Ben bu hadiseyi ne zaman hatırlasam, buradan kendime göre yeni dersler çıkarıyorum. Fakat ilk çıkardığım ders, belki ilk gözağrım o olduğundan, aklımdan gitmiyor: "Birşey hakkında Kur'an'da açıkça hüküm varsa, önce onu bulmalı ve takip etmelisin." Yoksa? "Yoksa, yine ondan aldığın nazarı kuşanarak sünneti taramaya başlamalısın. Hüküm vermen gereken şeye benzer (kıyaslanabilir) birşey buldunsa, onu kendine rehber etmelisin." Ya onda da bulunmazsa? "O zaman da yine onların eksenininden gram şaşmadan, vicdanına ve aklına müracaat edip âdil bir hüküm ortaya koymaya çalışmalısın." Hz. Muaz'ın, Allah Resulünü sevindiren ekseni budur çünkü. Hem bu eksen, ehl-i hakikat olan sahabe eksenidir ki, onlar; bu dinin en sağlam taşıyıcılarıdır. Efendimiz ve ümmet için anlamları, yine aklımın ışığı aleyhissalatu vesselamın latif teşbihiyle, 'yıldızlar' gibidir. Ve yıldızlar, vakit gelip güneş yüzüne perde çektiğinde bile, ışık vermeye devam ederler.
Tabii buradan aldığım tek ders bu değil. Bir ikincisi; hüküm çıkartılırken metnî olandan içtihadî olana doğru alınması gereken yol. Yani bencileyin ifade edersem: Metinsel ve belirli olanın yolunu takip etmek öncelikli olan, kendi reyine güvenmek değil. Bunun, hukuk sistemlerinin tümümün temel öğretisi ve deneyimi olduğunu düşünüyorum. İnsanlar, tecrübî bir yolla, 'yazılı hukukun' yalnızca hükmedicilerin irade ve aklına güvenmekten daha sağlıklı olduğunu görmüşlerse eğer (ki tarih bunun şahididir) bunda bu dersin büyük bir payı var. Efendimizin, Muaz bin Cebel'de görüp mutlu olduğu şey; belki biraz da onun 'belirli ve herkese açık olan' hükümlere, kendi reyiden çok daha fazla ehemmiyet veriyor oluşu. Yani içtihadını, kanunların önüne koymayışı.
Neden mi bu daha sağlıklı? Çünkü yazılı hukukunuz varsa, yanlış yapmanız zordur. Herkese açık olan metinler bağlar ayaklarınızı. Rahat rahat "Ben böyle uygun gördüm!" diyemezsiniz. Öyle dendiği vakitler, mehirlerin çok yükselmesinden rahatsız olan Hz. Ömer'in, halifeliği döneminde, buna bir sınır belirlemek istediğinde; ona bir müminenin sorduğu gibi sorabilirsiniz: "Allah ve Resulü bizi bu mehir tayininde serbest bırakmışken, sen nasıl sınır koyabiliyorsun?" Karşınızdaki halife de olsa, ona getirdiğiniz delil karşısında, hakkınızı teslim eder. Yazılı olanın hem belirgin oluşuyla hem de herkese açık oluşuyla böylesi iki kazanımı vardır. İnsanı, liderinin iradesinin kölesi yapmaz. Aksine, bireylerin aklını ve iradesini hükümleri sorgulamada serbest bırakır.
Kur'an'ı okurken de bunu görürsünüz; "Eğer sâdıklardan iseniz, delil getirin!" buyuran Bakara 111 de, "Ey iman edenler! Belirlenmiş bir süre için birbirinize borçlandığınız vakit, onu yazın..." diye başlayan Bakara 282 ve daha niceleri de hep hukukun herkese açık metinler/deliller üzerinden korunmasını emreder. Sorgulamayan bir itaati değil, delillerle oluşmuş bir sıddıkıyeti ders verir. Bu noktada; Metin Karabaşoğlu abiden de güzelce ders aldığım üzere; sıddıkıyet, bir körükörüne itaat mesleği değildir. Aksine, az evvel alıntıladığım Bakara 111'de dendiği gibi 'delil getirmenin şart koşulduğu' bir doğruluk ve doğrulama makamıdır. Fakat sizden koşulsuz itaat isteyenler; bu makam-ı sıddıkıyeti de, sâdıklardan olmayı da. Hz. Ebu Bekir'in burhan mesleğindeki hayatını da bir 'kazıye-yi makbule müntesipliği' suretinde sunar, gözünüzü açmazsanız, aklınız başınıza gelinceye kadar iradenize prangalarını takarlar.
