Mirac, Kürtaj ve Algılarımızın Kökeni...

Yazının başlığının gayet garip durduğunun farkındayım. Fakat eğer becerebilirsem birkaç meseleden ve metinden hareketle Risale-i Nur’un mesleğindeki bir nüans üzerine azıcık sarf-ı kelam edeceğim. Hem de dağınık bıraktığım her cümleyi yazının en nihayetinde toplayıp bast edeceğim. Hem başlığın da hakkını vereceğim. Tevfik Allah’tan ve hamd her vakit Allah’a...

31. Söz olan Mirac Risalesi’ni bilirsiniz. Miracın hikmetlerini ve hakikatlerini açıklar. Fakat bu risaleye başlarken Bediüzzaman ilginç bulacağımız bir ihtar yapar ve der ki; “Mirac meselesi, erkân-ı imaniyenin usulünden sonra terettüp eden bir neticedir. Ve erkân-ı imaniyenin nurlarından medet alan bir nurdur. Erkân-ı imaniyeyi kabul etmeyen dinsiz mülhidlere karşı, elbette bizzat ispat edilmez. (...) evvelâ o erkânı ispat etmek lâzım geliyor.”

Yani burada (benim anladığım kadarıyla) bize nasihat verilen Mirac özelinde şudur: Bir meseleyi savunduğunuzda önce muhatabın dünyasına dikkat edin. Eğer onun beyninde yaslanacak kabuller bulamazsanız, iddianızın kabul edilebilir olması mümkün değildir. Ve bizzat bu yüzden (müellifin kendi ifadesiyle) Mirac Risalesi’nin muhatabı bir mülhid değil, vesveseli bir mümindir.

Ben bu küçük ihtarda büyük bir meslek özelliğimizin saklı olduğunu düşünüyorum. Bizim mesleğimiz, hakikatin içinde bir hiyerarşik yapı olduğunu ve ayrıca ispatın da belli bir silsile şeklinde yapılabileceğini kabul eden bir meslektir. Yani empatiktir... Bu ihtarda Bediüzzaman, bir yönüyle talebelerine muhatabın kabul seviyesine göre bir inşa yöntemi öğretmiştir, öğütlemiştir.

Ben, bugünlerde kamuoyunda çok tartışılan “kürtaj” konusunda da böyle bir hiyerarşik yapının takip edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Hatta kürtaj konusunun bu kadar tartışılmasının en büyük müsebbibinin de (tıpkı Mirac Risalesi’nde öğütlendiği gibi) ispattaki hiyerarşik algının gözetilememesinden kaynaklandığını tahmin ediyorum. Zira burada da kürtaj, özgürlüğü birbirinden farklı anlayan iki kesim tarafından çok farklı zeminler üzerinden tartışılıyor. Ve hiçbirinin ürettiği enformasyon, diğerinin kalbine tesir etmiyor. Halbuki karşılıklı zihinlerde yaslanacak noktalar ayarlansa, önce meselenin özüne; yani hürriyet ve sahiplik algımızın kökenlerine inilse bu sorunlar da kalmayacak. Çözüm de pek çabuk olacak. Ama meseleye başından değil, ayağından saldırılıyor.

Bir kere kürtajın yasaklanmasını kalben destekleyen benim gibi insanların kabul etmesi gereken birşey var: Bizim bu kalben desteğimizin muhatabı ancak özgürlüğü ve sahipliği bizim gibi algılayan insanlardır. Yani bedeninin ve kendisinin Allah’ın olduğuna inanan ve hürriyeti Bediüzzaman’ın Münazarat’ta tarif ettiği gibi “şeriatla mukayyed” ve “ne nefsine, ne gayrıya zarar dokundurmayan” şeklinde düşünenlere hitap eder.

Ancak bedenini ve hayatını kendi malı olarak bilen ve yine aynı eserin biraz evvelinde yer alan sualde geçtiği gibi hürriyeti; “insan her ne sefahet ve rezalet işlerse, başkasına zarar vermemek şartıyla birşey denilmez” şeklinde düşünenlere tesirimiz sıfırdır. Onlarla önce hürriyetin ve sahipliğin doğru tanımı üzerine konuşmak lazımdır. ("Benim Bedenim. Benim Kararım!" sloganı bile bu algının zeminin tarife yetiyor.)

Ki Kur’an dahi pek musırrane bir şekilde (6. Söz’de Bediüzzaman’ın da tefsir ettiği) “Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, karşılığında cennet vermek suretiyle satın almıştır!” ayetiyle bu sahiplik algısını kökünden keser atar. Pekçok ayetinde daha bunu vurgular. Malik-i Hakiki’nin kendi olduğunu ilan ile bundan sonra oluşturulacak bütün yargı inşalarının bu algı üzerine temellendirilmesini ister. Bir mümin böyle düşünmelidir. Böyle düşünmezse üzerine şeriat binasını dikilmez, dikilemez. Sürekli “Acaba?”lar ile savrulup durur.

Devr-i Cahiliye’de kadınların ve çocukların dahi babalarının malı sanıldığı ve miras kaldığı bir dönemden (Yaşar Kandemir Hoca, Örneklerle İslam Ahlakı eserinde anlatır bunu) kişinin kendi istemedikçe feda edilemediği bir Saadet döneme geçiş işte böyle yaşanmıştır. Kur’an önce temellerle oynamış ve algı bozukluklarını insanın fıtrat-ı aslisine göre ayarlamıştır.

Bu noktada yine sık sık Hazret-i Peygamberin (ayağına toprak olayım); “Nefsim kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki...” diyerek sahipliğin kimde olduğunu sürekli vurgulaması (ki bu yemin bilindiği kadarıyla Allah Resulü’nün en sık kullandığı yemindir) sahiplik algısının doğru konulmasının İslam’da ne kadar ehemmiyetli olduğunu ilan eder.

Şimdi, buraya kadar söylediklerimizden hareketle diyorum ki: Kürtaj meselesinde önce konuşulması gereken işte bu özgürlük ve sahiplik algısıdır. Bunun ilmî ve felsefî bir zeminde tartışması yapılmadan ve muhatap bu noktada ikna olmadan üzerine bunun dinî savunmasını inşa etmek mümkün değildir. Bizim yaptığımız savunmalar da hep bu zemin üzerinde kaldığından muhatapta etkisiz olmaktadır. Böylesi kanunlarda “medenilere galebe ikna iledir” düsturu unutulmadan tüm ikna zeminleri ve dilleri üretildikten sonra adımlar atılmalıdır. Cebir ile iknanın mümkün olmadığı zamanlardayız. Bu yönüyle 31. Söz’ün ihtarından ve Eski Said'in hürriyet tariflerinden alacağımız daha çok ders vardır.

Risale-i Nur'da sadece Kur'an mı tefsir edilir?

Bir önceki yazımızda Risale-i Nur’un tefsir olduğu noktasında şüphe taşıyanların bu şüpheyi hangi zihnî önyargılardan beslediklerini konuştuk. Üslûpperestlik hastalığımız üzerinden meseleyi irdeledik...

Bu yazıda da (inşaallah) mevzuun bir başka yönünü ele alarak “Risale-i Nur’un tefsir olduğuna neden itiraz ediyorlar?” sorusuna cevap arayacağız. Ancak yine bu yazıda Muhakemat’ta geçen “üslûpperestlik” kavramından çok uzak kalamayacağımızı hemen belirtelim. Bu nedenle bu yazının daha iyi anlaşılması için bir önceki yazımızın da okunmasını istirham etmek mecburiyetindeyiz. Tevfik Allah’tan...

Bilindiği gibi yeni bilgiler, öğrenilmiş tanımların içine oturtularak zihni yerleştirilirler. Hatta yaptıkları çağrışımlar bile o bilgilerin içinde yer alan kelimelerin bizde yaptıkları çağrışımlara denktir. Bu noktada kötü bir sözlük bilgisi, iyi bir bilgiyi dahi kullanılmaz hale getirebilir zihinlerde...

Kelimelere hakikatte sahip olduklarından başka manalar verme, hatibin muhatap üzerindeki etkisini de değiştirir. İyi bir cümle kötü, kötü bir cümle iyi anlaşılabilir. Lügatçe eğitimi (ve kelimelerin kökenlerine ulaşma) bu noktada önemlidir. Hatta bir de okuduğunuz metin veya dinlediğiniz söz kendi içinde terminolojik bir dile sahip ilim dallarına aitse; mesele iki kez çetrefilleşir. Bu sefer aynı ilmin bazı özel kelimelerinin ıstılah manalarını da öğrenmeniz ve kökleriyle karşılaştırmanız gerekir. Bu sayede ancak cümleyi veya bilgiyi doğru anlarsınız. Yoksa pek fena yanılırsınız.

İşte ben tefsir meselesini ele alırken de kafamızdaki bazı tanımlara (belki üslûplara) saplanıp kaldığımızı, onları aşamadığımızdan Risale-i Nur’u bu kalıplara sıkıştıramadığımızı düşünüyorum. Mesela tefsirin tarifi bizzat Diyanet İşleri’nin sitesinde şudur: “Kur'an-ı Kerim'i usûlüne göre açıklamak ve yorumlamak demektir.”[1] Biraz daha araştırma yaptığınızda Ömer Nasuhi Bilmen Hoca’nın Büyük Tefsir Tarihi eserinde şu bilgiye rastlarsınız:

“Bir şeyi iyice açıklamak, keşfetmek anlamında ‘el-Fesr’ masdarından tef’il babında bir kelime. Istılahta beşerî takat oranında, Allah Teala’nın muradına delalet etmesi yönünden Kur’an-ı Kerim’i inceleyen bir ilimdir.”

Şimdi, Risale-i Nur’u sadece tefsirlerin bu tanımları üzerinden ele aldığınızda içeriğiyle biraz onlardan ayrılmaktadır. Zira Risale-i Nur’da sadece Kur’an ayetleri değil; aynı zamanda tekvini ayetler ve hadisler de tefsire tâbi tutulmuştur. Bakınız müellif-i muhterem bu noktadaki düşüncesini farklı eserlerinde nasıl beyan etmiştir:

“Bir hadis-i şerifin, âhir zamanda an’anât-ı İslamiyenin zararına çalışacak diye haber verdiği adam bu olduğunu ef’aliyle göstermesidir. Ben, otuz altı sene evvel o hadisi tefsir etmiştim.” (Emirdağ Lahikası)

Bu ifadede görüldüğü gibi Bediüzzaman, külliyat içinde sadece ayetlerin değil, hadislerin de tefsir edildiğini, yani kelimenin lügattaki köküne gidersek “açıklamak ve keşfetmenin” sadece ayetlere münhasır bırakılmadığını, hadisleri de içine alacak şekilde geniş düşünüldüğünü söylemiştir. Başka bir yerde de Kur’an’ı kainatın tefsiri olarak zikreder: “Üçüncüsü: Kitab-ı âlemin tefsiri ve mahlûkata karşı Allah’ın hücceti olan Kur’ân’dır.” (Mesnevî-i Nuriye)

Yine başka bir yerde kâinatın Kur’an’ı tefsir ettiğini söyler: “Kâinat terkiplerindeki intizam, cereyan-ı ahvaldeki nizam, suretlerdeki gara­bet, nakışlarındaki ziynet, yüksek hikmetler, eşyadaki muhalefet ve mümaselet, câmidattaki muavenet, birbirinden uzak olan şeylerdeki tesanüd, hikmet-i âm­me, inayet-i tâmme, rahmet-i vâsia, rızk-ı âmm, hayatlar, tasarruf, tahvil, tağyir, tan­zim, imkân, hudus, ihtiyaç, zaaf, mevt, cehil, ibadet, tesbihat, daavat ve hâ­ke­zâ, pek çok sıfatlar lisanlarıyla Hâlık-ı Kadîm-i Kadîrin vücub ve vücuduna ve ev­saf-ı kemâliyesine şehadet ettikleri gibi; Esmâ-i Hüsnâyı tilâvet ederek, Ce­nâb-ı Hakka tesbih ve Kur’ân-ı Hakîmi tefsir ve Resul-i Ekremin (a.s.m.) ih­ba­ratını tasdik ediyorlar.”

Görüldüğü gibi Bediüzzaman’ın tefsiri ele alış biçimi sadece Kur’an’ın tefsiri şeklinde değildir. O, ilk olarak Mesnevi-i Nuriye’de beyan ettiği gibi; Kur’an’ı, kainatı ve Hz. Peygamber’in (a.s.m.) sünnetini bir bütün olarak ele almıştır. (Hatta bir yerde buna vicdanı da ekler, başka yerlerde çıkarır.) Ve üçünü bir arada tefsir etmiştir.

Bu noktada elbette yukarıdaki tanımlara göre yapılan tefsirlerden bazı farklılıklar (hem üslûb, hem içerik olarak) içerecektir. Bu noktada kelimeye daha sonradan verilen terminolojik mananın, kelimenin sözlük anlamına engel olmaması ve Risale-i Nur’un bir tefsir eseri olduğunun hakkının verilmesi gerekmektedir. Çünkü hakikaten "açıklayan" ve "keşfedendendir."

Bilindik tefsirlerden bir farkı da işte böyle kainat, Kur’an ve sünneti ayrılmaz bir bütün olarak ele alması, kabul etmesidir. Birbirini tefsir ettiklerini düşünmesidir. Bu yüzden klasik tefsir üslubuna alışık olanlar Risale-i Nur’u yadırgamaktadırlar. Kainat, sünnet ve Kur’an arasında ördüğü kanaviçeyi garip bulmaktadırlar. Fakat bir önceki yazımızda dediğimiz gibi: Kusur eşyada değil, nazardadır. Tefsiri sadece Kur’an ayetlerine münhasır sanmak ve Allah’ın diğer kitaplarını (mesela kâinat kitabını) ve muallimlerini tefsirin dışına atmak üslûpperestlik hatasıdır.



[1] http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/DiniBilgilerDetay.aspx?ID=2242.

Üslûbperestlik ve tefsir algımız üzerine...

Okuyanlarımız anımsayacaktır. Bediüzzaman, Muhakemat’ın Unsuru’l-Belagat kısmında lafızperestliği bir hastalık olarak tarif ettikten sonra hastalıkların sayısını arttırır: “Lafızperestlik nasıl bir hastalıktır; öyle de, suretperestlik ve üslûbperestlik ve teş­bihperestlik ve hayalperestlik ve kafiyeperestlik, şimdi filcümle, ileride if­rat ile, tam bir hastalık ve manayı kendine feda edecek derecede bir maraz olacaktır” der.

İlgili bölüm belagat üzerine olmakla birlikte, Muhakemat’ta topyekûn ilimlerin İslamîleştirilmesi adına çok kıymetli mizanlar olduğunu düşündüğümden meseleyi biraz daha kapsamlı ele almayı öneriyorum. Zikredilen hastalıkların da sadece belagata ait hastalıklar değil, bütün ilim dallarına sirayet etmiş hastalıklar olarak ele almak istiyorum.

İşte bu yazıda da (eğer becerebilirsem) bir nebze bunu vurgulamaya çalışacağım. Üslûbperestliğin yalnızca bir ilim dalına (ki o da bu yazı için tefsirdir) sirayetiyle nasıl ifrat söylemler geliştirildiğini ve bu söylemler eşliğinde nasıl dışlama operasyonları yapıldığını anlatmaya çabalayacağım.

Bilirsiniz, kimi makamlarda Risale-i Nur’un bir tefsir eseri olmadığı bazı bazı dillendirilir. Müellifinin eserlerini tefsir (manevî tefsir) olarak nitelediğini söylediğinizde ise şöyle itiraz ederler: “Ama bakınız, hiç tefsir eserlere benzemiyor. Çok başka bir tarzı var. Ne bir sırayla gidiyor, ne de uzun bir sureyi tam anlatıyor. Sürekli ayetler, hadisler arasında geçiş yapıp duruyor. Böyle nasıl tefsir olur?”

Aslında görüldüğü gibi muhatabın itirazı Risale-i Nur’un Kur’an’ı anlatmadığı yönünde değildir. (Belki o yönüyle beğenmektedir bile...) Onun sorunu daha çok Risale-i Nur’un kafasındaki tefsir üslûbuna uymamasından kaynaklanmaktadır. Yani Fatiha’dan başlayıp Nas’ta biten bir klasik üslûb içinde ayetleri açıklamayışını, hem açıklarken içine farklı bilgiler de katarak lafzî tefsirlerden bu noktada ayrılışını iddialarına geçer akçe görürler.

Fakat bu noktada aslında onların hastalığı tam da Bediüzzaman’ın Muhakemat’ta zikrettiği üslûbperestlik hastalığıdır. Yani bir yola, yönteme, anlatım tarzına saplı kalarak; ondan gayrı yollar, tarzlar geliştirenlere uygulanan bir dışlamadır. İlgili ilim dalına yapılmış bir daraltma harekatıdır bu. Tefsir gibi geniş bir kavramı lafzî tefsir makamına münhasır sanmaktır.

Halbuki bakınız, bu güzeller güzeli pınarın daha başlarında yer alan âlimler tefsirleri nasıl sınıflandırıyorlar: Mesela meşhur âlimlerden İbn-i Kayyim, tefsirleri Bediüzzaman’ın tasnifine benzer bir tarzda, fakat üçe ayırır: 1) Kur’ân’ın lafızlarının açıklamasını esas alan tefsir anlayışı (lafzî tefsir). 2) Kur’ân’ın vermek istediği mesajı esas alan tefsir anlayışı (manevî tefsir). 3. İşarî tefsir.[1]

Yine İmam-ı Gazalî’ye göre de tefsirler ikiye ayrılır: 1) Lafzî tefsir. 2) Manevî tefsir. İmam-ı Gazalî aynı sınıflandırmanın hemen yanında örneklendirmelerle lafzî tefsirlerin Kur’an’daki manaları anlamakta yeterli olmayacağını, bu noktada manevî tefsirlere de muhtaç olunduğunu söyler.[2]

İmam-ı Şafiî ise bu konuyu daha farklı bir perspektifle şöyle detaylandırır: “Hz. Peygamber’in Kur’ân’ı açıklaması iki şekildedir: Birincisi: Kur’ân’ın naslarına yer vererek yapılan açıklama. İkincisi: Kur’ân’da mücmel olarak ifade edilen hususlarda Kur’ân lafızlarına yer vermeksizin Allah’ın muradının ne olduğunu doğrudan aktarmak.”[3]

Yapılan nakillerden de anlaşılacağı üzere tefsir metodolojisi sadece klasik tefsir usulüne, uslûbuna münhasır değildir. Eski imamlar, âlimler tefsir kavramını daha geniş anlamışlar ve öyle de ele almışlardır. Bu noktada Risale-i Nur’un klasik tefsir metoduna uymayışı, onu tefsir ilminden dışlamayı gerektirmez. Aksine bu; ilk çıktığı kaynakta çok geniş akan bir suyun, zorlama metodlarla daraltılması, dar bir kanaldan akıtılmasıdır.

Bu noktada Risale-i Nur’un da sıradışı metodolojisiyle yeniden bu mecrayı genişletmeye çalıştığını söylesek herhalde yalan olmaz. Hasılı; her ilim, gelişmesi sürecinde, Muhakemat’ta Bediüzzaman’ın ikaz ettiği şekilde pekçok hastalığı içinde barındırmaktadır. İşte yukarıda bir örneğini zikrettiğimiz üslûbperestlik de bunlardan birisidir. Tefsiri yalnızca klasik tefsire münhasır sanmak, sananların üslûpperestliğinden başka birşey değildir. Risale-i Nur’un böyle bir algıda kusuru yoktur. Kusur nesnede değil, nazardadır.

(Not: İnşaallah bu konuyu ikinci ve belki üçüncü bir yazıyla daha ele alacağım. Tevfik Allah’tan ve hamd her vakit Allah’a...)



[1] Niyazi Beki’nin Yeni Ümit dergisindeki “Risale-i Nur’un Tefsirdeki Yeri” makalesinden iktibasla: Bkz. Menna, el-Kattan, Mebahis fi Ulumi’l-Kur’an (Beyrut,1412/1991), s. 357-58.
[2] A.G. Makale’den iktibasla: Gazalî, İhya-u Ulumi’d-Dîn (Kahire 1358/1939) 1/300.
[3] A.G. Makale’den iktibasla: Bkz. Eş-Şafii, er-Risale (Thk. A. Muhammed Şâkir, Beyrut, ts), s. 91-92.

İhtiyarlar Risalesi, geriatri ve modern zamanlar...

“Modern hayat ile birlikte hayatın değişmeyen yönü önemini kaybetti. Bu kayıp en ağır yenilgiyi yaşlıların dünyasında gerçekleştirdi. Dünün bilgisi önemsenmediğinde, yaşlıların dünya üzerinde tuttukları alan işgal gibi algılanmaya başlandı.”

Böyle söylüyor Fatma Barbarosoğlu İmaj ve Takva isimli kitabında... Modern zamanlarda ihtiyar olmanın, diğer zamanlara nispeten daha zor olduğunu, çünkü ihtiyarlığı kıymetli kılan şeylerin artık “önemsenmeyen” haline geldiğini belirtiyor.

Ahirzamanı soluklayıp da Fatma Barbarosoğlu’nun bu sözlerine hak vermemek elde değil. Hakikaten her bilginin pek çabuk eskidiği ve yerlerine sürekli yenilerinin üretildiği bu devirde eskiye dair malumatı olanların ayakta kalabilmesi ve dahi kıymetli kalabilmesi çok güç. En nihayetinde gençlerden bulabildikleri tek karşılık (en iyi ihtimalle) “küçümseyici bir şefkat” oluyor.

Dikkat ediniz, mazide olduğu gibi saygı içeren bir şefkat değil bu... İçeriğinde küçümseyicilik var. Zira yaşla gelen bilgelik hayatın çarklarında ezilip kaybolan, kıymet bulmayan bir kavram haline gelmiş. Bildikleri herşey çoktan eskimiş. Bu yönüyle ihtiyarlar da ancak “acınmayı” alabiliyorlar gençlerden. Susup hayatın dışarısına çıkmaları bekleniyor onlardan. Konuşan, görüş bildiren ihtiyar makbul olmuyor. Ahirzaman bizi oraya doğru götürüyor. Belki sürüklüyor...

Bu yönüyle “geriatri” isminde bir bilim dalının 20. yüzyılda ortaya çıkması da tesadüf değil. Geriatri, Prof. Dr. Servet Arıoğul’un ifadesiyle; “65 yaş ve üstü hastaların sağlık sorunları, hastalıkları, sosyal ve fonksiyonel yaşamları, yaşam kaliteleri, koruyucu hekimlik uygulamaları ve toplum yaşlanması ile ilgilenen bilim dalı olup iç hastalıklarının bir yan dalıdır.” Ortaya çıktığı ilk zamanlarda yaşlıların sadece bedensel rahatsızlıklarını incelerken, şimdilerde psikolojik ve sosyal sorunlarını da masaya yatırmakta, onlara da uzun mesailer ayırmaktadır.

Dünya üzerinde ortaya çıkışı 1930-1940’ları bulsa da[1] yaygınlaşması ve sistemleşmesi 1980’leri bulur.[2] Türkiye’de de ilk geriatri bilim dalı ve ünitesi Cerrahpaşa’da 1980’lerde kurulur ancak.[3] Geriatrinin ülkemizde iyice yerleşmesi ise daha da sonradır: “Türk Geriatri Vakfı, 16 Nisan 2001 tarih ve 24360 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan ilan ile kurulmuş ve aynı tarihte faaliyete geçmiştir.”[4] Yani ülkemizin geriatriye katılımı belki Avrupa ülkelerine kıyasla daha sonradan yaşanmıştır. Geriatrinin kurulmasındaki etkenlerden birisinin ülkelerdeki yaş ortalamasının yükselmesi olduğu düşünülürse, Türkiye’nin bu noktada neden Avrupa’dan daha yavaş davrandığı belki anlaşılabilir.

Ancak bütün bunların ötesinde bir yere götürmek istiyorum ben şimdi sizi: 1934 yılına... 1934 yılı Türkiye’de bir âlimin, tarassutlar içinde dünyayla haberleşmesi kesik bir âlimin ihtiyarlık üzerine ilk eserini telif ettiği tarihtir. Bediüzzaman Said Nursî, 1934 yılında İhtiyarlar Risalesi’ni yazdırmaya başlar. Daha sonra da bunu 1944 yılından sonra telif ettiği ilave metinlerle genişletir. Fakat acaba dünyanın başka başka meselelerle meşgul olduğu, II. Dünya Savaşı’nın “Geliyorum!” seslerinin işitildiği bir devirde Bediüzzaman böyle bir eseri neden telif eder? Neden siyasete dair değil de böyle bir konuya yoğunlaşır?

Ben bu noktada Bediüzzaman’ın yine harika bir öngörüyle geleceğin sorunlarına (yahut gelecekte iyice ortaya çıkacak olan sorunlara) Kur’an’ın reçetelerini sunduğunu kanaatindeyim. Daha o zamanlar Avrupa’da yeni yeni teşekkül etmeye başlamış bir bilim dalının psikolojik anlamda büyük yararlar sağlayacak ilk çalışmasını, belki ilk metnini, Anadolu toprakları üzerinde telif etmiştir. Belki ahirzamanın böylesi sıkıntılara gebe olduğunu, (Fatma Barbarosoğlu’nun dillendirdiği şekilde;) yaşlılığın dışlanacak bir hale geleceğini hissetmiştir.

Bir yandan ihtiyarlara nasihatler ederken, diğer taraftan gençlere de onların birer bereket vesilesi olduğunu, hayattan dışlanmalarının yanlış olduğunu aktaran böylesi bir eserin kıymeti, sanıyorum Fatma Barbarosoğlu’nun tespitleri ışığında okunursa daha iyi anlaşılır.

Geriatri üzerine çalışmalar yürütenlerin de, onlardan yıllar önce bu konunun psikolojik ve sosyolojik taraflarına dair bir eser telif etmiş Bediüzzaman’ın metinlerini incelemeleri, ondan destek almaları gerekmez midir? Fakat ne ilginçtir ki, belki bu insanların İhtiyarlar Risalesi’nden bile haberleri yoktur. Evet, Risaleler bu topraklarda yazılmış eserler olmalarına rağmen, hâlâ bu toprakların evlatları tarafından açtıkları çığırların fark edilmesini beklemektedirler...






[1] http://www.akadgeriatri.org/managete/fu_folder/2009-03/html/2009-1-3-125-131.htm
[2] http://www1.gantep.edu.tr/~hastane/?page_id=210
[3] http://www.anadolusaglik.org/haber-detay/1465/1/geriatri-ile-saglikli-bir-yaslilik-gecirmek-mumkun.aspx
[4] http://www.turkgeriatrivakfi.org.tr/

Tekrar tekrar okunası kitaplar...

“Lezzetin bekası, lezzetten daha lezizdir.” Evet, Bediüzzaman’ın bu cümlesi 9. kez okumakla nimetlendirildiğim (öyle düşünüyorum) Şualar’a karşı hissimi tarif etmede en nihayi nokta. Onu okumak, daha doğrusu onları okumak; hiç bitmeyecek bir yolculuğun içinde olmak demek. Çünkü okumakla bitmeyen, yıllandıkça tazelenen güzeller onlar. Şualar’ da öyle, Sözler de öyle, Lem’alar da öyle. Bunu sırf bir cemaatin üyesi olmak, o cemaatin aferinini kazanmak için yazmıyorum. Altı doldurulmamış, kendisine inanılmamış bütün medihlerin canı cehenneme! Ben bu eserleri beni bir başka halete soktukları için seviyorum. İnsan haletine...

Tuhaf mı söylediklerim? Hiç tuhaf gelmesin. Güzel kitaplar genelde bu etkiyi yaparlar. Onlar, hakkında konuşup durduğumuz dünyadan bir çıkış kapısı, bir nefes alma yöntemidir (sıkılanlar için). İlk askerde fark etmiştim bunu. Bir çocuk vardı, uzun dönem askerlik yapan, çok kitap okurdu. Cep telefonu yakalatmaktan ceza almıştı, şafağını uzatmıştı. Eline ne geçse, ne kitap bulsa o kışla ortamında, seste, gürültüde okurdu. Nasıl bu kadar çok okumayı başardığını sorduğumda şöyle demişti: “Abey, bu kitaplar da olmasa ben burada gafayı yerim. Bunları okuyorum da gafam dağılıyor!”

Evet, hakikaten biz bu kitapları okuyoruz da dünyanın keşmekeşinde kafamız dağılıyor, ruhumuz nefes alıyor ve hayalimiz gerçekliğin soğukluğundan, baskısından, cenderesinden bir nebze kurtuluyor. Hele bu kitaplar Risaleler olunca ben bu kurtuluşu daha âli görüyorum. Nasıl ki, ehl-i zikir, zikrullah ile hayattan kendilerini bir nebze koparıyor, transa benzer bir halde başka âlemlere (içlerinde veya dışlarında) yolculuk ediyorlar; sanıyorum biz Nur talebeleri de bu kitapları okumakla ve bunlarla meşgul olmakla hayatın cenderesinden sıyrılıyor, rahatlıyor, nefes alıyoruz. (Müellif yine Şualar’da Risale-i Nur’la meşgul olmanın faydalarını sayarken buna benzer şeyler söylemiyor mu?)

Bizim hakkımızda “Bunlar da hep çiçekten, böcekten bahsediyor!” diyorlar belki. Aldırmıyoruz... Yalnız bu dünya için yaratılmadığımızın farkındayız çünkü. Ondayken bile ötesine yollar kolluyoruz.

Külliyat benim için bu demek, Şualar bunun bir parçası. Ancak Şualar, İkinci Şua gibi ağır bir bahisle başlayıp sonra Yedinci Şua’ya giderken bu yolculuğu taçlandırıp en nihayet Meyve Risalesi’yle bizi tekrar hayatın içine çekiyor oluşuyla manidar. Eserin bütününe baktığınızda sanki bir bütün değilmiş gibi. Biraz oradan, biraz buradan, biraz mektuplardan, biraz savunmalardan... Öyle derlenmiş, toplanmış, herşeyden bir miktar katılmış birşey. Karışık bir yemek.

Fakat onları aşıp bütün bu yazılanların aynı insanın kaleminden çıktığını düşündüğünüzde o insanın nasıl bir dünyaya sahip olduğunu tefekkür etmekle sizi heyecanlandırıyor. Bir yandan mahkemelerle, zindanlarla cebelleşmekte; diğer yandan ancak büyük bir iç huzuru yakalamış birisinin yazabileceğini düşündüğüm çok ağır ve derin metinleri hazırlayabilmekte... Nerede o huzur, nerede Eski Said’in ve Yeni Said’in hayatı? Bunlarla meşgulken onları nasıl yazıyor? Onları öyle yazarken bunlarla nasıl meşgul oluyor? Şualar bu yönüyle Yeni Said’in iki kanadının şahidi. Bir yanda İkinci Şua var, diğer yanda Meyve Risalesi...

Belki biz de böyle yaşamalıyız, ama beceremiyoruz. Hayat bizi öyle sarıyor ki; hayatımız gündemden ibaret oluyor. Halbuki böyle şeylerin yazıldığı, düşünüldüğü “kurtarılmış zamanlarımız” da olmalı. Hayat sadece bize sunulanla meşgul olduğumuz bir dilimden ibaret olmamalı. Bir pasta gibi farklı meşgalelerle kuşattığımız dilim dilim birşey olmalı. Bence Bediüzzaman’ın Şualar’ında böyle bir ders var. Bir yanda başka bir Said, bir yanda bambaşka bir Said var. Ne yazayım ki, ben şimdi bu kitap hakkında? 9 kez okudum, ama sanki hiç okumadım. Öyle birşey... Nasıl yazayım? Her okuyuşumda ilkmiş gibi geliyor.

