Mesela: Gayrimüslim bir adam, bir saat düşünse ve farketse ki, İslam hak dindir; ve kalbinden gele gele bir kelime-i şahadet söyleyip İslam'a girse ardından; ondan sonra yapacağı tüm ibadetler o bir saatlik tefekkürün neticesi olur. Yine bir mü'min, herhangi bir ibadet hakkında, bir saatlik bir tefekkür neticesinde 'onda devamlı olma' kararına varsa, daha sonra yaptığı bu türden ibadetlerin tamamı o bir saatlik tefekkürünün neticesi olarak gerçekleşir. (Takva, tevbe ve istiğfar ile ilgili kararlar da yine bu sadeddendir.)
Aynı hadisle ilgili olduğunu düşündüğüm bir başka dersi de mürşidim bana vermişti. İnsanın kendi tefekkürü sonucu eriştiği bir kararın, marifetin veya delilin, dışarıdan kendisine nakledilen herhangi bir bilgiye göre neden daha kıdemli olduğunu anlatıyordu sanki. Neresi mi? Hemen alıntılayayım: "İ'lem eyyühe'l-aziz! Âfâkî malûmat, yani hariçten, uzaklardan alınan malûmat, evham ve vesveselerden hâli olamıyor. Amma, bizzat vicdanî bir şuura mahal olan enfüsî ve dahilî malûmat ise, evham ve ihtimallerden temizdir. Binaenaleyh, merkezden muhite, dahilden harice bakmak lâzımdır."
Peki 'merkezden harice bakmak' ne demek? Paul Auster, bir açıdan otobiyografisi sayılabilecek Kış Günlüğü'nde içine doğru konuşurken diyor ki: "Hiç kuşkusuz sakat ve yaralı bir insansın, ta başından beri içinde yara taşıyan birisin, yoksa ne diye bütün ömrünü sayfaların üzerine o yaranın kanını akıtırcasına sözcükler dökerek geçiresin?" Şununla hemdem bir hakikati de, Chateaubriand, Atala/Rene isimli kitabında, 'Şaktas' karakteri üzerinden ifade ediyor: "Kalp, insanların yaralarını iyi etmek için gereken devayı, ancak kendileri balta ile yaralandıkları zaman veren şifalı ağaçlar gibidir."
İşte, mürşidime de "Hem deme ki, 'Halk içinde ben intihap edildim. Bu meyveler benimle gösteriliyor. Demek bir meziyetim var.' Hayır, hâşâ! Belki herkesten evvel sana verildi, çünkü herkesten ziyade sen müflis ve muhtaç ve müteellim olduğundan en evvel senin eline verildi!" dedirten bu sırrın bir vechini yukarıdaki hadise ve metne bakar görüyorum. Yani; bir insan kendi içinden dışına doğru konuşmuyorsa başkasının içine de dokunamaz. Dışarıdan söylenen dışarıya söylenir. İçeriden söylenen içeriye söylenir. Bu tıpkı çıplak sesle yetişilmeyecek yerlere telefonla erişebilmek gibidir. Yaralarımız, zaaflarımız veya hayatın her köşesinde en insan olduğumuz yanlarımız; aynı zamanda ötekimize en yakın olduğumuz yerlerimizdir. Kalbin iletkenliğidir bu. Bizden olan ahizeye fısıldarız, bin diyar ötemizdeki kulaklar titreşir.
Şöyle bir örnek üzerinden düşünmeye devam edelim: Ellerini birbirlerine doğru uzatmış iki insanın birbirlerine en yakın noktaları nereleridir? En uzun parmaklarının ucu mu? Zahiren, evet. Peki hakikatte? Hakikatte bu fiilin bir öncesi vardır. Daha içeride bir yerde sevgiden eller birbirlerine dokunmadan yabancı eller birbirlerine uzanamaz. Yine birbirlerinin gözlerine bakan insanlar için de aynı şey söylenebilir. Aradaki mesafe ne kadar olursa olsun, iki insan birbirlerinin gözlerine bakıyorsa, en yakın yerleri burunları değil gözleridir. Fiziksel yakınlaşmalar aslında daha içeride meydana gelmiş yakınlaşmaların neticesidir. Bidayet değil nihayettirler. Başlangıç değil sonuçturlar.
