Kapıyı açık bırakmak da sünnettir

Buna dair daha evvel de karalamalarım olmuştu: Ben, bir mürşidin 'malumatıyla' değil 'yaşanmışlığıyla' mürşid olduğunu düşünüyorum. Bilgili olmakla bilgelik arasındaki fark da bu. (Gözlüklü Şirin'i Şirin Baba'dan ayıran şey.) Bilgenin hayatı okuyuşu tecrübesi üzerindendir. Tüm duyularının katılımıyla elde ettiği bir deneyimi sizinle paylaşır. Kendisinin de içinde piştiği bir ateşten size haber verir. Bilim adamı böyle yapmaz. Bilim adamı duyduğu, okuduğu, incelediği veya deneylediği şeyleri paylaşır. Deneylemek ile deneyim arasında da, bencileyin, bir ayrım yapacağım şimdi: Deney, ötenizde, sizin duygusal bir etkilenişle dahil olmadığınız bir düzlemde gerçekleşen tecrübedir. Ötekinin tecrübesidir. Deneyim ise sizin de dahil olduğunuz bir süreçte yaşanır. Bir misalle daha açık hale getirmeye çalışırsak: Suyun yüz derecede kaynadığını bir düzenek üzerinden tecrübe etmek deneydir. Kaynar suya elinizi değdirdiğinizde kendi üzerinizden yaşadığınız acı bir deneyimdir.

Miracın irşad açısından bize verdiği derslerden birisi de budur. Kanaatimce; miraç, Mürşid-i Ekmel aleyhissalatuvesselamın irşad zirvesidir. Daha doğrusu: Mürşidliğin zirvesidir. Allah Resulü aleyhissalatuvesselam, miraç yolculuğu içinde, insanlara ders verdiği hakikatleri bizzat deneyimlemiş, ayet-i kerimenin ifadesiyle; "Rabbinin ayetlerinin en büyüklerini görmüştü." Sonra da bizzat deneyimlediği o hakikatleri bizlere ders vermek üzere geri dönmüştü.

Bu noktada 'velayetin' ve 'risaletin' bir nüansına da dikkat çekmek istiyorum. Veli, kurbiyet sırrıyla gider, ama deneyimlediği şeyi geri dönüp istikametle anlatabilmesi garanti değildir. Nebevî irşad, yani geri dönüp istikametle anlatmak, bir akrebiyettir. Onların gölgelerine girdikçe kazanılır. Nitekim bu türden 'hadi olup muhdi olmayan' veliler çoklukla mevcuttur. Keşfe dair tahkikler de bize bunu söyler. Gördüğü hakikat olsa da bunu ifade ederken hata yapabilir veli. Ancak bir peygamber, deneyimlediği şeyde, yine ilgili ayetin verdiği haberle, şaşmaz ve şaşırtmaz. Onlar yaşadıklarını istikametle anlatma hususiyetine sahiptirler. Nitekim mürşidim bu sadedde diyor ki:

"İşte, şecere-i kâinat, şecere-i tûbâ gibi, gövdesi ve kökü yukarıda, dalları aşağıda olduğu için, aşağıdaki meyve makamından, tâ çekirdek-i aslî makamına kadar nuranî bir hayt-ı münasebet var. İşte, Mirac, o hayt-ı münasebetin gılâfı ve suretidir ki, zât-ı Ahmediye aleyhissalâtü vesselâm o yolu açmış, velâyetiyle gitmiş, risaletiyle dönmüş ve kapıyı da açık bırakmış. Arkasındaki evliya-yı ümmeti, ruh ve kalble, o cadde-i nuranîde, Mirac-ı Nebevînin gölgesinde seyr ü sülûk edip istidatlarına göre makamat-ı âliyeye çıkıyorlar."

'Velayetle gitmek' ve 'risaletle dönmek' bize bu noktada önemli bir dersi veriyor gibi. Fakat burada yine bir sıçrama yapalım. Bediüzzaman o cümleyi şu ifadeyle tamamlıyor: 've kapıyı da açık bırakmış.' Ben, kapının açık kalmasını, velayetle gidenin risaletle dönmesiyle çok ilgili görüyorum. Gittiği yolun kapısını açık bırakabilen, ancak o tecrübî bilgiyi istikametle aktarabilendir. Yukarıyla ilişkilendirirsek: Bir insanın 'bilge' veya 'mürşid' olması, ancak gittiği yolun başkaları için de açık kalmasını sağlamakla mümkün olur. Yaşadıkları üzerinden bir hidayet caddesi ortaya koyamayanın mürşidliğinden bahsedilemez.

