Allah mucizesiz olur mu?

Amerikalı yazar Philip Roth'un "Yahudilerin Dinden Dönüşü" isminde sevdiğim bir öyküsü var. Ozzie (Oscar) isminde yahudi bir çocuğun Haham Binder'la Hz. İsa aleyhisselamın babasız dünyaya gelişi konusunda yaşadığı bir tartışmayı ve sonrasında yaşananları anlatıyor. Aklımda kaldığı kadarıyla ve kendi cümlelerimle özetleyeyim. Haham diyor ki:

"İsa da herkes gibi bir insandır. Tarihî bir kişiliktir. Babasız doğduğu yalandır. İnsan babasız doğamaz. Böyle söyleyenler yalancıdır." Ozzie ise, Haham'ın bu sözlerine, kendilerine daha önce Tevrat'tan öğrettiği birşey üzerinden itiraz eder: "Evreni altı günde yaratmış bir tanrıdan söz ediyoruz. Babasız bir çocuk dünyaya getiremeyeceğini nasıl söyleriz?" Aralarındaki tartışma uzar. Ozzie bir tokat yer. Burnu kanar. Öfkeyle sınıfı terkederken Haham'a şöyle bağırır: "Tanrı hakkında hiçbirşey bilmiyorsun!" Okulun çatısına çıkan Ozzie'nin, intihar etmesini engellemeye çalışan kalabalıkla yaşadığı diyalog, hem güldürücü hem düşündürücüdür. Birazını kitaptan alayım:

"- Haham Binder tanrıya inanıyor musunuz?

- Evet.

- Tanrının herşeye kadir olduğuna inanıyor musunuz?

- Oscar bence...

- Tanrının herşeye kadir olduğuna inandığınızı söyleyin!

- Tanrı herşeye kadirdir!

- Tanrının, cinsel ilişki olmadan da, çocuk yaratabileceğine inandığınızı söyleyin!

- Yaratabilir.

- Söyleyin!

- Tanrı cinsel ilişki olmadan da çocuk yaratabilir."

Bu öykü bana mürşidimin aynı sadedde söylediği şu sözleri hatırlattı:

"Nusûs-u kat'iye ile Hazret-i İsa aleyhisselâm pedersiz olduğu kat'iyyeti varken, tenâsüldeki bir kanunun muhâlefetini gayr-ı mümkün telâkki etmekle, vâhî te'vilât ile bu metin ve esaslı hakikati değiştirmeye teşebbüs edenlerin sözüne ehemmiyet verilmez ve ehemmiyete değmez. Çünkü hiçbir kanun yoktur ki, şüzuzları ve nâdirleri bulunmasın ve hâricine çıkmış fertleri bulunmasın. Ve hiçbir kaide-i külliye yoktur ki, hârika fertler ile tahsis edilmesin. Zaman-ı Âdem'den beri bir kanundan hiçbir fert şüzûz etmemek ve hâricine çıkmamak olamaz. Evvelâ, bu kanun-u tenâsül, mebde' itibârıyla, iki yüz bin envâ-ı hayvânâtın mebde'leriyle hark edilmiş ve nihâyet verilmiş. Yani, en evvelki pederleri âdetâ Âdem'leri hükmünde, iki yüz bin o evvelki pederler, kanun-u tenâsülü hark etmişler. Peder ve valideden gelmemişler ve o kanun hâricinde vücud verilmiş."

'Alışıldık oluşları' birer tabu olarak kabul ettiğinizde, bu kabuller, sadece bugününüzü veya bir olayı değil, varlığa topyekün bakışınızı etkiler. Sizi aşkın ve farklı 'oluş'lara körleştirir. Hem Roth'un hem de Bediüzzaman'ın Hz. İsa aleyhisselamın babasız dünyaya gelişi meselesinde dikkatimizi çektikleri budur.

Varlık algısı, ister istemez, gidip en nihayet sizin Allah tasavvurunuza dayanır. Varlığı nasıl tarif ediyorsanız Allah'ı da ona göre tarif edersiniz. Veya Allah'ı nasıl tarif ediyorsanız varlığı da ona göre tanımlarsınız. Kainatı salt sebep-sonuç ilişkileriyle açıklayan bir materyalizmin teolojik olarak ateizmi meyve vermesi kaçınılmazdır. Varlıkta, Allah'ın dahil olacağı bir alan bırakmayan bir bakış veya okuma biçimi, inanışta da ona alan bırakmamayı doğurur. Bu aynı zamanda şu demektir: Eğer, bir şekilde Allah'a (veya bir parça manasını karşılar birşeye) inanıyorsanız, mucizelere de inanmak zorundasınız. Çünkü bir ilaha inanmak neden-sonuç zincirinde nedeni ve sonucu (kısmen veya tamamen) yaratış görevinden almaktır. Hadi, her teolojide aynı ölçüde görevden alınmıyor olsun, fakat yine de ilah manasının, ona dair marifet ölçüsünde, yaratışta işgal edeceği bir yer olacaktır. Birşeyleri, tabir-i caizse, uhdesine alacaktır.