Şu da mümkündür: Sizinle aynı yaralara sahip birisi sizi kendisine doğru çeker. Sizin hastalığınıza devası olan kişi de sizi kendisine doğru çeker. Çünkü deva da yaradandır. Bu tıpkı parmağı yaralı birisinin parmağında yarabandı gördüğü birisine bant istemek için yaklaşması gibidir. Bunlar manevî çekimlerdir. Her zaman fiziksel nedenler bulamazsınız. Velilerin cazibesi burada saklıdır. Okuyunca "Sanki benden bahsediyor!" dediğimiz kitaplardaki sır da burada saklıdır. Ve bir mürşid de kendi yaralarına doğru konuştukça size doğru konuşmuş olur. "Nefsini ıslah etmeyen başkasını ıslah edemez!" diyen bir âlim, nefsinin davuluna vurdukça, nefsinizin derisinden ses getirir. Mevlana Celaleddin-i Rûmi Hazretleri bu bahiste der ki: "Peygamber’in (a.s.m.) savaşı sulha sebep oldu. Bu ahirzamandaki sulh o savaş yüzündendir."
Şöyle de olabilir mi: Belki yaralarımız insandan insana fizikötesi yollar açan karadeliklerimizdir. Bu son yazdığımı anlamak için biraz bilimkurgu filmi izlemiş olmak gerekiyor. (Örneğin: Interstellar/Yıldızlararası'nı anımsayalım.) Neşet Ertaş merhumun, 'kalpten kalbe bir yol vardır görülmez' diyerek ifade ettiği sır, evrenin her köşesinde varolduğu düşünülen ve iki yer arasında ışıktan daha hızlı mesafe alınmasını sağlayan solucan delikleri gibi birşey olabilir mi? Yoksa nasıl oluyor, bin yıl öncesinden gelen bir metin, sanki sizin için yazılmış gibi hissettiriyor? Veya nasıl oluyor: "Zaman ihtiyarladıkça Kur'an gençleşiyor!"
Belki de bizim kestiremediğimiz bir delikten geçiyor onlar. Belki gizli bir ip gibiler. 'Sapasağlam bir kulp' ve 'kopmayacak halat' gibiler. O deliklerden/deliklerimizden geçerek zaman üstü bir boyutta bizi birbirimize dikiyorlar. Biz buna kardeşlik diyoruz. İlmeklendiğimize duyduğumuz sevgiden dikişi ve Terzi'yi hissediyoruz.
Enfüsî tefekkürü afakî tefekkürden daha umumî ve güçlü kılan yanı; onun, insandan insana, gönülden gönüle, zamandan zamana giden bu karadelikleri keşfediyor/çalıştırıyor olması olabilir mi? Ve bir saat tefekkürü, bir sene nafile ibadetten daha faziletli kılan şey, böylesi bir sırr-ı akrebiyete dokunması olabilir mi? Edebiyatın sihri burada mı yatıyor? Hem meselenin tecrübî bir tarafı da var: Bizzat denediğin elbette dışarıdan kulağına gelen gibi olmaz. İçinde yaşadığın hem deney hem bilgidir. Dışarıdan gelense sadece bilgidir. Diline bal değmişin balı bilişi, elbette, sadece kavanozda görmüşün bilişi gibi değildir.
O halde içinden dışına doğru, kendi yaralarından başkalarının yaralarına doğru, merkezden muhite doğru, konuş/yaz arkadaşım. Kaleminin ucu önce yaralarına batsın. Kanamasından da korkma. Senin kanın, hem sana, hem başkalarına şifadır. Çünkü sözünün/acının isbatıdır. 'İçlerinden biri' olduğunun delilidir. İnsanlıkta birsiniz. İzin ver, canına değsin ki, sonra cümlesinin canına değsin. Mürşidimin de dediği gibi: "Âfâkî malûmat, yani hariçten, uzaklardan alınan malûmat, evham ve vesveselerden hâli olamıyor. Amma, bizzat vicdanî bir şuura mahal olan enfüsî ve dahilî malûmat ise, evham ve ihtimallerden temizdir."
