Bencillik de güzeldir bazen

"Seninle gurur duyuyorum ama vicdan aynı zamanda düşmanın olabilir. Vicdanlısın, merhametlisin ve aynı zamanda sevimli ve tatlısın. O halde söyle bana bu kıza karşı takınman gereken tutumu biliyor musun? Çünkü başka insanların gücü gibi zayıflığı da seni mahvedebilir. Zayıf insanlar zararsız değildir. Zayıflıkları onların güçleri olabilir. Bu kadar dengesiz biri senin için tehdittir Markie ve bir tuzaktır." Philip Roth, Öfke'den...

Yürüyen karadelikler vardır. Konuşan, nefes alan, çay içen. Maruz kaldığınızda karardığınızı hissedersiniz. Başkalarının enerjilerini emerek yaşarlar çünkü. Acılarının zikriyle hayata tutunurlar. Esasında zayıf değillerdir. Ama tasannu ile bile olsun kullanışlılığını öğrenmişlerdir. Evet. Sahibinin silah olarak kullandığı bir zayıflık, eğer ondan bencillikle korunmuyorsanız, bir karadeliktir. İçine çeker. Boğar. Batırır. Hatta diyebilirim ki arkadaşım: Merhamet, eğer istikametle istimal edilmezse, sahibini ‘en kullanışlı aptallar’dan eder. Yani şu âlemde ifratı-tefriti tehlikeli olmayan duygu yoktur.

İnsan şefkat ettiğinin parçası haline gelir. Ve onu da parçası haline getirir. Kalbin tabiatı budur. Kalp dahlolarak sever. Ayık akılsa hissedilene mesafe koymaya çalışır. Kendini dışarıya iter. Yörünge arar. Kapılmamak ister. Mantık esasında bir mesafe arayışıdır zaten. Bütünü unutmama gayretidir. Kuşatıcılığın verdiği dengedir. Sarhoşluğundaysa o da baktığında boğulur. Artık başka kuvvelerin esaretindedir. O zaman bütünden vazgeçip parçalanır. Parça olur.

Belki ben de çekildim arkadaşım. Çıktım-çıkamadım. Bilemiyorum. Fakat umuyorum. Şunu da hatırlıyorum: Kapılanlardan çoğunu mahveden şefkatiydi. İyi yaptıklarını sanarak yaptılar. Yanlış anlaşılmasın. Karıncayı inciteceklerden değillerdi. İncitmediler de. Lakin kendilerine pek zulmettiler. Nasıl? Neden? Niçin? Çünkü hepsini gerçek sandılar. O kadar çok acıdılar ki sevdiklerine. Acılarını da aramsız sahiplendiler. Yapmacıklığı ayıracak tecrübeleri yoktu. Manipülasyona yatkınlardı. Kahraman olmak istiyorlardı. Birilerini kurtarmak arzuluyorlardı. Kurgudan fazlasını çektiler. Bunu samimiyetleri yüzünden yaşadılar. Oysa yıpranmadı adına yıprandıklarının hiçbirisi onlar kadar.

Karamsarın ağzında dert biber değil sakızdır. Memnuniyetsizliği keyifle kaşınmasıdır. Yakınmaları alışkanlığıdır. İyimserin gamıysa hakikattir. Etkisini atlatamaz. Sarsıntısını teğet geçemez. Tasannuya karşı kalkansızdır. Bu tabiatta olduklarını farkettiğim çocuklara şunu tavsiye ediyorum: Ebeveynlerinizin sorunlarıyla mesafenizi koruyun. Neden mi? Çünkü bilerek-bilmeyerek sizi kandırıyorlar. Gönül ayarlarınızla maytap geçiyorlar. Şöyle ki: Onlar çoğu zaman duygularını sizin kadar yaralayıcı şekilde yaşamıyorlar. Ağlamaları bile yaz yağmuru gibi. Sizdeki gibi hayata/kendilerine büyük faturalar çıkarmıyorlar. Kalbinizdeki kadar şiddetli de sarsılmıyorlar. Çünkü tecrübeliler. Çünkü büyükler. Duvarlarını inşa etmişler. Duygularından korunacak kadar benciller. Ama siz onlara baktığınızda sizdeki gibi oluyor sanıyorsunuz. Yanılıyorsunuz.

Böyle bir çocuk ailenin yaşadığının on katını yaşar. Mesela: Ebeveyni küçük bir borçtan dolayı tartışır ama o mâli felaketin eşiğinde olunduğunu sanır. Her gerilimde yuvasını uçurumun kenarında zanneder. Bu yüzden her ebeveynin yapması gereken açıkça anlatmasıdır: Bizim birşey için endişelendiğimizi düşünürsen hissettiğin gibi olmadığını bil. Kalbimiz kalbinizden farklıdır.

