Rabbine inanır da Allah'ı nasıl inkar eder?

Arkadaşım, bunu da 'acaba' avucunda tut, çünkü bir ihtimaldir. Zaten 'çünkü'ler hep ihtimaldir. "Allahu'l-a'lem!" demeden hakikat sahasına giremezler. Özetiyse şöyle: Kehf sûresinde iki arkadaştan birisi diğerine, kısa bir mealiyle, şöyle diyor: "Kıyametin kopacağını da sanmıyorum. Şayet Rabbimin huzuruna götürülürsem, hiç şüphem yok ki, (orada) bundan daha hayırlı bir akıbet bulurum." Bahtiyar olanıysa uyarıyor: "Arkadaşı ona hitaben: Sen, dedi, seni topraktan, sonra nutfeden (spermadan) yaratan, daha sonra adam biçimine sokan Allah’ı inkar mı ettin?" Öncesini-sonrasını da konuşacağız fakat, arkadaşım, burada dikkatime evveliyetle şu ilginçlik çarpıyor: İlk konuşan Allah'ı inkâr etmiyor ki alttaki ona "Allah'ı inkar mı ettin?" diye tepki göstersin. Hatta dikkat edersen aslında şöyle diyor o: "Şayet Rabbimin huzuruna götürülürsem..." Yani Rabbinden haberli gibi. "Yoktur. İnanmam. Olamaz..." falan demedi. İlhada girmedi. Peki ayet-i kerime mezkûr diyaloğu bize neden bu şekilde aktardı?

Mürşidimin 'Allah' isminin içeriğine dair hatırlattığı bazı şeyler var ki, arkadaşım, bence okumanın tam zamanıdır onları şimdi. Diyor ki Mesnevî-i Nuriye'sinde: "Bütün Esmâ-i Hüsnâ'nın ifâde ettiği mânâlar ile bütün sıfât-ı kemâliyeye Lâfza-i Celâl olan Allah bil'iltizam delâlet eder. Sair ism-i haslar yalnız müsemmâlarına delâlet eder. Sıfatlara delâletleri yoktur. Çünkü sıfatlar müsemmâlarına cüz olmadığı gibi aralarında lüzum-u beyyin de yoktur. Bu itibarla ne tazammunen ve ne iltizamen sıfatlara delâletleri yoktur. Amma Lâfza-i Celâl bilmutabakat Zât-ı Akdese delâlet eder. Zât-ı Akdes ile sıfât-ı kemâliye arasında lüzum-u beyyin olduğundan sıfatlara da bil'iltizam delâlet eder. Ve keza, ulûhiyet ünvanı sıfât-ı kemâliyeyi istilzam etmesi, ism-i has olan Allah'ın da o sıfâtı istilzam ettiğini istilzam ediyor."

Anladığımca izaha çalışırsam şunları söylenebilirim belki: Cenab-ı Hakkın 'Allah' ismi doğrudan Onun 'uluhiyyetini/ilahlığını' kastettiğinden, yani manaca buna işaret ettiğinden, 'Allah olmanın gereği' her ne sıfat varsa kastının içindedir. Mahiyetçe onları da içerir. Diğer isimlerse kendi kastettikleri manalarca Allah'a işaret ederler. Bir/birkaç yönünü gösterirler. Çok kusurlu bir temsille açmayı denersem: İyi bir ressamı tarif ederken "Renkleri çok iyi seçiyor!" demekle de haklıyımdır, yani onu tarif etmiş olurum, "Ayrıntıları iyi yakalıyor!" demekle de. Yahut: "Fırçayı iyi kullanıyor!" demekle de isabet ederim hem. Hem "Gölgeleri iyi yansıtıyor!" demekle de. Daha bunlar gibi pekçok altbaşlıkla ressamın yeteneklerine işaret edebilirim. Hepsi de onu hakikaten tarif eder. Lakin "O çok iyi bir ressam!" dediğimde bütün bu altbaşlıklar ister istemez içine girer. Akıllara gelir. Çünkü bunlar ressamlığın gereğidir.