Farklı bir 1 Mayıs yazısı

İzm’leri dinlerden ayıran en büyük fark kanaatimce; dinlerin bütün sınıflara, izm’lerin ise sadece bir veya birkaç sınıfa saadet vadediyor oluşudur. Yani izm’ler, bizzat yolculuğuna başlarken bir sınıfı hedefler. Onun amaçlarına hizmet eder. Ama dinler, sadece bir sınıfın değil, bütün sınıfların saadetini hedeflemiştir. Bu yüzden mesajlarının da daha geniş kesimlere etkili olması beklenir.

Bu noktada feminizmi kadınlara, sosyalizmi fakir halk kitlelerine (özellikle işçi sınıfına), hedonizmi hayattan lezzet almaya müsait olanlara (özellikle gençlere) entegre olmuş, hedef almış izm’ler olarak örneklendirebiliriz. (Şualar’da Bediüzzaman’ın; “Ben Rusya’da esirken, en evvel bolşevizmin fırtınası hapishanelerden başladığı gibi, Fransız İhtilâl-i Kebîri dahi en evvel hapishanelerden ve tarihlerde serseri namıyla yad edilen mahpuslardan çıkmasına binaen, biz Nur şakirtleri, hem Eskişehir, hem Denizli, hem burada mümkün oldukça mahpusların ıslahına çalıştık” demesi ne kadar manidardır.) İzm’lerin bu noktada yaptığı daha çok ezildiğini düşündüğü bir sınıfı galeyana getirmekle diğerlerini (diğer sınıfları) kendine boyun eğdirmektir. Bu yüzden tüm dünyaya saadet vadedemezler. Çünkü bütün dünya tek bir sınıftan ibaret değildir. Tek sınıf haline gelmesi de fıtraten mümkün değildir.

Yine bu noktada Bediüzzaman’ın Lemaat’ta geçen; “Lâkin saadet odur: Külle ola saadet. Lâakal ekseriyete olsa medar-ı necat. Nev-i beşere rahmet nâzil olan şu Kur’ân, ancak kabul ediyor bir tarz-ı medeniyet: Umuma, ya eksere verirse bir saadet...” cümleleri ayrıca manidar görünüyor bana. Kur’an’ın medeniyet inşasının nasıl bir farkındalık ve geniş ufukluluk içerdiğini gösteriyor. Bütün sınıfları kapsayan bir mutluluk programının Kur’an’ın ana hedefini oluşturduğunu beyan ediyor.

Bence bu yönüyle İhtiyarlar Risalesi, Hastalar Risalesi, Gençlik Rehberi, Hanımlar Rehberi gibi eserler de bunun ispatı sayılabilir. (Şimdi bunlara Tasavvuf, Aile, Taziye gibi değişik konu başlıkları altındaki derlemeler de dahil oldu.) Bediüzzaman’ın bu kadar farklı dallar hakkında eserler telif etmesi, aslında onun biraz da Kur’an’ın bu kapsamlılığını ortaya koyma çabası bence. Bediüzzaman, bunu göstermek, ispat etmek, insanları buna uyandırmak istiyor.

Hatta bu noktada Dokuzuncu Şua çok kıymetli Mukaddime’siyle bunun ispatı gibi... Orada da ahirete imanın toplumun bütün sınıflarına verdiği mutluluğu, sağladığı kazançları zikretmekle İslam’ın kapsamlılığına işaret ediyor Bediüzzaman. Çok boyutluluk ve çok sınıflılığına dikkat çekiyor.

Şimdi böyle eserler eşliğinde ufkumuzu şöyle bir mizana koyup tartma zamanı. Nasıl bir saadet düşlüyoruz? Sadece bir milletin, sadece toplumun bir kesiminin, bir coğrafyanın insanlarının veya sadece bir dinin tâbilerinin mutlu olabileceği bir gelecek mi hayalimiz? Yoksa tüm dünyayı birden mutlu etmeyi mi planlıyoruz?

Bence Kur’an’ın bize yaşatmayı düşündüğü saadet bizim hayallerimiz kadar kısır değil. Ensar Nişancı’nın bir semineri esnasında dediği gibi; “İslam medeniyetinin yükselişi için Batı’nın çökmesine gerek yok. Beraber de yükselebiliriz.”

Evet, belki de... Neden bir başkasının felaketi üzerine kendi saadetimizi bina edelim ki? Bu da nihayetinde bir kısır görüşlülük. Ben şimdi geleceğin hep beraber omuzlarımızda yükseleceğini düşünüyorum. En gür ses, bizim sesimiz olsa da. Diğer seslerin kısılmasına gerek yok. Hem bunun olmasını düşlemeye de gerek yok. 1 Mayıs da kutlanacaksa, bu kafayla kutlanmalı. Yalnız bir sınıfın mutluluğuna endeksli hayaller mutsuz kalmaya mahkûm...

İhtiyarlar Risalesi ve Hz. Zekeriya (a.s.)

