Kim Allah'a daha yakın? (4)

"Bazı anlar vardır ki uçabileceğini hissedersin. Bazı şeylerin sadece senin için yaratıldığını hissedersin..." Ek Main Aur Ekk Tu filminden...

Serinin üçüncü yazısında dördüncü bir yazı için söz vermiştim. Ancak aradan zaman geçtikten sonra eteğimde dördüncü bir yazıyı dolduracak kadar malzeme olmadığını üzüntüyle farkettim. Fakat yine de, söz tutmak kabilinden, dikkatinizi çekmek istediğim şeye değinmek istiyorum. Anlatmak değil ama işaret etmek kabilinden. Belki altı yeterince dolu bir işaret de olmayacak bu. Fakat yine de işaret olacak. Parmakla gösteremese de kaşı-gözüyle işaret edecek.

Elbette kaşıma ve gözüme eski yazılarımın destek olması için 'akrebiyet' ve 'kurbiyet' kavramlarını bir miktar anmakla işe başlayacağım. Hatırlarsınız, mezkûr kavramların bir mü'minin sadece nübüvvete ve velayete bakışına değil; tarih ve sosyoloji algısına kadar daha birçok şeye tesir ettiğini ifade etmiştim. Hatta şimdi diyebilirim ki: Bir mü'minin bütün ilim ve bilim dallarına bakışı dünyasında varolan bu iki kavramın 'ikili kemal sistemine' göre şekillenir. Bu ikili kemal sisteminde akrebiyet elbette daha üst bir kemal sınıfını temsil eder. Kurbiyet ise hayatta daha çok karşımıza çıkandır. Ancak her ikisinin varlığından da haberdar olmak, bizi; hayata, bilime, tarihe, dine vs. bakışta daha istikametli kılar. Biraz daha cüretle diyeceğim ki: Varlık algımızı imanın istediği şekle sokan bu ikili kemal sistemini doğru bir şekilde anlamamızdır.

Kavramların ne anlattığına dair daha detaylı izahları serinin önceki yazılarına havale ederek, bu yazıda, akrebiyetin kurbiyetin tekdüzeliğine vurduğu Ehadî darbeyi ele almak istiyorum. Evet, biz, Allah'ın Ehad olduğunu daha çok akrebî tecellilerinden farkederiz. Kurbiyetle ilgili şeyler, 'özel ihsanlar' olmaktan çok, bizi ve benzerlerimizi müşterek kılan 'genel ihsanlar' kabilinden olduğundan, onlardan Ehadiyete uzanmak zordur. Hepimizin iki göze, iki kulağa, iki kola sahip oluşu; her ne kadar bunlar pahabiçilmez bağışlar olsa da; bizi 'bize özel muhatabiyetlere' karşı duyarlı kılmaz. Tabir-i caizse: Daha özel hissettirmez.

Herkesin işini düzenli bir şekilde yaptığı ve maaşını aldığı bir fabrika düşünelim. Bu düzeyde bir ilişkiyle 'patronun duyarlılığına' ve 'her personelle ayrı ayrı ilgili olduğuna' dair bir bilişimiz olmaz. Ancak acilen paraya ihtiyacı olan bir personelin patrondan özel bir ikramiye alması veya çocuğu doğan bir personele patron tarafından hediye yollanması veya hasta olduğu için verimi düşmüş bir personele patronun telefon edip halini-hatırını sorması... işte bunlar patronunuzu farklı bir şekilde yanımızda hissetmemizi sağlar.

