle yaratmaktadır, çünkü bizimle ilgilenmektedir. (Yine öncelik-sonralık ilişkisinin beşerin sınırlarıyla ilgili birşey olduğunu hatırda tutalım.) Bu açıdan bakıldığında denilebilir ki: Kullarıyla 'bilmek' ve 'yapmak' yönünden ilgisi aşikâr olan Allah'a 'konuşmak ilgisi' yönünde bir yasak konulamaz. Bilmek ve yapmak yönündeki ilgileri iktiza eder ki, konuşsun. (Deizm tam da bu noktada çıkmaza düşer.) Çünkü yarattıklarını konuşulabilir yarattığı gibi onlara yaşayışlarını yokedişlere çevirebilecek irade de vermiştir. Bunu da bilmektedir. Yaşayışlarını yokediş haline getirmemeleri için ilme ihtiyaçları vardır. Bu ilim de ancak 'konuşmak' üzerinden aktarılabilir. Bu da hem vahyi ve hem de nübüvveti gerektirir. Yani demem o ki arkadaşım: Kaderî bilişin akaidin tamamıyla ilgisi vardır. Sen bakma "Kur'an'da yok!" falan diye martaval okuyanlara... Kur'an'ın nüzulu dahi kaderî bilişin sonucudur. Kaderi inkâr eden iman kalesini yıkmaya başlar. Artık yokedişi nerede durur, bilinmez.

Yaşamak düşmektir...

Mürşidim; "İnsan, yediklerine bir baksın. Biz suyu bol bol indirdik. Toprağı yardıkça yardık. Ondan daneler, üzümler, sebzeler, zeytinlikler, hurmalıklar, bol ağaçlı bahçeler, çeşit çeşit meyveler ve otlar bitirdik—size ve hayvanlarınıza rızık olsun diye..." (Abese Sûresi, 80:24-32.) gibi ayetlerin tefsiri sadedinde diyor ki: "Hem semere ve gayetini zikretmekle âyet gösteriyor ki, sebepler çendan nazar-ı zâhirîde ve vücutta müsebbebatla muttasıl ve bitişik görünür. Fakat hakikatte mabeynlerinde uzak bir mesafe var. Sebepten müsebbebin icadına kadar o derece uzaklık var ki, en büyük bir sebebin eli, en ednâ bir müsebbebin icadına yetişemez. İşte, sebep ve müsebbep ortasındaki uzun mesafede, esmâ-i İlâhiye birer yıldız gibi tulû eder."

Bu bahsi seviyorum. Zira nicedir aradığım bir cevabı da içinde saklıyor. Durun, durun! Acele etmeyelim. Cevaptan önce soruyu zikredelim: İnsana Allah'ı aratan nedir? Bir dakika. Bu çok çabuk oldu. Daha öncesine gidelim: İnsanı varolduğu gibi varolmaktan, varolagelmekten, varolagitmekten alıkoyan nedir? Yaşamak neden yetmemektedir insanoğluna? Neden yaşamın anlamına dair bir mesaiyi/arayışı kaçınılmaz bulmaktadır? Veyahut en net şekliyle ortaya koyalım sorumuzu: "İnsan neden hayvan gibi yaşayamıyor?"

Yese, içse, yatsa... Uyansa, eğlense, uyusa... Neden bütün bunlar insana yetmiyor? Neden daha fazlasını arıyor? Bence bütün bu soruların cevabı olan 'kutsanası insanî kararsızlığın' el-esmaü'l-hüsna ile yukarıdaki gibi bir ilgisi var. İnsan hayvandan farklı olarak esmayı sezecek şekilde yaratılmış. Daha evvel de 'tutunmak' ile ilgili yazılarımda bu konuya dokunmuştum: İnsan boşluktadır. Yaşamak düşmektir. (Neden rüyalarımızda sıkça düşeriz?) Ayet-i celilenin ifadesiyle ahsen-i takvimde (en güzel kıvamda) yaratılıp esfele's-safiline (aşağıların en aşağısına) inerken yaşadığı düşme hissini gidermeye çalışır her türlü çabasıyla. Çünkü ayetin devamında haber verilen şeyin bu düşmeyi durduracağını bilir: "İman edenler ve salih ameller işleyenler müstesna..."

İman etmek ve salih amel işlemek... Bu ikisinden başka yol yoktur tutunmak için. Çevresini anlamlandırdığı ölçüde anlamdan duvarlara, mekanlara ve huzura ulaşır. Hayvan gibi sadece 'yapmak için yapmak' yetmez insanoğluna. O fiilin bir de amacı olmalıdır. Amaçlarının yüceliğinde inandıkça hayatında da bir lezzet hasıl olur. Fiilden alınan lezzet genelde nefsîdir. Amaçtan alınan lezzet ruhîdir.

Bazıları kendini sahte anlamlarla ve imanlarla kandırır. Tüm bâtıl akideleri bu başlık altında toplayabiliriz. Bazıları da kendini sahte amellerle ve çabalarla yanıltır. Fiillerin lezzetiyle ruhun açlığını bastırır(!) Bütün yıkıcılıkları, sefahati ve eğlentileri bu başlık altında toplayabiliriz. Ama nihayetinde, sapkın olsun mü'min olsun, her insanın varoluşu veyahut varoluşunun huzura kavuşması, 'amele' ve 'imana' bakar. Hiçkimse hiçbirşey yapmadan hayatta kalamaz ve hiçbir amaca hizmet etmeyen şeyleri de yapmak istemez.

Anlamlı olmaya açız. Ruhumuz ekmekten daha çok eylem ve anlam arıyor. Yüce bir amaç için yapıldığına inanmadığımız fiilerimiz zamanla omuzlarımızda biriken yüklere dönüşür. Amaç fiilin canıdır. Yahut da şöyle söyleyelim: İman amelin canıdır. O fiilin yalnız olmadığını, bir iman/amaç kardeşliğiyle-kanunuyla kendisiyle bitmeyecek bir silsileye bağlandığını hisseder insan yüce birşeye inanmakla. Bu onun sonsuzluk arzusunun zorunlu kıldığı bir çabadır. Allah bizi bir bütünün parçası olmaya müptela yaratmıştır.

Konuyu daha fazla dağıtmadan sadede geleyim: Bize hayvan olmadığımızı hissettiren şu 'kutsanası boşluğu' yaşatan nedir? İşte, bence o boşluk, Bediüzzaman'ın yukarıda altını çizdiği bu boşluktur: "(...) sebepler çendan nazar-ı zâhirîde ve vücutta müsebbebatla muttasıl ve bitişik görünür. Fakat hakikatte mabeynlerinde uzak bir mesafe var." Evet, hakikaten var bu. Ve biz bu boşluğu hissettiğimiz/sezdiğimiz için huzurlu olamıyoruz. Ağaçtan elmayı, bebekten gülücüğü, anneden şefkati, arıdan balı, böcekten ipeği, buluttan yağmuru, sevgiliden aşkı... Bunların hepsini alırken aslında aldıklarımızın verdiklerini yaratamayacaklarını seziyoruz. Bu bizi huzursuz kılıyor. Hatta bazen almaya alışık olduklarımızın vermeyi kesmesi bu sebep-sonuç arasındaki mesafeyi daha şiddetli hissettiriyor. Bir dostun yüzünü asması neden huzursuz eder? Bir yârin ilgisizliği kalbi neden cehenneme çevirir? Çünkü hatırlanan boşluktur. Onlar sonuçları olan şeyleri yaratmaktan çok uzaktırlar.

Kutsanası insanî boşluk hayvan olmadığımızı hatırlatarak kararsızlığımızı coşturuyor. Bu kararsızlık bizi yeni arayışlara itiyor. Ve biz, bu arayışlar sayesinde, Alak sûresinin ifadesiyle 'bizi azgınlaştıracak istiğnadan' kurtularak, insanlaşıyoruz. Yani; vahyin esmaü'l-hüsna ile öğrettiği, sırtımızı yaslayacak duvarların, elimizi koyacak mekanların, tutunacak kulpların bilgisidir. Esmayı bilmek hayatta tutunacak daha çok kulba sahip olmaktır. Fiilleri sönmeyen ve yokolmayan anlamlarla bağlamaktır. Kur'an'ın kendisini 'sapasağlam bir kulp' olarak tarif etmesi içinde esmanın bize kattığı bu dengenin payı büyük. En nihayet demem o ki: Düşüyoruz arkadaşım. Tutunmamız gerek. Hayvandan en büyük farkımız: O düşmüyor. Biz düşüyoruz. Ne mutlu düştüğünü farkedene...

Siyer neden önemli?

Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın hayatı kalbimizin yumuşaklığıdır. (Buna tüm zerrelerimle yemin ederim.) Onunla muhatap, onunla haşır neşir, onunla meşgul oldukça yumuşar kalbimiz. Neden? Çünkü dinin insan tarafını silsile-i nübüvvetin hâtemi olarak o temsil eder. İslam bir insana ne yapar? İman bir insanı nasıl duygulandırır? Şeriat bir insanın kalbine, yüzüne ve davranışlarına nasıl yansır? Bunların tamamı aleyhissalatuvesselamın gönülçelen varlığıyla dünyamıza dahil olmuştur.

Kur'an-ı Hakîm mürşiddir, evet. Fakat Kur'an bir kitaptır. Bir kitabın yüzü olmaz, kalbi olmaz, gözyaşı olmaz, yorgunluğu olmaz, hüznü olmaz. Bir kitap evladını kaybetmez, hasta olmaz, harpte yaralanmaz, sırtında taş taşımaz, amcasını Uhud'da şehit vermez, kızını evlendirmez, sahabesiyle şakalaşmaz. Bize olan ona da olmaz. Bu nedenle 'onda olan bize dahil olmaz.' Bütün bu açılardan baktığımızda Kur'an'ın işaret ettiği 'insan gibi insanın' ne olduğunu biz ancak Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın varlığının şahitliğiyle anlayabiliriz. Çünkü o, Kur'an'da vurgulandığı üzere, 'içimizden biri'dir. Bize olan ona da olmuştur. Veya ona olan bize de olacaktır.

Onun 'içimizden biri' oluşu Kur'an'ın hayatımıza nüzulü veya bir ahlak olarak hayata dahil oluşu sürecini de hızlandırır. Neden böyle olur? Çünkü ahlak sözden fazla tesir eder. Yanlış anlaşılmasın: Ahlak 'sözsüzlük' değildir. Ahlak, söz ve sözden fazlasıdır. Sözün pratiğidir. Ahlak, sözün hayatla sınanıp yine de ayakta kalmasıdır. Sözün yaşamla sağlamasıdır. Dilden çıkana kalbin de inandığını ancak ahlakla anlarız biz. Dil-i mübarekinden bize ulaşana imanının tam olduğunu hayat-ı mübarekinden okuruz:

"Hem öyle bir itmi'nân ile, bir itimad ile davet eder, tebliğ eder ki, kimseden minnet almaz, hiçbir müşkülâta karşı telâş etmez. Tereddütsüz, kemâl-i samimiyetle ve safvetle ve herkesten evvel kendisi amel edip kabul ederek, getirdiği ahkâmı ilân eder. Buna şahit ise, herkesçe, dost ve düşmanca malûm olan meşhur zühdü ve istiğnâsı ve dünyanın fâni müzeyyenâtına adem-i tenezzülüdür."

Şeriatın 'fıtrat dengesinde' yaşanması sünnet-i seniyyenin veya siyerin fonksiyonunu inkârla imkansız hale gelir. Çünkü âlem-i insaniyetin denge taşı yerinden çekildiğinde diğer taşların hiçbirisi norm olanı vermez. Herkes ifrata yatkın olan yanıyla ifrata, tefrite yatkın olan yanıyla tefrite koşarak yaşamaya başlar dini. Hatta Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın dindeki fonksiyonunu azaltan veya ona duyulması gereken hürmeti yitirmeye başlayan her ekol yavaş yavaş varlığa karşı saygısını ve sevgisini de yitirir. Çünkü onun dindeki fonksiyonunu azaltmak veya ona lazım gelen hürmeti makaslamak dinin içinden canı almaktır. Mü'minleri cansızlaştırmaktır. Canı olmayan ne canlıya ne cansıza merhamet eder. Merhamet önce bir öteki farkındalığıdır. Cansız ötekini farketmez ki, merhamet etsin?