La teşbih. Allah'a 'Allah' demek de böyledir arkadaşım. Diğer bütün Esmaü'l-Hüsna ve Sıfat-ı İlahiyye Cenab-ı Hakkın Zat-ı Akdesine işaret eden şu Lafza-i Celal'in gölgesinde, zımnında, içerisinde saklıdır. Yahut renklerine girerler. (Tek bir beyaz ışığın yedi rengi bağrında taşıması gibi.) Hatta mürşidim mezkûr bahsin devamında mevzuu biraz daha detaylandırır: "Ve keza, Allah kelimesi de, nefiyden sonra sıfatlarla beraber düşünülür. Binaenaleyh 'Lâ ilâhe illâllah' kelâmı, Esmâ-i Hüsnâ'nın adedince kelâmları tazammun ediyor. Bu itibarla, şu kelime-i tevhid kelâmı, delâlet ettiği sıfatlar itibarıyla bir kelâm iken bin kelâm oluyor: 'Lâ hâlıka illâllah, lâ fâtıra, lâ râzıka, lâ kayyûme illâllah' gibi... Binaenaleyh, terakki etmiş olan zâkir bir zât, bu kelâmı söylerken içindeki binlerce kelâmları söylemiş oluyor."

O halde diyebiliriz ki: Arkadaşına "Allah'ı inkar mı ettin?" diye soran bahtiyarın, tıpkı Bediüzzaman gibi, Lafza-i Celal üzerinden yaptığı bir 'hatırlatma' vardır. Nedir? Rabbini bilene dahi bazen Allah'ı hatırlatmak gerekir. Fakat şu hakikati kavramak için kıssanın öncesine-sonrasına da bir parça uzanmamız lazım. Diyanet Vakfı'nın meal çalışmasından takip edelim: 

"Onlara, şu iki adamı misal olarak anlat: Bunlardan birine iki üzüm bağı vermiş, her ikisinin de etrafını hurmalarla donatmış, aralarında da ekinler bitirmiştik. İki bağın ikisi de yemişlerini vermiş, hiçbirini eksik bırakmamıştı. İkisinin arasından bir de ırmak fışkırtmıştık. Bu adamın başka geliri de vardı. Bu yüzden arkadaşıyla konuşurken ona şöyle dedi: 'Ben, servetçe senden daha zenginim, insan sayısı bakımından da senden daha güçlüyüm.' (Böyle gurur ve kibirle) kendisine zulmederek bağına girdi. Şöyle dedi: 'Bunun hiçbir zaman yok olacağını sanmam. Kıyametin kopacağını da sanmıyorum. Şayet Rabbimin huzuruna götürülürsem, hiç şüphem yok ki, (orada) bundan daha hayırlı bir akıbet bulurum.'"

Görüldüğü üzere bu arkadaş, zâhirde Rabbini inkar etmese bile, içinde bir yerlerde sarsıntılar yaşamış. Nasıl sarsıntılar? Günümüz kelimelerine taşırsak şöyle diyebiliriz: Bu arkadaş 'mekanik dünya görüşü' bağlamında itikadını törpülemeye başlamış. Hatta epey yol da almış. Fiilî duasının, yani bağına verdiği ermeğin, düzenli şekilde karşılığını almasından ötürü Allah'la ilişkisinde 'niyaz'dan 'iddia'ya sapar olmuş. Evet. Dikkat edin: Arkadaşına karşı tavrında kibrin izleri görülürken Rabbine karşı tavrında da ucbun izleri görünüyor. Kur'an ikisini de nazarımıza veriyor. 'Ucb' nedir peki? Ucb insanın ameliyle iddia sahibi olmasıdır. Akıbetini garantilemiş gibi konuşmasıdır. Yine mürşidimin metinlerine kulak verelim: 

"(...) a'mâle güvenmek ucubdur. İnsanı dalâlete atar. Çünkü insanın yaptığı kemâlât ve iyiliklerde hakkı yoktur. Mülkü değildir. Onlara güvenemez. Hem insanın vücudu ve cesedi bile onun değildir. Çünkü kendisinin eser-i san'atı değildir. O vücudu yolda bulmuş, lakîta olarak temellük de etmiş değildir. Kıymeti olmayan şeylerden olduğu için yere atılmış da insan almış değildir. Ancak, o vücut, hâvi olduğu garib san'at, acip nakışların şehadetiyle, bir Sâni-i Hakîmin dest-i kudretinden çıkmış kıymettar bir hane olup, insan o hanede emaneten oturur. O vücutta yapılan binlerce tasarrufattan ancak bir tane insana aittir..."

