Yaralarla barışmak...

Doktor ile mürşid arasındaki en büyük fark; birincisi, derdi tatmadan da tedavisini başarabilir. Fakat ikincisi bunu başaramaz. Başarısı yanmasına bağlıdır yakanın. Konuştuğu kalptir çünkü. Meselesi insandır. (Ruhuyla insandır. Bedeniyle değil.) Orwell, Kitaplar ve Sigaralar'da çocukluğunu anlatırken çok ilginç bir tesbitte bulunuyor. Diyor ki: "Çocuklar, yalnızca anılarımız ya da tahminlerimiz aracılığıyla içine girebileceğimiz, bize yabancı olan bir sualtı dünyasında yaşar. Başlıca ipucumuz, bizim de bir zamanlar çocuk olduğumuz gerçeği; ancak çoğu insan kendi çocukluklarındaki ortamı neredeyse bütünüyle unutuyor gibi gözüküyor..."

Orwell'a hak veriyorum. Biz büyükler, çocukları ancak kendi çocukluğumuzla anlayabiliriz. Onlara uzanabileceğimiz kollarımız, hatıralarımızdır. Empati ancak hatıralarla sağlanır. Konulacak yeri bilmeyen, yani 'o hal nasıl birşeydir' bilmeyen, kendisini başkasının yerine koyamaz. Hüznünü/neşesini tanıyamaz. Eğer kendi çocukluğumuzu unutursak, artık çocuklarla diyalog kurabileceğimiz bir dilimiz de kalmaz. Dilsizleşiriz. Kelimeler dil değildir çünkü. Telaffuz, dil değildir. Dil, manadır. Dil, sözcüklerin insanın dünyasında bulduğu karşılıktır. Dilin özü 'nakledilene' değil 'anlaşılana' bakar. Doğrunun/eğrinin bir çocuk zihninde nasıl karşılık bulduğunu idrak edemeyen, onlarla konuşamaz. İsterse aynı dili konuşsun.

Fakat ben Orwell'ın bu analizini sadece çocuklara münhasır görmüyorum. İnsanların birbirlerini anlaması da böylesi anılar vasıtasıyla oluyor. Yaşanmışlıklar, tatmışlıklar, görmüşlükler, hissetmişlikler bizi birbirimize de aşina kılan şeyler. "Damdan düşenin halini damdan düşen anlar..." kabilinden, insanlar da en çok birbirlerini yaralarından tanıyorlar. Hatta iddiam şu: Bizi kardeş yapan sevinçlerimizden çok 'aynı yaralara sahip olmamız'dır. Dokunulduğunda canımız yanarsa, dokunulduğunda can yandığını biliriz. Canı en çok yanmasından biliriz.

Yara nedir? Yara derttir. Yara musibettir. Yara çiziktir. Ruhta kalan izdir yara, dizde kalan değil. Ve yine hadis-i şerifin ifadesiyle insanlardan en çok musibete uğrayan peygamberlerdir. Çünkü bulundukları makam-ı irşad, daha çok insanı anlayabilmeleri için, daha çok yaraya gereksinim duyar. Mürşid de, mürşidimin ifadesiyle; "Belki herkesten evvel sana verildi; çünkü herkesten ziyade sen müflis ve muhtaç ve müteellim olduğundan en evvel senin eline verildi..." diyebilen insandır zaten. Yaralarının farkındadır. Yaraları duası olur. Duasına edilen iltifat diğer yaralılara da deva olur. Deva arayanlar ışığı görmüş pervaneler gibi etrafında dönmeye başlar. Yarası olmayan deva bulamaz. Yarası olmayana hiçkimse deva sunamaz: 'hem müşterileri aramak değil, belki müşteriler hakikî ihtiyacını hissedip ve yarasının tedavisi için Risale-i Nur'u aramasının lüzumu...' veya "Hem Risale-i Nur yalvarmaz; onlar yalvarmalı ve aramalı." veya "Ben başkaları için kitap yazmamışım. Kendim için yazmışım. Kur'ân'dan bulduğum bu devâlarımı arzu edenler okuyabilir."

Birisinin 'içimizden biri' olması, bizim yaralarımıza/yoksunluklarımıza benzer yaralara/yoksunluklara sahip olmasıdır aslında. Mahrumiyetlerimizi tadan bize daha yakındır. Yara kardeşliği bir kıdemdir. Sevinçten gelen kardeşlikte böylesi bir kıdem yoktur. Eskiden, pek rağbet gören bir reklam sloganı vardı, hatırlarsınız: "O, içinizden biri!" denirdi sık sık. Siyasetçiler veya sanatçılar çok kullanırdı böyle sloganları. (Hâlâ da benzerlerini kullanıyorlar.) Cümle yalanlarının içinde farkettikleri hakikat şu: İnsan, kendinden hissettiğine ancak tâbi ve taraf olur. Kendinden olana kapılır. Kur'an da buyurmuyor mu o güzeller güzeli aleyhissalatuvesselam hakkında: "Size kendi içinizden öyle bir peygamber geldi ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona ağır gelir. O size çok düşkün, mü'minlere çok şefkatli, çok merhametlidir."

Doğmadan babasını, küçükken annesini ve dedesini, büyükken evlatlarını/eşini/amcasını; tebliğe başlayınca da neredeyse bütün kavmini kaybeden; boykotun, fakirliğin, Taif'te taşlanmanın şahidi; göçün, iftiranın, cihadın eleklerinden geçmiş, feleğin imtihanlarını aşmış ve nübüvveti boyunca müminlere her çilelerinde kardeş ve önder olan Resul; elbette bir sıkıntıya uğrasak bize en çok sen üzülürdün, çünkü sen yara nedir bilirdin. Gam denilen şeyi tatmıştın. Elem denilen şeyi duymuştun. Acıya aşinaydın. Gözün yaşarmıştı. Kalbin hüzünlenmişti. Sen içimizden biriydin. Dertlerimizi bilmen, senin devan karşısında yaralarımızı çaresiz bıraktı. Balındır, şu kovanındaki arıların akıllarını başlarından alan. Sancındır, ey sancısı bile güzel, seni en çok bizden kılan.

Kadere inanmazsak ne olur? (3)

"Yaratan bilmez mi hiç? Şüphesiz O, Latîf’dir, Habîr’dir."
(Mülk sûresi, 14)

Serinin diğer yazılarında da altını çizmeye çalıştım: Kadere iman, sadece irademizle Allah'ın iradesi arasındaki ilişkiyi açıklamak için değil, topyekûn (ve her an olan) yaratılışı anlayabilmek için de zarurî birşeydir. Onu, sadece 'seçimlerimiz' ve 'Allah'ın yaratışı' arasındaki ilişkiyi açıklamak için kullanmamız, hem meseleye kapsamlı bakmamızı engelliyor, hem de kadere imanın neden 'akaidin bir parçası olacak kadar kıymetli olduğunu' anlamamızı zorlaştırıyor.