Şeriatın içinde Allah Resulü aleyhissalatuvesselamı çekenler dinin içinden merhameti de çekerler. Bugün şiddete en meyyal grupların Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın dindeki fonksiyonunu azaltmış ekoller içinden çıkması tesadüf değildir. Bu nedenle bizim bugün konuşmamız gereken ümmet tarafından sakal-ı şerife gösterilen hürmet değil, Mescid-i Nebevî yanında bombalı eylem yapacak kadar o mübareğe karşı yitirilen saygıdır. Sakal-ı şerife hürmet gösterenden kimseye zarar gelmez. Çünkü o Allah Resulü aleyhissalatuvesselam üzerinden insana, canlıya ve varlığa saygı göstermesini öğrenmiştir. Asıl korkulması gereken: Dinin içinden nübüvveti cımbızlamakla kendine ve dine nasıl bir kötülük ettiğini farketmeyenlerin durumudur. Bunlar Allah Resulü aleyhissalatuvesselamı çekip almakla aslında takipçilerinden canlarını alıyorlar. Kendilerini ve onları bu yolla duygusuz, saygısız, insafsız, merhametsiz robotlar haline getirdiklerini farkedemiyorlar.

Bu noktada belki bazılarınızın aklına Kur'an'daki peygamber kıssaları gelebilir. Onların, sünnet-i seniyye olmadan da, dinin insanî yanını anlatmaya güçleri yetmez midir? Kolaylıkla diyebilirim ki: Yetmezdir. Zira onlarda, bir bütün şeklinde, doğumundan ölümüne bir insan görmeyiz. Hayatının her detayı bu kadar kayıt altında ve ortada bir siyer bulmayız. O kıssalar ancak Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın varlığını bilmekle tesir edici olabilirler. Çünkü öyle insanların gerçekten yaşadığını bize ilk söyleyen siyer-i nebevîdir. Onun hayatının kapısından girer ve onun dersiyle kıssaların mümkünlüğüne iman ederiz. Mürşidim bir metninde bu noktaya isabetle dikkat çeker:

"İşte, ey nefsim! Birinci saray, bir Müslümandır. Hazret-i Peygamber aleyhissalâtü vesselâm, onun kalbinde o büyük elektrik lâmbasıdır. Eğer onu unutsa, el'iyâzü billâh, kalbinden onu çıkarsa, hiçbir peygamberi daha kabul edemez. Belki hiçbir kemâlâtın yeri ruhunda kalamaz. Hattâ Rabbini de tanımaz. Mahiyetindeki bütün menziller ve lâtifeler karanlığa düşer. Ve kalbinde müthiş bir tahribat ve vahşet oluyor. Acaba bu tahribat ve vahşete mukabil hangi şeyi kazanıp ünsiyet edebilirsin? Hangi menfaati bulup, o tahribat zararını onunla tamir edersin? Halbuki, ecnebiler o ikinci saraya benzerler ki, Hazret-i Peygamber aleyhissalâtü vesselâmın nurunu kalblerinden çıkarsalar da, kendilerince bazı nurlar kalabilir—veya kalabilir zannederler. Onların mânevî kemâlât-ı ahlâkiyelerine medar olacak, Hazret-i Mûsâ ve İsâ Aleyhimesselâma bir nevi imanları ve Hâlıklarına bir çeşit itikatları kalabilir."

Bugün de, sözde Kur'an adına, sünnet-i seniyyenin ve siyer-i nebevîyenin dindeki fonksiyonunu azaltmaya yeltenen bazı kendini bilmez ahmakların geldiği nokta, 'tarihselcilik' iddiasıyla Kur'an'daki kıssaları 'mitoloji' diye tasvir etmektir. Yani demek istemektedirler ki: O olaylar aslında yaşanmamıştır. Cenab-ı Hak veya Allah Resulü aleyhissalatuvesselam o kıssaları 'meşhur hikayeler' oldukları için insanlara anlatmışlardır. İşte onları böyle ahmaklığın nihayet mertebesine götüren aslında Allah Resulü aleyhissalatuvesselama karşı yitirdikleri hürmettir. Bu hürmeti yitirmelerinin ardından da onun dindeki 'olmazsa olmaz' fonksiyonunu azaltmaya ve hatta inkâra kalkışmışlardır.

Bunun bir adım ardındaki tehlike ise 'dinden canın çekilmesi'dir. Şeriattan insan fıtratının ve melekî yanların ayıklanmasıdır. Mü'minlerin kalplerinin birbirlerine ve başkalarına karşı alabildiğine sertleşmesidir. Siyer üzerinden elde ettiğimiz ahlakın ve o ahlakın bütün güzel öğelerinin bizden uzaklaşmasıdır. Halbuki Allah Resulü aleyhissalatuvesselama hürmetini yitiren aslında asl-ı insana olan hürmetini yitirir. Canlıya, cansıza, topyekûn varlığa muhabbetini yitirir. Belki biraz da bu yüzden o mübareğin ism-i mübareği anıldığında dahi salavat getiririz biz. Çünkü biliriz: Ona saygımızı yitirirsek, bizi, kendi kalpsizliğimizden kimse kurtaramaz.

Zaman Aynası Namaz Eleştileri (4): Bediüzzaman Allah'tan korkmaz mıydı?

"Allah Teala'ya korku, ümit ve sevgi hislerini cem ederek ibadet eden kimse, gerçek tevhid eridir." Mekhûl ed-Dimeşkî (r.a.)

Ali Mermer ve Senai Demirci'nin beraber kaleme aldığı Zaman Aynası Namaz (Nesil Yayınları) isimli kitabı tetkik etmeye devam ediyoruz. Bu yazıda 16. sayfada yeralan 8 numaralı dipnotu konuşacağız. Önce dipnotu alıntılayalım: "Risale-i Nur, ibadeti yatayda bir mecburiyet olarak tarif eden geleneksel anlayışın yerine, ibadetin (YN: doğrusu 'ibadeti' olmalı) dikeyden bir gerekçeyle gerekçelendirir. Hep bilinen, hep yinelenen ibadet hareketlerine yeni ve taze bir gerekçe bulur, gösterir. İbadetin gerekçelerini yeniler, ibadetin varlık sebebini tazeler. Allah'a kulluğu emir-yasak ekseninden alır, abdin Rabbiyle dinamik ilişkisine yükseltir."

Doğrusu (bu kitapta veya Senai abinin diğer bazı yazılarında karşılaştığımız üzere) artık bir 'gelenek eleştirisi' duyduğumda bu eleştirinin tam olarak nereye veya neye yapıldığını bilmek arzu ediyorum. Gölge boksu yapmak istemiyorum. Evhamı tartışmak arzu etmiyorum. Evhamı tartışmak 'tuzak' gibi geliyor. Hayallerle kavga etmeye benziyor. Hemen soruyorum: 'İbadeti yatayda bir mecburiyet olarak tarif eden geleneksel anlayış' tam olarak kim veya kimlerdir?

Bediüzzaman'ın 'mürşidim' dediği Hüccetü'l-İslam İmam-ı Gazalî (r.a.) midir gelenek? Bediüzzaman'ın rehberi gördüğü Gavs-ı Âzâm Abdulkadir-i Geylanî (r.a.) midir gelenek? Bediüzzaman'ın hepsinden sitayişle bahsettiği ve 'yolunun evvelleri' olarak zikrettiği İmam-ı Rabbanî, Şah-ı Nakşibendî, İbn-i Arabî, Mevlana Celaleddin-i Rûmî, Mevlana Halid-i Bağdadî, Fahruddin-i Râzî (r.a.e.) vs... midir bu gelenekle kastedilen? Eğer bunlar gelenekte değiller ise şu 'gelenek' demekle kastedilenler kimlerdir? Bu geleneğin kadrosu kimlerden oluşmaktadır? Konuşan dilleri kimdir? Yazılan metinleri kimindir? Şu ekibi şahıs be şahıs sayabilecek bir aslan yürekli 'gelenek eleştirmeni' var mıdır acaba?

Öyle ya! Gelenek denilen şey çılgın hayallerin mahsulü değilse bir yerlerden gelmiş olmalıdır. Bediüzzaman'ın kendinden öncesinde görüp telafi ettiği bu boşluğu/eksiği temsil edenler kimdir? Bununla kastedilen kişilerin de, eleştirilmeye değer bulunduklarına göre, ümmette bir kesret veya kesrete sirayet etmiş bir tesiri ifade etmeleri zaruridir. Sarı Çizmeli Mehmed Ağaların sözü kayda değer bulunmaz. Onların ümmet üzerinde 'eleştirilmeye değer' bir etkisi de olmaz. O halde mutlaka müelliflerin bu gelenek denilen cisimsiz mücrimi temsil eden kişiler/eserler üzerine tesbitleri vardır veya olmalıdır.

Böyle gölge boksu yapar gibi ortaya bir gelenek eleştirisi bırakıp "Peki, kim bu eksikler bakalım?" diye sorulduğunda verecek bir cevabı olmamak modern zamanlarda rastladığımız "Saldım çayıra, Mevlam kayıra..." tarzı gelenek eleştiri metodudur. Gücünü ve etkisini belirsizlikte bulan mezkûr metod, birebir teşhis istendiğinde ise, 'kem-küm' etmekten başka köşeye kaçamaz. Yahut da şöyle yapar: Nurcuların yanındayken Bediüzzaman bu gelenek eleştirisinden hariçte olur. Nakşilerin yanındayken İmam-ı Rabbani bu gelenek eleştirisinden hariçte tutulur. Mevlevîlerin yanındayken Mevlana Celaleddin'e kesinlikle gelenekten leke kondurulmaz. Kime tesir etmek istiyorsa onu hariçte tutarak, ama aslında bütün İslamî mirası parça parça töhmet altında bırakarak, ilerler bu sinsi eleştiri.

Daha önceki yazılarımda da belirtmiştim: Birisi size "Bediüzzaman'ı seviyorum, ama İmam-ı Âzâm'ı (r.a.) sevmiyorum!" diyorsa, iliklerinize kadar emin olun ki, Bediüzzaman'ı sevdiği yalandır. "Bediüzzaman'ı seviyorum, ama İmam-ı Şafii'yi (r.a.) sevmiyorum!" diyorsa, zerrelerinize kadar iman edin ki, yalandır. "Bediüzzaman'ı seviyorum, ama İmam-ı Rabbanî'yi sevmiyorum!" diyorsa, yüzüne tükürün ki, o sevgisi yalandır.

Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat âlimlerinin nurlu çizgisi, tıpkı peygamberlerin nurlu nübüvvet çizgisinde olduğu gibi 'muhabbetleri birbirini iktiza eder/gerektirir' bir çizgidir. Allah'ın, mü'minleri sadece Kur'an'a ve Allah Resulü aleyhissalatuvesselama değil, ondan önceki peygamberlere ve kitaplara da imana çağırması bu 'birisi birisiz olmaz' halin tezahürüdür. Onlar öyle bir silsiledir ki, birisi sevilince hepsi sevilir, çünkü aynı sesin yankılarıdır hepsi.

Bu yüzden Bediüzzaman'ı kenara çekip 'gelenek' dediği muhayyel cemaati kışkışlayan bu eleştiri tarzına mesafeliyiz. Ya bize isim isim kimi kastettiğini ve metin metin neleri eleştirdiğini söyleyecek; yahut da biz ona 'gölge boksu' yaptığını, asıl yapmak istediğinin ise modernizme/reformizme Bediüzzaman üzerinden bir yol bulmak olduğunu söyleyeceğiz. İbadetleri salt bir mecburiyet olarak tarif eden bu geleneksel anlayış eğer 'birisi' veya 'bazı metinler' değilse, o halde bu eksiklik tanımlaması nasıl bir gerçekliğe büründürülebilir? Ben diyebilirim ki hatta; eğer teşhis yok ise, bu algı komple bir evhamdan ibarettir. Delil yoktur. Evham vardır. Belki de 'öğretilmiş öcüler' mevcuttur.

Sonraki aşamaya geçelim: İbadetleri 'mecburiyetler' olarak tanımlamak yanlış veya eksik midir? Biz biliyoruz ki; başta Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerifler olmak üzere birçok İslamî metin, insana, ibadet yapması konusundaki mecburiyetini hatırlatır. "İnsanları ve cinleri ancak Bana ibadet etsinler diye yarattım!" diyen Zariyat sûresinin 56. ayeti başta olmak üzere, daha birçok ayet-i celile, ibadetleri 'yapmamız zorunluluğu ile' bize öğütler. Acaba kitabın müellifleri geleneğin 'mecburiyet' vurgusunu eksik/yanlış bulurken Kur'an'daki bu vurguları nasıl yorumlamaktadır? Vazifenin terkine karşılık yapılan azap tehditleri acaba "Canınız isterse ibadet edin!" demek için midir? Yani vahyin kendisi bizzat bizi 'ibadetlerden sorumlu' veya 'ibadete mecbur' tutmaz mı? Böyle bir eleştirinin ucu nereye gider?