Hülasa: Kehf sûresindeki kıssada aslında psikolojik bir tahlil de var. Âdeta buyruluyor: İnsan dünyayla mekanik bir ilişki kurarsa, yani sebep-sonuç düzenliliğini aşamazsa, Cenab-ı Hakkın yaratışını göremezse, onda bu düzenlilik üzerinden bir kibrin, ucbun ve dolayısıyla 'gizli şirk'in kokusu hissedilmeye başlar. Başarı, zenginlik, güç gibi şeyler acz şuuruyla onarılmazsa sahiplerini dalalete atabilirler. Allahu'l-a'lem. Bu hikmetle belki de bahtiyar arkadaşı dostunu bu şekilde uyarmaktadır: "Arkadaşı ona hitaben: Sen, dedi, seni topraktan, sonra nutfeden (spermadan) yaratan, daha sonra adam biçimine sokan Allah’ı inkar mı ettin?" Yani 'Rab' olarak ansan da 'Allah'lığın hakkı olan şekilde Ona inanmayı bıraktın. Marifetini eksilttin. Bazı şeylerde Ona karşı iddia sahibi oldun. Halbuki yaratılışın sadece bu bağ ile hukukundan ibaret değildir. Bu noktaya gelmek için öyle aşamalardan geçtin ki, haberin bile olmadı, kudretin de yetmezdi. Toprak, nutfe, adamlık... Hangisinde senin emeğin var? Onları aklına getir de bu sahte iddiadan vazgeç. Allah'ın Allah'lığını hatırla!

Devamı şöyle kıssanın: "'Fakat O Allah benim Rabbimdir ve ben Rabbime hiçbirşeyi ortak koşmam. Bağına girdiğinde: Mâşâallah! Kuvvet yalnız Allah’ındır, deseydin ya! Eğer malca ve evlâtça beni kendinden güçsüz görüyorsan (şunu bil ki): Belki Rabbim bana, bağından daha iyisini verir; senin bağına ise gökten yıldırımlar gönderir de kupkuru bir toprak haline gelir. Yahut suyu dibe çekilir de bir daha arayıp bulamazsın.' Derken serveti kuşatılıp yok edildi. Bağı uğruna yaptığı masraflardan ötürü ellerini oğuşturup kaldı. Çardakları yere çökmüştü. 'Ah' diyordu, 'keşke Rabbime hiçbir ortak koşmamış olsaydım!' Allah’tan başka yardım edecek destekçileri olmadığı gibi kendini de kurtaracak güçte değildi." 

Subhanallah. Enfes. Aslında "Cenâb-ı Hakkın verdiği nimetleri söyleyip ilân ve tahdis-i nimet etmek bazan gurura ve kibre incirar eder..." bahsine de götürecektim meseleyi. Fakat sözü uzattım. Yormak istemem arkadaşım. Şu kadarcık daha deyip çekileyim. Hem seni bir soru hakkında düşünmeye davet edeyim: Sanayileşmesiyle-mekaniğiyle-dijitaliyle ünlü ahirzamanın aynı zamanda inkarcılığın da zirve yaptığı bir çağ olması tesadüf mü? Belki de dünyayı bu düzeyde sebep-sonuç ilişkilerine boğulu şekilde kavramak, kodlamak, sarınmak nihayetinde bağına güvenen arkadaşın kibrini verdi hepimize. Allah'a karşı iddia sahibi yaptı. Öyle ya: Tuşa bastık mı oluyor. Kartı gösterdik mi alıyor. Gaza bastık mı gidiyor. Ahirzaman insanı artık herşeyi bu düzeyde çözebileceğini sanıyor. Kabul edilen fiilî dualarından kavlî duanın aşıladığı şuuru, belki duanın kendisini de, unutuyor. Susuzluktan endişe etse de Allah'tan bilmiyor. (Nitekim bugün yaşıyoruz.) Dileyelim de o Rahman u Rahîm bağımızı kuru toprağa çevirmesin. Bize bahtiyar arkadaşın uyanıklığını-imanını versin. Âmin. Âmin. Âmin. 

Kur'an'ın mucize olduğunu nereden biliyoruz?