Şunu farketmeliyiz: Eğer kadere iman etmezsek Allah'ın yaratışının 'ilim' ve 'irade' boyutlarını anlayamayız. Sadece kudretle irtibatlı birşey sanırız. Halbuki kainatın, mürşidimin ifadesiyle, 'tecezzi kabul etmez bir küll' (yani hiçbir noktası tasarımın dışında bırakılamayacak bir bütünlük) olduğunu idrak edersek, o zaman 'ilim' ve 'irade' ile sürekli bir 'takdir' kalıbının çalıştığını kabul etmemiz kaçınılmaz olur. Yani, en öz ifadesiyle, denilebilir ki: Eğer tevhide iman ediyorsanız kadere iman etmeniz kaçınılmazdır. Zira herşeyi yaratanın 'herşeyi bilmesi' lazımdır. Zamanı yaratanın zamandan aşkın bir şekilde o zamanda olacakları bilmesi lazımdır. Tıpkı 29. Lem'a'da denildiği gibi:

"Herşeye gücü yeten Yaratıcı herşeyi her şe'niyle (haliyle) bilir. Onun iradesi herşeyi kaplar; dilediği olur, dilemediği olmaz. Herşeyi kaplayan zâtî ve mutlak kudretiyle herşeye gücü yeter. Nasıl şu günkü günde güneşin ışıksız ve ısısız olması mümkün ve mutasavver değilse, öyle de, Göklerin Yaratıcısı olan bir İlâhın kapsayıcı illim ve mutlak kudret sahibi olmaması mümkün değildir ve tasavvur olunamaz. Demek, zorunlu olarak, zâtına lâzım olan kaplayıcı ilmiyle O herşeyi her şe'niyle (haliyle) bilir. Öyle bir ilmin herşeye taallûku (bağı) lâzımdır ve hiçbir şeyin ondan gizlenmesi mümkün değildir; çünkü huzur ve şuhud ve nüfuz ve nuranî ihata vardır (yani herşey Onun huzurunda ve gözetimi altındadır. Güneşin ısısı gibi herşeye nüfuz eder ve herşeyi kapsamı içine alır)."

Bu noktada, kaderi inkâr edenlerin (büyük bir hata olarak), Allah'ın bilişini insanın bilişine kıyasladıklarını görüyoruz. En çok sürçtükleri yerlerden birisi burası. Allah'ı da 'öğrenir bir biliş sahibi' olarak tasavvur ediyorlar. Bir ölçüde 'insan gibi' bir Allah'a inanıyorlar. Halbuki herşeyi yaratan için sonradan öğrenme nasıl mümkün olur? Birşeyi yaratanın, o şeyin yaratılmasında gerekli olan ilmi, sonradan hasıl olmuş gibi yarattıktan sonra öğrenmesi Allah tasavvurumuz adına büyük bir nakise/çelişki değil midir? Öyledir. Zira bu zeminde Allah artık aynı fiille hem 'etkileyen' hem 'etkilenen' konumuna gelir. Ne eylediğini bilmeden yaratır. Adı Allah'tır ama hakikatte (yüzbin kere hâşâ) bilinçsiz bir kudrettir.

Meselenin bu kısmını biraz daha açarsam: Bir fiili yaratırken (yaratmak bir tür etkilemedir) içeriği olarak okuduğumuz ilmi Allah yarattıktan sonradan öğreniyorsa (öğrenmek bir etkilenmedir), yani kaderin bize öğrettiği gibi zamanlar üstü kuşatıcı bir bilişi yoksa Allah'ın, bu, ne yarattığını kendisi de sonradan öğreniyor demektir. Hem 'etkiliyor' hem de 'etkileniyor' demektir. Hatta yarattıklarının sonuçlarını da bilmeden (kestiremeden) yaratıyor demektir. Hâşâ, yüzbin defa hâşâ, Allah yarattığının cahili demektir.

Etkilemek için yarattığı şeyden kendisi de daha sonra etkileniyor, yani etkilemek için yarattığının nasıl etkileyeceğini önceden bilmiyor, bu iş bir nevi tesadüflere kalıyorsa, sormak gerekir: Kader inkârcılarının iman ettiği ilah nasıl bir ilahtır? Bu şekilde kurgulanmış öncelik-sonralık ilişkisi Allah'ı zamanla mukayyet hale getirmez midir? Ne olacağını bilmeden yaratan bir ilahın sonuçlarını kestiremediği fiillerle örülü bir âlemi tevhid ile idare ettiği nasıl açıklanır? Deistler gibi: 'Allah makinayı kurdu bıraktı. Artık karışmıyor!' mu deriz? Ne halt ederiz?

Düzeni, ölçülülüğü, estetiği, sanatı, hikmeti vs, bütün bunları, kaderin bize öğrettiği 'kuşatıcı biliş'i kabul etmeden kabul edemeyiz. Zira düzen de, ölçülü yapış da, sanat da, hikmet de bir 'kuşatıcı biliş'in eseri olabilir ancak. Yani denilebilir ki: Kör tesadüfler böyle sanat eserlerinin yaratıcısı olamayacağı gibi, kader inkârcılarının itikat ettiği türden 'olacaklara kör bir ilah' da bu âlemi yaratamaz. Kur'an'ın buyurduğu gibi: "Yaratan elbette bilir." Bilmek yaratmanın öncesidir. İlim kudretin evvelidir.

Yaratan elbette o fiili her cihetiyle yaratandır. Her detayıyla yaratandır. Kudret kısmını karşılayıp lazım olan ilmi sonradan farkedecek değildir. Yarattığını sonradan öğrenecek değildir. Allah işini tesadüflere bırakmaz. İnsanın en küçük teknolojisi bile bir biliş, takdir ediş, planlayış olmadan ortaya çıkmaz. Önceden bir telefon üreteceğini bilmeden kim telefon üretebilir? Bu kader inkârcıları, itikatlarının, her fiile bir 'yarım ilahlık' vermek anlamına geldiğini farketmiyorlar mı? Yalnız kudreti Allah'a bırakıp 'iradeyi' ve 'ilmi' gasbettiklerini görmüyorlar mı?

İhlas sûresinin faziletine dair anlatılanlar bu noktada bize ayrıca bir ışık tutuyor. Bediüzzaman'ın İşaratü'l-İ'caz'da kaderle temas eden izahlarda bulunduğu kısımda altını çizdiği birşeydir: "Evet, vâcibi mümkine kıyas etmekten, pek garip ve gülünç şeyler çıkar." Kader inkârcılarının da düştüğü en büyük varta bence bu. Allah'ın bilişinin kendi bilişlerinin ötesinde bir biliş olabileceğini kabul edemiyorlar. Onlara göre kendi bilişlerinin yukarısında/ötesinde, onlardaki sınırlardan münezzeh (subhan) bir başka biliş olamaz. Kendileri birşeyi olduktan sonra öğreniyorlarsa o halde olmadan önce bilen bir ilah mümkün değil. Kafaları böyle çalışıyor. Geri kalan bütün demagojileri bu temel hatalarının üstünü örtmeye çalışmaktan ibaret.