"Elbette yanlış değildir, ama ibadetleri sevdirmek de gerekir!" denilirse, deriz ki: Gelenek dediğimiz nurlu mirasın şunu da yapmadığını nereden biliyoruz? Muhatabımız bir delil gösterebiliyor mu? Haydi, onu çok sıkıştırmayalım, biz soralım: Tasavvuf denilen öğretinin en temel kodlarında zaten bunun tedrisi yok mudur? İslam, Kur'an'dan ve sünnetten süt emen ve büyüyen bir delikanlı olarak, acaba hiç mi ibadetleri sevdirmeye çalışmamış, hep mi "Mecbursunuz ulan! Ne sevgisi? Sevmeden yapacaksınız!" demiştir? Vallahi, azıcık Kur'an, azıcık hadis-i şerif, azıcık tasavvufî metin karıştıran der ki: Bu iddia yalandır. Salih seleflerimiz, asfiyamız ve evliyamız, Cenab-ı Hakkın hem celaline hem cemaline istikametli bir şekilde vurgu yapmışlardır. Kişinin meşrebine ve mesleğine uygun olarak ağır basan renkler olduğu söylenebilir, ama 'gelenek' diye tesmiye edilen yekûnden böyle bir tek renklilik okuması yapan ya insafsızdır yahut da suçladığı şeyi hakikatte bilmiyordur.

Hazır bu konuya değinmişken şu noktaya da dokunmadan geçemeyeceğim: Son zamanlarda yeni bir moda başladı. "Allah güzeldir. Allah'tan korkulmaz. Ancak sevgisini kaybetmekten korkulur..." tarzı Cemal Uşşak'tan bizzat duyduğum, başkalarından da bazı bazı okuduğum birşey bu. Söyleyenlerin kalbini itham etmemekle birlikte istikamet adına derim ki: Bu sözde ifrat var. Bizim Halık'ımız hakikaten kendisinden korkulmaya layık bir Halık'tır. Ki korkalım diye bizzat Kur'an'da bize celalinin tecellilerini anlatmıştır.

Evet, Allah'tan yalnız korkulmaz. Ama Allah'tan kesinlikle korkulur. Bu 'Korkmaya gerek yok!' veya 'Azaptan değil sevgisizlikten kork!' damarı iyi bir damar değil. İfratı da iyi bir yere gitmiyor. Fâtır sûresinde buyrulan "Kulları içinde Allah'tan ancak âlimler hakkıyla korkar..." hakikati ve "Hikmetin başı Allah korkusudur..." (Beyhakî, Şu'abu'l-İman, II, 202) hadis-i şerifi bize Allah'ın 'korkulası bir Allah' olduğunu da hatırlatıyorlar. Hatta İmam-ı Gazalî (r.a.), İhya-i Ulumi'd-Din'de, tabiunun büyüklerinden Mekhûl ed-Dimeşkî'nin (r.a.) şöyle dediğini naklediyor: "Allah Teala'ya (yalnız) korkuyla ibadet eden Haruridir (Haricidir.). (Yalnız) ümitle ibadet eden Mürciidir. (Yalnız) muhabbetle ibadet eden ise zındıktır."

Hikemiyat'ta bu sözün izahı sadedinde Ebubekir Sifil Hoca şunları söyler: "Bu sözün ilk cümlesinin anlamı şudur: Allah Teala'ya sadece O'ndan, O'nun azabından korkarak ibadet eden kimse Haricidir. Zira mü'minde korku ve ümit duyguları birlikte bulunmalıdır. (...) (İkinci) sözüne gelince şu anlamdadır: Allah Teala'ya hiçbir korku hissi taşımadan sırf ümitle veya korku hissi taşısa da ümit hissinin onu bastırdığı bir ruh haliyle ibadet eden kimse, günaha düşmekten korkmuyor demektir. Bu haliyle de o Mürcie taifesine benzemiş bulunmaktadır. (Üçüncü) sözünün açıklaması ise şöyledir: Allah Teala'ya azabından korkmak, cennetini ve rızasını ummak gibi herhangi bir düşünce taşımaksızın sırf 'Allah sevgisi' hissiyle ibadet eden kimse, ibadetlerin farz olduğu inancını terketmiş demektir." (Hikemiyat, 244-247)

Hal böyle olunca, salt Bediüzzaman değil, hangi hakikatli âlim, Ali Mermer ve Senai Demirci'nin söyledikleri gibi "Risale-i Nur, ibadeti yatayda bir mecburiyet olarak tarif eden geleneksel anlayışın yerine, ibadetin (YN: doğrusu 'ibadeti' olmalı) dikeyden bir gerekçeyle gerekçelendirir. Hep bilinen, hep yinelenen ibadet hareketlerine yeni ve taze bir gerekçe bulur, gösterir. İbadetin gerekçelerini yeniler, ibadetin varlık sebebini tazeler. Allah'a kulluğu emir-yasak ekseninden alır, abdin Rabbiyle dinamik ilişkisine yükseltir..." diyebilir? Allah'a kulluğu emir-yasak ekseninden almaya cür'et edebilecek bir âlim var mıdır? Kur'an'da emir buyrulan emr-i bi'l-maruf ve nehy-i ani'l-münker hakikati öylece dururken ve Risale-i Nur'da da şu tesbiti destekleyecek hiçbir cümle yokken, vallahi insan bu cesarete şaşıyor, şaşmaktan dilini yutacağı geliyor. Ne diyelim? Allah istikametten ayırmasın. Âmin.

Ya zaman dua için yaratılmışsa?

Sen benim gibi yapma. Dua etmek için uygun zaman aramak yanlış arkadaşım. Zaman dua edelim diye yaratılmış zaten. Bediüzzaman'ın 'dua' ve 'zaman' arasında kurduğu ilgi, 9. Söz'den ta yağmur duasının hikmetini açıkladığı yere kadar, külliyat içerisinde bizi takip eden bir ilgi. Ben bu ilgiyi şöyle bir örnekle açıklamak istiyorum: Bir oyun var. Bu oyunda çeşitli renklerde butonlar var. Bu butonlar neredeyse gelişigüzel sanılacak bir 'kuşatılamaz düzenle' yanıp sönüyorlar. Oyunu kazanmanız için yanan rengin üzerine, bir başkası/yenisi yanmadan, basmanız lazım. Zira bir başkası yandığında diğerleri sönüyor. Çabuk davranmalısınız. Dikkatli olmalısınız. O rengin yandığı zaman aralığını ıskalamamalısınız. Bu renkten renge koşmalar içinde oyunu yaşıyor ve son ışık söndüğünde tamamlıyorsunuz.

Bana göre hayatı da böyle yaşıyoruz. Esma sayısınca renkte butonların olduğu bir âlemde yaratılmışız. Ve bu renkler 'olaylar' veya 'bilgiler' veya 'bunlarla sıfatlanmış zamanlar' olarak karşımıza çıkıyorlar. Bazen hastalık oluyorlar, bazen kara bir haber, bazen trafik kazası, bazen otobüsü kaçırma, bazen eşler arasında küçük bir anlaşmazlık, bazen yıkıcı bir boşanma, bazen yağmursuzluk, bazen huysuzluk, bazen ihtiyarlık, bazen ölümcül bir bela, bazen sadece bir başağrısı, bazen gelecek kaygısı, bazen düşman korkusu, bazen... Türlü 'bazen'lere dönüşerek çıkıyor karşımıza bu renkler. Butonların yandığını salt dikkatimizle değil; verdikleri acıdan, korkudan, endişeden, öfkeden, rahatsızlıktan, sıkıntıdan, hüzünden, üzüntüden ve saire... farkediyoruz.

Duygularımız bize bazı butonların yandığını haber veriyorlar. İşte o zaman bir koşu başlıyor. Ben bu koşunun 'dua koşusu' olduğunu düşünüyorum. Dua, mürşidimin de isabetle ifade ettiği gibi, sadece dil ile edilen değildir. Fiilî dua başta olmak üzere daha birçok çeşit dua var. "Ferşten Arşa, ezelden ebede kadar en geniş dairelerde insanın vazifesi yalnız duadır." Esma sayısınca yanan butonlar, yanan butonlardan bizleri haberdar eden etkilenişler/duygularımız, bizim onlara verdiğimiz tepkiler/dualarımız... Duanın zaman ile ilgisi tam da burada başlıyor. Dua, 'olay' veya 'bilgi' veya 'duygu' veya 'sonuç' için edilmiyor. Dua aslında zamanı geldiğinde butona basmayı başarmamız için ediliyor. Varlığımız birşeyleri değiştirmek için değil. Doğru zamanda doğru butona basmak için... Doğru duayı doğru zamanda edebilmek için...

"Hem dua bir ubûdiyettir. Ubûdiyet ise, semerâtı uhreviyedir. Dünyevî maksatlar ise, o nevi dua ve ibadetin vakitleridir. O maksatlar, gayeleri değil. Meselâ, yağmur namazı ve duası bir ibadettir. Yağmursuzluk, o ibadetin vaktidir. Yoksa, o ibadet ve o dua, yağmuru getirmek için değildir. Eğer sırf o niyetle olsa, o dua, o ibadet hâlis olmadığından kabule lâyık olmaz..."

Duayı böylece doğru bir konuma oturttuğumuzda duaya dair herşeyi de doğru bir konuma oturturuz. Mesela; Allah Resulü aleyhissalatuvesselam başta olmak üzere, bütün nebilerin çoklukla ettikleri istiğfarları doğru anlarız. İstiğfarla günah arasında kurduğumuz neden-sonuç ilişkisi ortadan kalkar. Tıpkı yağmurla yağmur duası arasında kurduğumuz ilginin mezkûr bakışaçısıyla ortadan kalkması gibi. Yağmur duası yağmurun yaratılışını sonuç vermek için yapılmadığı gibi istiğfar da bir günahı affettirmek için olmayabilir.

Daha önce de bu konuya bir yazımda değinmiştim. Fikir dilimin sevdiği bir şekerdir. Yine değdireyim. İstiğfar aslında 'aynanın aynalığını diri tutması'dır. Sende görünen ile aslolan arasındaki 'benzerliğin' asla ve asla 'aynılık' seviyesine çıkamayacağını, yansıyana dair marifetimizin aslolana göre her zaman eksik kalacağını kabulümüzdür istiğfar.

Yansıtıcı olan herşeyin bize verdiği derstir bu. Yansıyan, yansıtılanın aynısı olmak gerekmez. Avucunuzdaki kadar suya gökyüzü sığar. Ama o sudaki gökyüzü asl-ı gökyüzünün aynısı değildir. Ondan haber verir ama o değildir. Avucun sahibi istiğfar ettikçe, kendisine, avucundaki yansıma ile gökyüzünü karıştırmamayı öğütler. Peki, ehl-i kibir ne yapar? Avucundaki suyu ayn-ı sema sanır. Ona bunun böyle olmadığını isbat etsen de yine davasından büsbütün vazgeçmez. "Hem deme ki: 'Ben mazharım. Güzele mazhar ise güzelleşir.' Zira, temessül etmediğinden, mazhar değil, memer olursun. Hem deme ki, 'Halk içinde ben intihap edildim. Bu meyveler benimle gösteriliyor. Demek bir meziyetim var.' Hayır, hâşâ! Belki herkesten evvel sana verildi; çünkü herkesten ziyade sen müflis ve muhtaç ve müteellim olduğundan en evvel senin eline verildi."

Bütün bu aşamalar, aynanın yansıttığından hissedar olduğu, 'bir ölçüde o' veya 'bir şekilde onun gibi' olduğu iddiasından vazgeçmeyişinin aşamalarıdır. Peygamberlerin istiğfarları bu kibrin köküne çalınmış en yaman baltalardır. İsmet sahibi en berrak aynanın yansıtmasından istiğfar ettiği yerde kirden/kusurdan kurtulamayan aynaların üzerlerine alabilecekleri ne meziyet vardır? Bu istiğfarların nebilerin makamları yükselirken bir önceki makamlarını eksik görmelerinden kaynaklandığı da söylenir. Bu da benim tezimi güçlendiriyor bence. Orada eksik gördüğü, işte, aslolana kıyasla yansıttığıdır.

Bu durum tıpkı eski yazılarını yıllar sonra tekrar okuyan yazarın misali gibidir. Müellif, yazdığı zamanlar "İşte oldu!" sandığı metinlerini yıllar sonra okuyunca neden orasıyla/burasıyla oynar? Neden cümleler ekler, düzeltir, değiştirir? Aslında bu da bir çeşit yazar istiğfarıdır. Hakikati daha geniş pencerelerden seyretmeye başladıkça eski pencelerinden tevbe eder. Aşk için dua ettiğin zaman sonuç/vuslat için dua edersin. Acz için dua ettiğinde sonuç aradan çıkar. Her acizlik farkındalığı bir butondur. Her buton yanışında insan uyanır ki basma zamanı gelmiştir. Beş vakit namazını kılan nasıl günde beş kez "Ben hâlâ buradayım Allahım!" diyerek Rabbinin onu çağırdığı butona basar, istiğfar eden de bir çeşit butona basar. İmtihanımız yanan butonlara yaptığımız dua sayları üzerine sürüyor. Dünya, belki de daha çok butona basalım diye sürekli değişiyor. Butonlar dünyayı değiştirmek için değil. Değişim butonların sayısını arttırmak için. Allahu'l-a'lem.