Peki, ne değişti? Bir önceki ilişki düzeyinde patronun varlığından haberdar değil miydik? Hayır, farkındaydık. Fabrikayı onun idare ettiğine inanmıyor muyduk? Evet, inanıyorduk. Bu sorulara cevabımız mezkûr olaydan önce ve sonra değişmedi. Ancak şu oldu: Patronun diğerlerinden ayrı ve özel olarak bize bulunduğu ihsan veya teveccüh, bizimle ayrıca da ilgili olduğunu gösterdi bize. İşte, biz, Ehadiyet ve Vahidiyet arasındaki nüansı, aslında hakikati aktarmakta pek de eksik olan, bu temsille anlamaya çalıştık. Fakat bu örneği beğenmeyenleri, 1. Lem'a'ya, yani Hz. Yunus aleyhisselam kıssasına havale etmem kaçınılmaz:

"Müsebbibü'l-Esbabdan başka bir melce olamadığını aynelyakin gördüğünden, sırr-ı ehadiyet, nur-u tevhid içinde inkişaf ettiği için, şu münacat birden bire geceyi, denizi ve hût'u musahhar etmiştir."

Biz, her neye baksak, Allah'ın Ehadiyetiyle (yani ona has tecellileri ve onu bütünün içinde onu gözetir ilgisiyle) yanında hazır ve nazır olduğuna inanarak bakarız. Çünkü izlerini her yerde görürüz. Evet, her birimizin benzer şekilde iki gözü, iki kulağı, iki kolu ve bir yüzü vardır. Ancak onlar öyle gözler, öyle kulaklar, öyle kollar ve yüzlerdir ki, her birisi, bir diğerine benzemez. Hem benzer hem benzemez. Benzedikleri yerlerde Allah'ın Vahidiyetine delil buluruz. Benzemedikleri yerde Ehadiyetine şahit oluruz.

İşte, kanaatimce, Ehadiyete mazhar olduğumuzu farkettiğimiz her nakış, aynı zamanda, akrebiyetten nasipdar olduğumuzu hissettiğimiz bir bakıştır. Yani Allah'ın bütün kullar ve hatta mahluklar içinde bizi kendisine yakınlaştırdığını, özel ihsanlarda bulunduğunu, akrebiyet üzerinden onunla ayrı ve özel bir ilişki kurduğumuz anlarda farkederiz.

Demek akrebî yakınlaşmanın izleri kurbî yakınlaşmanın izleri içinde bizi Allah'la daha farklı bir şekilde muhatap ediyor. Bunu, ben, Fatiha sûresi üzerine yaptığım bir tefekküre dair "O tefekküründen sen tefekkürüne..." isimli yazımda ele almaya çalışmıştım. Hakikaten de Fatiha'da 'Malikiyevmiddin'den 'İyyake na'büdü...'ye atlanan eşik, Allah'ı 'o' olarak anmaktan 'sen' olarak anmaya bir geçiştir. Bediüzzaman bunu 'gaibane' ve 'hazırane' muhatabiyetler olarak isimlendirir. Vahidiyet gaibane muhatabiyete, Ehadiyet hazırane muhatabiyete bakar. Akrebiyet hazırane muhatabiyete, kurbiyet gaibane muhatabiyete bakar. Rahman gaibane muhatabiyete, Rahim hazırane muhatabiyete bakar. Şimdi, bu kısmı çok uzun tuttuğum için, aceleyle asıl meseleye geçiyorum:

Biz biyolojiye bakarken neden 'maymundan gelip mükemmele giden' bir insan tasvir etmiyoruz? Veyahut bizim toplum idealimiz neden seküler sosyoloji anlayışında olduğu gibi mevhum bir gelecekte, bir ütopyada değil de, Asr-ı Saadet diye tarif ettiğimiz bir zaman diliminde, çoktan gerçekleşmiş ve imrenilir oluyor? Biz neden teknolojik icadları insan eliyle 'yoktan yaratılmış şeyler' olarak değil, peygamberlerin mucizeleriyle kapılarını araladığı 'öğretilmiş hayaller' olarak görüyoruz? Neden tarih bizim için 'vahşetten medeniyete' değil de 'peygamberden peygambere' bir seyir izliyor? Neden bizim dinimizin istikbali gelecekte bir yerde değil de ilk müslüman nesillerin ellerinde/işlerinde yeralıyor? Neden bizim ilk insanımız yarı-maymun yarı-insan bir canavar değil de cennetten düşmüş yarı-melek yarı-insan (bu ifadeyi insanın özündeki melekî yöne atıf yapmak için kullandım) bir peygamber?