İhlas sûresini itikadın selameti anlamında büyük bir rehber kılan, tam da Bediüzzaman'ın yukarıda dikkat çektiği şekilde, Allah tasavvurumuzda oluşabilecek hatalardan bizi kurtarıyor oluşudur. Nasıl? Belki biraz şöyle: Vacibin mümküne kıyasının 'mümkün olmadığını' biz en çok İhlas sûresinden ders alıyoruz.

Mesela; sûrede vurgulanan Allah'ın Samediyeti, yani 'hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Ona muhtaç oluşu' hakikati bize kader açısından şunu öğretiyor: Allah yarattığından birşey öğrenmeye de muhtaç değildir. Eğer Alîm-i Külli Şey (herşeyi bilen) olmazsa, o zaman birşeyleri de öğreniyor olacaktır ki, bu, Onun Samediyetine nakise getirir. Subhanlığına leke kondurur. Çünkü öğrenmek bir aczin ifadesidir. Bilmekten aciz olan ancak öğrenir. Bu bir muhtaçlıktır. Bir cehalettir. Bir doğurulmadır.

'Onun doğurmamış ve doğmamış' olduğunu vurgulayan ayet ise bize kader konusunda der ki: Allah doğmadığı ve doğurmadığı gibi, yaratışı da Onun ilmine bir 'doğma' ve 'doğurma' sayılabilecek 'öğrenme' katkısı yapamaz. Yani Allah'ın fiillerinden Onun haberdar olmadığı bir sonuç/ilim doğmaz ki, Allah kendi ilminden hariç bir bilgi doğurmakla, onu sonradan öğreniyor olsun. Son ayet ise sanki Bediüzzaman'ın dikkat çektiği temel sorunu da ona öğreten ayettir: "Onun hiçbir dengi yoktur..." Yani, Onu kendinizle veya mümkünden başka birşeyle bu şekilde kıyaslamayınız ve benzetmeyiniz. "Evet, vâcibi mümkine kıyas etmekten, pek garip ve gülünç şeyler çıkar." Hem Mesnevî-i Nuriye'de de diyor ki mürşidim:

"Vâcibü'l-Vücud, zâtında, mahiyetinde mümkine benzemediği gibi, ef'âlinde de benzemiyor. Çünkü, Vâcibü'l-Vücudun kudretine nisbeten yakın-uzak, az-çok, küçük-büyük, fert-nev', cüz-küll aralarında fark yoktur. Ve keza, Onun fiilinde bizzat mübaşeret yoktur. Fakat, mümkinin kudreti bu derece değildir. Bunun için nefis, Vâcibü'l-Vücudun ef'âlini fiillerine benzetemiyor. Hakikatini fehmetmekte akıl mütehayyir kalıyor. Fiili fâilsiz zannediyor."

Demek, arkadaşım, fiili failsiz zannedenle, yaratılışı kadersiz sanan arasında çok bir fark yok. İkisinin de takıldıkları yer, aşağı yukarı, aynı. Aynı taşa çarpıyorlar fakat yorumları başka oluyor. Ne diyelim? Allah bizim ayaklarımızı istikametten ayırmasın. Âmin.

Allah sabredenlerle beraberdir, çünkü yalnız bırakılırlar

Cenab-ı Hak bize vahyinde sırlı bir şekilde hatırlatıyor: "Allah sabredenlerle beraberdir." Bugünlerde bu ihtarı daha kıymetli buluyorum. Çünkü/yine sabredenlerin yalnız bırakıldığı zamanlara geldik. İfratın veya tefritin muteber olduğu, itidalde olanların ise 'pasiflikle' suçlandığı zamanlar çaldı kapımızı tekrar. Korkumuz savaştan değil. Korkumuz ölümden değil. Ahirete inananlar için bunlar pasaporttan başka birşey sayılmaz. Korkumuz, hakkın yanında değilken ölmekten. İfrat edip doğrunun selametine zarar vermiş olmaktan. Allah'ın yanında birilerinin hakkıyla gitmekten.

Ebedî zararlardan korkuyoruz biz. Dünyamıza verilen zararlar, ona kazık çakmayı planlamadığımız için, kanımıza dokunmuyor. Aleyhimize görünmüyor. Tek dünyalı değiliz. Varlığımızı yalnız buradaki varlığımızla, lezzetimizle, saadetimizle, huzurumuzla, zenginliğimizle tanımlamıyoruz ki buranın esiri/delisi olalım. Ölenimize kahrolalım. Gidenimizle mahvolalım. Kahrolmak/mahvolmak inanmayanın hakkıdır. Tepe tepe kullanabilir. Biz, elhamdülillah, gayba iman etmeyi seçtik. Dünyaya artık ötesini hesaba katmadan bakamayız.

Dediğim gibi: Sabredenler kolay yalnız bırakılır. Hatta sevilmezler. Nefret kazanmazlarsa da alabilecekleri en büyük iltifat acımadır. Hainlikle itham edilmezlerse, gayretsizlik veya samimiyetsizlik suçlamasıyla teselli bulabilirler. Duygulara kapılmak daha kolaydır musibet zamanlarında. Ve duyguların sekr halini yaşamanın taliplisi çoktur. Aklın şalterini kapatıp öfkesinin/hüznünün kontrolüne kendisini bırakan insanlarla dolu her yanımız. Asr sûresinin anlattığı hüsran zamanları bir değil, beş değil. Dönüp dönüp tekrar yaşanan bir süreç 'husr'. Diller bıçak. Eller yumruk. Gözler kara. Onlara Allah'ı hatırlatmanızdan bile rahatsız olan imanlı insanlarla karşılaşıyorsunuz. Allah'ı hatırlatmanızı istemiyorlar, çünkü Allah'ı hatırlamak demek emir ve yasaklarını hatırlamak demek. Sınırları hatırlamak demek. Aşırıya gitmemeyi nasihatleyen vicdandaki o sesi uyandırmak demek. Bunu istemiyorlar. Herkes birbirine gaz vermede yarışıyor. Kan çağrısı bu zamanların en kolay işi. Akılda en geride olanlarımız yumrukları sıkılı en ileride koşuyorlar. Bu kalabalık nereye gider? Yolda ne kadar insaflı kalır?

