Allah'ın ibadete ihtiyacı mı var?

Kızlar yine fena değil. Elhamdülillah. Fakat erkek yeğenlerimin tamamı yarım mideli. Hatta çoğu zaman beslenmeleri için zorlanmaları gerekiyor. Yani annelerinin şevkinin bittiği yerde babalarının cebri başlıyor. Yapacak birşey yok. Aile olmak biraz böyle. Geçenlerde Hamza Enes olanı beni birşeyler atıştırırken gördü. İzledi. İzledi. İzledi. Sonra şöyle buyurdu: "Amca, öyle iştahlı yiyorsun ki, benim bile yiyesim geliyor!" Öhöm! Ancak beyzademi tanıyanların takdir edeceği üzere büyük bir iltifattır bu. Evet. Tıpkı bir kaplumbağanın tavşana bakıp "Öyle güzel koşuyorsun ki benim de koşasım geliyor!" demesi gibi birşeydir. Ne yalan söyleyeyim muhterem kârilerim. Uzun zamandan beri böyle gururlanmamıştım. (En azından göbeğim çıktığından beri.) 'Maşaallah' çektim kendime. Fazla varsa sizden de alırım bir dal. Sigara değil canım. Maşaallah.

Allah hepimize sağlık versin. Huzur versin. İman versin. Âmin. İştah bunların derkenarı. Tek başına varolabilen birşey değildir o. Asgarî bir mutluluk düzeyi de ister. İlla zengin olmak bağlamında söylemiyorum. İnsan kuru ekmeği bile iştahla yiyebilir. Ondan yağlı köfteden fazla lezzet alabilir. Ramazan'da yaşıyoruz. Bir bardak suyu bile nasıl özlüyoruz. Asıl önemli olan kafa-beden-gönül sağlığıdır. Bu üçünün sağlığı yerinde olursa insan taşı sıksa bile mutluluk çıkarır.

'Mutluluk' dedim de aklıma geldi. Yeğenimle diyaloğumuzun devamı da var. İlgili olduğunu görünce, fırsat bu fırsat, tabağın kromunu kazır kertede bir gayretle dibindekileri süpürmemin hikmetini şöyle açıkladım: "Allah mutlu olsun istiyorum!" Aslında 'mutluluk' ifadesi Cenab-ı Hak için kullanılmaya çok uygun değil. Belki Bediüzzaman'ın şuunat bahsinde dediği gibi 'memnuniyet-i münezzehe' diye tabir etmeli. Yani kusurlardan tenzih etmeli. Yahut da en genel şekliyle "Allah razı olsun istiyorum!" denmeliydi. Fakat mutluluk kelimesini kullanarak yeğenimin dikkatini çekmeye çalıştım. Başarılı da oldum zannederim. Zira muhabbetimiz şöyle devam etti:

"Sen böyle yeyince Allah mutlu mu oluyor?"

"Elbette. Şöyle düşün: Okuldan eve geliyorsun. 'Açım!' diyorsun. Annen de sevdiğin yemeklerden yapıyor. Sen de iştahla yiyorsun. (Aynı benim yaptığım gibi.) Annen mutlu olmaz mı? Bir de aksini düşün: Annen özene bezene nice yemekler yapmış. Sen de şöyle bir bakıp hemen sofradan kalkıyorsun. Veya kenarından azıcık kaşıklayıp yüzünü asıyorsun. Veyahut da tabağın birazını yiyerek gerisini bırakıyorsun. Bunlar anneni mutsuz etmez mi?"

"Eder tabii."

"Hatta yemeği beğenip yesen bile 'Eline sağlık!' demediğinde bu anneni üzebilir. İşte biz bu yüzden yemeğin dibini sünnetlemeyi ibadet sayıyoruz. 'Bismillah' diyerek başlıyoruz. 'Elhamdülillah' diyerek kalkıyoruz. Başlarken de Ondan geldiğini hatırlıyor/hatırlatıyoruz, biterken de Ondan geldiğini anımsıyor/anımsatıyoruz. Böylece teşekkür etmiş oluyoruz."

Yeğenimle diyaloğumuz bu şekil. Fakat sonra düşündüm: Aslında tebessüm etmenin bile böylesi bir yanı var. Yani yaşarken mütebessim olmak, eğer niyet Allah'ın rızası olursa, gündelik hayatı ibadete çevirebilir. Zira bu da bir memnuniyet ifadesidir. Her an söylenen "Eline sağlık!" cümlesi gibidir. Sadece başkalarına değil kendisine de bir bağışta bulunur insan böylece. Bir sadaka verir. Hem içine bir pozitif enerji yayar hem de dışına. Memnuniyet paylaşıldıkça çoğalır.