"Ebnâ-yı mazi'den muradım, İslâmların gayrısından onuncu asırdan evvel olan kurûn-u vusta ve ûlâdır. Amma millet-i İslâm, üç yüz seneye kadar mümtaz ve serfiraz ve beş yüz seneye kadar filcümle mazhar-ı kemâldir. Beşinci asırdan on ikinci asra kadar ben 'mazi' ile tabir ederim, ondan sonra 'müstakbel' derim."

Bütün bu soruların cevabı bence akrebiyet ve kurbiyet kavramlarını doğru anlamakta saklı. Bu iki kavramı, isim/tanım olarak zihnimizde tutalım veya tutmayalım, kabul ettiğimiz için nazarlarımız değişiyor. Biz bu sorulara modern medeniyetin dayattığı şekilde 'az gelişmişten-çok gelişmişe' mantığıyla cevap vermiyoruz, çünkü Allah'ın o kurbî düzene akrebî bir yakınlaştırmayla, yani Ehadî dokunuşlarla, ayrıca yön verdiğini biliyoruz. Allah'ın kainatı yaratıp öylece bıraktığına ve artık salt insanlığın kendisini geliştirmeye çalıştığına inanmıyoruz ki, sırf kurbiyetle gelişebilir bir âlem tahayyülümüz olsun veya ahirzamanın hayırsız çocukları Asr-ı Saadet'in salih evlatlarını geçsin.

Biz hem akrebiyete hem kurbiyete inanıyoruz. Bu yüzden insanlığın her çağı, bizim inancımıza göre, özel ihsanlarla kurbî açıklamaları anlamsız bırakabilecek bir yapıya ve düzene sahip. Ve yine bu yüzden Fahr-i Âlem aleyhissalatuvesselamın dizinin dibindeki o insanlara bugünün hiçbir süper modern aydını ve entelektüeli yetişemiyor. Hadis-i şerifin ifadesiyle; onların bir dirhem sadakasına sonrakilerin dağlar kadar altınları kavuşamıyor. Hem çünkü varlığı sadece kurbiyetle açıklamaya çalışmak bizi ya deizme, ya determinizme veya evrime götürür. Akrebiyeti reddetmek kurbiyet anlayışını giderek neden-sonuç ilişkisine hapseder. (Bir deist olarak ölen Yaşar Nuri Öztürk buna ne ibretlik bir delildir.) Her şekilde burnumuzun batacağı çamur aynıdır. Varlığı Allah'ın kurup kendi haline bıraktığı bir saat şeklinde açıklamak.

Kim Allah'a daha yakın (2)

"Ashabıma, onlardan sonra gelenlere ve onları izleyenlere iyi davranın; onlardan (bu üçüncü kuşaktan) sonra yalancılık yayılır. Öyle ki, kişi yemin etmesi istenmeden önce yemin eder, şahitlik yapması istenmeden şahitlik yapar." (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/239)

Bir önceki yazıda, okuyanlar hatırlayacaktır, akrebiyetin 'ihsan'la, kurbiyetin 'kisb'le ilgisine dikkat çekmiştim. Azıcık daha hatırlatırsam: Akrebiyetin, Allah'ın, kulunun say u gayretini bir şart görmeden, tamamen fazlından bağışladığı (sınırlarını ancak kendisinin takdir edeceği) bir 'yaklaştırma' olduğunu; kurbiyetin ise, kulun göstereceği say u gayretle bir derece bağlı (ve yine diğerine göre bir derece sınırlı) bir 'yakınlaşma' olduğunu ifade etmiştim. Hatta akrebî yakınlık ile kurbî yakınlığın kategorisel/sınıfsal bir ayrım olduğunu, kurbî yakınlığın hiçbir açıdan akrebî yakınlık ile yarışamayacağını, Risale-i Nur'da geçen altın/gümüş kıyaslaması üzerinden dile getirmiştim.