Sabır, gayretsizlik değildir. Sabır, istikametli gayrettir. Bize en çok yapılan suçlama, yani 'gayretsiz/hamiyetsiz olma' ithamının altında yatan şey onlar gibi sarhoş olmamamız. Herşeyin sonunu hesap ediyor ve varacağı yerden endişe ediyor olmamız. Allah'ın yarattığına Allah'ın yarattığına gösterilmesi gereken bir incelikle/teenniyle muamele ediyor olmamız. Yoksa, Bediüzzaman'ın ifadesiyle sabrın üç çeşidi olan; günahlardan sakınmaktaki sabır, musibetlere karşı dayanmakta gösterilen sabır ve ibadetlere devamda sergilenmesi gereken sabır, bunlardan hiçbirisi 'gayretsizlik/hamiyetsizlik' ifadesi değil. Bunlar, sınanma vakitlerinde 'gayretin istikametini' yitirmemenin yöntemleri. Gemimizin denge direkleri.

Doğru, duygularının seni götürdüğü yerde olmayabilir her zaman. Aklın da her vakit doğruyu bulamayabilir. Ama Allah, şeriatı ile sana şaşmayacak olan hakikati bildirir. Merhamet, öfkeden daha az hata yaptırır. Ve sen sabretmekle kendi iradenin tercihinden vazgeçerek Allah'ın küllî iradesinin emrine tâbi olursun. "Şüphesiz Allah en doğrusu bilir!" hakikatinin hâl diliyle söylenişidir bu.

"Resim karıştı. Manzara karardı. Burada artık kendi amelimin/fikrimin selametine güvenmiyorum. Ona tevekkül ediyorum. Onun emrinin doğruluğu sorgulanmaz. Ama irademin beni çekip götürmeye çalıştığı yerin sağı/solu belli olmaz..." demektir bu aslında. Kolay olacak demiyorum. Eminim çoklar senden yüz çevirecek. Söylediklerinden, tavrından, hatırlattıklarından mutlu olmayacaklar, eminim. Yalnız da bırakılacaksın. İstenmeyen de olacaksın. Düşmana denk görüldüğün, hatta daha çok nefret edildiğin zamanlar da gelecek. Ama sen Allah Resulü aleyhissalatuvesselama öğretildiği gibi diyeceksin: "Eğer yüz çevirirlerse; de ki: Allah, bana yeter. Ondan başka hiç bir ilah yoktur. Ben Ona tevekkül ettim ve yüce arşın Rabbi de Odur.'"

Parçalaştığın kadar ihlaslısın

İhlas, sadece insanın yapmakla yükümlü olduğu birşey değil. Böyle algılarsak yanlış olur. Kainatın çalışma şeklidir ihlas. Başarı formülüdür. Hizmet ettiği bütünlük adına kendi parçalığının hakkını vermeye çalışan herşey bir çeşit ihlasla amel eder. Bu açıdan, ihlası salt bir samimiyet olarak tarif etmek yanlış. İhlas, gayretin mümkün mertebe bencillikten arındırılmasıdır. (Ben merkezli bakmayanın gayretinden ancak ihlas ümit edilir.) Ben'den daha yüce birşey adına yapılmasıdır. 24. Söz'de geçtiği şekliyle, çabuk aradan çekilir bir vücuttur, Makam-ı Reşha'dır. Eğer samimiyetten bahsedeceksek böylesi bir samimiyetten bahsedebiliriz. Yoksa bencil bir samimiyetten ihlas ortaya çıkmaz.

Daha geniş manada söylersem: Ait olduğu bir bütün adına kendini/çıkarını/varlığını ikincil konuma indirebilmiş insanın sergileyebileceği şeydir ihlas. (Allah'ta fena olmak derken de bunu kastederiz. Yok olmak değil, aslolmadığını anlamak. Tebeî olmak.) Aslı, 'Rabbü'l-Âlemin' olan (yani bütünün tek sahibi olan) Allah'ın rızasına uygun hareket etmekle mümkün olur. (Asıllar asılı Odur çünkü. Vacibü'l-Vücud'dur. Gerisi, mümkini ve masivasıdır. Olmazsa olmaz yalnız Odur.) Sahtesi ise insanların ait oldukları daha farklı gruplara 'örtülü çıkarları' için verdikleri hizmetlerde kendini gösterir. Kendi parçasını arkada bırakmayı göze alıp bütünü önemseyen her fert bir tür ihlas sahibidir. Karşılığını mutlaka görür. Bütünü eğer dünyevî ise, dünyada görür. Uhrevî ise, inşaallah, ahirette görmesi ümit edilir.

"(...) ehl-i gaflet olan ehl-i dünya ve ehl-i dalâlet, hak ve hakikate istinad etmedikleri için, zayıf ve zelildirler. Tezellül için, kuvvet almaya muhtaçtırlar. Bu ihtiyaçtan, başkasının muavenet ve ittifakına samimî yapışırlar. Hattâ, meslekleri dalâlet ise de, yine ittifakı muhafaza ederler. Adeta o haksızlıkta bir hakperestlik, o dalâlette bir ihlâs, o dinsizlikte dinsizdârâne bir taassup ve o nifakta bir vifak yaparlar, muvaffak olurlar. Çünkü samimî bir ihlâs, şerde dahi olsa neticesiz kalmaz. Evet, ihlâs ile kim ne isterse Allah verir."

Mezkûr metinde geçen 'dalalette bir ihlas'ı da ancak bu şekilde, onu bütünlüğe bağlayarak ve bencillikten kurtararak (veya örtülü bir bencillikle) anlayabiliriz. Yine Şualar'da geçen, Bediüzzaman'ın, Re'fet ağabeyin sualine cevap sadedinde yazdığı Filistin tahlili de bu noktada incelenmeye değerdir:

"Yahudi milleti hubb-u hayat ve dünyaperestlikte ifrat ettikleri için, her asırda zillet ve meskenet tokadını yemeye müstehak olmuşlar. Fakat bu Filistin meselesinde; hubb-u hayat ve dünyaperestlik hissi değil, belki enbiya-yı Benî İsrailiyenin mezaristanı olan Filistin, o eski peygamberlerin kendi milliyetlerinden bulunması cihetiyle, bir cihette bir ehemmiyetli hiss-i millî ve dinî olmasından, çabuk tokat yemiyorlar. Yoksa, koca Arabistan'da az bir zümre hiç dayanamayacaktı, çabuk meskenete girecekti."

Başta 'ihlasın kainatın çalışma şekli olduğunu' söylemiştim. Bunun üzerinde biraz daha duralım. İzahta, Bediüzzaman'ın ihlasa dair dersler verirken kullandığı örneklere yaslanalım. Bunlardan birisi 'kuru üzüm çubuğu.' Risale metinleri az/çok bilen herkesin aşinası olduğu bu örnekleme aslında bize neyi anlatıyor? Çubuğun aczini mi? Evet, bir açıdan bunu anlatıyor. Üzüm tanesinin meziyetlerini/hasiyetlerini kuru çubuğunda aramamamızı öğütlüyor bize mürşidim. Fakat bunun yanında, üzümü sulu hale getirirken kendisi kuru kalan çöp, yukarıdaki bakış açısıyla nazar edersek, üzüm bütünlüğü için varlığından vazgeçen, ikincil konumda kalmayı seçen bir ihlası temsil etmiyor mu? Öyle ki, bütün takdiri/iltifatı üzümün tanesi görüyor. Çöpü kimse önemsemiyor. Kuru dal, bir nevi, varlığını üzümün varlığına armağan etmiş oluyor.