Çocuklarımıza teşekkür etmeyi ahlak olarak aşılamak istiyoruz. Kendileri için yapılmış fedakârlıklara teşekkür etmelerini öğretmeye gayret ediyoruz. Bu öğretiş teşekküre muhtaç olduğumuz için değildir. Bir anne çocuğu teşekkür etmese de annelik eder. Fakat şunu da bilir: İnsaniyete yakışır kemale sahip olmak teşekkürle ilgilidir. Teşekkürü bilmeyen insan yarım kalır. Sevilmez. Tıpkı özür nedir bilmeyenlerin sevilmeyişi gibi. Yani 'tevbe' nasıl fıtrîdir. Yaratılışımızda vardır. Bizi tamamlar. 'Teşekkür' de öyledir. Onsuz da eksik kalırız. Yara alırız. Belki biraz da bu yüzden Aleyhissalatuvesselam buyurur: "İnsanlara teşekkür etmeyen Allah'a da şükretmez.”

'Teşekkür' diyoruz ama belki teşekkür sadece bir tezahür. Yahut da tezahürlerden birisi. Asıl gerisinde bir memnuniyet, bir farkediş, bir takdir, belki de bir minnet hissi yatıyor. Yani teşekkür eden insan kendisine edilen iyiliğin farkına vardığını gösteriyor. Bu farkındalığın şiddetine göre ahlaktaki karşılığı da değişiyor. Bazen minnet oluyor. Bazen hürmet oluyor. Bazen vefa duyuyor. Bazen aşka varıyor. Bazen de bu teşekkür bir ömür ruhunda asılı kalıyor. Ne zaman hatırına gelse "Ne güzel insandı!" deyu sevgisini yolluyor. Tıpkı babasıyla yaşayan bir oğul gibi.

Ve biz asla şöyle birşey demiyoruz: "Rahmetli, ne vefalı insandı, bir kere bile uğramadı!" Veya söylemiyoruz: "Ahmed, çok saygılı bir çocuktur, bir Allah'ın selamını dahi vermez." Veyahut hiç ağzımızdan çıkmıyor: "Ona o kadar iyilik borçluyum ki hiç yardımına koşmam!" Bunlar belki ancak bir ironi olarak, ilk cümlede altı çizilenin aslında ne kadar hakikatsiz olduğunu ifade etmek için, dilimizden dökülebiliyor. Yani, eylemsizlikle sıfatlar ispat edilmiyor, ancak yanlışlanıyor.

Tam da bu noktada mürşidimin "Cenab-ı Hakkın bizim ibadetimize ne ihtiyacı var?" sorusuna verdiği cevap hatırımıza gelmeli işte: "Cenab-ı Hak, senin ibadetine, belki hiçbir şeye muhtaç değil. Fakat sen ibadete muhtaçsın. Mânen hastasın. (...) Acaba bir hasta, o hastalık hakkında şefkatli bir hekimin ona nâfi ilâçları içirmek hususunda ettiği ısrara mukabil, hekime dese: 'Senin ne ihtiyacın var, bana böyle ısrar ediyorsun?' Ne kadar mânâsız olduğunu anlarsın."

Bunun şu yüzden hatırımıza gelmesini istiyorum: Biz, yukarıda zikrettiğim şekilde, çocuğumuzun teşekkür etme yeteneğine/ihtiyacına sahip olmasını onun kemalinin bir parçası olarak takdir edebiliyoruz. (Bunu ateist ebeveynler bile takdir edebiliyor.) Fakat gelgelelim: İbadet etmenin insanda ne türden bir fonksiyon gördüğünü bir türlü göremiyoruz. Evet. İbadet de bir teşekkürdür. Ve her teşekkür gibi bir ihtiyaçtır. Fıtratımızın parçasıdır. Onsuz eksik kaldığımızdır. Yara aldığımızdır. İnsan nasıl 'teşekkür etme yeteneği' gelişmezse odunlaşır. Ve çevresindekiler onun hamlığından, bencilliğinden, ilgisizliğinden, dikkatsizliğinden veya hissizliğinden sıkça dem vurmaya başlar. Aynen öyle de: İbadetsizlik de bu şekilde odunlaştırır. Varlığa karşı ilgisizleştirir. Farkında olunsun-olunmasın. Hamlaştırır. Bencilleştirir. Hissizleştirir.