Mürşidim aynı ifadeyi bir başka yerde şöyle kullanıyor: "Hem onun terbiyesi ve irşadı ve nur-u şeriatiyle kemal bulan bütün evliya ve asfiyanın sultanı ve üstadıdır. Öyle ise, onların sırr-ı kerametlerini ve icmâkârâne tasdiklerini ve tahkiklerinin kuvvetini câmidir. Çünkü onlar üstadlarının açtığı ve kapıyı açık bıraktığı yolda gitmişler, hakikati bulmuşlar. Öyle ise, onların bütün kerametleri ve tahkikatları ve icmâları, o mukaddes üstadlarının sıdk ve hakkaniyeti için bir nokta-i istinad temin eder." Demek açık bıraktığınız yoldan gelenlerin selameti, kerameti veya hakikati sizin de deliliniz haline gelebiliyor. Fakat bir yer daha var ki, orada Bediüzzaman, mezkûr ifadeyi çok değişik bir makamda kullanıyor:

"Fakat ilim itibarıyla insanlara dahi bir menfaat dokundurmak için şer'an hizmete mükellef olduğumdan, hizmet etmek isterim. Lâkin o hizmet, ya hayat-ı içtimaiye ve dünyeviyeye ait olacak. O ise elimden gelmez. Hem fırtınalı bir zamanda sağlam hizmet edilmez. Onun için, o ciheti bırakıp, en mühim, en lüzumlu, en selâmetli olan, imana hizmet cihetini tercih ettim. Kendi nefsime kazandığım hakaik-i imaniyeyi ve nefsimde tecrübe ettiğim mânevî ilâçları, sair insanların eline geçmek için, o kapıyı açık bırakıyorum. Belki Cenâb-ı Hak bu hizmeti kabul eder ve eski günahıma kefaret yapar."

Demek: 'Nefiste tecrübe etmek' de bir küçük miraçtır. Yazmak da 'kapıyı açık bırakmak'tır. Belki, hadis-i şerifte bize haber verilen, 'hakiki âlimleri peygamberlerin varisleri kılan sır' da budur. Yani; bu ümmetin istikametli âlimleri de, tıpkı Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın onlara ders verdiği gibi, gittikleri marifet yolunun kapısını, kendi zamanlarında veya sonralarında, arkalarından gelecek insanlara açık bırakabilirler ve bırakmışlardır. Hatta şöyle söyleyelim: Gittiğimiz güzel yolların kapısını açık bırakmak da sünnettir. Âlimlerimizi, ümmetin fitneye düştüğü her vakitte, hakikat-i İslamiyeyi ders verir eserler yazmaya şevklendiren sır da budur. Ve bizim gibi; onların ayak izlerine yüz sürerek, eteklerinden düşen kırıntıları toplayarak, kervanlarının ardından yalınayak koşarak kalem oynatanları yazmaya iten de budur. Kapıyı açık bırakmanın sünnet olduğunu hissetmemizdir. Elhamdülillah.

Bediüzzaman Ruslara neden acıdı?

Bediüzzaman'ın tedrisinin iki şekilde olduğunu farkediyorum. Bunlardan birincisi daha doğrudan gerçekleşiyor ve izahlı/isbatlı marifet aktarımından oluşuyor. Erkan-ı imaniyeye veya ibadetlerin ehemmiyetine veya takvanın zaruretine dair izahlarını hep bu sadedde örnek olarak gösterebiliriz. İkincisi ise biraz daha talibin dikkatine ve gayretine bırakılmış bir 'farkedişe' ve 'yoğunlaşmaya' bağlı. Buna verebileceğim en kolay örnek 'tevafukatla' ilgili bahisler.

Böylesi kısımlarda müellif-i muhteremin paylaştığı bilgi daha kuşatılmaz bir üslûb içinde geliyor. Farkettiği tevafuklar üzerinden bizde tevafuk aramaya/kollamaya dönük bir hassasiyet oluşturuyor. Yaşadıklarımıza alınganlığımızı arttırıyor. Bir nur talebesi, Üstad'ından "Hayatındaki tevafukları ara!" ödevi almadan geliştiriyor bu yönünü. Çünkü mürşidinin keşfedişleri onu meraklandırıyor/heyecanlandırıyor. Birinci yöntem, bir babanın oğluna namazın nasıl kılındığını ve ehemmiyetini anlatışı gibi; ikinci yöntemse babanın namazlarında gösterdiği hassasiyetle oğlunu 'ilgi duyar' hale getirmesine benziyor hal diliyle.