Yine Bediüzzaman'ın kullandığı örneklerden birisi: "Ben çekirdek gibi çürüdüm ve kurudum. Bütün kıymet ve hayat ve şeref, o çekirdekten çıkan şecere-i Risale-i Nur ve mu'cize-i mâneviye-i Kur'âniyeye geçmiş biliyorum." Çekirdeğin davranış şekli de tıpkı kuru üzüm çubuğu gibi. Kendisi çürüyor, fakat bağrından bir ağaç yetişiyor. Varlığından daha büyük bir maksadın vücuda gelebilmesi için vücudundan vazgeçiyor. Kendisini ikincil bir konuma düşürebiliyor bütünün hatrına.

Vereceğim üçüncü örnekse şu: "Bak, başında çok süt konserveleri taşıyan hindistan cevizi ve incir gibi meyvedar ağaçlar, rahmet hazinesinden lisan-ı hal ile süt gibi en güzel bir gıdayı ister, alır, meyvelerine yedirir, kendi bir çamur yer. Hem nar ağacı sâfi bir şarabı hazine-i rahmetten alıp meyvesine yedirir, kendisi çamurlu ve bulanık bir suya kanaat eder." Burada da bize anlatılan hâl yine bir ihlas tarifi değil mi? Hem hindistan cevizi hem de nar, meyvelerin varlığının devamı için kendi varlıklarından, daha doğrusu, bencilliklerinden vazgeçmiş olmuyorlar mı? Kendileri çamurlu suya kanaat ederken, meyveleri (ve sonrasında da o meyveyi yiyen diğer canlıları) saf bir şarapla sevindirmiyorlar mı?

Bediüzzaman'ın, yavruları için canlarını feda eden anneleri anlattığı bölümde; "Bu çeşit şefkatteki kahramanlıkta o hakikî ihlâs bulunuyor..." derken kastettiği, yine böyle bir bütüne hizmet için kendi parçandan vazgeçebilme hali değil mi? 'İhlasa sevkeder' diye andığı tokatların ismini de 'şefkat tokadı' koyması manidar değil mi? Ve yine bu tokatların genelde bir şekilde bencilce hareket etmiş talebelere gelmesi anlamlı değil mi?

Arkadaşlar, daha böyle alıntılayabileceğim birçok metin var. Hepsinde de aynı sonuca varıyorum: İhlas dediğimiz şey, ancak kendimizden ötede bir bütüne hizmet etmekle ulaşabileceğimiz birşey. Kendimizi arkada bıraktıkça yüzümüze gülümseyen birşey. Bu Allah'ın rızası olursa, zaten O bütünler bütünüdür, bütünün tek maksadıdır, ihlasın kemali bu oluyor. Onun dışında güttüğümüz bütüncül gayeler ise bu ihlasın sahtesi. Hatta ehl-i dalaletin bile, eğer bütünlük için kendinden geçiyorsa, dalaleti içinde bir ihlası var. Risale metinlerinin bana öğrettiği ihlas böyle birşey oldu. Buradan da şehitlik mertebesinin yüceliğine bir kapı açıldı ki, şöyle: Şehit zaten hakikatin vücudunun devamı için kendi vücudundan/varlığından vazgeçen değil midir?

Kendisiyle yarışan sonuncu da olsa birincidir

"Hasedden kaçının. Çünkü o, ateşin odunu -ravi dedi ki: Veya kuru otu- yiyip tükettiği gibi, bütün hayırları yer tüketir." (Kütüb-i Sitte, Hadis No: 1664)

Hırsın gözünde hayat 'çıkması hiç bitmeyen bir merdiven' gibi. Her adımında bir lezzet var. Doğru. Fakat her adımın öncesinde tadılan bir hasret ateşi de var. Lakin her adımın ardından gelen bir yoksunluk duygusu da var. Çünkü her adımın 'bir öncesi/sonrası' var. Hem bu yoksunluk hissi tek yöne doğru da değil. Yani sadece yukarıya duyulan bir açlıktan bahsetmiyoruz. İnsanız. Bastığımız her yere bağlanıyoruz. Geride bıraktığımız basamağı da özlüyoruz ister istemez. Tıpkı ülser bir holding patronunun iştahla soğan ve ekmek yiyen inşaat işçisine imrenmesi gibi.

Yahut da herşeyi hakkıyla yaşadığını sanrılayan bir ihtiyarın gençlik albümüne bakıp (bütünü bir yoksunlukmuşçasına) iç çekmesi gibi. Sonu gelmiyor bu yarışın. Geriye doğru da yarışılıyor ileriye koşulurken. Çünkü elde edilen de elde kalmıyor. Mücadeledeki sürtünmeden, yani daha yukarıya duyduğumuz özlemden, hem de yanısıra çektiğimiz 'geçilmek korkusu'ndan yanıyoruz. Mürşidim bir yerde diyor: "Ve haset ve kıskançlıkta öyle bir muaccel cezâ var ki, o haset, haset edeni yakar."

O zaman yarışmanın ne anlamı var? İnsan, birşeyde/şeylerde yarışır ki, kazanmak mümkün görünür onda/onlarda. Kazanılan elde kalır. Gitmez. Bizim hırsla girdiğimiz yarışlarda kazanmak diye birşey de yok. Güzelin daha güzeli, daha güzelinse daha daha güzeli var. Daha daha güzel olansa daha daha güzel kalamıyor, eskiyor. Çirkinleşiyor. Zâtı çelikten olup zamana direnebilse, sende ülfet peyda ediyor, sıradanlaşıyor. Yani, güzelliği sönmezse, tazeliği sönüyor. Arkadaşım. Böyle bakınca daha net görüyorsun: Fani olanda hırs bir fazilet değil düşkünlük. Susuz insanların daha fazla deniz suyu içmekte yarışması gibi. Dünyaya tamahımız bu bizim.

Baksana şuraya. Tıpkı burada anlatıldığı gibi değil mi halimiz: "Bir zat, bir biçareyi, bir minarenin başına çıkarıyor. Minarenin her basamağında ayrı ayrı birer ihsan, birer hediye veriyor. Tam minarenin başında da en büyük bir hediyeyi veriyor. O mütenevvi hediyelere karşı ondan teşekkür ve minnettarlık istediği halde, o hırçın adam, bütün o basamaklarda gördüğü hediyeleri unutup veyahut hiçe sayıp, şükretmeyerek, yukarıya bakar. 'Keşke bu minare daha uzun olsaydı, daha yukarıya çıksaydım! Niçin o dağ gibi veyahut öteki minare gibi çok yüksek değil?' deyip şekvâya başlarsa, ne kadar bir küfran-ı nimettir, bir haksızlıktır."