Peygamber 'devrimci' olmaz

Mürşidim, "Risalet-i Ahmediye'ye dairdir" diye başlayan 19. Söz'ünde, "Rabbimizi bize tarif eden üç büyük, küllî muarrif var" tesbitini yineledikten sonra der ki: "Birisi şu kitab-ı kebîrin âyet-i kübrâsı olan Hâtemü'l-Enbiyâ aleyhissalâtü vesselâmdır." Efendimizin 'hatemü'l-enbiya/nebilerin sonuncusu' olduğu Ahzap sûresinin 40. ayetinde haber verilen bir hakikattir: "Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat o, Allah'ın Resûlü ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah herşeyi hakkıyla bilendir."

Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın erkek çocuklarının hiçbirisinin uzun yaşamayacağını haber vermesi ve bu yönüyle hem kadere hem ihbar-ı gayba bir delil oluşturması bir tarafa, aynı zamanda bu ayet, bir hassasiyete de davet etmektedir bizi: Efendimiz aleyhissalatuvesselamı bir 'ada' gibi değil 'bir sıradağın en son ve en yüksek zirvesi' gibi görme hassasiyeti...

Bir mü'min için insanlık tarihi aynı zamanda peygamberler tarihidir. Peygamberler tarihi aynı zamanda İslam tarihidir. Allah Resulü ne nübüvvetinde ve ne de o nübüvvetle gelen davasında yalnızdır. Nihayet-i nübüvvet olduğu doğrudur ama bidayet-i nübüvvet olduğu doğru değildir. Hakikatiyle başlayan ve nübüvvetiyle biten bir nebevî zincirin en son en en muhteşem halkasıdır. 'Alîm-u külli şey/herşeyi hakkıyla bilen' Allah'ın haber verdiği bir hakikattir bu. Ondan sonra peygamberlik iddia eden Allah'ı 'yaratışı' ve 'kelamı' içinde çelişkiye düşmüş bir varlık olarak tasavvur ve dolayısıyla eksiklikle/kusurla itham etmiş olacağından nazarımızda mürteddir.

Peki, Kur'an içerisinde bu ve benzeri daha birçok ayetle tekrar be tekrar dikkatimize sunulan Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın 'nebilerden bir nebi' oluşu neden ehemmiyetlidir? Neden ona 'ada gibi' değil de 'bir sıradağın en son ve en yüksek zirvesi gibi' iman edilir? Bence bu imanın 'Resul telakkimize' ve 'Allah marifetimize' katacaklarını anlamak açısından Bediüzzaman'ın 19. Söz'ün devamında yaptığı 'hatemü'l-enbiya' tarifi önemlidir:

"Sath-ı arz bir mescid, Mekke bir mihrap, Medine bir minber; o burhan-ı bâhir olan Peygamberimiz aleyhissalâtü vesselâm bütün ehl-i imana imam, bütün insanlara hatip, bütün enbiyaya reis, bütün evliyaya seyyid, bütün enbiya ve evliyadan mürekkep bir halka-i zikrin serzâkiri; bütün enbiya hayattar kökleri, bütün evliya tarâvettar semereleri bir şecere-i nuraniyedir ki, herbir dâvâsını, mu'cizatlarına istinat eden bütün enbiya ve kerametlerine itimat eden bütün evliya tasdik edip imza ediyorlar."

Demek öncesi ve de sonrası aynı zamanda onun hakikatinin de delilidir. Öncesindeki ve sonrasındaki zirveler en yüksek zirvenin kemaline nakise getirmezler. Bilakis, haşmetine haşmet katarlar. Yayıldıkları her yerde o dağı görünür ve iman edilir kılarlar. Himalayalar'ın hangi parçasına rastlasanız size Himalayalar'ı anlatırlar. Enbiya bu ağacın evvel zamana yayılmış kökleri olduğu gibi, evliya da bu ağacın ahir zamana yayılmış meyveleridir.

Ağacın neresine uyansanız ağacın farkındalığına uyanmış sayılırsınız. Everest'e çıkmak isteyen Himalayalar'a tırmanmak zorundadır. Nübüvvete ve Allah'ın onlar vesilesiyle insanlıkla kuracağı vahyî ilgiye iman etmeyen Allah Resulü aleyhissalatuvesselama da iman edemez. Allah'ın 'yaratmakla' kurduğu ilgiyi 'konuşulabilir yarattıklarıyla konuşmakla' da sürdüreceğini kavramayan 'Kadir-i külli şey/herşeye gücü yeten' Allah'a sınır koymuş olur.

Bu yukarıda dikkatinizi çektiğim türden bir çelişkiye işaret eder: Allah 'konuşulabilir' yarattıklarıyla konuşmuyorsa, bu ya 'konuşulabilirliği yarattığı halde konuşamadığı' veya 'konuşmayı gereksiz bulduğu halde konuşulabilirliği yarattığı' anlamına gelir. Subhan'a bu kusurları yakıştırmaktan Subhan'a sığınırız.

Bu konuya doğrudan veya dolaylı dokunan başka ayetler de olduğunu söylemiştim. Kur'an'da geçen peygamber kıssaları dışında en dikkat çekici olan şudur: "Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gününe de kesinkes inanırlar." Kısa bir anlamını alıntıladığımız Bakara sûresinin 4. ayeti, nazarımızı, bir önceki ayetin izahında vurguladığımız gibi, Allah Resulü aleyhissalatuvesselama inanmakla 'ondan önceki' ve 'ondan sonraki' bazı şeylere inanmak arasında bağa çevirir. Bu kısa mealden anladığımız kadarıyla diyebiliriz ki:

Allah Resulü aleyhissalatuvesselama yalnız başına iman edilmez. Ona inanmanın bütün zamanlara yayılmış sonuçları vardır. Tahrif edilmeleri veya zaman içinde unutulmaları bir tarafa, Allah'ın kullarıyla nübüvvet üzerinden kurduğu vahyî ilgi insanlığın başından beri vardır. Geleceğinde de ahiret düzeyinde bu ilgi varolacaktır. "Evet, ebedînin sâdık dostu ebedî olacak. Ve bâkinin âyine-i zîşuuru bâki olmak lâzım gelir." Hatemü'l-Enbiya'nın inanmaya çağırdığı Allah böyle nihayetsiz kemalde bir Allah'tır. Ümmeti olarak iman ettiğimiz Allah, insan gibi 'karar değiştiren' veya gün gelip 'ilgisi sönen' kusurlarla/tenakuzlarla dolu bir Allah değildir. Subhan'a bu kusurları yakıştırmaktan da Subhan'a sığınırız.

Peki, bu 'yalnız başına olmayış' Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın nübüvvetine tüm zamanlara yayılmış bir delil oluşturmasından başka ne sağlar? Öncelikle 'geçmişe ve insana hürmeti' sağlar. Hz. İsa aleyhisselama hürmet etmeyen Hz. Muhammed aleyhissalatuvesselama iman edemez. Hz. Yusuf aleyhisselama hürmet etmeyen Hz. Muhammed aleyhissalatuvesselama iman edemez. Hz. Musa aleyhisselama hürmet etmeyen Hz. Muhammed aleyhissalatuvesselama iman edemez.

İman esaslarının her birisinin verdiği birçok ders vardır. Kalpte yaptığı birçok ayar vardır. Hayata kattığı birçok denge vardır. Peygamberlere imanın verdiği derslerden birisi de şudur: Biz o iman sayesinde öncemize ve bir yönüyle asl-ı insana hürmetimizi diri tutarız. Geçmiş bizim için sövülesi bir karanlık olmaktan çıkar peygamberlere iman ile. Yani peygamberlere iman mü'minin maziyi ve o mazide yaşayan insanlara bakışını yeniden kurgular. Reddiyesine sınır, öfkesine had koyar.

Biraz da bu nedenle Allah Resulü aleyhissalatuvesselam hakkında 'devrimci' yakıştırması yapılmasından rahatsız olurum ben. Evet, o putları devirmiştir, ama nübüvveti 'devirmek' üzerine değil 'yenilemek/tecdid' üzerine kurgulanmıştır. Sonradan ortaya çıkan öncekileri devirse/reddetse devrimci yakıştırması anlaşılır olur. Ama varlık ve insanlık varolduğundan beri hep varolan İslam neden/neye devrimci olsun ki? Aslolan devrimci olamaz tecdidci olur. Devrimcilik bir yanıyla geçmişe ve asl-ı insana hürmeti de hayatın dışına atıyor. Dünyada 'devrimciliği' ile tanıdığımız ne kadar ekol varsa geçmişe ve orada yaşayanlara düşman. Allah Resulü ne geçmişe ne de geçmişte yaşayan herkese düşmandı. İslam'ın ehl-i fetret anlayışı bile onun 'devrimci' bir din olmadığının göstergesidir.

Kendilerine Kur'an müslümanı diyen ama aslında Kur'an müfritleri olarak anılmaya layık olan zümrede de böyle bir temayül var. Onları sahabe, tabiin ve tebe-i tabiin başta olmak üzere, İslamî mirasın nurlu taşıyıcıları olan ehl-i sünnet ve'l-cemaat âlimlerine/velilerine hürmete çağırdığınızda sizi müşrikler için inmiş ayetlerle ve devrimci bir öfkeyle karşılıyorlar. Mesela, Bakara sûresi 170'in kısa anlamıyla: "Onlara (müşriklere): Allah'ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, 'Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız' dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?"

Burada, ayetin müşriklerle ilgili bağlamını görmezden gelip Kur'an'a hevalarına göre takla attırmaları bir tarafa, İslam'ın 'atalarla gelen herşeye düşman' yani 'tam bir devrimci' gibi anlamak ve anlatmak da Kur'an'a atılmış bir iftiradır. Çünkü bunun aksini söyleyen veya işaret eden bir dolu ayet-i kerime bulunmaktadır. Mesela Âl-i İmran sûresi 195 mealen der ki: "De ki: Allah doğruyu söylemiştir. Öyle ise, hakka yönelmiş olarak İbrahim'in dinine uyunuz. O, müşriklerden değildi."

Kur'an müfritlerinin çelişki dolu pencerelerinden bakarsak; Allah, bizi, hem bazı atalarımıza uymaya hem de büsbütün atalarımıza karşı çıkmaya mı çağırmaktır? Kur'an müfritlerinin anlayışına göre biraz öyle. Birbirine zıt iki şeye birden iman etmen lazım: Hem atalarla gelen herşeyin yanlışlığına hem de o atalardan bazılarının peygamberliğine... Hem Allah Resulü'nün aleyhissalatuvesselamın dinini inşa ettiğine hem de hiçkimsenin onun tebliğini doğru anlamadığına... Kur'an müfritlerinin Allah tasavvuruna göre Allah'ın çelişkiye düşmesi kaçınılmaz.

Gelin, biz onlar gibi yapmayalım da, ehl-i sünnet ve'l-cemaat üzere istikametle amel edelim: İslam'ın, devrimci bir göz ve dille 'geleneği olan herşeye' veya 'kendi tarihine' düşman gibi lanse edilmesine karşı çıkalım. Mürşidimin dikkat çektiği gibi, geçmişteki/gelecekteki şahitlerinin bu ağacın kökü ve meyveleri olduğunu bilelim. Meyvesi ehl-i sünnet ve'l-cemaat olup her asrı ışıklandırmış bir ağacın gövdesi çürük olamaz. Eğer meyveleri Kur'an müfritlerinin iddiasında olduğu gibi çürük ise gövdesi sağlıklı olamaz. Biri diğerini gerektirir çünkü. Kökle ilgili iddiaların da durumu böyledir. Kökleri yalancı ise o kökün üzerinde yükselmiş gövde de yalancıdır. Gövde sağlıklı ise demek o kökler de sağlamdır.

Bu Kur'an müfriti salaklar bilmiyorlar ki; ehl-i sünnet ve'l-cemaat çizgisi âlim ve evliyaları hakkındaki her töhmetlerinin ucu gider sahabeye dayanır. Sahabe hakkındaki töhmetlerin (tıpkı Ebubekir Sifil Hoca'nın bir sohbetinde dikkat çektiği gibi) gidip dayanacağı yer de o kimsenin 'peygamber tasavvuru'dur. Zira köküyle uğraşmak ağaçla uğraşmak olduğu gibi, meyvesiyle uğraşmak da ağaçla uğraşmaktır. Biz o müfritlerin sözlerinden ve iddialarından da Subhan olan Allah'a sığınırız.

Sakal-ı şerife düşmanlık etmek veya ergenlerin efendiliği...

"Herkesi körlükle suçlarken ben de en az onlar kadar kördüm." Yalan Labirenti filminden...