Teşekkür etme ihtiyacı/yeteneği bizi nasıl etkileşimlerimize karşı duyarlı hale getiriyorsa ibadetler de aynı şekilde bizi şahitliklerimize karşı duyarlı hale getiriyor. Nankörlüğümüzü alıyor. Teşekkürsüzlük nasıl iyiliklerin önemsenmediğine bir ima içeriyorsa ibadetsizlik de böylesi bir ima içeriyor. Tabir-i caizse: "Siz teşekkür, takdir, tefekkür vs. etmeye değmezsiniz!" mesajı taşıyor. Dikkat edin: Eşler arasında 'değer görmeme' tartışmaları en çok bu minvalde yaşanıyor. Marifetin iltifata tâbi oluşu kainatın her yerinde işleyen bir kanun gibi kulluğumuza çağrışımlar gönderiyor. Her yerdeki geçerliliğiyle buradaki geçerliliğini de hissettiyor. Belki biraz da bu yüzden Bediüzzaman diyor: "Mevcudatın kemalleri Sânie müteveccih yüzlerinde tesbih ve ibadetle tezahür eder. İbadeti terk eden mevcudatın ibadetini görmez ve göremez. Belki de inkâr eder."

Şöyle toparlamaya çalışayım: Ahlak iliklere kadar işlemiş bir alışkanlıktır. Alışkanlıkların en şiddetlisidir. Duyarlılık da bu nedenle bir alışkanlık işidir. Alışkanlıklarsa ancak düzenli tâlimler sayesinde ayakta dururlar. Ruhumuzu duyarlılığa alıştırmak istiyorsak teşekküre de alıştırmalıyız. Kula bakan yönü teşekkürdür. Allah'a bakan yönü şükürdür. Başta namaz olmak üzere ibadetlerdir. Biz ibadet ederek Allah'a bir bağışta bulunmuyoruz. Hâşâ. Onun hiçbirşeye ihtiyacı yok. Bilakis: Kendimizi odunlaşmaktan korumaya çalışıyoruz. Duyarsızlaşmaktan korumaya çalışıyoruz. Kalp ölümünü engellemeye gayret ediyoruz. Çünkü biliyoruz: Odunun yeri ateştir. Yeşerenin yeri cennettir. Üzerimize yağan yağmura, bakan güneşe, ısıtan toprağa bir tebessüm etmemiz gerek. Yoksa "Bu cansızdır!" deyu cehenneme atarlar. Allah saklasın.

Peygamber kapısını çiçeksiz bırakmak

Farklılık kendisini istisnalarla okutur. Yahut da şöyle demeli: Farklılıklar istikrarlı istisnalardır. Genele göre istisna durmaları mühim değildir. Kendilerini kuşanan bireyde kaide seviyesine çıkmışlardır. Bir sınıf dolusu yeni talebe içinde birisinin birkaç noktaya ahenkle dokunması müzik sınıfındaki bir farklılıktan haber vermez bize. Hoş bir sıradışılıktır o kadar. Bir an şenlenir geçeriz. Ama bu ahengi, yani sınıfın geneline göre istisna duruşunu, devam ettirirse farklı olduğunu anlarız. Ya zaten biliyordur yahut da yeteneklidir. Her şekilde kesinlikle farklıdır.

Genelin müzik konusundaki cehaletini bir kaide olarak görürseniz bu arkadaş size istisna görünür. Ancak birebir ona yöneldiğinizde, eğer eylediği şey onda da bir istisna değilse, sırrı kaideliğe yaklaşır. İstisnaların kaideyi bozmadığı doğrudur. Ancak neyin kaide olduğuna da istikrar karar verir. Bu demde en çok karıştırılan belki de 'genel olmayan' ile 'istisna'nın aynı şey sanılmasıdır. Halbuki birşeyin genel olmaması her zaman onun istisna olduğu anlamına gelmez. Sıradışılık kaide de olabilir. Suyun katılaşırken hacimlenmesi diğer sıvılara göre istisna durabilir. Ancak suyun kendisine sarf-ı nazar edildiğinde bu onun kaidesidir.

Yoldan geçerken çiçek veren birisinin size sevgisi bir kaide midir? Sizden başkalarına da veriyorsa değildir. Size özel bir yöneliş yoktur. Fakat her sabah kapınıza çiçek bırakan birisinin sevgisini bu kadar kolay yabana atamazsınız. Size karşı ortaya koyduğu istisna, yani kapınızı diğer kapılardan ayırışı, onlara yapmadığı birşeyi size yapışı, üstelik bunu bir kere değil her kere yapışı, sevgisinin sairlere göre daha üst bir seviyede olduğunu gösterir. Belki de bu kişi size âşıktır. Yani herhalde âşıktır.

Bazen de yaptığınız hatayı başka kim yapsa çok öfkelenecek birisinin size karşı alttan alması bir istisna olarak görünür. Her defasında böyle yapıyorsa size özel başka türlü hislenişlerin de o kişide varolduğunu gösterir. Nihayetinde özel oluşunuzun bir ifadesi de kaideleşen istisnalara muhatap olmanızdır. İnsan böyle kaide bozar istisnalara muhatap olduğunda daha Ehadî bir tecellinin hayatına dahlolduğunu hisseder. Birey olarak ayrı tutulduğunun ayrımına varır. Kendisi de herhangi birisine böyle bir farkındalık yaşatmak isterse aynısını yapar.

