Sondan alıp başa yürüyelim o zaman. Doktor, savcının anlattığı hikâyede, örtüyü kaldırmasının sonuçları hakkında ne düşündü acaba? Bunu sorgulayalım. Bence, doktor, acı bir hikâyenin boşlukta kalan taraflarını ortaya dökmenin yeni yaralar açtığını farketti savcı üzerinden. Gerçeğin, salt gerçeğin, her zaman iyi gelmediğini hissetti. Bahsettiği kadın ister eşi olsun, ister bir başkası, doktorun kaldırdığı örtüyle olayın hakiki yüzünü görmek, savcıyı bir hayli sarstı. "Kadınlar bazen çok acımasız olabiliyor!" derken de bize bu sancısını gösteriyordu.
Biraz daha geriye gidelim. Film boyunca, arka koltukta 'izleyen' olarak bize sunulan doktor, Komiser Naci'nin tavırlarında neyi okudu? Neyi hissetti? Neyi tarttı? Evet, Naci, gerçeğin ortaya çıkmasını istiyordu, ama bir yere kadar. Katilin cinayetin sebebini itiraf ettiği yerde Naci, ilerlemeyi değil, durmayı seçti. Suçun bu tarafıyla meşgul olmadı. Kendisine bu hususta edilen suallere de geçiştirici cevaplar verdi. Kurcalamadı. Dedikodusuyla uğraşmadı. Merhamet etti. Hatta dedi: "Orasını bilemem. Bilmek de istemem. Bu işten bizden çıktı." Ve doktor, onun durduğu yerle, kendisinin durduğu yeri karşılaştırdı içinde. (O karşılaştırmadıysa biz yaptık bunu.) Onu daha dengeli buldu.
Bu arada, Komiser Naci'nin, 'ebeveynlerin günahını çocukların çektiğini' söylediği yeri de aklımızda tutalım. Çünkü, bu kısmı aklımızda tutmak, doktorun finalde yaşattığı şaşkınlığı atlatmamızda yardımcı olacak. Ve bir de Arab'ın daha filmin başlarında "Yalnız, icap ederse, vazgeçmeyi de bileceksin!" dediği yer. Burası da hafızamızın bir köşesinde bizi beklesin. Ha, bir de, muhtarının kızının getirdiği ışıkla aydınlattığı yüzleri şöyle bir düşünelim. Evet. Işık saklı güzelliği aşikâr ediyordu. Ama her aydınlattığı da güzel değildi.
Şimdi filmden ayrılıyoruz. Settar ism-i şerifi üzerine konuşacağız. Hani geçmiş yazılarımı okuyanlar hatırlayacaklar. "Bediüzzaman'ın Esma-i Sitte Risalesi'nde öğrettiği bakışaçısıyla sair isimleri de çalışmak bir açlığımdır!" demiştim. İşte onlardan birini dilimiz döndüğünce bir parça yapmaya çalışalım. Ve Settar ism-i şerifinin, 'isim' olmaktan öte, kainattaki tecellileriyle nasıl bir 'kanuniyet' içerdiğini anlamaya gayret edelim.
Şuradan başlayalım: Settar isminin diğer isimler arasında berzahî bir yanı da var. Yani bir isimden başka bir isme geçiş, bir tecelliden başka bir tecelliye sığınış, bir gölgeden başka bir gölgeye atlayış öncelikle 'örtünmeyi' istiyor. Nasıl ki, insan, Kahhar ism-i şerifinin tecellileri sayılabilecek yaralarını, Şafî isminin tecellisine taşıyabilmek için onları sarıyor, kapatıyor, örtüyor; aynen öyle de; Celal ism-i şerifinin tecellisi sayılabilecek gökgürültüsü gibi şeylerden Cemal ism-i şerifinin huzuruna sığınabilmek için de kulaklarını öylece sarıyor, kapatıyor, örtüyor.