Filmini izleyenler bilmez ama kitabını okuyanlar hatırlayacaktır. Kon-Tiki'de, Thor Heyerdahl, bir kâşifin başından geçen ibretlik bir hâdiseyi aktarır: Kâşif, kutup seyahatini gerçekleştirmeden önce, bölgede yaşayan Eskimoların çadırlarının düğmelerini kemikten yaptıklarını görür. Bu hassasiyetlerinin 'hikmetten' değil 'cahillikten' kaynaklandığını düşünerek 'daha sağlam olur' düşüncesiyle kendisininkini metalden yaptırır. Çadırını kurup içine gireceği bir gün şunu acıyla tecrübe eder: Metalden yapılmış düğmeler soğukta açılmamaktadır. Çadırın dışında atlattığı donma tehlikesi hem ona hem Heyerdahl'a yerlilerin tecrübelerine karşı daha anlayışlı/saygılı olmayı öğretir. "Modern insanının da bilmediği şeyler vardır." Ve Heyerdahl, kendi seyahati boyunca, yerlilerin tecrübelerine ve tavsiyelerine 'birer hazine' gözüyle bakar.

Modern zamanlar bizi en çok şu noktada kibre sürükledi: İnsanlığın son iki yüzyılında öyle şeyler keşfedildi ve üretildi ki, önceki nesillerin hayallerinde bile yoktu bunlar. Buradan Karunvarî bir kibre kapıldı çağımız. Zamanları herşeyin en iyisinin bilindiği zamanlardı. Kendilerine bu kemal 'ilimleri sayesinde' verilmişti. Çıkış her anlamda daha yukarıya doğru ve sürekliydi. Peki öncesi? Öncesi cehaletti. Öncesi vahşilikti. Öncesi bedeviyetti. Öncesi tastamam karanlıktı. Oralardan öğrenilecek birşey yoktu. Aksine öğretilecek çok şey vardı. 'Ergenlerin efendiliği' dönemi başladı böylece. İhtiyarların öğretecekleri giderek azaldı. Hatta kalmadı. Gençlerin öğretecekleri arttı.

Bu, bizi 'yaşla gelen tecrübenin' tarih boyunca yaşamadığı şekilde gözden düştüğü zamanlara uyandırdı. Geçmişe dair herşey bu kibirle karışık öfkeden payını aldı. Hor görüldü. Küçümsendi. Görmezden gelindi. Firavun gibi; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye soruyordu modern bilimler her çağa. "Hayır!" diyen hangi dönem varsa Hz. Musa ve Hz. Harun'un (a.s.) çilesinden bir pay da onlara düşüyordu. İmaj ve Takva'da şöyle söylüyor Fatma Barbarosoğlu; “Modern hayat ile birlikte hayatın değişmeyen yönü önemini kaybetti. Bu kayıp en ağır yenilgiyi yaşlıların dünyasında gerçekleştirdi. Dünün bilgisi önemsenmediğinde, yaşlıların dünya üzerinde tuttukları alan işgal gibi algılanmaya başlandı.” Bediüzzaman'ın İhtiyarlar Risalesi'ni telif edişi ve geriatrinin (yaşlılık biliminin) ortaya çıkışı arasındaki ilgiye dair bir yazıda şöyle dokunmuştum bu konuya:

"Hakikaten her bilginin pek çabuk eskidiği ve yerlerine sürekli yenilerinin üretildiği bu devirde eskiye dair malumatı olanların ayakta kalabilmesi ve dahi kıymetli kalabilmesi çok güç. En nihayetinde gençlerden bulabildikleri tek karşılık (en iyi ihtimalle) 'küçümseyici bir şefkat' oluyor. Dikkat ediniz, mazide olduğu gibi saygı içeren bir şefkat değil bu. İçeriğinde küçümseyicilik var. Zira yaşla gelen bilgelik hayatın çarklarında ezilip kaybolan, kıymet bulmayan bir kavram haline gelmiş. Bildikleri herşey çoktan eskimiş. Bu yönüyle ihtiyarlar da ancak 'acınmayı' alabiliyorlar gençlerden. Susup hayatın dışarısına çıkmaları bekleniyor onlardan. Konuşan, görüş bildiren ihtiyar makbul olmuyor."

Günümüzde bazılarının 'İslam geleneği' denilen ama aslında İslam'ın ta kendisi olan herşeye karşı besledikleri düşmanlıkta da aynı kibrin izlerini görüyorum ben. Bu insanlar Asr-ı Saadet döneminde yaşamış insanların veya salih haleflerinin Kur'an'ı ve Allah'ın marziyatını bizden daha iyi anlamış olmalarına katlanamıyorlar. Evet, katlanamıyorlar, çünkü bu modernizmin onlara yaşattığı yüceleşme keyfine uygun düşmüyor. Anlamaya çalışmaktansa dalga geçmek, hikmet aramaktansa topyekûn reddedip ayakları altında çiğnemek daha kolay ve keyfe uygun geliyor. Böylece İslam içre olduklarını iddia ettikleri halde modernist kibrin dibine vuruyorlar.

Sakal-ı şerif ziyareti meselesini de bundan uzakta görmüyorum. Sakal-ı şerife düşmanlık takva hassasiyetinden kaynaklanmıyor. 'Eski müslümanlara müslümanlık öğretme' arzusundan kaynaklanıyor. Öyle ya, eskiler hata yapmazsa, yeniler 'daha iyisini' nasıl öğretecek? Ceptelefonundan veya bilgisiyardan daha farklı/fazla/başka birşey olmamalı onlara göre din. "Ceptelefonunu kullanmasını babama ben öğretiyorsam, sakal-ı şerifin ziyaret edilip edilmeyeceğini de babama ben öğretirim." Olay tamamen bu. Bu kibir, twitter'da yazıştığım bazı gençlerin sakal-ı şerif ziyaretini 'peygamberin idrarına tapmak' olarak tarif etmesiyle iyice ayyuka çıkıyor.

Bu bile-isteye aptallıkla nasıl başedeceğiz? Cehl-i mürekkep cehl-i basite dönüşmeden cahil neyi öğrenebilir? Kabe'ye doğru secde etmek Kabe'ye tapmak mıdır? Bayramda ebeveyn elini öpmek ebeveyne kulluk mudur? Hadi, bunları çabuk geçelim. Allah, meleklerine Hz. Âdem'e (a.s.) secde etmelerini emrediyor Kur'an'da. Onlar da ediyorlar. Hâşâ, Cenab-ı Hak böyle yapmakla kendisi kendisine Hz. Âdem (a.s.) vesilesiyle şirk mi koşturuyor? Yakaladığı her saygı ifadesini 'şirk' diye damgalayan modernist veya selefi bu kafalardan toplumda zaten mumla arar hale geldiğimiz hürmeti nasıl kurtaracağız? Geçmişe hürmet etmeyene dine hürmeti nasıl öğreteceğiz?

Zaten az kalan hürmet sembollerini hepten yasaklayarak mı? Mehmet Görmez Hoca'nın bulduğu çare bu mu? Sonra işimiz çadırın dışında kalan kâşifin işine dönmesin? Biz de 'dini daha doğru yaşayalım' derken küfre batmış yeni nesilleri görüp donmayalım? Özetlersem: Bu 'anlamaya çalışma' yerine 'reddetme' temayülü doğru değil. Ve kesinlikle de hayır getirmeyecek. Ben sakal-ı şerifi ziyaret ettiği için itikadı bozulan avam görmedim, ama bu kafayla Kur'an okuduğu için itikadı bozulan çok akademisyen gördüm. Çünkü 'anlamaya' değil, 'yıkmaya' bakıyor. Sakal-ı şerif ziyaretleri konusunda da 'yıkmaya bakan' hem kendisi kaybedecek hem bize kaybettirecek. (Nitekim daha bugün Mescid-i Nebevî yanında bir terör eylemine şahit olduk. Demek korkulması gereken sakal-ı şerife hürmet eden mü'minler değil. Hz. Peygamber'e (a.s.m.) hürmetini yitirmiş meczuplar...)

Kimin adını aldığın yolun kesilince anlaşılır

"Allah, içinizden cihad edenleri; Allah'tan, peygamberinden ve inananlardan başka sırdaş edinmeyenleri ortaya çıkarmadan sizi kendi halinize bırakacak mı zannediyorsunuz? Allah işlediklerinizden haberdardır." (Tevbe sûresi, 16)

Birinci Söz'e göre besmele sadece 'dil ile anılacak' birşey değildir. Hayat yolculuğu boyunca 'yanınıza alıp yaşanılacak' birşeydir. Ne demek bu? Belki şu demek: Besmele bir açıdan kulun varlığa bakış açısı, hatta daha da ötesinde, mü'minin yaşam açısıdır. Üzerine bakılacak ve görünen anlam dünyası üzerine yaşanılacak birşeydir besmele. Bu yüzden Birinci Söz'deki temsilî hikayecikte seyyah kabile reisinin ismini anmaz. Kabile reisinin ismini alır: "Bedevî Arap çöllerinde seyahat eden adama gerektir ki, bir kabile reisinin ismini alsın ve himayesine girsin—tâ şakîlerin şerrinden kurtulup hâcâtını tedarik edebilsin."

Peki, seyyahımız kabile reisinin ismini hiç mi anmaz? Hayır, elbette anar. Kendine ve diğerlerine hatırlatması gerektiğinde anar. "Bir kàtıu't-tarîke rast gelse, der: 'Ben filân reisin ismiyle gezerim.' Şakî def olur gider, ilişemez."

Anmanın almakla ilgisi bu noktadan doğar. Uzaktaki bir dostunuzu herhangi bir mecliste andığınız zaman varlığını da bir şekilde o meclise taşımış olursunuz. Hatırlamak da bir çeşit almaktır. Anmak da bir çeşit katmaktır. Katmak da bir çeşit taşımaktır. Hatırladığımız zaman o ismi tekrar yanımıza almış oluruz. Andığımız zaman andığımızın şahidi olan herkes o ismin ve hatırasının çağrıştırdığı anlam dünyasından istifade ederler.

Hatırladığımız bizim dünyamızda, andığımız ise anıldığı mecliste bir şekilde varolur veya varlığını arttırır. Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın ism-i mübareki anıldığında salavat getirmek, onun 'adı anıldığında salavat getirmeye layık' ve 'getirilmesi lazım' bir peygamber olduğunu bize ihtar eder. Liyakati onun kemalindendir. Lüzumu bizim ona borcumuzdur. Hatırlamak içe dönük gafleti izale eder. Anmak dışa dönük gafleti dağıtır.

İşte Bediüzzaman'ın 23. Söz'de dediği; "Eğer nur-u iman, içine girse, üstündeki bütün mânidar nakışlar, o ışıkla okunur. O mü'min, şuurla okur ve o intisapla okutur..." sırrı da budur. Hatırlayınca okuruz. Anınca okuturuz. Hatırlamanın tezahürü anmaktır. Hem zaten zikrullahta da bu sır yok mudur? Ehl-i zikr andığını önce kendi nefsine sonra zikrine şahit olanlara hatırlatır. Neyi çok hatırımızda tutuyorsak onu çok zikrederiz. Siyaset ise siyaseti, futbol ise futbolu, Allah ise Allah'ı... Yaşarken en çok andığımızdır yanımıza aldığımız. Yaşarken yanımıza aldığımızdır en çok andığımız.

Bediüzzaman, Birinci Söz'ün başında besmele için 'İslam nişanı' diyor. Bunun iki şekilde izahı var: Birincisi; besmeleyi anmanın kişinin kimliğine dair yaptığı ilanatla ilgili. Evet, besmele bir şeairdir. İşini besmeleyle yapanın müslüman olduğunu da anlamış oluruz. O ismi yanına aldığını, yani onunla yaşadığını, anmasından anlarız. İkincisi; besmelenin anmakla ve hatırlamakla çağrıştırdığı mana dünyasını ifade eder. Yukarıda dediğimiz gibi 'anmak' ve 'hatırlamak' bir şekilde andığımız veya hatırladığımız şeyin dünyamızdaki varlığını arttırır.

Onu ve onun ifade ettiği manaları yeniden dünyamıza çağırmış oluruz anmakla veya hatırlamakla. Bir mü'min de yaşadığı musibetler karşısında Allah'ı ve isimlerini hatırladığı zaman rahatlar. Çünkü varlıkla münasebetinde artık yalnız değildir. Birisinin adıyla ve dolayısıyla adına hareket eder. Üçüncü birşeyle birisinin adına muhatap olmak onunla muhatabiyette yalnız/kendi başına olmamaktır. "Evet, bu kelime ile hareket eden, o adama benzer ki, askere kaydolur, devlet namına hareket eder, hiçbir kimseden pervâsı kalmaz. Kanun namına, devlet namına der, her işi yapar, her şeye karşı dayanır."