Aşırı duygusallık empati yükünü ağırlaştırır. Muhatabınızda ‘bir’ sizde ‘yüz’ olur. Zayıflıklarını silah kılanlar size kolay zarar verirler. Hem de kullanırlar. Böyle birisinin dertlenmesi beş dakika sonraki kahkahasını bile kaçırmaz belki. Fakat sizin uykularınız kaçar. Neden böyle olur? Bence şundan: Şefkat kurguyu gerçeğe kalbeder. Yansıtılan yalan olabilir ama sizdeki tesiri gerçektir.

Şefkat gibi bencillik de hikmetsiz değil arkadaşım. Allah bir yerindelik ile yaratıyor herşeyi. Dozunda bencillik de mezkûr karadeliklerden korumamızı sağlar işte. Kurgu saldırılara karşı duvarımız olur. İçimizdeki depremleri önler. Tam da bu noktada bir ayrıma girişmem gerek. Evet. “Avcı: Kış Savaşı” filmindeki karakterler üzerinden yapacağım bu ayrımı. Buz Kraliçesi Freya (Emily Blunt) ve kız kardeşi Ravenna'nın (Charlize Theron) yansıttığı iki farklı bencillik var bence.

Açalım: Freya'nın bencilliği ‘acılardan korunma isteği’nden doğuyor. Kaybının ardından yaşanıyor. İfratından da kötüleşiyor. (Kötülük bencilliğin ifratıdır çünkü.) Ravenna'nınki öyle değil. O kuvve-i şeheviyesiyle kötü. Arzularından dolayı kötü. Menfaatleri ekseninde bencil. Aynası gözlerini kör etmiş. Sahip olmak istedikleri bencilleştirmiş. Freya'nın bencilliği ‘kuvve-i gadabiyesi/korunma güdüsü’ ile gelişirken Ravenna'nınki ‘kuvve-i şeheviyesi/elde etme güdüsü’ ile şekilleniyor. Yani ki arkadaşım: Freya dünyaya düşmansa kalbinin kırılmasını istememesinden. Ravenna düşmansa eline geçmemesinden. Birisinin sembolü ayna. Ötekisininki buz.

İşte, ben de tam burada arkadaşım, kuvve-i gadabiye noktasında bir bencilliğin kuvve-i şeheviye hususunda bir bencilliğe göre hikmetli bir duruşa sahip olduğunu iddia ediyorum. Bu tarz bir bencilliğin (elbette ifrata gidilmeden) bir ölçüde bizi esaretten kurtardığını düşünüyorum. "Allah'ın rahmetinden fazla rahmet edilmez. Allah'ın gazabından fazla gazap edilmez. Öyle ise işi bırak o Âdil-i Rahîme. Fazla şefkat elemdir; fazla gazap zemîme..." derken Bediüzzaman'ın da böylesi istikametli bir mesafe tavsiye ettiğini düşünüyorum. Eğer ‘bencilliğin maslahatından (veya maslahatlı bir bencillikten)’ bahsedeceksek, bu, ötemizle ilgimizi kuran duygularımızın ‘bizi onların esiri haline getirmesinden korunmak’ bağlamında anlaşılabilir diye yorumluyorum. Allahu’l-a’lem.

Anahaberlerin, sosyal medyanın, çeşitli manipülatörlerin dolduruşuna gelip dünyayı dertten-kederden ibaret görenlerimiz için böylesi bir bencillik gerekli birşey. İstimalinden zarar görmezler. Duygularını tahrişten korumuş olurlar. An şart ki: Aşırıya kaçmazlarsa! Büsbütün vurdumduymazlığa koşmazlarsa! Öyle ya: Taşıyamayacağı yükün altına girmek en itaatkâr köleyi bile sahibine küstürür. Nefsine ettiği zulüm en nihayet âdemoğlunu da nefsi kudret elinde olan Zat'a isyankâr eder. Bu büyük bir tehlikedir. İnsan bundan da korunmalıdır.

Evet. Ona isyan edeceğine biraz bencil ol. Mesafeni koru. Kalbini ötenden ayır. Çünkü hepsine yetişemiyorsun. Ellerin küçük. Hem yetişsen bile gücün yetmiyor. Pazuların zayıf. Kur'an'ı hatırla. Hidayete ermeyen yakınları için rahmet dilemekten men edilen nebileri düşün. Elbette bu haberlerin bize gelmesinde bir hikmet var. Ne biliyorsun? Taşıyamayacağın yükün altına girme diye verilmiştir belki de şu bencillik? Nihayetinde mürşidim de ‘rahmet-i İlâhiyeden daha ileri şefkati sürmek mânâsız ve haksız’ demiyor mu?