Bir tanrı varsa mutlaka onun bir görev tanımı olmalıdır. İslam'ın tevhid anlayışı sebepleri ve sonuçları yaratışta tastamam boşa çıkarır. Yerine mutlak manada Allah'ın yaratışını koyar. Şirke imkan bırakmaz. Başka inanışlarda bu belki daha sınırlıdır. Ancak nihayetinde putperestler bile mucizelere inanırlar. Çoktanrılı Yunan, Mısır veya Sümer'de olduğu gibi, birçok mitolojinin içerdiği harikalar, bize bu konuda bir delil teşkil ederler.

Hem dahası da var: Allah'ın herşeye (ama gerçekten herşeye) kadir olduğu mucizeler olmadıktan sonra nasıl anlaşılır? Yani; yaratışında kainatı kuşatan bir nizamla hareket eden Allah'ın, aslında 'külli şeyin kadir' olduğunu, dilerse o nizamdan aşkın yaratışlara sahip olabileceğini, son mertebede bize ne söyler? Hep içinde yaratageldiği (veya bizim hep öylesine şahit olduğumuz) nizamın haricine çıkabilmesi değil mi? Yaratışta gözettiği nizamın onu esir almadığının, sınırlamadığının, kudretinin bir düzen veya süreç içinde kalmaya/yaratmaya mecbur olmayacak derecede aşkın olduğunun delili başka ne olabilir?

Ben bu açıdan mucizeleri ayrıca önemsiyorum. Allah'ın 'herşeye gücü yeten' olduğuna salt kainattaki yaratışına bakarak iman eden insan, aslında, sınırlı bir iman eder. Çünkü Rabbinin yaratışını da sınırlar ve süreçler içinde müşahade etmiştir. Aşkın şeklini bilemez. Suyun, kaynaması için yüz, donması için sıfır dereceye indirilmesi gerektiğine zaruriyat derecesinde inanan bir insan, aslında, Allah'ın 'herşeye gücü yeten' olduğuna inanmaz. Bir müslümanın inandığı gibi inanmaz en azından. Onun inandığı şey: Allah'ın kanunlardan oluşmuş sınırlar içerisinde kalarak çok şeyler yapabildiğidir.

Peki kalıplarında yarattığı kanunlar onun sınırı mıdır? İşte, bu noktada, imanın kemalini İslam'da ve daha genel olarak da mucizelere imanda buluruz. Mucizelere inanmayı bıraktığınız anda, Allah, tasavvurunuzda sınırlanmaya başlar. Sonsuzluğu yara alır. Kerem ve rahmet sahibi Malikimiz, bize mucizeleri göndererek, imanımıza bir kemal penceresi açmıştır. Mucizelerin yaşattığı farkındalıktır ki 've hüve ala külli şeyin kadir' ifadesini yürek dolusu söyletir bizlere. Sonsuz hamdolsun kendisini öğretmek konusunda da cömert olan o Allah'a! Ki her sahte zenginlik söndükten sonra bize kalacak hazine de odur.

Sarılmak en hızlı kabul edilen duadır

Bahar geldi. Gelişiyle pekçok güzelliği de beraberinde getirdi. Bir kere çiçekler var. Yeşillikler var. Koşup oynayan çocuklar var. Bunların herbiri hayatta kalma sebebi. Tutunacak dallar. Başkasının hayatı bizim parçamızdır. Başkasının hayatı bizim sığınağımızdır. Başkasının mutluluğu bizim tutunacağımızdır. En çok filmler yaşatır şunu bize. Belki biraz da romanlar. Kendi yaşanmamışlığımızdan onların yaşanmışlığı ile intikam alırız. Kendi acılarımızı onların neşesiyle döveriz. Kendi hayallerimize onların hayatlarıyla cansuyu dökeriz. Onları okudukça hayatlarını yaşamış gibi oluruz. Nasıl midemizin doymaya ihtiyacı var, hayalgücümüzün de var. Ve hayalgücümüz, kendisine, hayal ettiklerinin 'olabileceğini' gösteren/hatırlatan şeylerle besleniyor. Hayalin rızkı masallardır.

