İmanın da bir geometrisi var

"Felillâhilhamd, sırr-ı temsil dürbünüyle, en uzak hakikatler gayet yakın gösterildi. Hem sırr-ı temsil cihetü'l-vahdetiyle, en dağınık meseleler toplattırıldı. Hem sırr-ı temsil merdiveniyle, en yüksek hakaike kolaylıkla yetiştirildi. Hem sırr-ı temsil penceresiyle, hakaik-i gaybiyeye, esâsât-ı İslâmiyeye, şuhuda yakın bir yakîn-i imaniye hâsıl oldu. Akıl ile beraber vehim ve hayal, hattâ nefis ve hevâ teslime mecbur olduğu gibi, şeytan dahi teslim-i silâha mecbur oldu." Mahrem Bir Suale Cevap'tan... 

Bugün, eğer becerebilirsem, Bediüzzaman'ın bize çaktırmadan kazandırdığı bir yetenek hakkında konuşmak istiyorum sizlerle. Ama öncesinde bir parça liseye döneceğiz. Yok, güzel anılara değil, geometri derslerine. Sevenlerini ayrı tutuyorum. Herhalde çoğunuzun geometri dersleri şen hatıralarla dolu değildir. Benimse arkadaşlığım fena sayılmazdı. Özellikle benzerlikler konusunda. Hani; Açı-Kenar-Açı, Kenar-Açı-Kenar, Kenar-Kenar-Kenar, Açı-Açı-Açı gibi şekillerde olabilen; iki şeklin arasındaki uyumu yakaladığınız anda 'Hoop!' diye birincideki verilerle ikincide de sonuca ulaşabildiğiniz o sihirli âlem; ben o konuda iyiydim işte. Övünmek gibi olmasın.

Hocalarımız bu tarz problemler hakkında şöyle söylerlerdi: "Şekli doğru açıdan görebilmek çözümün yarısıdır." Hakikaten de onların yanıtlarını ararken sıkça bakış açısı değiştirmenin epey faydasını görürdük. Bazen şeklin çizili olduğu kağıdı ters çevirirdik. Bazen de başımızı yana eğip bakardık. Bütün mevzu saklanmakta olan benzerliğin nazarımıza inkişaf etmesiydi. O inkişaf ettiği anda cevap akmaya başlardı. Gerisi sadece dört işleme kalırdı. Allah vergisi özel bir yetenek dışında bu farkındalığı arttırabilmenin tek yoluysa daha çok soru çözmekti. Çözdüğünüz soru sayısı arttıkça farkındalığınız da açılırdı. Benzerlikler daha hızlı/çok görünürdü.

Buradan şuraya geçeyim: Bazen nur talebesi olmayan arkadaşlarımdan şöyle sualler işitiyorum: "Nur talebeleri neden bu kadar işarî manalarla meşgul oluyor?" Veya sözgelimi, Mehdi ile ilgili şüpheleri cevaplarken, neden önce konuyu 'her zamanda gelen mehdi-misal mürşidlere' kadar götürüp sonra itirazlarla yüzleşiliyor? Neden böylesi dolambaçlı yollar takip ediliyor? Âlem-i Misal'i anlatırken rüyalara, Levh-i Mahfuz'u anlatırken hafızaya, kaderi anlatırken tohumlarda saklı olan kimliğe kadar gitmeye ne gerek var? Bu haberlerin sahihiyeti ortaya konduktan sonra imanları zaten lazım olmuyor mu? Ayrıca dallandırma-budaklandırma niye?

