"Büyük görünme küçülürsün!"

Mürşidimin, Lemeat isimli eserinde, "Büyük görünme küçülürsün!" başlıklı bir metni var. Çok da uzun olmadığı için bu yazıya onu alıntılayarak başlayacağım: "Ey enesi çifteli, kafası da kibirli! Şu mizanı bilmeli: Her adam için elbet cemiyet-i beşerde, içtimaî binada, görmek görünmek için şu mertebe denilen bir penceresi var. Ger pencere kamet-i kıymetinden yüksekse, tekebbürle tetâvül edecek, uzanacak. Ger pencere kamet-i himmetinden alçaksa, tevazuyla tekavvüs edecek, eğilecek. Kâmillerde büyüklük mikyasıdır küçüklük. Nâkıslarda küçüklük mizanıdır büyüklük."

Bu metinden bencileyin anladığımı aktarmamı istersen diyebilirim ki: Eğer bir insanın işgal ettiği yerin adamı olup olmadığını anlamayı dilersen orada kalmak için sergilediği tavırlara bakacaksın. Eğer koltuk onu bozmuyorsa, yani nerede olduğunu çevresine hissettirmek-kabullendirmek için kasım kasım kasılmıyorsa, yapmacık tavırlar sergilemiyorsa, dengesizleşmiyorsa, bil ki: O adam durduğu yerin adamıdır. Hele bir de makamıyla birlikte tevazu artıyorsa, işgal ettiği koltukla birlikte gönlü de yüceliyorsa, çevresine ulaşabilmek için daha fazla eğiliyorsa, bil ki: O adamın asıl yeri şu an durduğundan da yücedir. Yani özetlersem: Parmaklarının ucunda dikilmeye çalışması gösterir ki: Küçüktür. Penceresi ona göre yüksektir. Kibirleniyordur. Eğilmesi gösterir ki: Büyüktür. Penceresi ona göre alçaktır. Tevazulanıyordur. İşte kişinin ahlakından tuttuğu koltuğun adamı olup olmadığı böylece anlaşılır.

Fakat bugünlerde, Yunus sûresindeki bir ayet-i kerimenin de yardımıyla, bu metne bakışım biraz değişti. 'Değişti' derken 'renklendi' veya 'zenginleşti' gibi manaları kastediyorum. Evet. Ne oldu peki? Anlatayım: Şu 'pencere' meselesini biraz da 'frekans' gibi düşünmeye başladım. "Hop, az yavaş gel, ne demek frekans?"

Onu anlamak içinse bir parça eski radyoların çalışma şeklini bilmeniz lazım. Eskiden nasıl bulurduk dinlemek istediğimiz istasyonu hatırlayanınız var mı? Radyonun irice bir düğmesi olurdu. Onu çevirirdik. Dinlemeyi arzuladığımız radyonun frekansına yaklaştığımız zaman önce hafiften hafiften sesi gelirdi. Cızırtılarla karışık olurdu bu ses genelde. Sonra yaklaştıkça cızırtılardan kurtulurdu. Netleşirdi. Aman, sakın, eğer düğmeyi fazla hızlı çevirirsek bu defa da diğer tarafa geçmekten dolayı cızırtılarla karşılaşırdık. Yani her şekilde alıcının ayarının vericiye, ne eksik ne fazla, tam uygun olması lazımdı. Olmazsa ses cızırtılanırdı.

İşte Yunus sûresinin 75. ayeti bu sadedde buyuruyor ki: "Sonra bunların arkasından Musa ile Harun’u ayetlerimizle Firavun’a ve cemaatine gönderdik. İman etmeyi kibirlerine yediremediler ve günahkâr bir kavim oldular." Bu ayetten başka kibrin hidayete engel olduğunu anlatan birçok ayet-i kerime var. Bir tanesi de şöyle mesela: "Allah: Ey İblis! O benim kudretimle yarattığıma secde etmene ne engel oldu? Kibirlenmek mi istedin? Yoksa yüksek derecelerde bulunanlardan mı oldun, dedi." Evet. Daha bunlar gibi birçok ayette, kibir, ayetleri görememenin, hidayete erememenin, hakikati farkememenin sebebi olarak zikrediliyor.

Tabii Ahmed kardeşiniz bu ayetleri böyle tokat tokat karşısında görünce düşünmeden edemiyor: Kibri böylesine tuzak kılan ne? Onun da cevabını bencileyin şöyle veriyorum: Kibir bizim çevremizle olan etkileşimimizi azaltır. Bizi küçültür. Aldıklarımızı/alabileceklerimizi ufaltır. Evet. Kibirli bir insan, her ne kadar çevresiyle ilişki içerisinde olsa da görünürde, etkileşimi ancak zahirdedir. Hiçbir parmağın içine dokunmasına izin vermez. Enfüsündeki hiçbir taşı yerinden oynatmaz. Kendisini işgal ettiği yerden etmez. Edecek olanlara da fırsat vermez. Tıpkı İblis'in Âdem aleyhisselam ile kendisine öğretileceklere fırsat vermemesi gibi.