Başka örneklerde de durum değişmiyor. Misal: İnsan çok acı bir olay yaşadığında bayılıyor. Çok ağır yara aldığında komaya giriyor. Çok soğuğa maruz kaldığında kalınca giyiniyor. Çok ışığa maruz kaldığında gözlerini kapıyor. Çok zor bir durumda kaldığında şuursuzlaşıyor. Çok sıradışı birşey yaşadığında şoka giriyor. Yani her defasında Celalî tecellilerin ağırlığından korunabilmek için Settar isminden medet arıyor. Bu berzahı geçtikten, bu duayı ettikten, bu sığınmayı yaşadıktan sonra ancak Cemalî tecellileri dünyasına davet edebiliyor.
Burada hemen, Zindan Adası filminin finalinde, ameliyata gitmek üzere olan Leonardo DiCaprio'nun Mark Ruffalo’ya söylediklerini hatırlayalım: “Merak ediyorum da sence hangisi daha kötü olurdu? Canavar olarak yaşamak mı? İyi bir insan olarak ölmek mi?” Filmi izleyenler bu finalle Bir Zamanlar Anadolu'da'nın finali arasında 'yüzleşmek yerine örtmek' bağlamında bir ilgi kurabilirler. Biz geçerken uğradık. Hemen asıl konumuza dönüyoruz.
İslamî kaynaklara aşinalığı olanlar 'insanların ayıplarını örtmenin güzelliği, fazileti veya ecri üzerine' birçok metin bulunduğunu bilirler. Bence bu metinlerin, yukarıda anlattıklarımla birlikte düşünülünce, bize öğrettiği önemli birşey de vardır. Bir kötülüğe son vermek her zaman onun salt gerçekliğiyle yüzleşmekle, ifşa etmekle, tüm detaylarını ortaya koymakla olmaz.
Ya? Bazen de kötülükle mücadele onun tezahürlerini saklamakla, kapatmakla veya örtmekle olur. "Casusluk etmeyin!" buyuran Hucurat sûresinin devamında bizi suizandan, gıybetten ve husumetten sakındırması boşuna değildir. Bunlar bir noktada birbiriyle ilgili/devamı şeylerdir. Yani, kötülüğün önünün alınması, herşeyin netlikle ortaya konulmasıyla olmaz her zaman. Bazen de büyümelerini önleyici bir örtücülükle öldürülür kötülükler. Ecelleri zamanın kılıçlarına bırakılır.
Bir çocuğun her hatasını büyük bir dikkatle kollayıp hemen yüzüne yapıştıran ebeveynler o çocukları en nihayetinde arsız ederler. Bir insanın gizlice işlediği her günahı araştırıp, keşfedip, ortaya dökenler o kişiyi günahında 'aşikâr ısrarcı' yaparlar. Çünkü Celalî tecelliden Cemalî tecelliye geçilebilmesi için gereken berzahı gözetmezler. Merhamet etmezler. Bu gözetmeyişin de sonucu, tedavi değil, şiddeti artan bir yıkım olur.
Aleyhissalatuvesselam Efendimizin kendisine günahlarını itiraf etmek isteyen kişilerden hemen yüzünü çevirip onlara tevbeyi tavsiye ettiğine dair birçok asr-ı saadet anlatısı vardır. Ben bu anlatılar ile Bir Zamanlar Anadolu'da filminin mesajı arasında bir parça uyum görüyorum. Evet. "Neden kanı yüzüne bulaştırdı? Neden otopsiyi çarpıttı? Neden 'gerçeği' değil 'örtmeyi' seçti?" diye sorduğumda da bu uyumdan doğan cevapla yetinmeyi seçiyorum: "Ebeveynlerinin günahlarını çocukları çekmesin diye." Veya "Gerçeğin aşikâr edilmesinden vazgeçilmesi gereken yerin orası olduğunu düşündüğü için." Evet. Bazen kötülük, aşikâr edilerek değil, gizlenerek öldürülür. Ve bazen de Celalî tecelliler örtünerek Cemale dönüştürülürler.
Haşiye: Yazıma burasına kadar sabreden arkadaşım, eğer gücün yeterse, ilk vahyi almasının ağırlığıyla Aleyhissalatuvesselamın, evine dönerek "Beni örtün!" demesini de düşün. Ve vahyin devam edişinde "Ey örtüsüne bürünen!" diye hitaba başlamasını da tefekkür et. Ben bir parça ettim. Çok güzel şeyler gördüm.