Efendimiz aleyhissalatuvesselamdan nakledilen bir hadiste Allah'ın esmasını bilmekle cennet arasında kurulan ilgi bu pencereden bize bir hakikat fısıldar: Allah'ın isimlerini bilmekle biz daha bu dünyada bir cennet yaşarız. Nasıl olur bu? Çünkü o isimleri yanımıza aldığımızda varlıkla muhatabiyetimiz değişir. Bediüzzaman'ın telif ettiği Hastalar Risalesi, İhtiyarlar Risalesi, Taziye Risalesi gibi pekçok eser aslında 'adını almakla' zâhiren kötü şeylerle muhatabiyetin nasıl değiştiğini izah eder. Yani demem o ki: Biz yanımıza bir isim aldığımızı en çok bir kàtıu't-tarîke/yolkesene rastgeldiğimizde farkederiz. Daha doğrusu isim almanın nasıl bir nimet olduğunu bize hayatımızdaki yolkesenler öğretir.

Sağlıklıyken isim almakla almamak arasında nüans yokmuş gibi gelebilir. Hastalık yolunu kestiğinde ne cevap vereceksin? Gençken dünya güllük gülistanlık görünebilir. İhtiyarlık yolunu kestiğinde ne cevap vereceksin? Sevdiklerin hayattayken yolun hiç kesilmezmiş gibi gelebilir, ama ölüm yolunu kestiğinde ne cevap vereceksin? Bunların her birisi o seyyahın yolunu kesin eşkıyalar gibi yolunu keser. İşte o zaman almanın almamadan farkını anlarsın. Hatta yine 23. Söz'e uzanırsak; iman bir 'intisab'dır, küfür o nisbeti kat'eder. Demek o yolkesenlerin en büyüğü küfürdür.

"Bir kàtıu't-tarîke rast gelse, der: 'Ben filân reisin ismiyle gezerim.' Şakî def olur gider, ilişemez. Bir çadıra girse o nam ile hürmet görür. Öteki mağrur, bütün seyahatinde öyle belâlar çeker ki, tarif edilmez. Daima titrer, daima dilencilik ederdi. Hem zelil, hem rezil oldu." Demem o ki arkadaşım: Yolkesenlere verecek cevabı olmayanların mutluluğu yalandır. Sınanmamış iddiaları yalandır. Onların zâhiren zevk u safa içinde yaşaması seni kandırmasın. Belki daha yolları kesilmemiştir. En nihayet bir şâki yolunu kestiğinde, çünkü imtihan/sınanma dünyası bu, vallahi şu ayeti sen de iliklerine kadar hissedip haykıracaksın: "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?"

Kendi şeytanını recmet...

Bu yeni farkettiğim birşey. Paylaşsam sizin de hoşunuza gider zannederim. 15. Söz'ü okurken dikkatimi çekti. 15. Söz'ün ne hakkında olduğunu bilirsiniz: "Ey kozmoğrafyanın ruhsuz meseleleriyle zihni darlaşan ve aklı gözüne inen ve şu âyetin azametli sırrını o sıkışmış zihninde yerleştiremeyen mektepli efendi! Şu âyetin semâsına yedi basamaklı bir merdivenle çıkılabilir. Gel, beraber çıkacağız..." diye başlayan bu söz, Mülk sûresinin 5. ayeti tefsir eder. Ayetin kısa bir meali şöyle: "And olsun ki, dünya semasını Biz kandillerle süsledik ve şeytanlar için o kandilleri birer taş yaptık."

Peki, mürşidim bu tefsiri ne 'üzere' yapar? Ayeti seküler bilimlere göre yeniden anlamlandırarak ve geçmiş tefsirleri 'eksik/yanlış anlamakla' suçlayarak mı? Hayır! Mana-i sarihînin savunusu üzerine yapar bunu. Metne başlarken yaptığı eleştiri hatayı nerede gördüğünün/göstereceğinin de delilidir. Bediüzzaman, ayete yapılan saldırıyı, bugünün yumuşak mealcilerinin pek sevdiği 'geçmişte yanlış anlaşıldığı' ekseninde değil; 'astronominin kafasının basmadığı' ekseninde karşılar. İşte bu imanlı bir kalbin izzetidir. Bugün Kur'an'ı anlamada en çok aradığımızdır.

15. Söz'ün satırları arasında yolculuk yaparken Bediüzzaman'ın mana-i sarihî savunusu sırasında birşeye özellikle dikkat çektiğini görürüz: Ayeti bir 'olay' anlatımı gibi değil de bir 'kanun' anlatımı gibi okuma. 20. Söz'de Kur'an kıssalarını 'kanun-i umumi uçları' gibi okumayı bize öğreten müellif; bu metinde de benzer okumaları her ayete veya 'bir olay anlatan her ayete' indirebilmeyi öğütler:

"Bütün âlemlerin Rabbi ve Müdebbiri ve Hâlıkı olan Zât-ı Zülcelâlin, ahkâmları ayrı ayrı pek çok namları ve ünvanları ve Esmâ-i Hüsnâsı vardır. Meselâ, ashab-ı Nebî safında küffara karşı muharebe etmek için melâikeleri göndermesini iktiza eden hangi isim ve ünvan ise, o isim ve ünvan iktiza eder ki, melâike ile şeyâtin ortasında muharebe bulunsun ve ahyâr-ı semâviyyîn ve eşrâr-ı arzîn mabeynlerinde mübareze olsun. Evet, küffarın nüfus ve enfasları kabza-i kudretinde olan Kadîr-i Zülcelâl, bir emirle, bir sayha ile onları mahvetmiyor. Rububiyet-i âmme ünvanıyla, Hakîm ve Müdebbir ismiyle bir meydan-ı imtihan ve mübareze açıyor."

Bu metodun iki şeyi birden sağladığını düşünüyorum: 1) Mana-i sarihîye tavizsiz bir şekilde sahip çıkarak Kur'an'ı 'tarihselci okuma' denilen tahripten koruma. 2) Mana-i sarihîyi anlam tabakalarından sadece birisi olarak görerek vahyin nasıl 'tefekkürü bitmez bir evren' olduğunu gösterme... Mürşidimin gösterdiği bu nokta Kur'an'ı anlamada denge noktamızdır. Kur'an bir olayı naklettiğinde, biz, ne olayın 'aslında yaşanmadığını' söyleyip vahye başka anlamlar yamamaya çalışırız; ne de mana–i sarihînin tek anlam olduğunu söyleyerek Kur'an'ın 'bitimsizliğine' sınır çekeriz. Duruşumuz nettir: Mana-i sarihî esastır. Mana–i işarî mümkündür.

"Kur'ân-ı Hakîmin esrarı bilinmiyor; müfessirler hakikatini anlamamışlar, diye beyan olunan fikrin iki yüzü var. Ve onu diyen, iki taifedir. Birincisi: Ehl-i hak ve ehl-i tetkiktir. Derler ki: Kur'ân bitmez ve tükenmez bir hazinedir. Her asır, nusus ve muhkemâtını teslim ve kabul ile beraber, tetimmat kabilinden, hakaik-i hafiyesinden dahi hissesini alır, başkasının gizli kalmış hissesine ilişmez. Evet, zaman geçtikçe Kur'ân-ı Hakîmin daha ziyade hakaiki inkişaf eder demektir. Yoksa—hâşâ ve kellâ—Selef-i Sâlihînin beyan ettikleri hakaik-i zâhiriye-i Kur'âniyeye şüphe getirmek değil. Çünkü onlara iman lâzımdır. Onlar nasstır, kat'îdir, esastırlar, temeldirler. Kur'ân ("Bu Kur'an'ın lisanı apaçık Arapçadır...") fermanıyla, mânâsı vâzıh olduğunu bildirir. Baştan başa hitab-ı İlâhî o mânâlar üzerine döner, takviye eder, bedâhet derecesine getirir. O mensus mânâları kabul etmemekten—hâşâ sümme hâşâ—Cenâb-ı Hakkı tekzip ve Hazret-i Risaletin fehmini tezyif etmek çıkar."

Bediüzzaman'ın mana-i sarihîye bakışı açıktır. Risale-i Nur'dan bâtınîliğe yol bulmaya çalışanlar ancak duvara toslar. Peki, bazı kesimler/isimler Risale metinlerinden böyle bir okumanın çıkabileceğini neden düşünmektedirler? Çünkü Risale-i Nur, ayetlerin sadece sarihî manaları üzerine değil, işarî manaları üzerine de çalışmıştır. İki yolun birden dersini içerir. İyi bir Risale okuru Kur'an'a karşı ferdî olarak da alınganlaşır. 'Hakaik-i hafiyesinden hissesini almaya' yatkınlaşır. Hayatındaki olaylarla Kur'an arasında daha sıkı bağlar kurar. Bu nedenle bir kısım meczuplar kendi mesleklerince 'kullanılır' sandıkları bir bilgiyi Risale-i Nur'dan elde ederler. Ve hatta yüzleri tutar da Bediüzzaman'ın 'bâtınî bir tefsir yaptığını' dahi söylerler. Yeryüzünde şaşılacak işler çoktur.

Peki, Bediüzzaman'ın Kur'an'dan çıkardığı işarî manalar bâtınîlerin yaptığı gibi metodsuz/usûlsüz müdür? Bir 'tefsir' değil de bir 'yorum' mudur? Bediüzzaman, istediği her ayeti, istediği herhangi bir manaya mı getirmektedir? Bunu söylemekten Allah'a sığınırız. Bundan bir adım önce 'tefsir' ile 'yorumu' birbiriyle karıştırmaktan Allah'a sığınırız. Tefsirin istinbatı, başta sarf ve nahiv kaideleri olmak üzere, pekçok kayıtla ayakları bağlı ve 'metni kullanmadan metni anlamaya çalışan' bir yapıya sahiptir. Yorum ise varmak istediğini yeri belirledikten sonra ayeti o noktaya doğru itekler. Yorum doğru olabilir mi? Olabilir. Ancak bir usûle bağlı olmadığından yine de itimat edilmezdir.

15. Söz'ünü okurken de Bediüzzaman'ın işarî mana çıkarımına dair nasıl bir metod/usûl kullandığına şahit oluruz. Ben bu metodun mana-i sarihî ile mana-i işarîyi barıştıran ve ikisinin birden hakk-ı hayatını savunan güzel bir yol olduğunu düşünüyorum. Nasıl bir metod peki bu farkettiğim? Başta demiştim ya: Ayet-i kerimeyi bir 'olay' değil bir 'kanun' gibi okumak... İşte Bediüzzaman'ın mana-i sarihîden mana-i işarîye gitmek için bulduğu yol, odur. Mezkûr eserde de Mülk sûresinin 5. ayeti üzerinden önce 'kanun-u mübareze'ye uzanılır. Oraya vardıktan sonra da varlıkta câri bütün mübarezelere bu ayet-i kerimenin penceresinden bakılmaya başlanır. Her birisi bu ayetin şümulüne dahil işarî fertler haline gelir:

"Ezel, Ebed Sultanının pek çok Esmâ-i Hüsnâsı vardır. Tecelliyat-ı celâliye ve tezahürat-ı cemâliye ile pek çok şuûnâtı ve unvanları vardır. Nur ve zulmet, yaz ve kış, Cennet ve Cehennemin vücudunu iktiza eden isim ve ünvan ve şe'ni ise, kanun-u tenasül, kanun-u müsabaka, kanun-u teâvün gibi pek çok umumî kanunlar misillü, kanun-u mübarezenin dahi bir derece tâmimini isterler. Kalb etrafındaki ilhamat ve vesveselerin mübarezelerinden tut, ta semâ âfâkında melâike ve şeytanların mübarezesine kadar, o kanunun şümulünü iktiza eder."

Kardeş, sözüme kıymet verirsen, bu yazıyı önemse. Bediüzzaman'ın şu yolunu anlarsan Kur'an'ı okurken ne kendi hissenden olursun ne de mana-i sarihîyi incitirsin. Birisini tercih etmek için diğerini reddetmek zorunda kalmazsın. Ne müşebbine/mücessime gibiler ayetlerin 'zâhirinde hapsederek' dalalete itebilirler seni, ne de batınîler/modernistler 'bâtın ilüzyonuyla' sapkınlığa sürükleyebilirler kalbini. 15. Söz'ün sonuna bak. Mana-i sarihîyi basamak basamak savunduktan sonra nasıl da kendi hissesi olan işarî manaya getiriyor sözü. Demek, hak yolda tefekkür etmek de o 'kanun-u mübarezeye' dahil olmak, yani 'kendi şeytanını recmetmek'tir. Ve demek, Mülk sûresinin 5. ayeti mü'minlere bunu da ders verir:

"İşte, yıldız böceği hükmünde olan kafa fenerine itimad eden ve Kur'ân güneşinden gözünü yuman kozmoğrafyacı efendi! Şu Yedi Basamaklarda işaret edilen hakikatlere birden bak. Gözünü aç, kafa fenerini bırak, gündüz gibi i'caz ışığı içinde şu âyetin mânâsını gör. O âyetin semâsından bir hakikat yıldızı al, senin başındaki şeytana at, kendi şeytanını recmet."