Halbuki Bediüzzaman, Risalelerin Kur'an mesleğine bakışını nasıl anlatır bizlere? Alıntılayalım:
"(...) O büyük kutbun müridlerinin kanaat-i kalbiyelerini temin eden üstadlarının fevkalade makamı ve meselelerde hükümleri yerine, Risale-i Nur'un sarsılmaz hüccetleri, o müridlerinin kanaatlerinden çok ziyade şakirtlerine kanaat verdiği gibi, bu halet ve itikad başkasına da sirayet eder, menfaat verir. O müridlerin kanaati ise, hususi ve şahsi kalır. Hatta ilm-i mantıkta 'kaziye-i makbule' tabir ettikleri, yani büyük zatların delilsiz sözlerini kabul etmektir; mantıkça yakin ve katiyyeti ifade etmiyor, belki zann-ı galiple kanaat verir. İlm-i mantıkda; bürhan-ı yakini, hüsn-ü zanna ve makbul şahıslara bakmıyor, cerh edilmez delile bakar ki, bütün Risale-i Nur hüccetleri, bu bürhan-ı yakini kısmındandır."
Ve yine Mahrem Bir Suale Cevaptır'da der:
"Eski zamanda, esâsât-ı imaniye mahfuzdu, teslim kavî idi. Teferruatta, âriflerin marifetleri delilsiz de olsa, beyanatları makbul idi, kâfi idi. Fakat şu zamanda, dalâlet-i fenniye elini esâsâta ve erkâna uzatmış olduğundan, her derde lâyık devâyı ihsan eden Hakîm-i Rahîm olan Zât-ı Zülcelâl, Kur'ân-ı Kerîmin en parlak mazhar-ı i'câzından olan temsilâtından bir şulesini, acz ve zaafıma, fakr ve ihtiyacıma merhameten, hizmet-i Kur'ân'a ait yazılarıma ihsan etti."
Burada dikkatinizi son satıra çekeceğim kardeşlerim. Bediüzzaman neden orada 'yazılarıma' ifadesini kullanır sizce? Tesadüf müdür bu? Bence metnin başında da aynı ifadeye yer verişi tesadüf dememize imkan bırakmaz: "Neden senin Kur'ân'dan 'yazdığın' Sözlerde bir kuvvet, bir tesir var ki, müfessirlerin ve âriflerin sözlerinde nadiren bulunur?" Ve cevaba başlarken söylediği de bunu destekler: "Çünkü, 'yazılan' Sözler tasavvur değil, tasdiktir..." Evet, hakikaten de yazılan sözler, hakikat sistematiğine söylemlerden daha yakındır. Bu metin vurgusunu lahikaların tamamını tarasanız ve Bediüzzaman'ın hayatını tefekkür etseniz, onun ana eksenlerinden biri olarak bulursunuz karşınızda. Lahikalarda defaatle ve defaatle, kendisinin ziyaretine gelinmesi yerine Risale metinlerinin okunmasını tavsiye eder çünkü. Mesela der:
"Malûm olsun ki, bizi ziyaret eden ya hayat-ı dünyeviye cihetinde gelir; o kapı kapalıdır. Veya hayat-ı uhreviye cihetinde gelir; o cihette iki kapı var. Ya şahsımı mübarek ve makam sahibi zannedip gelir; o kapı dahi kapalıdır. Çünkü, ben kendimi beğenmiyorum, beni beğenenleri de beğenmiyorum. Cenab-ı Hakka çok şükür, beni kendime beğendirmemiş. İkinci cihet, sırf Kur'ân-ı Hakîmin dellâlı olduğum cihetledir. Bu kapıdan girenleri, ale'r-re'si ve'l-ayn kabul ediyorum. Onlar da üç tarzda olur: Ya dost olur, ya kardeş olur, ya talebe olur."
Dost, talebe ve kardeş'i ise, devamında, yine metinlerle bağlantısı yönüyle derecelendirir, kendisiyle değil. Hem yine der:
"Şimdi maddî bir lokma hediye beni hasta ettiği gibi; mânevî bir hediye olan ziyaret etmek, görüşmek, hususan başka yerlerden musafaha için zahmet edip gelmek ziyareti dahi ehemmiyetli bir hediye-i maneviyedir. Ona mukabele edemiyorum; hem de ucuz değil, manen pahalıdır. Ben kendimi o hürmete layık görmüyorum, manen mukabele de edemiyorum. (...) Risale-i Nur'u okumak on defa benimle görüşmekten daha kârlıdır. Zaten benimle görüşmek ahiret, iman, Kur'an hesabınadır. Dünya ile alâkamı kestiğim için dünya hesabına görüşmek manasızdır. Âhiret, iman, Kur'an için ise, Risale-i Nur daha bana ihtiyaç bırakmamış."
Hem yine der:
"(...) bu zamanda şan, şeref perdesi altında riyakârlık yer aldığından, âzamî ihlâs ile bütün bütün enaniyeti terk lazımdır. Dostlar uzaktan ruhuma Fatiha okusunlar, mânevî dua ve ziyaret etsinler. Kabrimin yanına gelmesinler. Fatiha uzaktan da olsa ruhuma gelir. Risale-i Nur'daki âzamî ihlâs ile bütün bütün terk-i enaniyet için buna bir mânevî sebep hissediyorum. Kendini Risale-i Nur'a vakfetmiş olan, yanımda bulunanlardan nöbetle birer adam kabrimin yakınında olup, bu manayı, lüzumsuz ziyarete gelenlere bildirsinler."