Tebessümü sadaka olarak haber veren Aleyhissalatuvesselam ne güzel buyurmuş. Hakikaten de, yüzümüze gülen her güzel, bize hayatta kalmamızı sağlayacak bir sadaka verir. 24 altınımız daha olur 24 saati atlatabilmek için. Onun yüzüsuyu hürmetine günümüz güzel geçer. Onun yüzüsuyu hürmetine gönlümüz neşeden haberdar olur.

Bir başkasının neşesinden haberdar olmak kendi neşemizin ocağına odun atmaktır. Başkasının mutluluğu bizi de mutlu eder. Çünkü işlerin yolunda gittiğini/gidebileceğini söyler. "Bir başkası başarıyorsa biz de başarabiliriz!" umudunu verir. Hem zaten, tevhidî düzenin parçaları olarak, bir başkası zaten bizim parçamızdır. Onun mutlu olması bir parçamızın mutlu olması gibidir. Kardeşin mutluluğu ablanın mutluluğu gibidir. Parçanın mutluluğu bütünün tamamına sirayet eder. Tıpkı ailenin bir ferdinin neşesinin diğerlerini de neşeli kılması gibi. Şu bir diğerimizin neşesiyle ilgili yaşadığımız güzellik aslında tevhidin de delilidir.

Güzel şeyleri çoğaltalım. Güzel öyküleri, güzel fikirleri, güzel yüzleri, tebessümleri... Bunları dünyaya ekmekten kimseye zarar gelmiyor. Ve ettiğimiz her tebessüm başkasından önce kendimize sadaka. Gülümsemek önce bize iyi geliyor. Bir parçamızı tebessüm vasıtasıyla mutlu etmek nasıl sinemizde "İyi birşey yaptın!" hissi uyandırıyorsa, yüzümüzün iyi birşey yapması da kalbimize "İyi birşey yapıyorsun!" mesajı ulaştırıyor. Sadece kalpten yüze değil mesajların iletimi. Bazen yüzden de kalbe mesaj gider. "Sarılmak en hızlı kabul edilen duadır!" diye okumuştum bir kitapta. Hakikaten de sarılmak fiilî bir duadır. Bunlar tesirine karşıkonulmaz şeyler. Neden dünya daha iyi bir yer olsun diye daha fazla dua etmeyelim? Duanın ağırlığı yok ki!

Yokun hikayesi olmaz

Ağırlığınız kıl kadar, ancak bazen gözümün üzerine geliyorsunuz. Hayalinize serzenişte bulunmadan edemiyorum. Zaaflarımla yüzleşmemenin bir yolu da bu: Başkasını suçlamak. Size aldırmamak elimde olan birşey değil. Zayıflığım ve hem de zenginliğim bu benim. Kaşımasını sevdiğim bir yara gibi. (Zaten her zayıflık, bir başka açıdan zenginliktir. Çünkü 'yardım istemek' ve 'edilmek' zenginliktir.) Ama keşke bir süre hatırımda olmasaydınız. Ben de sizi hesaba katmadan rahat rahat yazabilseydim. Empatik yükünüzü çekmeseydim.

Diğer taraftan bakınca: İyi ki varsınız! İyi ki 'sizi de hesaba katmaya' mecbur ediyorsunuz. Zaten her yazı bir açıdan da 'ötekine ulaşma çabası' değil midir? Emin değilim: Belki, derdimi anlatmakla ben de sizi birşeylerden kurtarıyorum. Ama siz de kendilik kalemden/hiç geçmeyen yalnızlığımdan kurtarıyorsunuz beni aynı fiil içinde. Bir sırr-ı iktiran bu. Veren el olduğunu sananın aynı zamanda alan el olduğu. Sebepler dairesindeki her el elin alan el olduğu. Veren elin yalnız Allah olduğu.

"Esbab-ı zâhiriyeyi perestiş edenleri aldatan, iki şeyin beraber gelmesi veya bulunmasıdır ki, iktiran tabir edilir, birbirine illet zannetmeleridir. Hem birşeyin ademi, bir nimetin mâdum olmasına illet olduğundan, tevehhüm eder ki, o şeyin vücudu dahi o nimetin vücuduna illettir. Şükrünü, minnettarlığını o şeye verir, hataya düşer. Çünkü bir nimetin vücudu, o nimetin umum mukaddemâtına ve şerâitine terettüp eder. Halbuki o nimetin ademi, birtek şartın ademiyle oluyor."