“Kâf hâ yâ ayn sâd. Bu âyetler, kulu Zekeriya’ya Rabbinin rahmetini zikirdir. Hani o Rabbine gizlice niyaz ederek demişti ki: Ey Rabbim, artık benim kemiklerim yıprandı, başım ihtiyarlıkla tutuşup saçlarım aklandı. Sana ettiğim dualarımda da, ey Rabbim, ben hiç mahrum kalmadım.” Meryem Sûresi, 19:1-4.

Bu yazı çok başarılı bir yazı olmayabilir. Nihayetinde sadece hissettiğim birşeyi sizlere aktarmaya çalışacağım. En doğrusunu elbette Allah bilir. Fakat yine de enaniyetimizi atmaya çalıştığımız havuza malumatımızı da atıp orada bir marifet denizi oluşturmak; herkesin kendi buzundan vazgeçip bir havuz sahibi olmasına çalışmak mesleğimiz iktizası. Bu site de bir açıdan bunun vesilesi. Ben de mesleğimizin iktiza ettiği bu şeye cüret etmek istiyorum cirmimce...

Talebeliğin şiarı talep etmek. Talep etmenin şiarı sual ile istemek. Ben de sual ile pekçok defalar Risale-i Nur’un ve Kur’an’ın kapılarını döverim. Bir Nur talebesine en sıradan gelen şeyleri bile “Nedendir, niyedir?” diye sual ederim.

Mesela şu yukarıdaki ayetler... Ben İhtiyarlar Lem’asının neden bu ayetlerle başladığını hep merak etmişimdir. Nihayetinde bu ayet sadece “Kulu Zekeriya’ya Rabbinin rahmetini zikirdir.” O zikrin bütün bir İhtiyarlar Lem’asını özünden tereşşuh ettirecek ne sırrı vardır ki? Hem nasıl olabilir ki?Hem olabilir ki?

Böyle böyle düşünürken bir gün ayetlerin içerisinde yer alan bazı zıtlıklar (af buyurun, birazdan bunu izah edeceğim) dikkatimi çekti. Sanıyorum işte bu an, sual ile talep etmekte olan Nur talebesinin marifet hediyesine uğrama anıydı. Dedi ki, aklımın sesi bana orada: “Yahu şu istenenene bak, bir de verilene bak. Bir de ayetlerin sonundaki şükre bak. İstenen, verilen ve şükredilen birbirinden farklı şeyler çağrıştırmıyor mu?”

Ben de bu gözle baktım, gördüm ki; hakikaten ayetin içinde istenen ve verilen ekseninde zahirde bir farklılık var: Hz. Zekeriya’da her kul gibi Allah’a her daim dualar ediyor. Hatta diyor ki; “Sana ettiğim dualarımda ey Rabbim, ben hiç mahrum kalmadım.” Dualarının geri dönmediğini kendisi beyan ediyor. Fakat bakıyorsunuz, giderek yaşlanıyor Hz. Zekeriya. “Benim kemiklerim yıprandı, başım ihtiyarlıkla tutuşup saçlarım aklandı” diyor.

Peki, bir insan en çok ne için dua eder? Daha mutlu, daha güçlü, daha sıhhatli olmak için değil mi? Ama onlar için dua ediyorsa ve dualar geri dönmüyorsa, hatta buna şükrediyorsa; Hz. Zekeriya (a.s.) neden yaşlanıyor? Yaşlanması, dualarının kabul edilmediğine delil değil mi?

Öyle ya, yaşlanmak aynı zamanda bu duaların tersi cevaplar alması, geri dönmesi demek. Yani sıhhat isterken hastalığa, afiyet isterken ihtiyarlığa uğramak demek. Ama bakınız zikredilen ayet-i kerimeler şöyle başlıyor: “Bu ayetler, kulu Zekeriya’ya Rabbinin rahmetini zikirdir.”

Kanaatimce Bediüzzaman’a İhtiyarlar Risalesi’nin ilhamını veren sır da bu sırdır. Yani dua dua istenen afiyetin, sıhhatin nasıl ve neden ihtiyarlıkla karşılık bulduğu ve neden bunun bir rahmet olarak zikredildiğidir. Eğer bu bir zikr-i rahmetse, o vakit o ihtiyarlığın içinde Hz. Zekeriya’nın da (ayetlerde anlatıldığı gibi) şükrettiği azim sırlar vardır. Kaybediş görünen bir kazanç vardır. Gerilemek gibi algılanan bir ilerleyiş vardır.

Ve evet, zahirde dualar kabul edilmemiş gibi dursa da perde arkasında bahşedilmiş rahmetler vardır. O yüzden ihtiyarlık bir zikr-i rahmettir. Ve o yüzden Hz. Zekeriya (a.s.) ihtiyarlığını andıktan sonra musırrane böyle demiştir: “Sana ettiğim dualarımda da, ey Rabbim, ben hiç mahrum kalmadım.”

Evet, Hz. Zekeriya (a.s.) bu gerçeği haykırıyor ayet-i kerimeler içinde. “Ben dua ettim, afiyet istedim. İhtiyarlamakla bu dualardan mahrum kalmadım” diyor. Bediüzzaman’da İhtiyarlar Risalesi isimli güzide eserinde işte bu dualardan neden mahrum olmadığının sırrını izah ediyor. Yaşlılıktaki güzel yanları ve gizli ikramları anlatarak ayet-i kerimeye bir kez daha iman etmemizi ve gizli sırlarını bilmemizi sağlıyor. Ne diyelim, berhudar ol Üstadım. Sayende bir sırra daha uyandık...