Bu sorunun doğru bir teşhis içerdiğini düşünüyorum. Evet. Bizde böyle bir temayül var. Ama bu özellikle geliştirdiğimiz bir temayül. 'Özellikle' dememe bakmayın. Kasıt bize ait olmayabilir. Belki farkında bile olmadan geliştiriyoruz bu temayülü. Risale-i Nur'u okurken yeşeriyor bu güzel huy. Ha, elbette Kur'an ve sünnet mizanlarına uymayan çıkarımlara cevaz veriyor değilim, onların ifratı kendilerini bağlar. Ancak mürşidimiz bize metinlerinde böyle bir 'görme yeteneği' kazandırmaya çalışıyor. Kesinlikle yapıyor bunu. Hatta sıkça denk geldiğimiz temsillerde bile var böylesi bir bakış açısı eğitimi. Uzun süre Nurlarla meşgul olan birisi bu nedenle işarî manalar konusunda yatkınlık da kazanıyor. Bu yatkınlığın hikmeti ne peki?

Bence birinci hikmeti kainatta varolan geometri. Nesnelerin, olayların veya duyguların birbirleri hakkında öğrettikleri 'olabilirlik' yolları. Hatırlayınız: Başlarken zikrettiğim misalde küçük şekille büyük şekil arasındaki benzerliği farkettiğinizde, o noktadan hareketle, aralarında orantısal denklemler kurabiliyordunuz. Birisinde verilen kenar veya açı değerleri üzerinden ötekinde de sonuca ulaşabiliyordunuz. İşte böylesi benzerlikler kainatın her tarafına serpiştirilmiş olarak var. Edebiyatta 'benzetme' dediğimiz şey bu farkındalıktan besleniyor. Empati de bunun insandaki karşılığı gibi. Ve yine bu yüzden Kur'an-ı Hakîm baharı haşre misal olarak öğretiyor: "Allah'ın rahmetinin eserlerine bak! Yeryüzünü ölümünden sonra nasıl diriltiyor. Şüphe yok ki, O, ölüleri de elbette diriltecektir. O herşeye hakkıyla kadirdir." Yani gayba iman asla meçhule iman değil İslam'da. Hayır. Öyle değildir. Bizim gayba imanımız nümunelerini dünyada gördüğümüz şeylerden çıkarımlarımızdır. Bin parmağın gösterdiği güneştir.

Bediüzzaman'ın eserlerinde bu yönteme sıklıkla başvurmasının ve talebelerine de bu gözle bakma yeteneği kazandırmasının ikinci bir hikmetinin de ahirzamanın tabiatında gizli olduğunu düşünüyorum. Bu zamanın fitnesi insanların 'tek gözlü'leşmesinden çıkıyor. O kadar dünyaya hasr-ı nazar etmekteler ki gaybdan bahsettiğiniz zaman masal işitmiş gibi tepki veriyorlar. Hal böyle olunca, iman hakikatlerini anlatabilmek de, bir ölçüde soyutu somutta göstermekle mümkün olabiliyor. İşte, işarî manalara temayülümüz, enfüsten-âfaka veya dışımızdan-içimize birçok bağı görebilmemizi-kurabilmemizi, gaybî şeylere somutluk âleminde misaller gösterebilmemizi, 'olabilirlikleri' farkettirmemizi; böylece daha mukni olabilmemizi netice veriyor. Yani bu düşkünlük biraz da ihtiyaçtan doğuyor. Sırr-ı temsil dürbünü bu işe yarıyor.

Bir üçüncü hikmetin de 'huzur-u daimî' diye tabir edilen makamda saklı olduğunu düşünüyorum. Bediüzzaman'ın hem Vahdetü'l-Vücud hem de Vahdetü'ş-Şuhud meslekleri ile kendi mesleği arasına koyduğu nüans bu tezimi bir parça destekliyor. Yani, ilgili metinleri okuyanlar bilirler, Risale-i Nur mesleği varlığı unutmayı amaçlamıyor. Eşyanın her detayıyla Onu gösterdiği bir marifetullah zeminini hedefliyor. Bunun da ister istemez herşeyin Allah'a işaret eder hale gelmesiyle irtibatı olacaktır. İşarî manalara dönük bir refleks sahibi olmazsanız herşey Ona işaret ediyor hale gelemez. Yaş ve kuru herşeyi barındıran Furkan'ın ayetlerinin her yerde kendisini okutturması yine böyle bir göğüs genişliğine sahip olmakla ilgili gibi. Allahu'l-a'lem kaydıyla diyelim.

