Önce 'amelinizde' rıza-i ilahî olmalı (3): Her ütopya bugünden vazgeçmektir

Ufkuma bir kızılelma konulduğunu hissetiğim her alanda mütereddidim. Ütopyaların insanları daha enerjik, fakat kullanışlı ve sorgulamaz hale getirdiğine inanırım. Bu nedenle 'ütopyasız bir bugün' yaşamayı, 'ütopyalı bir bugün' yaşamaya tercih ederim. Kızılelma, bir yanıyla da 'bugünden vazgeçme' demektir çünkü. (Hayal ve ütopya aynı şey değildir. Hayalle bağımız ütopya ile kurulandan daha bedelsiz, esnek ve yumuşaktır. Ütopya toplumsal bir kalıptır. Hayaller bireyseldir ve zamanla değişebilir.)

Adalet-i mahzadan adalet-i izafiyeye kayan bir bakış açısı saklıdır koynunda. Esas olan yarın olunca; bugün, yarın için pekala gözden çıkarılabilir hale gelir. (Bugünün fiilleri ve kişileri de öyle.) Halbuki imtihan süreci bugünü ve yarınıyla yaşanmaktadır. Müminin ahirette cenneti/cehennemi kazanması, bilmem kaç yıl sonra bu dünyada bir kızılelmanın gerçekleşmesinden daha çok, kendi hayatının her gününü (Dördüncü Söz'de ifade edildiği gibi) yirmidört altın değerinde görmesine bağlıdır.

O altınları doğru yerde, her gün ama her gün, sarfettikten sonra yarın yine eline o altınların geçip geçmeyeceği veya o altınların neticesinin ne olacağı omuzlarında yük değildir. Bediüzzaman'ın ifadesiyle; mümin kendi vazifesini yapar, fakat vazife-i ilahîyeye karışmaz. Hayatın her günü, Allah'ın birer emaneti olarak, bizzat kendisinin hakkı verilmek için yaşanır. Daha iyi yarınlar için ödenmesi gereken bedeller olarak değil. Çünkü daha iyi yarınlar Allah'ın takdiri elindedir. Vermesi de garanti değildir. Böyle bir yarından bahsedeceksek illa, bugünün adına yaşanacağı yarın ancak ahirettir.

Ütopyalar bu yönüyle ahireti dünyaya getiriyor. Hayatınız, ütopyalar eşliğinde, İslamî söylemler içinde boğulsa bile, sekülerleşiyor. Baharın bu dünyada gelmesini ummak ile irade etmek arasındaki fark, dua ile ütopya arasındaki farkın da nüansını oluşturuyor bence. Doğruyu, onu bugün doğru olduğu için yapmakla, yarın kazandıracağı için yapmak arasında bir ihlasçık fark var. Küçük görünüyor, ama aslında büyük. Hem sonrasında başlayan sapmalar da bu niyet farkından besleniyor.

İslam'da niyetlerin sıhhatine verilen kıymet, doğru olmayan bir niyetle yapılan amelin sapmanın ilk adımı haline gelmesinden ötürüdür. Eğer ihlasla yapmıyorsanız, (Bediüzzaman'ın İşaratü'l-İ'caz'daki ifadesiyle) 'sırf emredildiği için' ve o emir ile bugün mesul olduğunuzdan dolayı yapmıyorsanız; yani daha iyi bir yarını kazanmak amaçlarınızdan biri haline gelmişse (ve görece öne de geçmişse) o halde 'daha iyi bir yarın için' menfaatli görünen bir yanlışa bugün düşmeniz pekâla mümkün.

Adalet-i izafiye böyle başlıyor: Yarına göre bir bugün. Kıymetini yarının meçhul faziletinden alan bir bugün. Odak noktanız yarına kaydı. Daha iyi bir yarın için bugünden (ve bugünki herşeyden) vazgeçebilirsiniz artık. Bugün, sizin için kıymetsiz, aradan hemen çıkarılması gereken birşey. Ben ütopyalardan korkarım. Zira ütopyalar, bugünü işte bu hale getirir.

Önümüze hangi sosyolojik veya siyasi proje konursa konsun, sormamız gereken şey; bugünün yirmidört altınından ne istediği? O altını 'kumara mumara verip zayi etmemizi' mi istiyor? Yoksa 'efendisinin hoşuna gidecek öyle güzel bir ticaret elde etmemizi' mi salık veriyor? Ütopyanın dilinin İslamî olması bizi kandırmamalı. Bizim, bugünü feda edebileceğimiz tek şey, Allah rızasıdır. O da salt niyette rıza-i ilahînin olmasıyla mümkün olmaz. İhlas Risalesi'nde dendiği gibi: Amelde de rıza-i ilahî olmalıdır. Fiilimizin de rıza dairesine isabet etmesi gerekir ki, şeytanın sağdan yaklaşıp bizi aldatmadığına ve kimseyi aldatmadığımıza emin olalım.

Bugün 'insan' kalmaya bak

Başarı kitapları kandırıyor bizi. Açlığımızın yönünü değiştiriyorlar. Kur'an'ın istediği başarı öyle birşey değil. Onların sonuç odaklı 'başarı' anlayışları, Kur'an'ın nazarında başarıdan sayılmıyor. İzzetli bir duruş lazım bize. Vahye göre hüner; içinde çelişkiler olmayan bir hayat yaşamak, ne pahasına olursa olsun dünyayı kazanmak değil. Her gün okuduğun Fatiha'da dilediğin istikamet (sırata'l-mustakîm) bu. Hani o sapmışlarda bulunmayan özelliğin senin. Hariçte kalmanı sağlayan şey 'dâllîn' güruhundan.

Meyveleri hemen istemek acelecilik. Süreci anlamama belirtisi. Burası imtihan dairesi. Sınanıyoruz. Sınanmak, içinde mutluluk garantisi olmayan bir süreçtir.

Çelişkisiz bir hayat yaşamak istiyorsan, sonuçlara odaklanmamalısın. Sonuçlar Allah'ın hikmet elinde. Süreçle olmalı işin. Bugünün hakkını vermelisin ve yarın... Yarın ancak yarına uyandığında işin olmalı.

"(...) vazifemiz hizmettir; vazife-i ilahiyeye karışmamak ve hizmetimizi onun vazifesine bina etmekle bir nevi tecrübe yapmamakla beraber, kemiyete değil, keyfiyete bakmak..." bahsi ne hikmetli ders saklıyor bağrında. Bırak kemiyet/nicelik; hayali, dünyanın dışına çıkmamışlara kalsın. Eğer ahireti istiyorsan, sürecin nasıl yaşandığına konsantre ol. Kavgan keyfiyet/nitelik üzerine olsun. Bugün üzerine olsun.

"Dünyanın 'yarın'ı harika olacak!" diye şu anı savsaklama. Hep böyle kandırıyorlar bizi. Ütopyalarla çukurlarına çekiyorlar. Sırf galip gelenlerden olmak için bugün başka, yarın başka eksenlerde yürümek münafık karakteridir. Müminin yarını, bizzat bugündür. Yarın, takdir-i ilahidir. Hikmeti iktiza ederse, verir. Etmezse, vermez.

Sen bugün 'insan' oluşunun hakkını ver. 'Yarın sultan olurum'a bakma. Bazen Bedir gibi şenlik olur hayat, bazen Uhud gibi hüzün. Yine de kılıcını alıp gidersin. Cihaddan kaçanlara bak, Kur'an onları nasıl anlatıyor? Her defasında sonuçlarla kandırmaya çalışıyorlar müminleri:

"İçlerinden bir takımı: 'Ey Medineliler! Tutunacak yeriniz yok, geri dönün' demişti. İçlerinden bir topluluk da Peygamberden: 'Evlerimiz düşmana açıktır' diyerek izin istemişlerdi. Oysa evleri açık değildi, sadece kaçmak istiyorlardı."

Ama Allah onlara diyor ki:

"De ki: 'Eğer siz ölümden ya da öldürülmekten kaçıyorsanız, kaçmak size asla fayda vermeyecektir. O takdirde bile (hayatın zevklerinden) pek az yararlandırılırsınız.'"

Bunlar da yetmezse, Hz. İsa peygamberim örnek olsun sana. Hani iblis ona, daha bir çocukken demişti: "Madem herşey Allah'ın elinde. Buna o kadar inanıyorsun. O zaman at kendini şu uçurumdan! Eğer Allah varsa, birşey olmasına izin vermez. Atlamıyorsan, imanın eksik demek."

İsa'nın (a.s.) buna cevabı ne güzel olmuştu: "Allah, kulunu değişik hallere sokarak onu sınayabilir. 'Ben böyle yaptım. Senden de şunu bekliyorum' diyebilir. Fakat kulun haddi değildir ki, 'Ben böyle yaparsam, sen de şöyle yaparsın!' deyip Allah'ı sınayabilsin."

Peki, sen söyle şimdi arkadaşım: Ütopya düşleriyle bugünden vazgeçirmeler, bugünün günahlarını yarının husul-u meşkuk zaferleriyle soslayıp yedirmeler, yine aynı iblisin oyunu değil mi? Mesela; âlem-i İslam'ın bir zemherir vaktinde, "Başörtüsü füruattır!" deyip, hakikat-i şeriatı incitip, daha sonra "Biz öyle demesek, bu kadar genç okuyamazdı!" diye hava atanlar... Onlar gelsin hatırına. Bak yarınları ne oldu! Vazgeçtikleri dün, bugünlerine değdi mi?

"O kitap (Kur'an); onda asla şüphe yoktur. O, müttakîler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir."

Ben bu ayeti okuyunca, sanki vahiy bana şöyle diyor arkadaşım: Kur'an, yani içinde şüphe/çelişki bulunmayan o istikamet kitabı; ancak hayatını takva'ya adayanlara yol gösterebilir. Takva nedir peki? Takva istikamettir. Sakınarak yaşamaktır. Yani an'ı yaşamaktır.

Sonrakiler için öncekilerden vazgeçmez. Sonuçlarla ilgilenmez. Yaşam amacı sürecin hakkını vermek olanların ahlakıdır takva. Bu yüzden yine Kur'an der: "Akıbet takva sahiplerinindir." Demez: "Akıbet galip gelenlerindir." Çünkü yine vahiy öğretir ki bize: Dünyevî anlamda bugün galip gelenlerden pekçoğu, ahiret nokta-yı nazarında mağluptur. "Yarınlar bizim!" diye bağıranların çoğu, bugünü bedel vermekle, asl-ı imtihanı anlamadıklarını göstermişlerdir.

İşte bu yüzden köprüyü geçene kadar ayıya dayı demek ahlakında olanlar birşey alamaz Kur'an'dan. Kur'an'ın dersi onlara göre değil. Başta dedim: Başarı kitapları kandırıyor bizi. Yüzümüzü Kur'anî olandan dünyevî olana çeviriyorlar. Fakat yanlış anlama: Bugünün hakkını vermek noktasında elbette onlardan bir hisse alabiliriz. Ama sonuçlara odaklılık, bu bizim tevekkül anlayışımızın ayrıldığı yer. Hem hatamız da değil bu; dik duruşumuz, izzetimiz, istikametimiz.

Bugünün hakkını verip, eğilmeyip bükülmeyip, yarın hatırlatıldığında "Allah kerimdir!" demek, yani esnememek, duruşunu bozmamak; müminliğin şiarıdır, aptallığın değil. Şimdi anladın mı: Sırtında odun taşıyan ihtiyar neden Hatem-i Taî'den daha merttir? Ve neden mümin, 'elinden ve dilinden emin olunan'dır. Elinden ve dilinden emin olunmak bir istikamet belirtisidir çünkü. Sağı solu belli olmazlardan, eylem/söylem uyuşmazlığı yaşayanlanlardan, söz verip de tutmayanlardan olmadığını gösterir. Hasılı; bugün 'insan' kalmaya bak arkadaşım, senin işin bugünle.

Her ütopya köleleştirir...

Orwell’ın Hayvan Çiftliği’ni okuduğumdan beri düşünüyorum: Hayaller, bugünün mahvedicisi olabilir mi? Hayvan Çiftliği’ni her hatırlayışımda bu soru beynimde yankılanıyor. Hedef ne kadar güzel olursa olsun, en nihayetinde seni bugünden vazgeçmeye yönlendiriyorsa, oradan bir ütopya doğuyor. Bugün olmayacak, gelecekte seni ve sen gibileri kuşatacak (o da belki) bir ütopya. Ütopyaların öyle tatlı, öyle meşru, öyle şehvetli bir yanı var ki; insanlar onlar için seve seve bugünlerinden vazgeçiyorlar. Belki Orwell’ın Bir Peri Masalı olarak isimlendirdiği bu karaütopyanın özünde de aynı hayalperestlik yatıyor. Gelecekte daha güzel günler görmek için bugününden vazgeçen hayvanlar, en nihayet ne geleceğe ulaşabiliyorlar ne de bugünden nimetlenebiliyorlar. Bir baskı rejiminin yerini bir başka baskı rejimi alıyor. Emek, sürünmeye devam ediyor.

Orwell’ın Hayvan Çiftliği’ni yalnızca bir komünizm, bir Sovyet Rusya eleştirisi olarak okumak çok yanlış. O aslında Bir Peri Masalı ile kandırılan tüm ideoloji mağdurlarını anlatıyor bu romanında. Mesela âlem-i İslam içinde bile çokları, gelecekte kurulacağı ümit edilen, tasavvur edilen, belki taakkulda bile yeri olmayan şeyler için gençlerini, senelerini feda ediyorlar.

Bakıyorsunuz; her ideoloji önce kapınızı kendi ütopyasıyla çalıyor. Birisi diyor ki: “Büyük bir Türk İslam imparatorluğu kuracağız!” Geç içeri, diyorsunuz. Birisi diyor ki: “Asırlardır devleti olmamış Kürtlere bir devlet vereceğiz. Kürdistanları olacak...” Ona da: Buyur bakalım, diyorsunuz. Sonra bir başkası alıyor sazı eline diyor ki: “Altın nesil gelecek. Her yer saadete garkolacak.” Nasıl olacak bu iş, demeden onu da buyur ediyorsunuz. Sonra daha başkaları geliyor. Niceleri kürsüyü dolduruyor. Kimisi Osmanlı’yı kuruyor. Kimisi Hun imparatorluğuna dönüyor. Kimisi Sümerlere uzanıyor. Kimisi daha da acayip hülyalara kapılıyor. En nihayet bir tasavvur sarıyor hayatınızın her yerini. Davanızın her yeri aslında ütopyalardan oluşuyor. Zaten dava da özünde sanki bir ütopya. İnsanlar dava adamı dediklerinde iyi bir mümini kastetmiyorlar. Bir ütopyası olan ve bu ütopya için bugününden vazgeçen adamı kastediyorlar.

İşte o zaman ben Bediüzzaman’ın “Mahrem bir suale cevaptır” kısmında söylediği ‘tasavvur değil tasdiktir’ sözünü anımsıyorum. Bu yolun, bu yolun yolcusunun tasavvurlarla meşgul olmadığını, tasdik dairesine kadar çıkabilmiş, elle tutulur hedefler peşinde koştuğunu anlıyorum. Bu yüzden belki Bediüzzaman’ın ayakları hep yere sağlam basıyor gibi geliyor bana. Onun böyle ütopyaları yok çünkü. Bir bahardan bahsediyor, evet. Ama asla bunu başkalarının yaptığı gibi tasavvura dökmüyor. Başkalarının hayal ettiği gibi imparatorluklar, nesiller, devletler kurup dağıtmıyor. Bir bahar gelecek diyor sadece... Bir bahar, ama nasıl belli değil. Ve en önemlisi; o bahara erişmek için bugünden vazgeçmek gerekli değil.

Sahabe mesleği nedir? Bu meslekte olduğunu söyleyenlerin bile tüm köşelerini bildiği birşey değil sahabe mesleği. Sahabe, ütopyası olan insan mıdır? Yoksa onların yaptığı, bugünü, Asr-ı Saadet kıvamında yaşama telaşı mıdır? Bugünlerde böyle sorular sorasım çok var. Başkalarının ütopyaları peşinde koşmaktan çok yoruldum. Çok genç gördüm kendi hayatından vazgeçmişti abilerinin, şeyhlerinin, hocalarının, komutanlarının hayali için. Siz bana gösterin: Kur’an’ın bir ütopyası var mı? Osmanlı’yı tekrar kurmak, altın nesil getirmek veya bilmem ne birliği kurmak... Kur’an’ın böyle bir ütopyası var mı? Allah aşkına söyleyin, var mı? Kur’an’ı okuyunca müslüman olmak ne kadar kolaylaşıyor. Başkalardan İslam’ı işitince ne kadar ağırlaşıyor. Herşey ne kadar karışıyor vahiyden insana gidince... Sorularım çok bugün. Peki ya cevaplar? Kaç kişide bu cevapları kaldırabilecek cesaret var? Hepimiz birilerinin faziletinin esiriyiz.