Ölüm hayatın bereketidir

Ölüm hayatın bereketidir. Eğer gün gelip sonlanacağını düşünmesek hayatın içini fiillerle doldurmazdık. İmtihanı 'imtihan' kılan şey sadece sorular değildir çünkü. Bir de süresi vardır. Çoğunlukla ucu ucuna yeten bir süredir bu. 'Süre' ve 'soru' birlikte imtihanı bereketli kılar. İmtihanla başarılan imtihansız başarılabilecek olandan fazlasıdır her zaman. Süreyle başardığın süresizken başardığından fazlasıdır. Kaç kere yaşadın. Soruyla ve süreyle sınandığında 'kendinden başka' ve neredeyse 'kendinden aşkın' birşey haline geldiğini gördün.

Dünya imtihanın da böyle sürüyor bu yüzden. Fakat bu imtihanda daha üst birşeyler de var. Hem sorular hem süreler belirsiz. Her an değişerek karşına çıkıyor. Bazen bir 'musibetle' sınanıyorsun bazen de 'nimetle.' Bazen ölümü yanıbaşında hissediyorsun bazen de kıyamet kadar uzağında görünüyor. Yani bu imtihanda salt soruyla ve süreyle bir sınanma yaşanmıyor. Aynı zamanda sorunun 'soru' ve sürenin de 'süre' olduğunu aklında tutman gerekiyor. Çünkü öyle cazibedar bir salonda düzenlenmiş ki bu imtihan, girenler çoklukla salonda yaşananlara dalıyorlar, dikkatlerini imtihanda tutamıyorlar.

Öyle bir sınav düşün ki; sorular 'soru' olduklarını süreler 'süre' olduklarını unutturuyorlar. Hatta imtihan bunun üzerine dönüyor. Bu imtihana girenlerin cevaplayacağı sorular o kadar da zor değil. Süreleri de geniş geniş. 24 saatten 1 saati namaza ayırsalar yetiyor mesela. 12 aydan 1 ayı oruca ayırsalar kurtarıyor. Hem ne namazı ne orucu ne de başka bir ibadeti/yasağı bedene güç gelen şeyler değil. Peki, bu imtihanın güçlüğü neresinde? Bu imtihanın güçlüğü sarhoş ediciliğinde. Rüya görürken rüyada olduğunu farketmek/akletmek kolay mıdır? Biz belki de en çok bu 'ayıklığı' korumakla sınanıyoruz.

'İçkiliyken namaza yaklaşmak' yasaklandığında ilk işaretini aldık bunun. Soru olduğunu unutmaya müsaitken soruya yaklaşılmazdı. Sonra tümden sarhoşluk yasaklandı bize. Çünkü bu hayattaki herşey bizim için birer soruydu. "Allah'ı unutan ve bu yüzden Allah'ın da onlara kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın. Onlar yoldan çıkan kimselerdir..." derken Haşr sûresi, 'imtihanda olup imtihanı bilmez' halimize dikkat çekiyordu belki. Yolda kalmak yolda olduğunu hatırlamaksızın mümkün değildi ki! Allah'ı hatırda tuttukça bu dünya yoldu. Onu unuttuğumuzda yolcu da yoldan çıkıyordu. Hodbin'in gözünde varlık içinden 'çıkılası' Hüdabin'in gözünde 'kalınasıydı.'

"Hodbin adam hem hodgâm, hem hodendiş, hem bedbin olduğundan, bedbinlik cezası olarak nazarında pek fena bir memlekete düşer. (...) Kendisi şu elîm ve muzlim haleti hissetmemek için sarhoşluktan başka çare bulamaz. (...) Diğeri hüdâbin, hüdâperest ve hak-endiş, güzel ahlâklı idi ki, nazarında pek güzel bir memlekete düştü. İşte bu iyi adam, girdiği memlekette bir umumî şenlik görüyor..."

Ölüm hayatın bereketidir. Sorunun belirsizliği nasıl ki dikkatimizi her an karşımıza çıkabilecek yeni bir soruya karşı açık tutar; sürenin belirsizliği de benzeri bir şekilde 'her anın' kıymetini anlamamızı sağlar. Sınırlanmasıyla sorulara ayrılan zaman bereketlenir. En doğru cevaplar en kısa sürede verilmeye çalışılır. Ölümün ensemizdeki bereket soluğudur bu. İmtihanın ne zaman biteceğini kesin bir şekilde bilemeyişimiz, ama her an bitebileceğini kesin bir şekilde bilişimiz, sorulara karşı bizi diri ve gayretli tutar.

Mülk sûresinde belki biraz da bu hikmetle mealen buyrulur ki: "O ki, hanginizin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır." Eğer ölüm olmasaydı 'hangimizin daha güzel davranacağı' sınanabilir miydi? Sürenin varlığıydı hayatı bereketli kılan. Onun kıyıcılığından kurtarmak ve bâkileştirmek için doldurduk anlarımızı güzel fiillerle. Bu yüzden diyorum ki: Ölümden razı ol arkadaşım. Ölüm hayatın bereketidir. Hem şunu da aklında çıkarma: Birşeyin 'yol' kalması için sadece 'yola çıkılan' bir noktaya değil, 'varılacak bir nokta'ya da ihtiyaç vardır. 'Ölümü' ve 'hayatı' yaratan Cenab-ı Hak, işte tam da bu iki noktayı birden yaratarak, varlığını yola çevirmiş olmadı mı?

Kabir azabını inkâr etmek neden ahmaklıktır?

"O ki, hanginizin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır. O, mutlak galiptir, çok bağışlayıcıdır." (Mülk sûresi, 2)

Risale-i Nur'da pek sık altı çizilen birşeydir şu: "Malûmdur ki; zararsız yol, zararlı yola—velev on ihtimalden bir ihtimal ile olsa—tercih edilir..." Mantığı doğru çalışan bir insandan asgarî bekleriz bunu. "En azından bu kadarını ayırabilir..." deriz. Başka türlü hayatta kalması da zorlaşır çünkü.

'Zararsız olanı zararlı olana tercih etme' iradesidir zikrettiğimiz. Bir açıdan 'güvenli' ile 'tehlikeli'yi birbirinden ayırabilme yetisidir. Aklın bidayetidir/başlangıcıdır. Bunu yapabilene yapabildiği ölçüde 'akıllı' denir. Yok, zararına olanı kârına, kârına olanı zararına sanıyorsa; seçiyor ve de yapıyorsa; o kimsede istikametli bir akıldan bahsedilemez. Ahmağın tarifinde de vardır bu. Ahmak o kimsedir ki; neyin faydasına, neyin zararına olduğunu ayıramaz.

Kabir azabının inkârını konuşurken de 'ahmaklığa' atıf yapmamak mümkün olmuyor. Neden mi? Şu soruyla başlayalım: Kur'an'da birşeyin (iddialarınca) 'zikredilmiyor' olması 'olmamasına' delil oluşturabilir mi? Biz biliyoruz ki: Kur'an'da, her gün bindiğimiz motorlu taşıtlar da dahil, pekçok teknolojinin zikri geçmiyor. Fakat bugüne kadar hiçbir meczubumuz "Kur'an'da geçmiyor!" diye onları inkâra kalkışmadı. Neden? Çünkü Kur'an'da birşeyin geçmiyor olması doğrudan o şeyin 'olmamasına' veya 'yasaklanmasına' delil olmaz.

Biz, ancak birşeyin Kur'an'da yasaklanmasını o şeyin 'yapılmaması gerektiğine' yorarız. Kur'an'da 'sarhoş ediciler' yasaklanmıştır. Biz de onlardan uzak kalırız. Zina yasaklanmıştır. Uzak dururuz. Varlıklarını inkâr etmeyiz, ama haram sayarız. Bir de Allah'ın doğrudan 'yokluğunu' buyurduğu şeyler vardır. Ondan başka ilah yoktur. Onun 'doğuranı' veya 'doğurduğu' yoktur. Allah Resulü aleyhissalatuvesselamdan sonra peygamberi yoktur. İşte bunların da yokluğuna yine emriyle ve haber vermesiyle iman ederiz. Birşeyin yokluğunu ancak onun buyurması ve yine onun buyruklarıyla uyuşması ile kabul ederiz.

Kabir azabının inkârı ise ne birincisine ne ikincisine sığıyor. Yani Cenab-ı Hak, kabirde çekilecek bir azabı yasaklamıyor veya yokluğuna iman etmemizi istemiyor ki; karşısında duralım. Aleyhinde bulunmak için Kur'an'da sarahaten beyan edilmemiş olmasından başka delil(!) söylenmiyor. Bu iddia doğru olsa bile (ki doğru olmadığını işarî manalarla kabir azabını haber veren ayetleri zikrederek ortaya koyuyor ehl-i sünnet ve'l-cemaat âlimleri) bundan doğrudan çıkarılabilecek 'yokluk' iddiası, ancak 'motorlu taşıtların inkâr edilmesi' kadar mantıklı olabilir. Hatta Kur'an'da sarahaten bahsi geçmeyen herşeyin inkâr edilmesi veya yokluğuna hükmedilmesi bu saçma argümanla tutarlı hale gelir.

Bu noktada Bediüzzaman'ın sıklıkla nazara verdiği bir hakikati daha hatırlayalım: "Demek iman bir mânevî tûbâ-i Cennet çekirdeğini taşıyor. Küfür ise mânevî bir zakkum-u Cehennem tohumunu saklıyor." Neden böyle söylüyor mürşidim? Çünkü küfrün daha bu dünyada insanı azaplar içinde bıraktığını, imanın ise bir küçük cenneti bu dünyada yaşattığını ifade ve isbat ediyor.

"Hem kat'iyen biliniz ki, bu hayat-ı dünyeviyede hakikî lezzet iman dairesindedir ve imandadır. Ve a'mâl-i salihanın herbirisinde bir mânevî lezzet var. Ve dalâlet ve sefahette, bu dünyada dahi gayet acı ve çirkin elemler bulunduğunu Risale-i Nur yüzer kat'î delillerle ispat etmiştir. Adeta imanda bir Cennet çekirdeği ve dalâlette ve sefahette bir Cehennem çekirdeği bulunduğunu, ben kendim çok tecrübelerle ve hadiselerle aynelyakin görmüşüm ve Risale-i Nur'da bu hakikat tekrar ile yazılmış."

Acaba şöyle ahmak var mıdır ki, desin: "İman ile küfür arasında insanın kalbinde yaşadığı 'mutluluk' veya 'sıkıntı' açısından hiçbir fark yoktur." Veya desin: "Namaz kılmak ile içki içmek arasında insanın alacağı lezzet-i kalbiye açısından hiçbir fark yoktur." Allah'ın kelamı ve Resulü aleyhissalatuvesselamın sünneti doğrultusunda yaşanmış bir hayatın tattırdığı cennetle; şeytanın ve küfrün kalbe doldurduğu cehennemin arasında fark olmadığını söyleyen ya aklını inkâr etmiştir yahut da imanını. Peki, bu mantık bizi hangi kanaate götürür? İmanın/küfrün daha bu dünyada bizi karşılayan sonuçları olduğuna.

Kur'an'da, kafirlerin daha bu dünyadayken yaşayacakları azaplara ve mü'minlerin bu hayattayken yaşacakları saadete işaret eden ayetler bize der ki: Allah'ın şe'nidir. Münkirleri hem bu dünyada hem öteki dünyada azap içinde bırakır. Mü'minleri ise hem bu dünyada hem öteki dünyada saadete kavuşturur. Bunu salt 'maddi refah' olarak anlamak yanlıştır. Allah'ın bize vaadettiği öncelikle yaşayacağımız içhuzurdur. Doğruyu yapmış olmanın huzurudur bu. İmandaki lezzete dilini değdiren bu ayetleri tüm zerreleriyle tasdik eder. O yüzden günahkâr da olsa bir mü'minden şu dileği çok işitirsiniz: "Dua et de ben de senin gibi olayım." İnatçı bir kâfir dışında bu ayetlerin sarahaten ifade ettiği manaları inkâr etmeye yeltenebilecek yoktur.

O halde, kabir azabını inkâr eden, bu azabı haber veren hadis-i şerifler ve varlığına iman eden selef-i salihinin itikadları dışında daha neyi inkâr etmektedir? Kafiri bu dünyada ve ahirette sıkan Müntakim, Kahhar, Darr, Âdil vb. isimlerin kabir varoluşunda da tecellisi yok mudur?