Metinler alıntılayarak yazıyı daha fazla uzatmak istemiyorum. Eğer arzedebilmişsem zaten sizler nümunelerini kendi okumalarınızda/hayatınızda bulacaksınız. Becerememişsem misaller vererek de bu düğümü çözemem. Yalnız şu kadarını alıntılayayım da, Bediüzzaman'ın, küçücük bir kalpten nasıl ta cennete-cehenneme benzerlikler kurabildiğini hayretle seyredelim: "İman mânevî bir cennetin çekirdeğini taşıyor. Küfür dahi mânevî bir cehennemin tohumunu saklıyor. Nasıl ki küfür Cehennemin bir çekirdeğidir. Öyle de, Cehennem, onun bir meyvesidir."

Ateistler nasıl dua ediyor?

Risale-i Nur'da öyle metinler vardır ki, hayatınızı 'Çaaat!' diye değil ama, bir incecik 'çıt' diye ikiye böler. Yani, onları okumadan önce başka birisinizdir, okuduktan sonra başka. Bunu söylerken 'hidayet romanları'ndaki gibi şiddetli bir dönüşümden bahsetmiyorum arkadaşım. Hayır. Daha sessiz oluyor herşey. Kafanızda/kalbinizde bir daha kapatamadığınız bir kapı aralanıyor. Bir yeni görüş gözünüze katılıyor. Bütün aynılıklarınız içinde başka bir tefekkür tırtılı yolunu yontmaya başlıyor. Siz sonra sonra bunun meyvelerini devşiriyorsunuz. Belki 'sırran tenevveret'in bir nüktesini kendiliğiniz üzerinden de böyle temaşa ediyorsunuz. Evet. İşte öyle metinlerden birisi de, benim açımdan, 24. Mektub'un 1. Zeyli'dir. Yani dua bahsidir.

Efendim, öncelikle ifade edeyim, elhamdülillah, müslüman bir ailede dünyaya geldim. Kendimi bildim bileli de dinimin şuurundayım. Fikrindeyim. Zikrindeyim. Hatta şükründeyim. Ancak, şunca yıllık müslümanlığım içinde, yaşamanın bizzat bir dua olduğunu, hatta her varoluşun da bir tarz duaya hizmet ettiğini Risale-i Nur'u okuyunca anladım. Zaten bilenler lütfen cehaletimi bağışlasınlar. Ben hakikaten âlemi hiç böyle düşlemiyordum. Benim için bir olagelen-olagiden akış vardı dünyada bir de dua ettiklerim. Bir sebepler dairesi vardı bir de dileklerim. Çalışmanın da bir çeşit dilemek olduğunu Risale-i Nur'la farkettim. Yoksa, eski zannımca, hâşâ, sanki Allah süregiden akışa sadece kabul ettiği dualarımla arasıra dahil oluyordu. Onları kabul ettikçe karışıyordu. Değiştiriyordu. Yoksa kainatı akışına bırakıyordu.

İtikadımda işleyişin böyle olmadığını biliyordum. Ama sahada sanki başka bir eyleyişe imanım vardı. Mürşidim "Dua üç nevidir..." deyip "Esbabın içtimaı müsebbebin icadına bir duadır..." arşına kadar mevzuyu ballandırınca, Allah Allah, göğsümde bir ağaç canlandı. Dallandı. Uzamaya başladı. Neden-sonuç ilişkisinin varlığını anlamlandırmada yeni bir boyuta varıldı. Hem de ne boyut! Bu boyutun açılmasıyla kainatın tevhidle çelişik hiçbir yanı kalmadı. Çünkü kendime sorardım: "Herşeyi Allah yaratıyorsa bu sebep-netice ilişkileri neden var? Neden Allah mahlukatı arasına böyle bir işleyiş serpiştirmiş? Neden yağmuru buluta, tohumu toprağa, ışığı güneşe bağlamış?" Tamam. Sırr-ı imtihanın da bir cevabı vardı. Bu âlemde sınanıyorduk. Ve her sınanma bir 'örtme'yi bağrında saklardı. Örtüyü aşanlar ancak kazanırdı. 'Küfür' lafzının köken olarak 'örtme'yle bağlantısı da durumu açıklıyordu.