Nur talebelerinin kolaylıkla kabul edeceği birşeyden bahsettiğimi düşündüğümden uzun uzun delillendirmeyeceğim. Ancak şu kadarını söyleyebilirim: Risale-i Nur metinleriyle aşinalığı artmış bir insanın dilinden 'tesadüf' kelimesi uzaklaşırken, 'tevafuk' kelimesi nasıl da yaklaşıyor! Hatta ilk dönemlerinde, daha dilinin yeni yeni bu güzel âdeti kaptığı zamanlarda, 'tesadüf' dediği zaman ya kendisi düzeltmeye çalışıyor veyahut çevresindekiler 'tevafuk' olduğunu hatırlatarak ona tevhidin bakış açısını yeniden yüklüyorlar. Bu o kadar güzel birşey ki! Nur talebeleri birbirlerini en kolay böyle tanıyorlar. 'Tevafuk' kelimesini kullanmaya alışmışsa, büyük ihtimal, o bir nurcudur. Ve bu alışkanlığı kazanırken Üstad'ından aldığı bir tane bile şöyle nasihat yok: "Bundan sonra tesadüf demeyeceksiniz, tevafuk diyeceksiniz!" Demeden diyor mürşidimiz bunu bize.

Risale-i Nur'un, özellikle Bediüzzaman'ın kendi hatıralarını/halini veya talebelerinin kendi yaşadıklarını/hallerini anlattıkları bölümlerin böylesi bir 'demeden deme' eğitimi içerdiğine kaniyim. Hatta İmam-ı Azam'a (r.a.); "Âlimlerin güzel ahvalinin anlatılması bana fıkıh ilminin birçok meselesinin müzakere edilmesinden daha hoş gelir..." dedirten veya Süfyan b. Uyeyne'ye (r.a.) 'salihlerin anıldığı yere rahmet iner'i söylettiren sır bu. Hem zaten Kur'an-ı Hakîm de demiyor mu: "Elbette onların hikâyelerinde akıl sahipleri için ibret vardır..." İşte bu ibret, bir yanıyla kıssaların içinde barındırdığı hisseler, yani 'demeden deme' eğitimidir. Allah dostlarının hayat hikayelerini bilmek, okumak, dinlemek ve anlatmak bu yüzden önemlidir. Çünkü Allah da 'dostlarının kıssalarını' kelam-ı ezelisinde anlatmıştır.

Tevafuk meselesine geri dönelim. Bu sıralar kütüphaneden aldığım kitaplar genelde aynı dönemin yazarlarına denk geliyor. Stefan Zweig, Uwe Timm, Hermann Hesse, Christopher Isherwood, Vasili Grossman... Bu yazarların tamamı II. Dünya Savaşı'na bir yanından dokunmuş/yaşamış insanlar. Kimisi savaşın etkisiyle intihar etmiş, kimisi uğradığı sarsıntılar nedeniyle rahatsızlanmış ve tedavi görmüş, kimisi o savaşta kardeşini kaybetmiş, kimisi de annesinin yakılmak üzere götürüldüğünü ve buna engel olamadığını asla unutamamış. Savaşın her kesiminden insan vardı bu kitapların içinde. Sovyet tarafında savaşan, Alman tarafında yeralan, savaşa hiç müdahil olmamış ama uzaktan dizlerini dövmüş...

Hepsinin de bana hissettirdiği şuydu: II. Dünya Savaşı sadece şiddetin zirve yaptığı değil insanlığın da dibe vurduğu bir dönem. Mesela; Vasili Grossman, Yaşam ve Yazgı'sında sadece Almanların değil Rusların da sebep olduğu ölümleri anlatıyordu. Hatta işgal edilen bölgelerinde Ruslar bizzat yahudi komşularını Almanlara ihbar ediyorlardı evlerindeki eşyaları paylaşabilmek için. Alman ordusunda Ruslara karşı savaşırken ölen abisinin günlüklerini okuyan Uwe Timm de kırıntı kadar olsun bir 'pişmanlık' izi arıyor ama bulamıyordu. Yaşananlardan dolayı hiçkimse "Yanlış yapıyoruz!" hissine kapılmamıştı.