"Sanatı belirleyen/arttıran şey nedir?" diye sorduğumda, ama sessizce soruyorum ki 'deli' demesinler, şöyle bir cevap bulurum: 1) Anlam. 2) Bağlar. Evet. Bağlar. Birşeyi sanatlı kılan biraz da bağlarıdır. Bu bağların miktarı arttıkça da o şey sanatlanır. Kitap örneğinden yürüyelim. (Mesleğim ya kan çekiyor.) Herhangi bir edebî ürünün, yani bir bütünün, öncesi-sonrası, girişi-sonucu, önsözü-sonsözü birbirine bağlandıkça; yani parçaları arasında birbirlerine göndermeler, işaretler, çağrıştırmalar, hatırlatmalar, tamamlamalar çoğaldıkça; biz o eserin sanatından daha çok emin oluruz. Farkındalığımız bir ölçü teşkil eder elbette. (Hepsini farkedemeyebiliriz.) Ancak yine de o şeyin diğerlerinden aşkın bir yanı olduğunu hissederiz. Çoğunlukla da bunu bir gizem gibi sezinleriz. Nedensiz büyüleniriz. Sonra onu da buluruz.

Sahneleri, karakterleri, olayları, bölümleri, replikleri arasında önceden sonraya, sonradan önceye bol gönderme olan filmleri/dizileri düşünün mesela. Nasıl da merakla takip ederiz onları. Nasıl da çekirdek çıtlatırız izlerken. Nasıl da tahminlerde/okumalarda bulunuruz. Böylesi bağları arttırabilen senarist/yönetmen gözümüzde daha bir yükselir. Hatta böylesi bağların miktarına göre gözümüzde dehası/çalışkanlığı artar. Bağına göre övgü alır. Bunlar azaldıkça da yapımlara 'basit' damgası vurmaya başlarız. Aynı şey edebî metinler için de geçerlidir. Hatta 'üslûp birliği' dahi böylesi bir bağdır. Metnin her cümlesine kadar sinebilmiş bir bağ. Bir yazar metninde üslûp birlikteliği yakaladığı zaman aynı zamanda 'aynı kaynaktan çıktıklarını hissettirir' bir bağlantı da yakalamıştır. Okur bunu da çok sever. Onaylar. Takdir eder. Üslûp birlikteliği sağlayamayan metinler okurlarını hırpalar.

Ben bu kadarını diyebildim. Ancak biraz tefekkürle siz daha fazlasına ulaşabilirsiniz. Bir kitabın kapağı da kitapla/okurla arasındaki bağa göre değerlenir. Bir grafik çalışmasına baktığınızda işaret ettiği hakikatle arasında kurabildiğiniz bağ sayısınca değer biçersiniz. İnsan duyduğu güzel sözleri bile çağrışımlarının çokluğuyla, elbette yine hakikatle kurduğu bağlarla, parlatıp dimağında bir yere koyar.

Pekala. Buraya kadar herşey anlaşıldı. Şimdi anladıklarımız üzerinden bir de kurgu üretelim. Tutun bakalım hayalgücünüzün ellerinden. Sıkı tutun. Tamam. Başlıyoruz. Öyle bir kitap düşleyelim ki şimdi: Bu kitabın bize anlattığı bir dolu şey var. Saymakla bitiremiyoruz. Ancak dört başlıkta toplayabiliyoruz. Yani kitabın dört ana mesajı var. Diğer mesajlar altkollar gibi şeyler. Okuyup bitirdiğinizde altmesajları da alıyorsunuz elbette. Lakin en çok bu dört mesajı almış oluyorsunuz.

Bitti mi? Bitmedi elbette. Devam ediyoruz: Bu kitabın onlarca da bölümü var. Fakat o da ne? Her bölüm başka başka şeyler anlatmasına rağmen aynı zamanda bu dört mesajı da anlatıyor. Bitti mi? Yok. Yine bitmedi. Bölümlerin her sayfasında da aynı durum mevcut. Yani sayfalar da başka başka şeyler söylemelerine rağmen yine bu dört mesajı anlatıyorlar. "Aaa! Ooo! Vay!" Bitti mi şimdi? Yok. Yine bitmedi. Her cümlesine indiğinizde de aynı durumla karşılaşıyorsunuz. Şaşırdınız değil mi? Yine de bitmiyor ki. Dahası var: Kelimelerinden/harflerinden dahi aynı maksatları çıkarabilenler oluyor.