Ancak sınanmanın da üstünde birşeyler sezinliyordum. Dua bahsi bu açıdan kurtuluşum oldu. Biz, tohumu toprağa atarken, ışık için güneşe yönelirken veya her sabah işe giderken yine bir duanın parçası oluyorduk. Şuurumuz olsun-olmasın. Sebepler içindeki her hareketimiz kulu ile ilahı arasındaki isteme-verme ilişkisinin bir parçasıydı. Burada bir de şu vardı: Esbabın işleyişi Vahidiyetle tayin edilmiş kanunlar içerisinde uygun adım ilerleyişlerden oluşuyordu. Dil ile yapılan dualarsa Ehadiyet gölgesindeki özel kurtarışlara dönük çağrılardı. Bu nedenle birincisinin karşılığı daha somut görülüyordu. İkincisinin karşılığı ise usûlüyle verilirdi. Birincisi genel-geçerdi. İkincisi kendi şartlarına mahsustu.

Şu noktaya da dikkat et arkadaşım: Bize "Bak, sen dua ediyorsun gelmiyor, ben yapıyorum oluyor!" diyen cerbezeciler aslında şöyle demiş oluyorlar: "Bak, sen dille dua ediyorsun hemen gelmiyor, ben fiilen dua ediyorum oluyor!" Bizim de buna bir itirazımız yok zaten. Cidden de öyledir. Cenab-ı Hakk, tabir-i caizse, kanunları gölgesinde edilen duaları özel muamele isteyenlerden daha zâhir kabul eder. İstediklerini verir. Ötekilerin duası kabul edilmez sanma. Onlarınki de kabul edilir. Ya bu dünya ya ahiret için kaydedilir. Ancak 'özel muamele'nin usûlü 'kanunların gölgesi'yle bir değildir. Şartları daha ağırdır. Nitekim: Peygamberlerin dille ettikleri dualar da kabule karîn olur. Geriye kalan salihlerin durumu da derece derecedir. Ancak iş fiilî duaya gelince avam bazen âlimin de önüne geçer.

Tarlasını düzenli eken güçlü-kuvvetli bir reçber bahçesine bakmakta zorlanan ihtiyar âriften daha çok karşılık alabilir. Devletin şartlarına riayet ederek başvuran bir sıradan vatandaş istediğini kolaylıkla alırken kendisine özel bir muamele yapılmasını dileyen mebus buna zorlukla ulaşabilir. Bu Cenab-ı Hakkın kullarına bir merhametidir. Eğer her yaratışını kavlî duadaki usûlün hassaslığına bağlasaydı bugün kolaylıkla yediğimiz bir nar meyvesini hakettirecek duayı milyonda birimiz edebilirdik. Öyle ihlası pek azımızda bulabilirdik.

Gelgelelim, beşere merhamet ile kurulmuş bu düzen, pekçoğunun inkârını da beraberinde getiriyor. Nefes almaları bir tür "Beni hayatta tut Allahım!" duası olan ateistler onu aştıklarını sanıyor. Materyalizm dediğimiz illet buradan yeşeriyor. Kanunlar gölgesinde edilen duaların sıkça kabulü, kulun kendisini veya neden-sonuç ilişkilerini ilah olarak görmesine evriliyor. Hatta, öyle tuhaf ki, kendi duasını mü'minlerin duasının karşısına rakip çıkarmaya da cür'et ediyor. Eh, bu minvalde söylenecek çok şey var, fakat yazının ömrü bu kadarına yetti. Fiilî duanın kavlî duaya göre daha başka ne kemali var, onu da başka bir yazıda düşünelim beraberce, Allah'a emanet ol. Dualarında da bu kardeşini unutma sakın.