Azmetmekle hırs göstermek arasındaki nüansa gelirsem: Ben en çok 'ötekine' bakışından tanırım 'berikini.' Bence azim 'ötekini hesaba katmadan gösterilen gayret'tir. Aldırmadığı sürece başarılıdır. Yarışılan kimse yoktur onda. Belki sadece insanın kendisi. Arzusu. İhlası. Bir başkasını hesaba katmaz. Bir başkasına çekememezlik yapmaz. Kıskanmaz. Bahsini işitse, "Mübarek olsun!" der. Kavgası onunla değildir çünkü. Bir bütünün parçaları olduklarının farkındadır. Aynı bütüne hizmet ettiklerinin farkındadır.

Bütünün sahibi olmaya çalışmıyordur. Parçası olmaya çalışıyordur. Yükün payına düşenine sevdalıdır. Tamamını taşımaya müştak değildir. (Güzel olmaya çalışmıyordur. Güzele dair olmaya çalışıyordur.) Hayrın vücuda gelişi bir bütünlük işidir. Kavgası kendisiyledir. Bütüne liyakatiyledir. Mürşidim de bu sadedde der: "Çünkü nasıl insanın bir eli diğer eline rekabet etmez, bir gözü bir gözünü tenkit etmez, dili kulağına itiraz etmez, kalb ruhun ayıbını görmez..." veya "Hem nasıl ki bir fabrikanın çarkları birbiriyle rekabetkârâne uğraşmaz, birbirinin önüne tekaddüm edip tahakküm etmez, birbirinin kusurunu görerek tenkit edip, sa'ye şevkini kırıp atâlete uğratmaz..."

Kendisiyle yarıştığı için kaybeden olmaz. Kendisiyle yarışanın kaybedişi olmaz. Kaybetmediği için hırsa mâden olacak gıptayı/kıskançlığı duymaz. İnsan salt kendisiyle yarışıyorsa sonuncu da olsa birincidir. Bu yüzden azmin yıpratıcılığı yoktur. Hırs ise yıpratır. Kendisini öteki üzerinden tanımlayan hırs, ulaşamadığı herşeye ve geçemediği herkese düşmandır. Hırsın olduğu yerde ihlas olamaz. Çünkü ihlasın bir yüzü de istikamete bakar. İstikamet ise 'bütünle uygun adım' yürümektir. Ne çok hızlı, ne çok yavaş. Mü'min, eğer istikamette kalamıyorsa, sırf çok gayret sarfettiği için ihlaslı sayılmaz. Bu da bizi azmin sınırlarına götürüyor yine.

Arkadaşım, azimli insan, dünyanın hiyerarşisini bozmaya çalışan insan değildir. İhlas Risalesi'ndeki ifadesiyle 'gıpta damarını tahrik etmeye' çalışan değildir. Bütünün diğer parçalarını yerlerinden etmeye, yerlerinden soğutmaya, başkasının imtihanı olmaya özeniyor değildir. Yerini hiyerarşi içinde değil, kendi içinde arar. Sahip olmaya değil, parçası ve şahidi olmaya çalışır. Ortaya koyduğu başarıyı da aynı bütünün parçalarıyla kıyaslayarak izah etmez. Allah'tan gayrısının 'aslolmadığının' farkındadır.

Asla dair olduysa, asıl olana işarette bulunduysa, ihlaslı bir an-ı seyyale yetecektir sonsuz olmaya. Ötekinin gıptasından/takdirinden çok kendisinin kemali önemlidir. Zaten yine mürşidim demez mi: "Halbuki, hakikî lezzet ve muhabbet ve kemâl ve fazilet odur ki, gayrın tasavvuruna bina edilmesin, zâtında bulunsun ve bizzat bir hakikat-i mukarrere olsun." Öyle ya, başkasına kıyasla başarılı olan, mezarda kendisini kıyaslayacak kimse bulamaz. İyisi mi, arkadaşım, kıyasla güzel olmayan şeyleri biriktir. Caner Kut ağabeyin Medeniyet Tasavvurları'nda söylediği gibi yap: "Sanatçının ihlası biraz da kendi içine çekilmesiyle ilgilidir."

Çöplüğün generali nasıl halife-i arza dönüşecek?

"Onların Rableri katındaki mükafatı, temelli ve sonsuz kalacakları, içlerinden ırmaklar akan Adn cennetleridir. Allah onlardan razıdır. Onlar da Allah'tan razıdır. Bu Rabbinden korkan kimseyedir." (Beyyine sûresi, 8)

Arkadaşım, imanla şükrün arasını açıyoruz, hata yapıyoruz. Şükrü, 'imanın kendisine' yapılacak birşey gibi değil, 'hazza müteveccih'miş gibi tarif ediyoruz. (Nimet ile imanı da birbirinden koparmış oluyoruz böylece. Şükür, imandan kopuk, ayrıca yapılması gereken bir görev gibi duruyor.) İmanın kendisinin nasıl bir nimet olduğu ise bu 'nimetler kesreti' içinde görünürlüğünü yitiriyor. Nimet tanımımız kalbin (ve de şubesi olan aklın) diyarından uzaklaşarak hazzın diyarına yaklaşıyor. Tadılanın nimet olduğunu takdir eden mantığımız akla gelenin de (en az onun kadar) nimet olduğu düşüncesinden uzaklaşıyor. Çünkü aklın alanını nimet alanından farklı bir yerde konumlandırıyor. Kalbin alanını nimet alanından farklı bir yerde yerleştiriyor. Dışımız Onun (c.c.) oluyor yalnız. İçimiz yine bizim(!) kalıyor. "Oraya akanlar hariç..." diyor nefsimiz, "bana ne verdiyse nimettir."

Hatırlayalım: Karun'un şirki gizliydi. Karun, Allah'a başkasını değil, kendisini ortak koşmuştu. Onun "Bu bana ilmimle verildi!" derken kastettiği "Bunu tam olarak O verdi sayılmaz. Ben de kazandım! Ben de birşeyler yaptım!" demek değil miydi? (Zekat emrine muhatap olduğuna göre Karun inançlı biliniyordu da.) Çünkü o servetini elde ediş sürecinde istifade ettiği akıl/emek alanını 'bağış' diyarından çıkarmıştı. Onun dünyasında bağış, aklın, kalbin ve iradenin çabasından hariçte kalan bölgeyi temsil ediyordu. Belki bir anda da olmadı bu kayış onda. Yavaş yavaş inşa etti şeytan bu tanımları. Tıpkı Mesnevî-i Nuriye'de bize aktarılan süreç gibi:

"Evham, şübehat, dalâletin menşe' ve mahzenlerinden biri: Nefis, kendisini kader ve sıfât-ı İlâhiyenin tecelliyat dairesinden hariç addeder. Sonra tecelliyata mazhar olanlardan birisinin mevkiinde kendisini farz eder, onda fenâ olur. Sonra, başlar, bazı tevillerle o şeyi de Allah'ın mülkünden, tasarrufundan çıkartır. Kendisinin girmiş olduğu şirk-i hafîye girdirir. Ve şirk-i hafîden aldığı bazı halleri o mâsuma da aksettirir."