Efendim, "Şimdi bu çocuk gev gev ne geveliyor?" diye soracak olursanız, ki hakkınızdır, oraya geleyim. Mürşidim 'peygamber mucizelerinin hikmeti' sadedinde diyor ki: "Nasıl ki, sen, bir padişahın meclisinde ve daire-i nazarında desen ki: 'Padişah beni filan işe memur etmiş.' Senden o dâvâya bir delil istenilse, padişah 'Evet' dese, nasıl seni tasdik eder. Öyle de, âdetini ve vaziyetini senin iltimasınla değiştirirse, 'Evet' sözünden daha kat'î, daha sağlam, senin davanı tasdik eder." İşte ben de gevelemelerimle bu hakikatin altını kazmaya çalışıyorum.

Peygamberlerin mucizeleri olmalıydı. Çünkü özel olduklarının en açık ifadesi böyle olurdu. İnsanlığın gözleri önünde mazhar oldukları istisnalar, bu istisnaların istikrarı, diğerleri gibi olmadıklarını hepimize gösterdi. Elbette hayatlarının genelinde tıpkı birer insan gibi yaşadılar. Çünkü insanlara imamdılar. Beşerden olmayan beşere rehber olamazdı. Fıtratlarına aşina yollar açamazdı. İrşadlarda bulunamazdı.

Ancak bir de nübüvvetleri itibariyle 'sıradanlıklar içinde kaybolmamaları' gerekiyordu. Herhangibiri değildiler. Herkesleşmemeliydiler. Yani ayrıca sevildiklerine inanabilmemiz için kapılarına her sabah çiçek bırakılmalıydı. Asâlarını attıklarında yılan olmalıydı. Dualarıyla ölüler dirilebilmeliydi. Nur parmakları ayı ikiye yarmalıydı. Evet, arkadaşım, şimdi anlıyor musun mucizeleri inkâr edenlere neden kızıyorum? Doğru. Aynen. Onlar peygamberlerin kapısını çiçeksiz bırakıyorlar. Nübüvvet kapısı çiçeksiz kalırsa ne olur peki? Elbette diğerlerinden ayrılmaz olur. Şaşırırız. Uğramak istediğimizde bulamayız. Herkesleştiririz. Sakın çiçek düşmanlarının da arzusu bu olmasın!

Yoksunluk da bir farkındalıktır

Klavyeyi tıklatmaya başladığımda akıp gider cümleler. Ki genelde o cümleler akıp giderken oturmuş olurum bilgisayarın başına. Sayfalar açarım boşa akmasın diye. Bu nedenle benim için yazmak, bir açıdan, akıntının tersine yüzen balıkları yakalamak gibidir. Fakat bugünlerde öyle değil. Bugünlerde akıntının tersine yüzen balık yok. Balıkçı gergin. Yeni birşey mi bu? Değil. Bazen, hesap etsem belki periyotlar içinde, oluyor bu. Böyle zamanlarda farkediyorum: Allah istemese, yani musluğu açmasa veya sürüyü salmasa içimde bir yerlerde, ben kendim balık yaratabilecek güçte değilim. Zaten hiç olmadım. Ne diyor Gabor Mate 'Vücudunuz Hayır Diyorsa'da: "Reçeteler dışarıdan gelir, dönüşüm ise içeride yaşanır." Bunun reçetesi yok fakat dönüşümü var. Bal gibi. Ne olduğunu biliyorum. Nasıl olduğunu bilmiyorum. Tatsam tanırım. Yapsam yapamam.

Yeknesaklık, bir yönüyle, şirk fikrinin ortaya çıktığı cerbezeye müsait bir yerdir. Birşey tam bir düzenlilik içinde oluyorsa, orada, Allah'ı ve isimlerini görmezden gelmeye başlayabilirsiniz. (Bu tehlike yakındır.) Tekdüzelik dikkati failden alıkoyar. Ama onun gerçekleşmesi (sizce) bir gelişgüzelliğe sahip olduğunda, yani kaideleri sıradanlığı sarstığında (matematikselliğini okuyamaz olduğunuzda), hapı yutarsınız. (Ne güzel bir haptır o!) İşte o zaman içinizde bir yer "Bir Allah olmalı!" diye bağırmaya başlar. "Ben elimde-aklımda tutamıyorum, gidiyorlar, Rahman ve Rahim olan biri ilminde ve kudretinde tutmalı! Güzellikler boşa akmamalı!"