Yani bu kitabın içinde öyle bir 'bağ düzeneği' var ki metni 'uzay' gibi cümleleri/kelimeleri 'yıldız' gibi. Hem hepsi başka şeyler söylüyorlar hem de hepsi aynı şeylere işaret ediyorlar. Elbette aynı şeylere işaret etmeleri nedeniyle birbirlerine de işaret ediyorlar. Yani bu kitapta, aşinası olduğumuz romanlardaki gibi, parmakla sayılır göndermeler yok. Rakamlara sığmayacak kadar çok sayıda gönderme var. Böyle bir kitap insan aklıyla yazılabilir mi? Doğru. İnsan aklıyla yazılamaz. Ama varlığı da aynı bu şekilde yaratan Allah'ın ilmiyle yazılırsa olur. Elmayı kainatla bağlayan Allah 'elif'i de kitapla bağlayabilir. Elmanın varoluşu evrenle ilgili olduğu gibi o 'elif'in varoluşu da tüm kitapla ilgili olabilir.

İşaratü'l-İ'caz şöyle diyor: "Kur'ân'daki anâsır-ı esasiye ve Kur'ân'ın takip ettiği maksatlar tevhid, nübüvvet, haşir, adalet ile ibadet olmak üzere dörttür. (...) Sual: Şu makasıd-ı erbaa Kur'ân'ın hangi âyetlerinde bulunuyor? el-Cevap: O anâsır-ı erbaa, Kur'ân'ın hey'et-i mecmuasında bulunduğu gibi, Kur'ân'ın sûrelerinde, âyetlerinde, kelâmlarında, hattâ kelimelerinde bile sarahaten veya işareten veya remzen bulunmaktadır. Çünkü, Kur'ân'ın küllü, cüzlerinde göründüğü gibi, cüzleri de, Kur'ân'ın küllüne âyinedir. Bunun içindir ki Kur'ân, 'müşahhas olduğu halde, efrad sahibi olan küllî' gibi tarif edilir."

Bir sual daha geliyor ardından ki bence mevzuun can alıcı yeri de burasıdır. Mürşidim bahsin devamında "'Bismillah' ve 'elhamdülillah' gibi ifadelere kadar bu işaretler/bağlar indirgenebilir mi?" şeklinde gelebilecek muhtemel bir suali de karşısına alıyor ve cevaplıyor. O kısmı yazıyı daha fazla uzatmamak için alıntılamayacağım. Lakin cevabının ne yönde olduğunu tahmin ettiniz: 'Evet.' Neden/nasıl 'Evet' olduğunu merak edenler ilgili bahsi mutlaka gözden geçirmeliler. Orada Bediüzzaman böylesi ifadelerin nasıl katman katman manalar barındırdığını gözler önüne seriyor.

Yeri geldi. Buradan 13. Söz'e de uzanacağım. Diyor ki mürşidim: "Kur'ân-ı Mu'cizü'l-Beyanın i'caz derecesindeki kemâl-i nizam ve intizamı ve kitab-ı kâinattaki intizâmât-ı san'atı muntazam üslûplarıyla tefsir ettikleri halde, manzum olmadığının diğer bir sebebi de budur ki: Âyetlerinin herbir necmi, vezin kaydı altına girmeyip ta ekser âyetlere bir nevi merkez olsun ve kardeşi olsun ve mâbeynlerinde mevcut münasebet-i mâneviyeye rabıta olmak için, o daire-i muhîta içindeki âyetlere birer hatt-ı münasebet teşkil etmesidir. Güya, serbest herbir âyetin ekser âyetlere bakar birer gözü, müteveccih birer yüzü var. Kur'ân içinde binler Kur'ân bulunur ki, herbir meşrep sahibine birisini verir. (...) İşte, intizamsızlık içinde kemâl-i intizamı gör, ibret al."

Toparlarsam: Kur'an'ın 'insan işi' olamayacağının en büyük delillerinden birisi de burada saklanıyor bence. Kur'an, öyle bir kitap ki, içinde bağ/gönderme sayısı bir insanın hafsalasının alabileceği gibi değil. İnsan bunu kurgulayamaz. Kaldıramaz. İsterse bir kişi değil ekip olsun. Herbir cümlenin/kelimenin kitabın ana konusuyla ilgili göndermeler içerdiği, fakat aynı zamanda bir dolu da yeni şeyler söylediği, hem de herbir cümlenin kitabın içindeki diğer cümlelerle kendi arasında bağlar sakladığı bir düzen, böylesi muhteşem bir düzen, biz böyle bir kitabı hiçbir insan elinde göremeyiz. Eğer Ahmedliğime güvenmiyorsan editörlüğüme güven. İnsanı aşan birşeyler var bunda arkadaşım.