İmanın, Bediüzzaman'ın ifadesiyle, 'bütün nimetlerin başı ve nimetleri hakikî nimet yapan ve bütün zîşuuru ademin hadsiz musibetlerinden kurtaran' oluşu tam da bu süreçte gerçekleşir. İman, başta kendin olmak üzere, herşeyi Allah'a intisablı/bağlantılı bir şekilde tarif etmektir çünkü. Küfür nasıl 'hariçte bırakmakla' ilerlerse, iman da tam tersi bir şekilde 'daire içine almakla' fonksiyonunu yürütür. Yani, sahiplenile sahiplenile şirke düşülür, elden çıkara çıkara iman edilir. Bu bir açıdan da şu demektir: Küfür bütünün anlamını parçalarken, iman, parçayı 'bütünün anlamına' çağırır.

Ali Şeriatî'nin de İslam Bilim isimli kitabında güzelce ifade ettiği gibi, tevhid ve küfür, birbiriyle barışmayacak iki farklı 'algılayış biçimi'dir. İman eden varlığı farklı algılamaya başlar. Küfre düşen şahitliklerini daha farklı algılar. Ortamızdaki nesne değişmese de bizim ona dair yorumlarımız değişir. Çünkü mü'min varlığı ötesiyle birlikte tanımlar. Küfrün böyle bir şansı yoktur. Herşeyi buranın içinde, varlığına inandığı gerçekliğin boyutları üzerine kapanmış olarak, sınırlı imkanlarla anlamlandırmak zorundadır. Bu açıdan, Kur'an'da imanın gaybla bağlanması, mü'minlerin 'gayba iman edenler' olarak övülmesi, onların sahip olduğu bu hazineye (yani varlığın şahid olunandan ötesine sahip oluşuna) bir vurgudur aynı zamanda.

Mürşidim 'imanın nimetiyetine' çok vurgu yapıyor. Hatta bu gözle dikkat edilse, metinlerinde en çok vurgu yaptığı şeylerden birisinin 'imanın nimetiyet ciheti' olduğu görünüyor. Bunun anlamı biraz da şu: İman bizzat hayatı güzelleştiren birşey. Dünyayı anlamsızlıktan, bir çöplük olmaktan, yokluğa gitmekten kurtaran birşey. Nimet demek de aslında bu demek. Birşey hakkında nimet dediğimizde kastettiğimiz onun hayırlı yani vücudî (varlıksal) oluşu. Vardenin varedişine uyumlu oluşu. O uyumla 'büyük anlama' katılışı. Bizi sonsuzluğun parçası kılışı.

Bize birşeyler katışı. Zenginleştirişi. Aleyhissalatuvesselamın buyurduğu; "Din kolaylıktır..." hadisi, genelde 'amellerin hafifliği' ile tevil edilse de aslında iman, daha ameller hesaba katılmadan, yaşamı/yaşamayı kolaylaştırandır. İmanın verdiği bakış açısı hem gönül huzuru, hem akıl ferahıdır. "Kadere iman eden, kederden emin olur!" diyen güzeller de buna işaret etmiştir. Bu noktada, arkadaşım, özellikle 23. Söz'ün ifade etmek istediğim şeye güzel bir delil olduğu kanaatindeyim:

"İman bir intisaptır. Öyle ise, insan, iman ile insanda tezahür eden san'at-ı İlâhiye ve nukuş-u esmâ-i Rabbâniye itibarıyla bir kıymet alır. Küfür o nisbeti kat' eder. O kat'dan san'at-ı Rabbâniye gizlenir. Kıymeti dahi yalnız madde itibarıyla olur. Madde ise, hem fâniye, hem zâile, hem muvakkat bir hayat-ı hayvanî olduğundan, kıymeti hiç hükmündedir."

Sanma söyleyeceklerim bu kadar. Şuna güzel bir örneğim de var. Okuduğum bir kitaptan. İsmi: Çöplüğün Generali. Bu romandaki birkaç satır, dünyayı, yalnız maddesiyle anlamlandırmaya çalışmanın nasıl 'değersizleştirici' birşey olduğunu gösteriyor. Şöyle söylüyor doktor karakterimiz romanda: "Bazen yaptığım işin, bütün bu ameliyatların, bu yaşam kurtarma saplantısının neye yaradığını düşünüyorum da... Yaşamın kendisi bu kadar acımasızsa onu uzatmaya çalışmak neye yarar?" Uzağa gitmeyelim. Aslında bu sorgulama intiharın da arkasında yatan gerekçeden haber veriyor: Yanlış olanın uzatılmaması.

Kullandığı ifadelerden pek de inançlı olmadığını anladığımız yazarın, yine aynı roman içinde, sık sık 'hayatın acımasızlığına ve anlamsızlığına' vurgu yapması, imanın 'şükrü bizzat hakeden' birşey olduğunu göstermeye yetmiyor mu? Çünkü birşeye şükretmek bir açıdan da o şeyin varlığından razı olmaktır. Razı olmak ise doğru bulmak ile mümkündür. Doğru bulabilmek içinse o şeyin kendisinden başka şeylere (onu anlamlı kılabilecek bir gayba mesela) bağlanmasına ihtiyacımız vardır. Zira o şey bazen bizzat 'çirkin' görünür de güzelleşmek için 'neticelere' ihtiyaç duyar.

Zübeyir Tercan ağabeyin Holografik Bakış'taki enfes misaliyle: Bir insanın kesilmesini anlamlandırabilmek oranın ameliyathane olduğunu bilebilmekle mümkündür. Allah'ın yarattıklarından razı olabilmek onun Esmaü'l-Hüsna'sına inanmakla mümkündür. Ona hakkıyla iman etmeyense, yarattığına belki katlanır/direnir, ama razı olamaz. Tıpkı Yunus Emre'nin işaret ettiği gibi: "Yaratılanı severiz, Yaratan'dan ötürü." İman da zaten bu 'ötürü'nün farkına varmak değil midir? Hatta meşhur ayet-i kerimenin mealinden istifade ile şöyle de diyebiliriz: "Onlar ki 'ötürüye' iman ederler."