Latife-i Rabbaniye denilen şey bu mu? İhtimallerden ve o ihtimallerin gönlüne yüklediği sıkletten korkan bir yer. Latif olanı, hep olanı, ilmiyle ve kudretiyle her yerde hazır ve nazır olanı hisseden latife. Bir duyu, bir his, bir eksik parça, ama onsuz eksikliğinin de şuurunda olan bir parça. Hepimizin içinde düştüğü o tanımsız boşluk. Yalnız korku değildir insanları Allah'a çağıran kanaatimce. İhtimallerin heybetidir. Olanlardaki cemal kadar olabileceklerdeki celaldir. Demem o ki: Bu açıdan baktığında, perde arkasını görememek, perdenin önündeki mesajı daha güçlü kılıyor. Fakat perde yalnız bundan ibaret değil. Bir de tehlikelisi var.

İşte yeknesaklık, herşeyin matematiksel bir düzende işlemesi, güneşin her sabah doğması ve her akşam batması, bizi, bir yanıyla Allah'a yaklaştıran, bir yanıyla da Allah'tan uzaklaştıran şeyler bunlar. Alındınız mı bu sözüme? Alınmalısınız, evet. Çünkü bunu yeknesak olana yitirdiğiniz hayret yapıyor. Düzen, faili daha şiddetli göstermesi gereken bir ayna iken, salt kendisine edilen hasr-ı nazarla şeffafiyetini yitiriyor. Perde oluyor. Hayret edilesi olanı sadece 'sıradışı olan' olarak tayin ettiğimiz günden beri 'sıradan' perdeli. Hiç sordun mu kendine: Kur'an neden arıdan, sinekten, taştan, inekten, aydan, güneşten bahsediyor? Neden sana karadeliklerin, Bermuda şeytan üçgeninin veya iki başlı yılanların haberleriyle gelmiyor? Çünkü hastasın arkadaşım. Harika olanı sıradanlaştırmakla hastasın. Tedavi olman lazım.

Kur'an da sana sırlı bir şekilde bu hatanı hatırlatıyor: "Allah bir sinekle veya ondan daha aşağı birşeyle misal vermekten çekinmez.(...) Verdiği misallerle Allah ancak fasıkları saptırır." Fasıklığı yalnız amellerde arama, bakışaçında da olabilir fasıklık. Mesela; hep olanı basit, arada bir olanı harika görmeye başlamışsan; bu da bir nazar hastalığıdır. Nitekim güneş doğdu diye şükreden pek bulunmaz da, yağmur yağmayınca duaya çıkan çok olur. Halbuki; harika olan, zarlar her atıldığında altı gelmesi midir, yoksa her atıldığında değişmesi midir? Yoksa ikisi de eşit midir harikalıkta? Belki de tesadüf ve tevafuk aynı şey. Görürsen tevafuk göremezsen tesadüf oluyor. Düzenini kuşatamadığında tesadüf diyorsun. Yakaladığında tevafuk.

Ben de tam bunu diyecektim sana. Bu sıralar zarlarımı atıyorum ama altı gelmiyor. Yazamıyorum. Demek evvelden de getiren ben değilmişim. "Kalemle yazmasını öğreten" ve hatta "insana bilmediğini öğreten" birisi varmış. Hep olsaydı, yani her istediğimde yazabilseydim, yazdıklarımı kendimden sanabilirdim. Derler ki: Firavun ömründe hiç hastalık görmemiş biriymiş. Calut'un bileği bükülmezmiş. Nemrut'un ordusu yenilmezmiş. Keşke bir kere hasta olsaydı. Keşke bir kere bükülseydi. Keşke bir kere yenilseydi. O zaman Allah'a ne kadar muhtaç olduğunu anlamaz mıydı? Hep olan, aynı olan, sıradan olan bazen böyle nefsi kandırıyor işte. Yoksunluk var ya, böylesi tefekkürler eşliğinde bakınca, o da bir nimet. Hem mürşidim de demiyor mu: "Senin nihayetsiz aczin ve fakrın, seni nihayetsiz kudrete, rahmete raptedip Kadîr-i Rahîmin dergâhında aczi, fakrı en makbul bir şefaatçi yapar."

İnsanı melekleştiren tevbesidir

Bazen cümlelerimin içinde boğulur gibi oluyorum. Nasıl anlatsam? Bu prangaların hepsi benim eserim. Kendi ayaklarımı sözlerimle bağlıyorum. İnsanlara hatırlatabilecekleri malzemler sunuyorum her gün. "Ama sen bir keresinde şöyle yazmıştın?" diyebilecekleri şeyler. Melek kardeşlerim amel defterimi tutuyor. Ben kalbimden geçenleri tutuyorum. İnsanlar melek değiller. Solumdan defterimi uzatmaya meraklı çok kâtip var. Kendimi esir alıyorum satır satır. Farkındayım. Her paragraf yeni bir kilit. Ya hiçbirşey olduğumu kabul edecek kadar rahat olacağım yahut da yazmayı bırakacağım. Hiçbirşey olduğunu kabul etmek kendini 'detaylaşmaktır' biraz. Asıl olmadığını kabullenmek. Hakikati ararken yanılmak da güzel. Yanlış da doğrunun bir detayı. Bana kıyasla tanınacaktır artık o. Bizzat güzel olamasam da dolayısıyla güzelim. Allah'ın yarattığının güzel olmamaya mecali var mı? Kader bu kadarına izin verir mi?