Bütün bunları okuduğum dönemde bir de film izledim. Yine tam olarak ne bulacağımı bilmeden/aramadan. Stanley Milgram'ın hayatını anlatan Deney (Experimenter) filmi. Film sırasında ismiyle meşhur olmuş deneylerinin amacını şöyle anlatıyordu Milgram: "Gayet medeni olan Avrupalı insanlara II. Dünya Savaşı'nda ne olduğunu anlamaya çalışıyorum." İkisi de Avrupa kökenli olan Stanley Milgram ve Solomon Asch, savaşın ardından bu soruyu sorma ihtiyacı hissetmiş ve adlarıyla anılan 'insan kararlarında çevre etkisi ve itaat' temalı deneyler yapmışlardı. Sonuçlar hakikaten ilginçti. Fakat o konuya da girersem yazı çok uzayacak. Merak edenleri filme ve ilgili kitaplara yönlendirmiş olayım.

Tam bu okumalardan ve izlemelerden sonra, bir proje kapsamında, Niyazi Beki Hoca'yla sohbet edebilme imkanım oldu. Sohbetimiz sırasında Bediüzzaman'ın Kastamonu Lahikası'nda geçen ve üzerinde pekçok tartışma yaşanmış bir mektubunu da müzakere ettik. İmam Eş'arî'den (r.a.) İmam Gazalî'ye (r.a.) uzanan Eş'arî çizgideki 'ehl-i fetret' yorumlarını ve bu yorumlar ekseninde Bediüzzaman'ın masumiyet ve mazlumiyete bakışını anlattı Niyazi Hoca o sohbette. "Üç dört aydır ki, dünyanın vaziyetinden ve harbinden hiçbir haberim yokken, Avrupa'da, Rusya'daki çoluk çocuğa acıyarak tahattur ettim. O mânevî ihtarın beyan ettiği taksimat bu elîm şefkate bir merhem oldu..." diye başlayıp devam eden mektubun detayları bir yana, Niyazi Hoca'nın bir hatırası, metnin bambaşka bir yönüne dikkatimi çekti.

Aklımda kaldığı gibi/kadar aktarayım. Bir keresinde, Vatikan temsilcisi Thomas Michel, Bediüzzaman'ın bu mektubunu çok ilginç bulduğunu söyleyerek şöyle demişti Niyazi Hoca'nın da bulunduğu bir mecliste: O dönemde Avrupalılar o kadar kötü durumdalardı ki, bırakın başka din mensuplarını, hristiyanlar hristiyanların masum veya mazlum olabileceğini düşünmüyorlardı. Saflar çok keskinleşmişti ve iki taraf için de karşı tarafın masumu yoktu. Sivillerin yaşadıkları yerler bile bombalanıyordu. Ama Bediüzzaman, savaşa müdahil olmamış bir müslüman ülkeden Rusya'daki masumlar için acısını dile getiriyor. Masumluklarından ve mazlumluklarından bahsediyor. Bu çok ilginç birşey...

Bu hakikaten çok ilginç birşey. Sanırım o mektubun neden yazıldığına dair bir hikmet pırıltısı daha gülümsüyor bize bu vesileyle. Evet, o mektubu yazmak ve ehl-i sünnetin masumiyet ve mazlumiyet çizgisini hatırlatmak sanıyorum II. Dünya Savaşı yıllarında sadece Bediüzzaman'ın şefkatiyle açıklanamayacak bir durum. Acaba savaş sırasında müslümanlar daha çok kimin tarafını tutuyordu dersiniz? Rusya'nın mı, Almanya'nın mı? Ben Almanya şıkkını daha büyük ihtimal gibi görüyorum. (Tam bu noktada Bediüzzaman'ın I. Dünya Savaşı'nda Ruslara karşı savaştığı, yeğenini ve talebelerinin birçoğunu o savaş sırasında kaybettiğini ve hatta Rusya'da esir tutulduğunu hatırlayalım.) Taraf tutan, tuttuğu tarafın zulmünü görmemeye yatkındır. Yani demem o ki: Belki bu da bahsettiğim o gizli derslerden. Doğrudan "Şöyle yapın!" demeyen türden, ama 'bir müslümanın nerede durması gerektiğini' de hatırlatan cinsten. Savaş zamanı bile olsa bize karşısında olduğumuz tarafın 'masumiyet' ve 'mazlumiyet'ini hatırlatıyor. Sahi, fitne zamanlarında bu hatırlatmayı yapacak kaç âlimimiz kaldı?