Lafı çok uzattım. Sizi de sıktım. Mürşidimin bir sözüyle bitirmiş olayım: "İman bir intisabdır." Yani: Elhamdülillah. İmandan sonra hiçbirşeyin artık 'kendi başına' kalma tehlikesi yoktur. İmandan sonra herşey Allah ile (ve dolayısıyla birbiriyle de) bağlanırlar. Ve, ne mutlu bize, kendi başına kalmayanlar yarım da kalmazlar.

Molla Fethullah (k.s.) neye hayret etti?

Yazarak yaşamayı isterdim. Bir roman kahramanı gibi. Detayların tümünün farkında olarak. Yaptığım herşey kalemime uğramış olarak. Dinlenmiş olarak. Durulmuş olarak. 'Neden?' dersen: Konuşurken aptallaştığımı hissediyorum. Yazarken sanki daha zekiyim. Parmaklarımın ucundan akarken kelimeler, aldıkları yolun uzamasından mıdır nedir, daha bir kıvamlarını buluyorlar. Daha bir istikametli çıkıyorlar. Daha bir arkalarında duruyorum onları sahiplenirken.

Ancak bunu 'daha çok düşünmek' gibi tarif etmek de istemem. Çünkü, yalan olur, bir deneme-yanılma yaşıyor değilim. Birkaçının içinden bir tanesini seçiyor değilim. Onu koyuyor, şunu kaldırıyor, değilim. (Bunu 'hiç yapmıyorum' desem, o da yalandır.) Konuştuğum kadar hızlı yazıyorum çoğu zaman. Sadece yazarken herşeyin akıp gitmesi daha kolay oluyor. Bölünmüyor. Kirlenmiyor. Karışmıyor. Kızışmıyor. Kızdırılmıyor. Üstelik dilim gibi kalemim sürçmüyor. (Hele bir de yeterli duygusal yoğunluğa/ızdırara erişmişsem.) İçimde en güzel cümleleri fısıldayan yer neresiyse, elhamdülillah, oranın sesini duyuyorum yazarken.

Konuşurken karşısında konuştuklarım o netliği bastırıyor. Acele ediyor ve istikametimi yitiriyormuşum gibi hissediyorum. Yahut bana öyle geliyor. Hani, hızlı sürerken bisikleti, dengede durmak daha kolaydır derler. Hiç sürmedim ya. Diyenlerin yalancıyım. Hem benzer hem farklı birşey bu söylediğim işte.

Ağzımdan çıkan cümlelerden çoğu zaman pişmanlık duymuşumdur. Hakikatsiz olmasalar bile 'daha güzel olabileceklerini' düşünmüşümdür. Süratli ve ayakta kalabilmek için kimbilir nelerden nelerden kısmışımdır. Yazarken bu daha az olur. Eski yazılarımı şöyle bir gözden geçirsem fikrim değişir mi? Herhalde değişir. Her yazar eski metinlerinden tuhaf bir rahatsızlık duyar. Hatta metinlerini düzeltmek, bir başkasının metinlerini düzeltmekten daha büyük bir eziyettir, yazanı için. Metinlerle arasındaki mesafe arttıkça, yani onları yazdığı zaman diliminden uzaklaştıkça bugün, metinleriniz de sizden uzaklaşır. Tamam. Bir yabancının yazdıkları gibi olamazlar asla. Fakat yine de bir parça yabancılaşırlar. Ya çok seversiniz onları. Yahut da nefret edersiniz. Nötr kalmanız imkansızdır.

Bunun çaresini bulamadım. O yüzden kendi yazılarımı, özellikle üzerlerinden uzun zaman geçmişse, reddediyorum. Sadece okumayı değil yargılamayı da reddediyorum. Bir hatam gösterilse tevil etmeye çalışmıyorum. (İnsanın kendinden kurtulmaya çalışması ne kadar ağır yük! Benimse kalbim zayıftır. Büyük iddiaların yükünü kaldıramaz.)"O zamanki Ahmet böyle bir halt yemiş olabilir!" diyorum. Çok şükür. Yazdığı her metni kaplumbağa kabuğu gibi beraberinde taşıyanlardan değilim. Eskilerinden alıntılar yapan insanları takdir ederim ama taklit etmem. Öyle olabilecek bir hafızaya sahip değilim. Bunun da bana bağışlanmış bir nimet olduğunu düşünürüm. Eskiden ne söylediğimi hatırlamamak aynı mesele hakkında farklı düşünebilmeme de imkan sağlar. Eskinin bağlayıcılığından/hazırcılığından kurtarır beni. Bence, bu açıdan, hafıza ile yorum gücü arasında ters bir orantı vardır. Genel için söylüyorum bunu.

Evet, özetlersem, teorimin temeli şu: Yorum gücü yüksek olan insanların hafızası daha zayıf olur ve tekrar tekrar bakması gerekir aynı şeye. "Ne söylemiştim?" diyemeyeceği için "Tekrar ne söyleyebilirim?" demek zorunda kalır. Her bakışında 'şey' ona daha farklı birşey daha söyler. Bu, onu ve yorumlarını daha zengin kılar. Hafızası güçlü olanlarsa başkalarının o mesele hakkında daha önce ne söylediğini ve kendisinin daha önce ne düşündüğünü hatırlarlar. İyi de hatırlarlar. Bu bir kolaylıktır. İkinci kez zihni yormayı gerektirmez. Lazımdır. Ayakları istikamette tutar. Fakat böylece hafıza ancak 'tekrar-ı nazarla' veya 'dikkat-i nazarla' gelişebilecek olan yorum yeteneğinin düşmanı olur. Herkeste böyle olur demiyorum. Ama çoğunlukla böyle olduğunu düşündürdü tecrübelerim.

Tarihçe-i Hayat'ta da geçen, Molla Fethullah Efendi'nin (k.s.), Bediüzzaman'ı, (daha gençlik çağında) hem zekası hem hafızası itibariyle imtihan edip ikisinde de kuvvetli olduğunu görünce söylediği; "Zekâ ile hıfzın ifrat derecede bir kimsede tecemmuu nâdirdir!" cümlesini biraz da böyle anlarım.

Bediüzzaman'ın, hem 'yorumlayışta' hem de 'ezberleyişte' birden iyi oluşunun, ikisinin arasındaki mezkûr uyumsuzluk nedeniyle, Molla Fethullah Efendi'yi (k.s.) hayrete düşürdüğünü düşünürüm. Ki kendisi de bir nakil şaheseri olan Mucizat-ı Ahmediye Risalesi'nin sonunda şöyle der: "Hem kuvve-i hafızam, musibetler neticesi olarak sönmüştü. Hem meşrebimde, yazdığım eserlerde nakil suretiyle, kale-kîle suretiyle gitmemiştim..." En nihayet şu önemli detayın altını çizerek bitirelim: Bunlar ancak beni esir alabilecek yorumlardır. "Kesinlikle böyledir!" diyemem. En doğrusunu ancak Allah bilir. Rabbim, o güzellerin şefaatlerine nail, sırlarına aşina eylesin bizi.