Tarih de göstermiştir ki; kişi merkezli olanlar, metin merkezli olanlara kıyasla her zaman daha vartalı bir yolu takip etmişlerdir. Çünkü kişiler, en masum nazarla 'insan olmaları bakımından' yanılmaya/sürçmeye müsaittirler. Fakat metinler, irdelenmiş ve ince elenmiş metinler, sorgulanmaya ve üzerlerinde bir tefekkür geliştirilmeye müsait yapılarıyla sahil-i selameti de tarif ederler. Metinlerin gücü, kalıcılığı, dakikliği, herkese açıklığı vaazlardan fazladır.
Bu yüzden Kur'an önce bir kitaptır, yalnızca bir sözlü kültür aracı değildir. Ve bu yüzden Müseylemetü'l-Kezzap'tan, Hassan Sabbah'a kadar tüm dalalet önderleri kişi merkezli ekollerin, hitabet ve karizma odaklıların ekolleri olmuşlardır. Kendi kanaat-i şahsiyeleri, kazıyeleri, müritlerinin onlara itaatleri ve sorgulanmazlıkları üzerinden bir nüfuz inşası yapmışlardır. Metin merkezli olanlar ise, tıpkı Hz. Ebu Bekir'de olduğu gibi, Allah Resulünün vefatı hengamında bile kitabın ve Allah'ın bekasına vurgulayarak ümmeti sırat-ı müstakime çağırmışlar, dağlar gibi kavi durmuşlardır.
O yüzden endişe ederim mürşidine aşırı vurgu yapan ekollerden. Metinlerden/ilkelerden ziyade büyüğünün o an şekillenmiş kanaatine sığınanlardan. (Sonuçta o da insandır.) Hatta 'hayat-ı dünyeviye cihetinde' dahi onu aramaya çekinmeyenlerden. İhale meselesi danışanlardan. İş takibi yapanlardan. Çocuğunun ismini, hatta evleneceği kızı bile ona soranlardan. Çekinirim bunlardan. Neden mi? Bu güzel bir surette görünse de kendi aklını ve iradeni terktir çünkü. Bir iradesizleşmedir. Münazarat'ta, Bediüzzaman'ın 'aklını ağasının cebine koyanlar' üzerinden eleştirdiği şey tam da budur. Artık ağası, mürşidi, büyüğü ne derse; hangi yöne sevkederse oraya koşar bu insanlar. Hangi tag verilirse onun altına yazarlar. Hangi mesele tartışılsın isterlerse, onu tartışırlar. Hangi iktidara oy verilsin kanaati iletilmişse, ona oy verirler. "Neden böyle yapıyoruz? Bu ilkeli bir duruş mu? Neden dün ak dediğimiz bugün kara oldu?" diye sorgulamazlar. Ak'ta da, kara'da da fanatiktirler.
Önlerinde, mesleklerini inşa edecekleri ve kendi tefekkürlerini devşirebilecekleri metinleri yoktur bunların. Soruları, acabaları yoktur. Aramazlar da bunları. Sıddıkıyet, koşulsuz fanatizmdir bunlar için. Büyüklerinden bir kanaat gelmişse, tamamdır; daha Kur'an ve sünnete bakılmaz. Kur'an'ın ve sünnetin yerini büyüğün içtihadı, hatta ne içtihadı, kazıye-yi makbulesi almıştır. Bir daha Kur'an ve sünnete bakarlarsa, büyüklerinin sözlerine/yanlışlarına delil bulmak ve fetva ile başkaları iknaya çalışmak için olur bu. Halbuki 5. Şua'da bu fetvacı davranış modeli süfyaniyet kanununun bir parçası olarak belirtilir:
"Rivayette var ki, 'Süfyan büyük bir âlim olacak, ilimle dalâlete düşer. Ve çok âlimler ona tâbi olacaklar.' Ve'l-ilmu indallah, bunun bir tevili şudur ki: Başka padişahlar gibi ya kuvvet ve kudret veya kabile ve aşiret veya cesaret ve servet gibi vasıta-i saltanat olmadığı halde, zekâvetiyle ve fenniyle ve siyasî ilmiyle o mevkii kazanır ve aklıyla çok âlimlerin akıllarını teshir eder, etrafında fetvacı yapar."
Muaz b. Cebel'den (r.a.) bugün de bu yönüyle alınması gereken büyük dersler var... Hayatındaki bütün esnemeleri ve 'çok kimlikli' halleri bin tevil ile kurtardığımız, bulundukları makamları kaldıramadıkları halde kaldırsınlar diye fetvacılıkla kastığımız/kastırdığımız o kadar insan var ki. Bu kişi merkezcilikten Kur'an'ın, sünnetin ve Risale mesleğinin öğütlediği 'metin merkezciliğe' tekrar dönebilsek, düsturları konuşabilsek, sanıyorum hem biz rahatlayacağız, hem de geleceğe şahsiyetini olgunlaştırmış müminler olarak uyanacağız. Çok kimliklilikten, izzetli ve ilkeli müslüman duruşuna (urvetü'l-vuska/hable'l-metin) bir yükselme olacak bu, inşaallah.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder