‘Ben’ bana zerkettiğim bir zehirdir

Zehirlendiğimin farkındayım. Daha acayibi 'kendimi zehirlediğimin de' farkındayım. Fakat beraber doğduğum bu yaradan kurtulamıyorum. Kendimi hayatımın merkezinden çekemiyorum. Konu ben değilim. Hiçbir zaman olmadım. Teori düzleminde biliyorum bunu. Âdemiyetim maksadına 'ben'i yerleştiremeyeceğim kadar karmaşıktır. Beni aşan işler var bende. Lakin pratikte savaş sürüyor.

İçimde pekçok yerlerim zaten olageleni kabullenemiyor. Son tırnağı sökülmedikçe. İtilene kadar direniyor. Sanrısından vazgeçemiyor. Sen say ki: Cümle beylikleri başkaldırmış imparatorluk gibiyim. Hükümdarlığım sözde kalmış. Tâcım soytarımın da maskarası olmuş. Hoşlarına gitmeyen hiçbirşeyi yaptıramadığım vezirlerle çevriliyim. Güya efendiyim. Ordularım sefer istemiyor. Halkım fermanımı dinlemiyor. Taht mı benim sırtımda? Yoksa ben mi tahtımdayım? Cevabı kesin değil arkadaşım. İşler razı oldukları şekilde sürerken etbaı tâbiyetten hiçbirşey alıkoymaz. Neden alıkoysun ki? Zira sultanlarının sultanı olurlar. (Her arzuladığını yerine getirirse sultan senin neyin olur arkadaşım?) Peki ya tersine döndüğünde ne olacak? Uçurumu inkâr ederek yürüyen en nihayet varmaz mı ona? İlla bedelleşilecek.

'Ben' nihayetinde parça. Ben nihayetinde parçayım. Kainatı olduran 'Kün/Ol'un içinde detaydan ibaretim. Olmasam olacak olanlarda hiçbir eksiklik olmaz. (Gün gelip olmadığımda apaçık göreceğim bunu zaten.) Ne geçmiş ne gelecek beni aramaz. Belli ki mümkînim. Zorunluluğum yok. Vacib değilim. Arızîyim. Kainat kiminse ben de Ona aidim. Varlık kimin hakkındaysa ben de Onun hakkındayım. Evren neye hizmet ediyorsa ben de Onun hizmetindeyim. Bundan başkası olamaz. Başkasını iddia edebilmem için varlığımı kainatın varlığından tastamam ayırabilmem lazım. Peki, haaa, şeeyy. Tasavvur olarak başarabiliyorum ya bunu? Kendimi ayrı birşey sayabiliyorum. 'Ben' diyorum mesela. ‘Onlar’ diyorum. Buna ne demeli şimdi?

Saymakla olmak bir midir arkadaşım? Peki ya ilişkilerim? Peki ya açlıklarım? Peki ya aczim? Ya aldığım nefes? Ya bastığım toprak? Ya içtiğim su? İzlediğim yıldızlar, okşadığım kedi, sevdiğim çiçek? Bütün bunları da muhtariyetime bağlayamam ya! Yönetemem ki. Yönetmek en nihayetinde yaratmakla ilgilidir. Yoktan yaratamadığımı nasıl mülküme alayım? O zaman? O zaman ben, varlığın başından sonuna planlı/takdirli bu yaratışın içinde, kainatı kuşatan ‘Kün/Ol’ içinde yani, bir parça olacağım. Mecburen detay kalacağım. Bütünlüğümün yanılsamasından kurtulacağım. Kurtulmalıyım. Yoksa sonum fenadır.

‘Emanetçilik’ sonuçta bir sanrıdır. Senin olmayana ‘olmuş gibi’ davranmaktır. Hakikate atılmış bir çiziktir. Gökler, yer, dağlar çekindi böyle birşeyi yüklenmekten. Kainata karşı "Ben de bütünüm!" demekten. Büyük resme karşı müstakillik iddiasında bulunmaktan. Heyhat. Ben neden çekinmedim? Sultanlık sandım oturduğum tahtı. Fakat aslında taht omuzlarıma konulmuştu. Sorumluluğu ağırdı. Yükü aynalıktı. 'Aynılık' değildi, yanlış anlama, ama yanlış anladı. Kendini 'Allah' sanmamalıydı Allah'ı gösteren.

Parçamı bir bütünlük gibi telakki etmemden itibaren 'çok zalim' ve 'çok cahil' oldum. Evet. Zira gösterdiğimden çok gösteremediğim vardı. Âlemler kadar bir bütünlüğün karşısında "Ben de bütünüm!" demek az birşey değildi. Bir de cür'eti hepten azdırıp, hepten zincirden çıkıp, kendi benciğimi herşeyin merkezine oturtmak? Bu 'benben'cilikte elbette bir kancıklık vardı. Allah eşyasını 'bilinmek istediği için' yaratmıştı. Ben bilineyim diye değil. Bilecek olanın da bir kıymeti yok değildi. Lakin seyirci sahneyi işgal ederse asıl gösteri güme gider. Sahnenin Sahibi de bu büyük edepsizliği elbette ağır şekilde te'dip eder.

Mürşidim bir yerde diyor ki: "Ey ahmak nokta-i sevda! Hâlıkın ef'âli sana nâzır değildir. Ancak Ona bakar. Kâinatı senin hendesen üzerine yapmış değildir. Ve seni hilkat-i âlemde şahit tutmamıştır. İmam-ı Rabbânî'nin (r.a.) dediği gibi: 'Melikin atiyelerini, ancak matiyyeleri taşıyabilir.'" Bahsedilen ahmaklığı kendime çok yakıştırıyorum. Zeka ahmaklığı gidermiyor üstelik. İddialarımın kırılması lazım. Üzülüyorum.

Mutsuzluğum da buradan kaynaklanıyor gibime geliyor. Merkezinde Allah'ın güzel isimlerinin, sıfatlarının, şuunatının olduğu âlemleri "Niye benim istediğim gibi olmadınız?" diye yargıladıkça sanki onlara sürtünüyorum. Bahtım da kaderine sürtünüyor. Bu sürtünmeden kıvılcımlar çıkıyor. Sıçrayıp ta kalbime kadar yakıyorlar. Yok, asla, hayır. Kader yolunu değiştirmiyor. O hep Allah'ın takdir ettiği gibi. Hayır üzere. Güzel. Ancak ben, karşı koyamadığım bu akış karşısında somurtup, bir de tersi yönde kulaç atmaya çalışıyorum: "Benim hayır sandıklarım neden olmuyor?" Bu sorunun zımmında şu iddia var: “Ben de (hâşâ) Allah gibi bir Allah değil miyim?” Karınca sele ne yapabilir? Hiiiç. Hiçbirşey. Fakat sel karıncaya birçok şey yapar. Model terziye kızamaz. Ama terzi modelini oturtur, kaldırır, üzerinde işler. İşte senle ben de mütekebbir karıncalar gibiyiz arkadaşım. Terzisine artistlik yapan modelleriz. Süreç canımızı çok sıkıyorsa bil ki yerimizi bilmemekten. Parçalığımızın bütünlüğüyle boğulmaktan kurtulamazsak daha çok yanacağız. Rabbü’l-Âlemîn Odur. Bütünün Sahibi’nden şifamızı dileyelim. O mutlaka lütfeder.

Evrim tevhidle çelişmez mi?

"Evrim insanlara bütün insanlığın bir tuzlu su karidesinden geldiğini söylüyor. Bunun en çabuk sonucu birbirimize saygımızı yitirmemiz." Don Verdean.

Bu sıralar başka başka yerlerden tekrar tekrar kulağıma geldiği için hakkında birkaç şey söylemeye kendimi mecbur hissettim. Evrimin İslam'a uyumu meselesi hakkında yazacağım. Caner Taslaman vb. isimler bunu eskiden beri söylerlerdi. (Sanıyorum Ebubekir Sifil Hoca'yla Habertürk'teki münazarasında da tekrarladı.) Fakat Teoman Duralı'dan şunu yeni duydum. Üstelik daha yakınımdaki isimlerden de benzeri sesler işittim. Uzatmayayım. Sıkıntının kaynağını şurada görüyorum: Bu insanlar İslam'ın içerdiği tevhidi İslam'ın tek parçası sanıyorlar. "Herşeyi Allah yaratmıştır!" iman-ı icmalîsini ise tevhidin tek parçası sanıyorlar. Halbuki bu pek zâhir bir hatadır. İslam'ın tevhidi içermesi İslam'ın tevhidden ibaret olduğu anlamına gelmez. Dahası: İslam'ın tevhidi içermesi bu tevhidin niteliğine dair hiçbirşey söylemediği anlamına da gelmez. 'Herşeyi Allah'ın yarattığına iman' bu işin çekirdeğidir, başlangıç noktasıdır ve mürşidimin güzelce ifade ettiği gibi: İmanın hurma çekirdeğinden hurma ağacına kadar mertebeleri vardır.

"İman, yalnız icmâlî ve taklîdî bir tasdike münhasır değil; bir çekirdekten, tâ büyük hurma ağacına kadar ve eldeki aynada görünen misalî güneşten tâ deniz yüzündeki aksine, tâ güneşe kadar mertebeleri ve inkişafları olduğu gibi; imanın o derece kesretli hakikatleri var ki, bin bir esmâ-i İlâhiye ve sair erkân-ı imaniyenin kâinat hakikatleriyle alâkadar çok hakikatleri var ki, 'Bütün ilimlerin ve mârifetlerin ve kemâlât-ı insaniyenin en büyüğü imandır ve iman-ı tahkikîden gelen tafsilli ve burhanlı mârifet-i kudsiyedir' diye ehl-i hakikat ittifak etmişler."

Peki bütün ilimler ile bağlı imanın detayları diyebileceğimiz ayrıntıları bize kim/ne söyler? Bize imanımızın detaylarını öncelikle 'nakil' söyler. Gaybî ilmin başı nakildir. Nakil olmadan gayba erişim icmale sınırlıdır. Başta Kur'an-ı Hakîm olmak üzere, vahiyle ve nübüvvet eliyle bize ulaştırılan her bilgi, âdemoğlu için, tevhid-i icmalîden tevhid-i tafsilîye gitmeye yol olur. Yani; Allah kainatı tevhid ile yaratmıştır, doğrudur, imanımızdır. Fakat vahyinde bize nasıl bildirmişse öyle yaratmıştır. Kainatın yaratılış süreci "Allah yaratmıştır!" denilip geri kalan bütün detaylarına göz kapanılacak bir şekilde insanlığa iletilmemiştir. Böylesi bir tavır bizi deizme yaklaştırır. Ya? Biz, Cenab-ı Hakkın herşeyi yarattığına, 'nasıl yarattığını söylüyorsa öyle olduğunu kabul ederek' iman ederiz. İşte bizim tevhide imanımızın deizmden en büyük farkı budur.

Evrimin bu anlamda İslam'la uyumlu olduğunu söyleyebilmek güçtür. Başta Hz. Adem'in (a.s.) yaratılışı ve cennetten dünyaya gönderilişi üzerine bize bildirilenler, onun maymun veya daha başka bir canlıdan gelmediğini, bizzat 'ahsen-i takvim' insan olarak yaratıldığını, hatta yaratılışının dünyada da olmadığını, burayı yurt edinişinin daha sonra olduğunu haber vermektedir. Vahiyde durum bu iken yalnız bir tevhid-i icmalîye bakıp "Herşeyi Allah yarattıktan sonra, varsın insan maymundan yaratılsın, tevhidle çelişmez!" demek mümkün müdür? Kaldı ki: İslam'ın temel kaynaklarında, yani Kur'an'da ve sünnette, evrime dair bir bilgiye rastlanmaz. Selef-i Salihînden hiçkimsenin ayetleri veya hadisleri evrime yorduğuna dair bir bilgi bize ulaşmamıştır.

Ancak daha sonraki dönemde, Felsefe-i Yunaniye ile iştigali fazla olan, değil ulema kısmından, daha çok filozof kısmından bazı isimler evrime benzer söylemler gündemlerine almışlar, bazı ayet ve hadisleri buna dair zorlu tevillere maruz bırakmışlar, fakat meselenin girizgâhından da anlaşılacağı üzere: Bunu, İslam'ın içinden gelen bir gayretle değil, felsefenin etkisiyle yapmışlardır. Yani; Darwin'e evrim fikrini ilham eden o kadim Batı düşüncesi neyse, bunlara da bu fikri ilham eden fısıltı odur, kendi kaynakları değildir. Ki bu durum meseleyi mürşidimin şu tesbitine mâsadak eder:

"Nasıl ki, bir cisimde, neşvünemâ için tevessü meyli bulunur. O meyl-i tevessü ise—çünkü dahildendir—vücut ve cisim için bir tekemmüldür. Fakat, eğer hariçte tevsi için bir meyil ise, o vücudun cildini yırtmaktır, tahrip etmektir, tevsi değildir. Öyle de, İslâmiyetin dairesine Selef-i Salihîn gibi takvâ-yı kâmile kapısıyla ve zaruriyât-ı diniyenin imtisali tarikiyle dahil olanlarda meylü't-tevessü ve irade-i içtihad bulunsa, o kemâldir ve tekemmüldür. Yoksa, zaruriyâtı terk eden ve hayat-ı dünyeviyeyi hayat-ı uhreviyeye tercih eden ve felsefe-i maddiye ile âlûde olanlardan olan o meylü't-tevsi ve irade-i içtihad, vücud-u İslâmiyeyi tahrip ve boynundaki şer'î zincirini çıkarmaya vesiledir."

Bu açıdan rahatlıkla diyebiliriz ki: Evrim İslam'ın yerel bir düşüncesi değildir. Bir etkilenmedir. Modern zamanlarda bu böyle olduğu gibi daha eski zamanlarda da bu böyledir. Birtakım İslam filozoflarının kitaplarında benzer şeyler söylemeleriyle evrim bizim olmaz. Dahası evrim İslam'la barışık da olamaz. Evrimin İslam'la barışması için hiçbir naklî bilgiyle çelişmemesi/çakışmaması ve hatta kendisini doğrular deliller de bulması gerekmektedir. Daha bilimsel anlamda dahi ortaya bir doğruluk delili koyamamış müzmin bir teorinin hakikatten başka birşeyi sinesine basmayan İslam'a yamanması ehl-i hakikatin vicdanını sızlatmıyorsa söylenecek çok şey kalmamıştır. Allah bizi istikametten ayırmasın.