Bazen cümlelerimin içinde boğuluyor gibi oluyorum. Aynı şeyleri yazıyormuşum gibi geliyor. Hep kenarından geçiyorum mükemmelin. Olmuyor. Birşeyin etrafında dönüyorum ama, o nedir? Bulamadığım ve kendimi hep eksik hissettiğim o şey nedir? Ona ulaşamadığımdan etrafında geziyormuşum gibi hissediyorum. Hakikat yolculuğunda hiçbir 'önce' arkanda kalamıyor. Dairesel bir yolculukta her 'önce' aynı zamanda 'sonra'dır. Dönüp yine ona varıyorum. Hayy'dan gelip Hû'ya gidiyorum. Ölüm benim terhis tezkerem. Geldiğim yere döneceğim. Bismillah'ı 'vird-i zeban' ederek 'ona başlıyorum.'

Bu kadar kalemle eğleşmek iyi mi? Her yazıdan sonra başlar karadelik: "Acaba arkası gelecek mi?" Varamamak yazdırıyor. Boşluğun korkusu yazdırıyor. Yolun sonunun gelmemesi. Durduğunda ne yapacağını bilememe. Hayretininin ve bilmediklerinin hiç bitmemesi. Hedefe ulaşamamak. Hedefe ulaşanlar doyuyorlar. Tok acın halinden anlamaz. Aç nasıl üretkendir ve arayıştadır, anlamaz.

Aç olan hata yapmaya da müsaittir her zaman. Tok, risk almaktan kaçar. Allah Resulü; “Eğer siz günah işlemeseydiniz, Allah sizi helak eder ve yerinize; günah işleyip, peşinden tövbe eden kullar yaratırdı.” (Müslim, Tevbe, 9-11) derken belki de buna dikkatimizi çeker biraz da. Ki buna manaca benzeyen bir tane de ayet var: "Eğer (gerektiğinde savaşa) çıkmazsanız, (Allah) sizi pek elem verici bir azap ile cezalandırır ve yerinize sizden başka bir kavim getirir; siz (savaşa çıkmamakla) O'na hiçbir zarar veremezsiniz. Allah herşeye kadirdir." (Tevbe, 39.)

Dikkat ediyor musun: Yerine bir başka topluluk getirilmekle tehdit edildiğin şeyler hep risk almaktan kaçtığın şeyler. Rızkın onda dokuzu ticarette, rız(s)kta. 'Rızk' deyince yalnız boğazından geçenler gelmesin aklına. İlim de bir rızktır, mutluluk da, hatta mutsuzluk da. Demek âdem oldun ki, risk alasın. Deneyesin, başarasın veya yanılasın. Ama yine de yüzün Rabbine dönük kalasın. Hatana 'hata' diyesin. "Alîm olan yalnız Allah'tır ve geri kalan herkes bilmenin ve aynı zamanda 'hakkıyla bilememenin' mertebeleri arasında gezinir..." diyesin.

İblis gibi olmayasın. İnadını istikamet sanıp özenmeyesin. Hatasına 'hata' diyemeyenlere kıyamete kadar ömür verilse ne olur? İstikamet 'mühlet' istemez. Yaşadığı anda her zaman geçerli olacak doğruyu seçer. İstikamet, doğruyu aramaktır, burnunun dikine gitmek değil. Sırat tevbe üzerine kuruludur. İman arayış üzerine. Arayan, kaybolduğunu/kaybolabileceğini kabul edendir. Pişman, yanlış yaptığını kabul eden. Melek kardeşleri iblisten ayıran sırra yaklaştın şimdi. Onlar; "Ya Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur. Şüphesiz Alîm ve Hakîm olan ancak sensin!" dediler. Yorumlarının cazibesini hakikat adına terkettiler. Şeytan yanlışının ömrü uzasın diye 'mühlet' istedi.

Evet, başta onlar da risk alıp insan hakkında yorumda bulundular. "Kan dökecek!" dediler. Hikmetini anlayamadılar. Fakat yorumları isabet etmeyince dönmesini bildiler. Tıpkı Âdem ve Havva efendilerimin yaptığı gibi. Onların da arza inişi bir pişmanlık serüvenidir. İnsanın ilk öğrendiği şey tâlim-i esma ise bir sonraki de pişmanlıktır. Melekleşmek istiyorsan, kusursuzluk arama, hatalarını görünce onlardan kaçabilmeyi ara. Budur ancak seni melekleştiren. Günahsızlık değil. Peygamberler dışında başka kimin ismeti var? Hatasızlık, bir açıdan 'risksizlik' demek. Risk almadan cihad da olmaz, ticaret de. Düşünsene: Varlık içinde en çok çocukları meleklere benzetirsin, fakat hangisinde kusursuzluk gördün? Belki şunu gördün: Hatalarını 'farketmeden' yapıyorlar. Büyüklerin cesaret edemeyeceği riskleri alabiliyorlar. İmtihan dediğin zaten bir farkındalık meselesi. Farkındayken hata yapmamaktır tevbe.