Konu hakkındaki detaylı bilgiyi, Kenan Demirtaş Hoca'nın gözetiminde hazırlanan, Terimler ve Kavramlar Sözlüğü'ne havale ederek, bu yazıda meselenin ehl-i beyte bakan yönüne değinmeye çalışacağım. Çünkü bir önceki yazının sonunda, yine okuyanlar hatırlayacaktır, bunun sözünü verdim. O halde evvel-i kelam: Bismillah. Tevfik Allah'tan ve hamd yalnızca Ona.

Bediüzzaman, ehl-i beytle ilgili bahislerde, özellikle şianın ve sünniliğin ehl-i beyte bakışındaki farklılığı ortaya koymada, bu iki kavramın anlam dünyasına hayatî atıflar yapıyor. Maksad-ı kelamımızı hemen başta söyleyelim: Gerek 4. Lem'a olan Minhacü's-Sünne Risalesi'nde, gerek yine Lem'alar'da yeralan Âl-i Âba bahsinde, Bediüzzaman'ın ehl-i beyte muhabbeti emreden ayet ve hadislere getirdiği yorumlar tamamen 'kurbiyet' merkezlidir. Yani, mürşidime göre, ehl-i beytin hem nass-ı Kur'an'la 'sevilmesi emredilen kıymetliler' olması hem de 'Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın onlara özel bir muhabbet göstermesi' onların kurbiyetleri ile ilgili bir meseledir. Akrebiyetleri ilgili bir durum değildir.

"Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, küllî ve umumî vazife-i nübüvvet içinde bazı hususî, cüz'î maddelere karşı azîm bir şefkat göstermiştir. Zâhir hale göre o azîm şefkati o hususî, cüz'î maddelere sarf etmesi, vazife-i nübüvvetin fevkalâde ehemmiyetine uygun gelmiyor. Fakat hakikatte o cüz'î madde, küllî, umumî bir vazife-i nübüvvetin medarı olabilecek bir silsilenin ucu ve mümessili olduğundan, o silsile-i azîmenin hesabına, onun mümessiline fevkalâde ehemmiyet verilmiş. Meselâ, Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, Hazret-i Hasan ve Hüseyin'e karşı küçüklüklerinde gösterdikleri fevkalâde şefkat ve ehemmiyet-i azîme, yalnız cibillî şefkat ve hiss-i karâbetten gelen bir muhabbet değil, belki vazife-i nübüvvetin bir hayt-ı nuranîsinin bir ucu ve verâset-i Nebeviyenin gayet ehemmiyetli bir cemaatinin menşei, mümessili, fihristesi cihetiyledir."

Sahabenin, Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın vahyinin ve hayatının birebir şahitleri olarak, ümmet içinde, kurbiyetle yetişilmeyecek akrebî/özel bir yerleri vardır. Fakat ehl-i beytin, gerek sahabe ve gerekse ümmet içinde, onlara kıyasla daha özel bir akrebiyeti/seçilmişliği yoktur. Yalnız şu var: Ehl-i beytin sahabe içinde yeralan fertleri 'sahabe' oldukları için, tabiin içinde yeralan fertleri 'tabiinden' oldukları için, tebe-i tabiin içinde yeralan fertleri de 'tebe-i tabiinden' oldukları için, sünnet-i seniyye ile irtibatları ölçüsünde, akrebiyetle bir derece temas içindedirler.

Bu temas, o kıymetli nesiller için, Cenab-ı Hakkın seçtiği bir kulunu nübüvvetle şereflendirmesiyle, yani onun şahsına/zamanına akrebî bir tecellide bulunmasıyla ilgilidir. Ona zamansal ve mekansal anlamda yakın olanlar, onun emirlerine itaat ve sünnetine ittibaları ölçüsünde, bu 'yakınlaştırmadan' istifade ederler. Fakat bu yakınlık neslî değil şuhudîdir. Kan bağı ile değil itaat ve ittiba iledir. Cenab-ı Hakkın akrebiyeti nübüvvet üzerinde 'soyundan gelenleri seçilmiş kılacak şekilde' değil; 'nübüvvet makamıyla/tebliğiyle ilgili olanları ışıklandıracak şekilde' tecelli eder ve etmiştir. Pekçok peygamber kıssası, hidayet bulmayan aile fertleri dair içerdikleri malum bilgilerle, bize bunu öğretirler. Kurbiyet ise her içeriden hem dışarıdan mümkündür.

Bediüzzaman'dan öğrendiğimiz ehl-i sünnet ve'l-cemaat duruşu budur. Biz, akrebiyeti ve bununla ilgili diğer kavramlar olarak masumiyeti, ismeti veya imameti Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın kanına/nesline yakınlıkla ilgili görmeyiz. Çünkü ne zamanında ne de ondan sonra başkası nebi değildir. Bu noktada ona yakınlaşmak mümkün değildir. Akrebiyetin nuru ona değmiş ve ondan yansıyarak bize gelmiştir.

Ehl-i beytin ümmet-i Muhammediye içindeki kıymeti de, yine, nübüvvetin dünyada kalan ışığını ifade eden sünnet-i seniyyeye ile irtibatları ve ittibaları ölçüsündedir. Onu değiştirmek, yerine yeni şeriat veya ibadetler getirebilmek, hele hele masumiyetinin/hata yapmazlığının mirasçısı olmak... vs. bunlar mümkün değildir. Çünkü akrebiyet tecellisi (veya akrebî yakınlık) vefatıyla birlikte kesilmiş, artık ümmetin elinde (bir imkan, sorumluluk ve ihtiyaç olarak) daha önce yansıyanların hıfzı ve istifadesi kalmıştır. Elbette bu hıfz ve istifadeye daha layık olanlar da ışığa zamanca daha yakın olanlardır. Sahabenin konumu bu nedenle eşsizdir, alternatifi yoktur, olamaz da.

Aleyhissalatuvesselamın torunlarına muhabbetini analiz ederken mübarek soylarından gelecek asfiya ve evliyaların haklarını gözeten Bediüzzaman; Hz. Ali (r.a.) hakkındaki hadislerin çokluğunu da 'gelecekte çok saldırıya maruz kalmasıyla' ilişkilendirir. Yani her iki meselede de, Allah Resulü aleyhissalatuvesselam, bu iltifatları 'nesline bir akrebî yakınlık atfettiği için' değil 'soylarından geleceklerin kurbiyetteki gayretleri' için göstermiştir. Yine hatırlayalım: Hz. Ali'nin (r.a.) fazileti ekseninde Bediüzzaman'ın hep atıf yaptığı şey 'velayeti'dir. Velayet aynı zamanda Bediüzzaman'ın kurbiyetle sık sık beraber andığı bir kavramdır. Ancak sahabenin bütününe veya Hulefa-i Raşidin'in ilk üçünün Hz. Ali'ye (r.a.) üstünlüğüne/rüchaniyetine dair bahislerde atıf yaptığı kavram nübüvvetin nuru olur. Nübüvvet ise Bediüzzaman'ın akrebiyet ile beraber andığı bir kavramdır.

Hasılıkelam: Aleyhissalatuvesselamın pâk neslinin kemali kurbiyetindendir. Onlara ayet ve hadislerde yapılan iltifatlar kurbiyetteki gayretlerindendir. Hakikaten de ehl-i beytin içinden çıkan binlerce asfiya ve evliya bu ümmetin kutup yıldızı gibi ışık saçmışlar ve müslümanları istikamete çağırmışlardır. Ancak bu kemal, şianın hata ile savunduğu gibi, akrebiyetleri/seçilmişlikleri üzerinden tanımlanmaz ehl-i sünnete göre. İstikametli olan da budur.