Halbuki, başta hidayet olarak, tüm irfanî öğrenmelerin yeri insanın içidir. İnsan değişmesi gerekenin kendisi olduğunu kabul etmeye başladığında ancak tesir etmeye başlar hidayet. Psikoloji de dahil olmak üzere tüm ruhî şifalar böyledir. Orada değişmesi gereken hiçbirşeyin olmadığını düşünen, ne kadar bilgili de olsa, en fazla bir İblis olur. Öğrendikleri olduğuna körkütük inandığı yerin basamaklarına dönüşür. Uymuyorsa da tevil edilir. Hem kendisini en yukarıda gördüğünden bencilliğini de tetikler. Daha yukarıda olan elbette daha fazla savunulmalıdır. Daha merkezde olmalıdır. İsrafını da çoğaltır. Daha yukarıda olana daha fazla pastadan pay ayrılmalıdır. O herkesten daha fazlasını hakeder.

İş burada da kalmaz. Hırs başlar. Hakettiği yerin hep 'daha fazlası' olduğu düşüncesinden dolayı karamsarlık da işgal etmeye başlar her yanını. Çünkü karamsarlık dışa dönük cezalandırmadır. İnsanın özüne dokunulmasını, benliğinin yargılanmasını, egosunun sınanmasını engellemek için giyindiği bir zırhtır. Başarısızlık anında kendini sorgulamaktansa suçu dışarıda aramak daha kolay gelir.

Yani kibrin yüzünü nereye çevirirsek çevirelim özünde bir etkileşimsizlik yatıyor. Bir küçülme vukû buluyor. Kibirli insan içindeki hiyerarşiyi besleyecek bilgileri kabul ediyor sadece. Beslemeyenleri reddediyor. Fakat doğru elbette kişilere göre eğilip-bükülmekten müstağnidir. Bu nedenle de o dar eşikten, delikten, dehlizden geçmez. Müşteri aramaz.

Kibirli hidayete yüz vermez. Çünkü önce hidayet ona yüz vermez. İşte, arkadaşım, ben de kendime şu hisseyi aldım: Hidayet bağışlayan metinler karşılarında bir parça kararsız insanlar isterler. Uygun frekansları budur çünkü. Onların istasyonlarından nasiplenmek istersen sen de kendini havf/korku ve reca/ümit arasında tut. Aman düğmeyi iki tarafa doğru da fazla çevirme. Duyulması gerekeni duyamazsın. Ne 'yeis'e ne 'ucb'a sığınamazsın.

Mutlak vekilliğe serzenişler 4: Parça ilizyonu

Son yazıma pekçok cevap geldi. Hatta müstakil cevap yazıları gönderen kardeşler bile oldu. Güzel. Müzakere hakikatin müjdecisidir. Serinin bir önceki yazısından devamla konuşalım: Haydi, itiraz edenlerin dediği olsun, bir an için muhalif fikre hakk-ı hayat verelim: 27. Söz'ün Zeyli'ndeki; "Sohbet-i nebeviye öyle bir iksirdir ki; bir dakikada ona mazhar bir zât, senelerle seyr ü sülûka mukabil hakikatin envarına mazhar olur. Çünkü, sohbette insibağ ve inikâs vardır. Mâlûmdur ki, in'ikâs ve tebâiyetle, o nur-u âzam-ı nübüvvetle beraber en azîm bir mertebeye çıkabilir..." ifadelerini biraz makaslayarak, üstündeki ve altındaki (ve hatta metnin tamamındaki) bağlamlardan kopararak "Sohbette insibağ ve inikâs vardır" ifadesini müstakil alalım. Ve diyelim ki: "Bediüzzaman'ın da (peygamber olmamasına rağmen) sohbetine bizzat nail olmuş talebeleri, daha sonra gelecek (veya aynı zaman içinde) kendisini görememiş talebelerinden daha üst bir konumdadır." Bunu genelgeçer bir kaide olarak zikredelim ve arkasından 'mutlak vekillik' meselesini de bunun üstüne oturtalım. Hayal bu ya, devam edelim böylece düşünmeye...

Tabii bu sefer ikinci bir meraklı sual çalıveriyor kapımızı: "Peki, sohbette insibağ ve inikas varsa ve Bediüzzaman'ı bizzat görmek, göremeyenlere göre, her noktada bir üstünlük sağlıyorsa, o halde kendisi neden insanlarla görüşmek konusunda bu denli çekimser?"