Tavuğun aklı yumurtaya yeter mi?

Hani nicedir inandığım birşey ama ilk defa bu kadar imanına yaklaştım. İnancımın içinde feyizli bir yol aldım. Evet. Elhamdülillah. Bir fiilin ancak bir ilahın kaldırabileceği yük olduğuna dair bilgim demek şimdiye kadar taklîdilikten öteye geçememiş. Ne kadar hakikat mesleği pozu kessem de ülfetten perdeyi aşmak nasip olmamış. Tamam. Savunduğum bugünkünden farklı değildi. O ayrı. Fakat hakikat hiç bugünkü kadar çıplak olmamıştı gözümde. Bu kadar berrak görmemiştim. Sesini bu kadar net işitmemiştim. Evet. Aynen. "Yine neye heyecanlandı bu çocuk?" derseniz izah edeyim: Tevhidden bahsediyorum. Ama bu sefer herbir fiil üzerinde Allah'ın taklit edilmez hatemini görür bir iman ile tevhidden.

Özeleştirim olarak söylemek istiyorum: Allah'ın yaratışı ile kudret arasındaki bağıntıyı her zaman ilmi ve iradesiyle ilgili bağdan daha vurgulu okudum. Okuyuşumda hata olmasa da, vurgunun azı çoğa galip edici etkisinden dolayı, bir ölçüde 'denge bozulması' yaşadığımı düşünüyorum. Hem bu bozulmadan modern fizik eğitimimin de sorumlu olduğunu zannediyorum. Çünkü fizikte fiiller ilimle değil kuvvetle ölçülürler.

Nasıl bir denge bozulmasıydı bu? Fiil ile kudret arasında kurduğum yaratış bağıntısı bir şekilde 'fiilin salt kudret sonucu olduğu yargısına' saplamıştı beni. (Teoride öyle olmadığını bilsem de pratikte tefekkürüm öyle gelişiyordu.) Bu sebeple 'nedenin gücü sonuca yeter görünen' şeylerde imanım ister-istemez taklidî kalıyordu. Mesela: Ben seni ittim. Sen düştün. Burada 'itmek arzusu' ve 'düşmek sonucu' sürecinde yaratılan tüm fiilerin Allah'ın yaratışı ile olduğuna iman etmek tevhidin gereğidir. Fakat zâhiren şu fiil o kadar basit birşeydir ki. Sen iteceksin. O da düşecek. Bitti. Şu kadarcık şey. Bunun ta Allah'a kadar çıkarılmasına ne gerek vardır?

Evet. Şimdi, bu aşamayışın sebebi olarak, fiil ile 'ilim' ve 'irade' arasındaki bağı 'kudret' kadar vurgulu okuyamayışımı suçluyorum. Ve bu suçlamada bencileyin haklıyım. Çünkü ne itmek fiili salt bir kudret işidir ne de düşmek. Arkalarındaki ilim boyutunu kapsamlı bir şekilde okumak ise o fiillerin ellerimizden çekilip alınmasına neden olur. Nasıl? Belki biraz şöyle: İrade olarak bu boyuta 'yalnızca bir istemek' dışında dahlimiz yoktur.

İtmenin parçalarını oluşturan herbir yaratışın nasıl olacağına dair şuurumuz yoktur. Farkındalığımız yoktur. Yönetimin detaylarına dahlimiz yoktur. Kaç kasın aynı anda kasılacağından, kaç sinirin aynı anda komut ileteceğinden, kaç beyin hücresinin bu işle meşgul olacağından, bütün bunların nasıl yapılacağından, yerçekiminin bu işe nasıl karışacağından, falandan filandan, hiçbirşeyden haberimiz yoktur. Dışarıdan tek bir fiil gibi gözüken şey aslında devasa bir organizasyon işidir. Her anı ayrı ayrı ilim ve irade isteyen bir seçimler manzumesidir. Bu açıdan bakınca fiiller giderek esmaü'l-hüsnaya yaklaşırlar. Zira itmek sadece muktedir olma meselesi değildir. Düşmek de salt bir dikkatsizlik sonucu sayılmaz. Bunların hepsi kaderî kalıplar eşliğinde 'tam isabet bir tayin' meselesidir.