Bir noktadan sonra varlığınızı unutuyorum elbette. Fakat başlarken haberdar olmak rahatsız ediyor. Size birşeyler anlatıyor olmak, size göre olmak, ceketim açıksa iliklemek veya saçım dağınıksa düzeltmek gibi bir tasannu içeriyor. (Bunlar tasannu sayılır mı?) Bundan rahatsız oluyorum. Kalem yapmacıklığa dayanamaz. Sırıtıverir hemen kurgusallık. Bir başkası olarak çok fazla kalamazsınız. Yalancının mumunun yatsıya kadar yanması tesadüf değil. Kendinden başkası olmanın/kalmanın güçlüğü bu. Fıtratın tüm düzmecelere şanlı direnişi. Bir öykü yazarı bile tastamam olmamış birşeyi anlatamaz. Olmamışın hakkında konuşulamaz çünkü. Mutlak yok, sadece farkındalığın değil, hakkındalığın da yok olduğudur. Mutlak yokun 'dair'i olmaz. Bu yüzden yokun hikayesi olmaz.

Hikayeci, olmuş gibi anlatırken aslında olduğuna inanır. İnandığı için öyle yazar... Hem öykünün bazı/birçok yanları gerçekten de olmuştur. Hayatın içinden alır malzemesini hikaye. Öykü gerçekçilik ile izdivacını da bu halvette gerçekleştirir. Kalbinize de buradan dokunur. Çünkü yaşamışsınızdır. Aynısını olmasa da benzetebileceğiniz birisinin yerine koyarsınız onu.

Bir öykü, yazarın yaşamında/hafızasında açtığı koridor gibidir. Kalemiyle ve hayaliyle hayatının içine doğru bir yolculuğa çıkar. Bazı parçaları beğenir. Bazı parçalardan sakınır. Bazı pişmanlıkları deşer. Bazı yaraları kanatır. Bunu yaparken "İşte bunlar benimdir!" demez çoğu zaman. Cüzzamlı "Ben cüzzamlıyım!" diye övünebilir mi?

Acılarıyla övünen çoktur da zaaflarıyla övünen yoktur şu hayatta. Zaaflarınızı göstermek, kavgada gardınızı düşürmek gibi gelir. Burada birşeye dikkat çekmek istiyorum: Acı ve zaaf birbirine yakın şeyler gibi gelse de aynı değiller. Rasat edin kendinizi. Salt acılarınızı anmak, zaaflarınızı saymak değil, ben'inizi pohpohlamaktır. Dayanabilmişsinizdir çünkü onlara. Bu pohpohlamayı, anlatırken siz de hissedersiniz.

Bir açık tatmin ve gizli iltifat tadarsınız çektiklerinizi aktarırken veya abartırken. Acılarınızdan bir kibir dağınız olur, üzerine tırmandığınız. Gamının orijinalliğine ve onlardan elde ettiği üstünlüğe(!) yaslanan kasıntı karamsar tipler vardır. Aşk romanlarının 'rahat batan' tipleri. Peki, zaaflarını anlatırken insan nasıl bir halet-i ruhiyeye bürünür? Aynısı olmadığını düşünüyorum. Çünkü zaafta övücü hiçbir şey yoktur. İtiraf, acıda değil, zaafta güç olur.

Hepimiz 'bilinmezliğin zırhıyla' kaplanmış hayatlarımızdan hoşlanıyoruz. Allah'ın Settar oluşu fıtratımızın da arzuladığı birşey. Ayıplı hatıralarımızın/anlarımızın bilinmesini istemeyiz. Korkaklığımıza şahit olunmasından rahatsız oluruz mesela. Köpekten veya karanlıktan kaçışımızı tevil etmeye çalışırız. Birilerinin önünde ağlamaktan sakınmamız da bundandır. Duygularını belli etmeyen insanlara 'güçlü' dememiz de bunun delili.

Fakat içimizde bir yer daha var. Bilinmek istiyor. Yaraları var, sarılmak istiyor. Sesi var, duyulmasını istiyor. Taşması yakın bardakları var, dökmek istiyor. O halde öykü, 'mış gibi yaparak' dökülmenin en kolay tarzıdır. Ne teşhis edilebilecek kadar sizdir o, ne de 'o değildir' denilecek kadar bir başkası... Birden hatırıma gelen birşey: Bazen valideme, üzüldüğü dizileri/filmleri izlerken sadece birer kurgu olduklarını hatırlatırım. Bana hep şöyle der: "Sanki gerçekte de böyle şeyler olmamış mı?" Ağlanan nedir o zaman? Ağlanan 'o an olan' değil, 'olmuş/olabilecek olan'dır. Öykücünün ve okurunun inanmadığı birşey yok öyküde. Ben de buna inandım.