Öyle ya, azıcık Tarihçe-i Hayat'ını, birazcık da lahikalarda geçen mektuplarını okuyanlar biliyorlar ki; Bediüzzaman, kendisiyle doğrudan kurulan bir bağlantı yerine, Risale metinleri üzerinden Kur'an'la kurulan bir bağlantıyı tercih ediyor. Hatta çoğu zaman ziyaretine gelenler kapısından kendisiyle görüşemeden dönüyor. Buna dair o kadar çok ifade var ki. Alıntıla alıntıla bitmez. Mesela Kastamonu Lahikası'nda diyor: "Benimle hakikat meşrebinde sohbet etmek ve görüşmek isteyen adam hangi risaleyi açsa, benimle değil, hâdim-i Kur'an olan Üstadıyla görüşür ve hakaik-i imaniyeden zevkle bir ders alabilir." Ve yine Emirdağ Lahikası'nda diyor: "Onun için hatırınız kırılmasın, gücenmeyiniz. Risale-i Nur'u okumak, on defa benimle görüşmekten daha kârlıdır. Zaten benimle görüşmek âhiret, iman, Kur'ân hesabınadır. Dünya ile alâkamı kestiğim için, dünya hesabına görüşmek mânâsızdır. Âhiret, iman, Kur'ân için ise, Risale-i Nur daha bana ihtiyaç bırakmamış." Hatta ilginçtir, bu tarz ifadeler, Bediüzzaman'la görüşmek görece kolaylaştığı bir dönemde, yani Emirdağ hayatında (DP yönetimi baştayken) giderek artıyor.

Üstelik Bediüzzaman'ın kendi kardeşine tercih edecek kadar çok sevdiği, birinci talebem dediği Hulusi abi gibi kişiler, onunla sık görüşen kişiler de değiller. Hatta yanlış hatırlamıyorsam Hulusi abinin Üstad'la görüşmesi bir-iki veya en fazla üç kez. Bunlar da uzun kalışlar değil, aralarında uzun seneler olan bir ziyaret edip dönmeler. Fakat Bediüzzaman, onu, şahsını sık gördüğü için değil; metinlere nüfuzu ve ihlası daha fazla olduğu için beğeniyor. Beraber yıllarını geçirdiği, bizzat da ders almış (kendi kardeşi de dahil) kişilerden fazla değer veriyor.

Yine talebelerini ve onlara verdiği kıymeti inceleseniz; Bediüzzaman, dizinin dibinde, sohbetinde, insibağ ve inikasa daha yakın olanları değil; uzakta ama ihlası ve idraki daha ziyade olanları tercih ediyor muhabbette. Zaten bence Bediüzzaman'ın bir devrimidir ki, alışılagelen şeyh-mürid tarzı irşadı aşmış; metinler üzerinden, irşad olunanın doğrudan Kur'an'la muhatap olduğu bir düzeye ulaştırmıştır öğrencilerini. En azından bunu salık vermiştir, öğütlemiştir. Sahadaki sorunlar ise sahadakilerin suçudur. Metinlerin bu noktada öğütleri yeterince sık ve kat'idir.

Sadede gelirsem: Arkadaşlar, kardeşler, abiler; bu 'mutlak vekillik' meselesinde Risale metinlerini ne kadar esnetmeye çalışırsanız çalışın, ne kadar bükerseniz bükün, metinler size yardımcı olmuyor. Zor tevillere girişiyorsunuz, zorlanıyorsunuz. İki dediğinizden birisi diğerini yalanlıyor. İstediğiniz yeri kesin, istediğiniz yeri (üstünü altını görmezden gelip) alıntılayın, Bediüzzaman'ın hayatının bütününe baktığımızda, parçalarda boğulmadığınızda, hepsi boşa çıkacaktır. Bediüzzaman, kendisini bizzat görenlerin, daha sonra geleceklere nazaran daha üst bir konumda olduğunu; onların yaptıklarının veya yapacaklarının daha doğru olduğunu; bu noktada da durumlarının sahabeye benzediğini, sorgulanamayacaklarını falan hiçbir zaman söylememiştir. Bir adım ötesinde, hiçbir müceddid böyle birşey söylememiştir. Müceddidî mirasta böyle birşey yoktur. Mutlak vekillik meselesi de sizin anladığınız gibi değil, o şartlarda hizmetin akamete uğramaması için işlerin/sorumlulukların devridir. Bir makam veya konum devri değildir. Yeter artık şu abileri şeyh gibi kafamızın üstüne kaldırıp bizi korkuttuğunuz. Kendilerini seviyoruz, değerlerini takdir ediyoruz, evyallah; ama Allah aşkına, artık ağaların cebine koyacak aklımız yok bizim. Nurculara da bunu salık vermeyin. Gülencileri bu hale getiren de aynı 'sorgulayamaz' damar değil miydi?