Hele hele sahabe içinde ehl-i beyte ayrı bir alan açıp, 'ehl-i beyt fıkhı' falan deyip, onları daha üst bir sınıfa yerleştirmek ve diğer sahabeyi görmezden gelmek büyük bir hatadır. Şianın büyük bir kısmı ise bu hatayı işlemektedir. Takıyye isimli eserinde Serdar Demirel Hoca bu arızanın sonuçlarına şöyle dikkat çeker: "Şianın İslam tarih tasavvuru ehl-i sünnetin tarih tasavvuruna taban tabana zıttır. Ehl-i sünnet, sahabe neslini İslam'ın en hayırlı altın nesli kabul ederken, şia onları İslam tarihinin en şerli nesli olarak görmektedir. Onları fısk ve günahla, irtidatla itham etmektedir."

Kendisi de bir şii âlimi olan Prof. Dr. Musa el-Musavî ise, Şia ve Şiilik Mücadelesi isimli eserinde, meseleye dair şunları söyler: "Büyük kayboluş asrı olarak bilinen hicrî 4. asra kadar hilafetin İmam Ali'den gasbedildiğine ya da kendisinden gasbedilen ilahî bir hak olduğuna veya Ashab-ı Kiram'ın bu meseleye iştirak ettiklerine vb... fikirlerden eser yoktu. Böylece, belirttiğimiz gibi, Ali'nin hilafete rüchaniyeti fikri, ilahî hilafete ve ilahî emre muhalefet fikrine dönüştürüldü."

İşte, arıza, kurbî üstünlüğün akrebî üstünlük olarak yorumlanmaya başlamasıdır. Atlanılan tehlikeli eşik budur. Nitekim mürşidim, şu kıymetli tesbitiyle, belki en çok buna dikkatimizi çekmektedir: "Demek Âl-i Beytten, vazife-i risaletçe muradı, Sünnet-i Seniyyesidir. Sünnet-i Seniyyeye ittibaı terk eden, hakikî Âl-i Beytten olmadığı gibi, Âl-i Beyte hakikî dost da olamaz." Evet, biz, hakiki ehl-i beyte, kurbiyetleri için her zaman dua ederiz. Ve kendi kurbiyet çabalarımızla da onların (inşaallah) dostu oluruz. Fakat, kesinlikle ve kesinlikle, sünnet-i seniyye ile bağını koparanın ayrıca akrebî bir yakınlığı olduğuna imanımız yoktur. Bir sonraki yazıda da akrebiyet ve kurbiyet meselesinin modern zamanlara bakan bir yönünü ele almaya çalışacağım. Allah, bizi, hayatımızı ve yazdıklarımızı istikametten ayırmasın. Âmin.

Kim Allah'a daha yakın?

"Sahabeler ise, sohbet-i nübüvvetin in'ikâsıyla ve incizâbıyla ve iksiriyle, tarikatteki seyr ü sülûk daire-i azîminin tayyına mecbur değildirler. Bir kademde ve bir sohbette, zâhirden hakikate geçebilirler." Mektubat'tan...

Bugünlerde mürşidimin metinlerinde sıklıkla atıf yaptığı iki kavram üzerine düşünmekteyim. Akrebiyet ve kurbiyet. Daha önce duymamışlar için özet geçeyim: Her ikisi de 'yakınlık' anlamına geliyor. Ancak aralarında derece farkı var. Kenan Demirtaş Hoca'nın gözetiminde hazırlanan Terimler ve Kavramlar Sözlüğü'nde bu farka 'yakın' ve 'daha yakın' ifadeleriyle işaret edilmiş. Fakat elbette mesele salt bu noktada bırakılmamış. Eserde, Risale-i Nur'da geçtiği makamlardan hareketle, adı anılan kavramlaştırmalar arasındaki yedi ayrı nüansa dikkat çekilmiş. Mezkûr izahları bu yazıya dahil etmem (metnin hacmi açısından) mümkün olmadığından, meraklısını cidden emek ürünü o kaynağa havale ederek, bencileyin, 'akrebiyet' ve 'kurbiyet'ten neler anladığımı aktarayım:

Ben, akrebiyeti, en genel anlamda, 'Cenab-ı Hakkın kulunu kendisine şiddetli bir şekilde yakınlaştırması' olarak anlıyorum. Daha özel bir anlamda ise, akrebiyeti, 'Cenab-ı Hakkın nebi kullarına ihsan ettiği bir marifet şekli' olarak yorumluyorum. Biraz daha açayım: İnsanoğlu, Cenab-ı Hakkı bilmeye/araştırmaya meyyal yaratılmıştır, bu doğru. Bunun için gerekli olan yetenek ve meziyetlerle de donatılmıştır, bu da doğru. Ancak bu yetenek ve meziyetlerin, hatta onlara ilaveten sarfettiğimiz say u gayretlerin hakettiği (normalde alabileceği) marifet düzeyi başkadır; Cenab-ı Hakkın, hikmet ve rahmetinin şanı olarak, bazı seçkin kullarına bahşedebileceği marifet düzeyi başkadır. İkincisi 'akrebiyeti' birincisi ise 'kurbiyeti' ifade eder.

Meseleyi akla yaklaştırmak için bir örnek verelim: Her insan, bedensel bir engeli olmadıktan sonra, daha hızlı koşabilmek için alıştırmalar yapabilir ve bu sayede sıradan bir insanın ulaşamayacağı bir hızda koşmayı başarabilir. Ancak bütün bu alıştırmalara rağmen, hiçbir insan, bir geyikle yarışamaz, bir çitayı yenemez, bir at kadar uzun mesafeleri alamaz. Çünkü fiziksel anlamda ona tayin edilen sınırlar içerisinde kalmaya mahkumdur. Gelişmesi yine fıtratının tayin ettiği sınırlar içerisinde bir gelişmedir. Allah, fıtraten geyiğe, çıtaya veya ata insandan daha hızlı koşmasını sağlayabilecek kapasite bağışlamıştır. Bir at, bir çita veya bir geyik, hiçbir idman yapmasa dahi rahatlıkla idmanlı insanı yener. İnsanın say u gayreti bu noktada onun kurtarıcısı olamaz.

İşte Bediüzzaman'ın 'velayet mesleği' ile 'nübüvvet mesleği' arasında çizdiği çizgi yahut 'tasavvuf mesleği' ile 'sahabe mesleği' arasına koyduğu ayraç veyahut 'vehbî' olanla 'kesbî' olan arasında dile getirdiği nüans, ancak bu perspektiften bakmakla anlaşılabilir. Allah'ın akrebiyetiyle yakınlaştığı bir insana/zamana, beşer hiçbir şekilde kurbiyetiyle yetişemez ve ulaşamaz. Çünkü akrebiyet, Allah'ın, marifet ve rıza olarak bir kuluna veya zamana sınıf atlatmasıdır. Bir veli bir nebiden daha fazla namaz kılabilir mi? el-Cevap: Evet, kılabilir. Bir veli bir nebiden daha fazla oruç tutabilir mi? el-Cevap: Evet, tutabilir. Peki, bir veli bir nebiyi o ibadetlerden hasıl olan sevapça veya makamca geçebilir mi? el-Cevap: Geçemez. Çünkü yarışamayacağı bir değerlendirme sistemiyle kıyaslanmaktadır. Bu meselesi Bediüzzaman'ın şu misaliyle izah edelim:

"Mesela, gayet zengin bir zâtın irsiyetinden, evlâtlarının birine yirmi batman gümüş ile dört batman altın veriliyor. Diğerine beş batman gümüş ile beş batman altın veriliyor. Öbürüne de üç batman gümüş ile beş batman altın verilse, elbette âhirdeki ikisi çendan kemiyeten az alıyorlar, fakat keyfiyeten ziyade alıyorlar. İşte, bu misal gibi, Şeyheynin veraset-i nübüvvet ve tesis-i ahkâm-ı risaletinde tecellî eden hakikat-i akrebiyeti İlâhiye altınından hisselerinin az bir fazlalığı, kemâlât-ı şahsiye ve velâyet cevherinden neş'et eden kurbiyet-i İlâhiyenin ve kemâlât-ı velâyetin ve kurbiyetin çoğuna galip gelir. Muvazenede bu noktaları nazara almak gerektir. Yoksa, şahsî şecaati ve ilmi ve velâyeti noktasında birbiriyle muvazene edilse, hakikatin sureti değişir."