Allah'ın kafire/günahkâra daha bu dünyada azap çektirdiği açıktır. Cehennemde de çektireceği kesin delillerle ortadadır. Ölüm bir 'yokluk' değil ise, (ki böyle olduğunu düşünmek için elimizde hiçbir neden olmadığı gibi, aksini söyleyen pekçok delil de vardır) o halde bu 'varoluş' içinde de bir çeşit azap veya mükafat olacağını söylemek/savunmak mantıklı olmaz mı? Bu dünyada olanları ve ahirette olacakları kabul eden imanlı bir kalp, şunu tasdik etmekten neden çekinsin: Allah kabir hayatında da bu şe'nini/âdetini sürdürecektir.

Bu dünyada; bazen vicdan azabı olarak, bazen pişmanlık olarak, bazense geçmiş kavimlere olduğu gibi maddi musibetlerle karşılığı var ise küfrün ve fıskın... Ve yine olacaksa bundan fazlası ahirette... Allah, ehl-i küfre ve fıska hem bu dünyada hem öteki dünyada azap edecekse... Delilleri apaçık ve sabitse... Sen de bunları inkâra cür'et edemiyorsan... Allah'ın 'yarattım' dediği ölüme 'yokluk' demiyorsan ve diyemiyorsan... Neden orada da şe'n-i Rububiyeti ve adaleti üzere azap etmekten beri olsun? Ahmaklığın onun kudret ve adalet elini tutar mı? Neden aklın yolu bir iken ve bu kadar naklî delil de varken böylesi zararlı bir yolu tercih ediyorsun? Böyle yaparsan sana 'ahmak' denmez de ne denir?

Zaman Aynası Namaz eleştirileri (1): Hicr sûresi 99'u doğru anlamak...

Madem kitabı okuyorum. Hem de ağır ağır okuyorum. Böyle bir yazı serisi başlatmanın uygun olacağını düşündüm. Zaman Aynası Namaz, Nesil Yayınları'ndan çıkan, Senai Demirci ve Ali Mermer ağabeylerin imzasını taşıyan bir eser. Kitap, Bediüzzaman Said Nursî'nin 9. Söz isimli eserine (veya Sözler isimli eserinin 9. bölümüne) şerh çalışması olarak kaleme alınmış. Allah, iki ağabeyimin niyetlerini de kabul etsin. Benim burada yapacağım: Mürşidim bildiğim zatın bir eserine yönelik yazılan bu şerhin kendimce sorunlu gördüğüm yerlerine dikkat çekmektir. Tevfik Allah'tandır ve hamd yalnızca Onadır.

İlk dikkat çekmek istediğim bölüm: Kitabın 15. sayfasında yeralan bir dipnot. 6 numaralı bu dipnotta şöyle deniyor: "Hicr sûresi, 99. ayetinin işaret ettiği 'yakîn'i, ibadet ederek elde edilecek, ibadette sabrederek erişilecek bir 'iman' hali olarak anlamak gerek. 'Sana yakîn gelinceye kadar Rabbine iman et' ifadesini, 'Rabbine abd olduğun bilincini edinmek üzere ibadet et' diye de okuyabiliriz."

Öncelikle şunu ifade etmem gerekiyor: Kur'an'dan işarî anlamlar çıkarılmasına karşı değilim ve olamam da. Herkes nasibince Kur'an'dan istifade edebilir ve Ehadiyet düzleminde kendisine lütfedilmiş hususi bir Kur'an'ı onda bulabilir. Fakat bu noktada Kur'an'dan çıkarılacak işarî anlamların 'mana-i sarihiyi incitmemesi' gerekir. Hele hele işarî anlamı çıkarmış kişinin bunu mana-i sarihinin önüne koymasından, "Öyle değil böyle anlaşılmalıdır" demesinden, mürşidimin ifadesiyle, Allah Resulü aleyhissalatuvesselam başta olmak üzere sahabe-i güzin ve selef-i salihinin fehimlerini tezyif etmek çıkar. Çünkü Kur'an'a ilk muhatap olan, onu ilk anlayan ve anlatan onlardır. Mana-i sarihî bize Asr-ı Saadet'in yadigârıdır.

Tam da bu nokta itibariyle, Kur'an'ın anlaşılmasında sebeb-i nüzuller 'olmazsa olmaz' bir konumda olduğu gibi dönemin Arapçasına vukufiyet de yine 'olmazsa olmaz'dır. Hz. Ömer'in (r.a.) tavsiye ettiği 'cahiliye dönemi şiirlerinin öğrenilmesi' yine Kur'an'ın indiği bu dili anlamak açısından önemlidir. Çünkü dil de sosyoloji gibi zamanla değişir ve dönüşür. Kur'an'ı en berrak şekilde anlamak, onun geldiği dil ve sosyoloji üzerine yaşamakla ve Muallim-i Mübarek aleyhissalatuvesselamdan ders almakla mümkündür. Sahabe bu dili konuşmuş, bu sosyolojiyi yaşamış ve bu Muallim'den ders almıştır.

Bizim Kur'an'a bakıp, Arapçamız olsa bile, mana-i sarihiyi incitecek şekilde "O aslında şöyle anlaşılmalıdır!" dememiz, modern zamanın çocuğu olan bir zihinle Asr-ı Saadet'in çocuğu olan zihinlere meydan okumamızdır. Bu noktada onlarla yarışılmaz. "Geçerim..." diyen vallahi yalancıdır. Fakat işte, tam da bu noktada, işarî manalar imdadımıza yetişir. Rabb-i Rahim bizi lütfundan istifadesiz bırakmaz. Rahmet, Ehadiyet penceresinden gülümser. Biz de Kur'an'ı dikkat-i nazarla ve istikametli bir hikmetle okuduğumuzda 'rumuzlar tavazzuh eder...' Bediüzzaman'ın "Zaman ihtiyarladıkça Kur'an gençleşiyor..." demesinin hemen ardından zikrettiğidir bu. Bizim hakkımız ancak 'rumuzların tavazzuhudur.' Haddimizi bilmeliyiz.

Peki, aksini iddia edenin ödeyeceği bedel ne olur? Eğer Kur'an'ı mana-i sarihi noktasında 'daha iyi anladığımız' iddiasına girersek, bu bir anlamda daha önce 'eksik anlaşıldığının' iddiasıdır. İslam'ı bize ulaştıran pâk eller, eğer mana-i sarihîyi eksik anlamış iseler, bugün dinimizi üzerimize yaşadığımız herşey; akaid, fıkıh, hadis, kelam vs... bu eksiklikten hissedar olur. "Kur'an'ı daha iyi anlıyorum!" diye iddia eden kişi, lazım-ı mezhep olarak yeni bir fıkıh işine de girişmelidir. Çünkü bu sözüyle geçmiş fıkıhların üzerine inşa edildiği zemini 'eksiklikle' suçlamıştır. Eksik üzerine kurulan da eksiktir. Bugün mana-i sarihiyi sahabeden daha iyi anladığını iddia eden, sahabenin bu manayı ders aldığı Aleyhissalatuvesselam başta olmak üzere bütün bir İslam geleneğini/silsilesini kaçınılmaz bir şekilde tezyif eder. Farkında olsun veya olmasın.

Fakat burada ben Zaman Aynası Namaz'ı yukarıda belirttiğim şeyle suçlamıyorum. Çünkü orada 'diye de okuyabiliriz' deniliyor. Bir nevi mana-i sarihinin bu olmadığı, fakat böyle de okunabileceği söyleniyor. Ancak hatırlarsanız, başta birşeyin altını çizmiştim: Mana-i işarînin kabule yakın olması için mana-i sarihîyi incitmemesi gerekir. Kitapta beni endişelendiren asıl husus budur. Eğer "Sana yakîn gelinceye kadar Rabbine ibadet et!" ayetini "Rabbine abd olduğun bilincini edinmek üzere ibadet et!" diye anlarsanız bu ister istemez bazı açılardan mana-i sarihîyi incitir. Peki, nasıl incitir?

Öncelikle; 'kadar' anlamı içerdiği (internette görebildiğim) bütün meallerde kabul edilen Arapça bir cümlede 'kadar'ı 'üzere'ye çevirmek sıkıntılıdır. Çünkü 'kadar' aslında bir eşiği ifade eder. Biz birşey hakkında 'Şu güne kadar yapacağım' veya 'Şuraya kadar yapacağım' dediğimizde bir sınır tayin etmiş oluruz. Bu, "Ondan sonra bunu yapmayacağım" manasını da barındırır. Bu sınırlamanın olmadığı tek kullanım vardır. O da "Sonsuza kadar..." Bu, yapılan şeyin hiç sonunun gelmeyeceğini ironi ile ima eder. 'Üzere' kelimesinde bu sınırlandırma yoktur. Peki, Zaman Aynası Namaz'ın verdiği anlam ile baktığımızda bu sınırlılık ne olacaktır?

'Rabbinin abdi olduğu bilincine erene kadar' ibadet eden kişi, bu bilinci elde ettiğinde ibadeti bırakacak mıdır? Eğer bunu bu kesinlikte savunabiliyorsak, mü'minin ibadet yolculuğunu 'Rabbin abdi olduğu bilincine erilmeden' başlanmış, ancak nihayetinde bunu hedeflemiş birşey olarak mı görmeliyiz?

Eğer hakikaten bu ikincisini de savunabileceksek, o zaman ibadet eden herkesin 'Rabbinin abdi olduğu bilincine henüz ermemiş kimseler' dolayısıyla imanlarında sorun olan kimseler olarak mı görülmesi lazımdır? Bunun böyle görüleceği de kabul edilirse, ömrünün son demlerine kadar ibadeti bırakmamış olan Allah Resulü aleyhissalatuvesselam başta olmak üzere 'hiç ibadeti terketmemiş' insanların imanlarını 'Rabbinin abdi olduğu bilincine erilmeden yapılmış imanlar' olarak mı görmek gerekir? Sahib-i Miraç hakkında 'Rabbinin abdi olduğu bilincine ermediği' iddiasında bulunulabilir mi? İbadete 'bu erişe ulaşmadığı için devam ettiği' söylenebilir mi?

Sorular çoğaltılabilir, ama sıkıntı değişmez. Ayetin, Zaman Aynası Namaz'a kadar verilen manası, yani "Sana yakîn/ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet et!" anlamı kabul edilirse ancak mesele çözüme kavuşur. Evet, ölüm geldiği zaman imtihan biter. İmtihan bittiğinde ibadet yükümlülüğü kalkar. Bunun dışında verilen anlamlar, ancak bu mana-i sarihîyi incitmezlerse kabul edilebilir olabilirler. Yaralarlarsa yara alırlar.

Tam bu noktada Zaman Aynası Namaz'da bu hatanın neden yapıldığına dair bir tahminimi de belirtmek istiyorum. Senai Demirci veya Ali Mermer veya her ikisi birden, yakînin itikadî metinlerde sonradan kavramlaştırılmış anlamını Kur'an'a dayattıkları için bu hatayı yapıyorlar. İmanın mertebelerini anlatmakta kullanılan ilmelyakin, aynelyakin, hakkalyakin gibi tabirler 'yakîn'e 'kesin bir şekilde imanma' anlamı yüklerler. Fakat bu yükleme daha sonra yapılmış bir yüklemedir. Yazının başlarında dediğim gibi: Kur'an'ı anlamak aslında onun indiği zamanı anlamaktır. Dilin o zamanki halini ve sosyolojiyi anlamaktır. Sadece kelimeyi değil onunla ne kastedildiğini anlamaktır.

Örneğin: Bugün 'söylenti' veya 'inanılmayacak bir söz' olarak kullandığımız 'tevatür'ün anlamını hadis ilminde 'tevatür' kelimesinin geçtiği yerlere koyarsanız, bu ilme takla attırırsınız. Zira hadis ilminde 'tevatür'ün anlamı neredeyse bugün anlaşılanın tam zıttıdır. Dildeki ve sosyolojideki bu dönüşümdür ki, Bediüzzaman der: "Zaten şimdi bazı hakaikte bir inkılâp var. Ezdad isimlerini değiştirip mübadele etmişler. Zulme adalet, cihada bağy, esarete hürriyet nâmı veriliyor."

Hülasa: Senai Demirci veya Ali Mermer veya ikisi birlikte sonradan inşa edilmiş bu 'yakîn'i Hicr sûresinin 99. ayetindeki 'yakîn'e dayattıkları için bu hataya düşüyorlar. Fehmetmek için o döneme gitmiyorlar. Kendi dönemlerini dayatıyorlar. İşte biraz da bu nedenle bu zamanın çocuklarının mana-i sarihîde hakkı yoktur. Çünkü, İçtihad Risalesi'ndeki tabirle, 'arzî'dirler. Semaya çıkamazlar ki, sema hakkında söz söylesinler... Yazının son kısmı sadece benim tahminimden ibarettir. En doğrusunu Allah bilir.