Bediüzzaman'ın, özellikle ehl-i sünnet ile şianın ehl-i beyte bakış farkını ortaya koymada, vahiy ile ilhamın derece farkını ifade etmede, sahabe mesleği ile tasavvuf yolunun nüanslarını dile getirmede, ikram ile kerameti ayırmada, ihsan ile kisbi tanımlamada, hatta ve hatta bütün varlığa bakışta 'akrebiyet' ile 'kurbiyeti' iki farklı kemal kategorisi olarak önümüze serdiğini görüyoruz. Yani varlıktaki kemal iki şekilde karşımıza çıkabilir: 1) Bu kişinin say u gayretinin karşılığı olarak Allah'ın ona adetullah kanunları çerçevesinde verdikleri olabilir. 2) Allah'ın bir ihsanı olarak, kişinin say u gayretinden bağımsız, özel bir bağışı olabilir. İkincisi her vukua geldiğinde birincisinin bağlı olduğu düzeni sarsar. Mesnevî-i Nuriye'de ata, kaza ve kader arasında kurduğu ilgi de, bir açıdan, mezkûr ilişkiyi bize fısıldamaktadır: "Evet, yumuşak bir otun damarları katı taşı deldiği gibi, atâ da kazâ kanununun kat'iyetini deler. Kazâ da ok gibi kader kararlarını deler."

Bu iki kavramın içeriğiyle şekillenen mü'minin dünyasında zaman telakkisi, kemal telakkisi, medeniyet telakkisi, insaniyet telakkisi gibi daha birçok telakki bambaşka bir noktaya oturur. Allah'ın akrebiyetiyle yakınlaştığı (burada maddi bir yakınlaşmayı, haşa, kastetmiyoruz) dönemler, diğer dönemlere kıyasla, elbette beşerin pekçok açıdan daha kemalde olduğu devirlerdir. Uzaklaştığı zamanlar ahirzamanlardır. Biz, Efendimiz aleyhissalatuvesselamın yaşadığı asra Asr-ı Saadet diyor ve o devri erişilmez bir zirve olarak görüyorsak, bundandır. Sahabeyi, arkasından gelecek hiçbir nesille kıyaslıyamıyorsak, bundandır. Sünnet-i seniyyeyi, modern zamanın faydasını savunduğu hiçbir âdetin/sistemin erişemeyeceği bir yükseklikte tutuyorsak, bundandır. Akrebî dokunuşların kurbî düzlemi altüst edebildiğini bildiğimiz için, bizim zaman, tarih, medeniyet, varlık, insaniyet, ahlak, kemal algılarımız seküler insandan değişiktir. Ve belki bu yaklaşıma biz gibi sahip olmadıklarından modernist ve ehl-i bid'a fırkaların itikadları bozuluyor. Yalnız 'kesbî' ve 'kurbî' olanın övüldüğü bir düzenin kurbanı oluyorlar.

Bugünlerde 'akrebiyet' ve 'kurbiyet' kavramlarını mü'minin dünyasını başkalaştıran iki kavram olarak tefekkür etmekteyim. Bilmiyorum, ne kadar arzedebildim? İnşaallah, bu iki kavramın ehl-i sünnet ve'l-cemaat ile şianın ehl-i beyte yaklaşımını nasıl değiştirdiği de bir sonraki yazımda ifade etmeye çalışacağım. Tevfik Allah'tandır. Ve hamd yalnızca Ona...