Sen itiyorsun. O itmek fiili içinde itmek gibi açıkça irade etmediğin ve dolayısıyla şahidi ve sahibi de olamadığın binlerce fiil işliyor. (Öyle ya, arkadaşım, farkında dahi olmadığın şeyin nasıl sahibi olursun?) Binlerce kas hücren aynı anda kasılıyor. Sinirlerin cayır cayır mesajlar gönderiyor ilgili her birime. Bu haberler giderken birşeyler seçiliyor. Birşeyler seçilmiyor. Birçok şık eleniyor. Birçok ihtimal dışarıda kalıyor. Örneğin: Ellerin seçiliyor. Ayakların seçilmiyor. Kolların seçiliyor. Bacakların seçilmiyor. Yoksa ellerinle itmek istediğin adama yanlışla tekme de atabilirdin.

Böyle olmuyor. Bilmeler ve seçmeler, isabetler ve elemeler, itmenin arka planında binler şekilde işlemeye devam ediyorlar. İlim ve irade kudretin içinde aktığı/şekillendiği bir kalıp olarak fiili biçimlendiriyor. Sınırlandırıyor. Her an yapıyor bunu. Her an! Arzu ve sonuç arasındaki her anda şu kalıp işliyor dahlin olmadan. Haberin olmadan. Farkında olmadan.

Kudretin gözünde bir fiili diğerinden ne ayırır? Ne sınırlandırır? Ne düzenler? Hele o kudret sonsuzsa? Kadîr-i Zülcelal, Kur'an'da defaatle (hassaten haşir ile ilgili ayetlerde) bir ile binin, bir nefsin ihyası ile bir baharın ihyasının onun kudretine aynı olduğunu buyurmuyor mu? Bu, bize hem onun kudretinin sonsuzluğunu öğretir, hem de kudretin (ama salt kudretin) gözünde fiillerin nasıl eşitlendiğini gösterir. Peki, bu kadar renk/çeşit fiil nasıl farklılaşmaktadır? Bu ayrımı/renkliliği ne sağlar?

İşte bu noktada devreye ilim ve irade girer arkadaşım. Hem fiili salt kudretle ilişkilendirmenin şöyle bir arızası daha var: Eğer, fiili sadece kudretle ilgili birşey olarak görürseniz, o fiilin sahipliğini en yakınında olan şeye pekâlâ verirsiniz. Çünkü kudret penceresinde işler böyle döner gibi gelir. Okullarda da aynen böyle öğretilir. Yakın olan fail sanılır. Sandırılır.

Fakat ne zamanki fiili kudretten ayrı olarak bir ilim ve irade sonucu olarak algılamaya başlarsınız. O yönleriyle de size duvağını açar. İşte o zaman o fiili en yakınındakine veremez hale gelirsiniz. Neden-sonuç sandığınız şeyler, Bediüzzaman'ın Tabiat Risalesi'ndeki ifadesiyle, mukarenete dönüşür. En çok birbirini taşıyabileceğini düşündüğünüz nedenler ve sonuçlar bile, en fazla, 'iktiran' olabilirler. Yakınlıkları yaratılış arkadaşlığına dönüşür. Halık-mahluk ilişkisine dönüşmez.

Tavuk ve yumurta örneğinden devam edelim. Bir yumurta nasıl bir tasarım, ölçülülük, sistemli seçiş ve takdir ürünüdür? Tavuğa yakın olması yaratıcısı olarak tavuğu tayin etmeye yeter mi? Tavuğun aklı, ilmi, yeteneği, istidadı, dehası(!), kimya bilgisi, biyoloji tahsili, genetik ihtisası vs. bir yumurtanın yaratıcılığını kaldırır mı? Mürşidim bu sadedde der ki: "Herbir şey, bir Kadîr-i Ezelînin vücub-u vücuduna iki cihetle şehadet eder: Biri: Tâkatinin binler derece fevkinde vazifeleri görmekteki acz-i mutlak lisanıyla o Kadîrin vücuduna şehadet eder. İkincisi: Herbir şey, nizam-ı âlemi teşkil eden düsturlara ve muvazene-i mevcudatı idame eden kanunlara tatbik-i hareket etmekle o Alîm-i Kadîre şehadet eder."

Evet. Bir fiilin yaratılması nelere bağlıdır? Bir fiilin yaratılması öncelikle 'nizam-ı âlemi teşkil eden düsturlara ve muvazene-i mevcudatı idame eden kanunlara tatbik-i hareket etmeye' bağlıdır. Sadece mekansal düşünmeyin bu nizamı ve muvazeneyi. Her an bir kıyametin kopmaması için yaratışın bilişinin tüm zamanlara da yayılması gerekiyor.

Bu öyle bir biliş seviyesidir ki, bu bilişi biz kendi ilmimizle ve irademizle açıklayamayız. Kadîr-i Ezelî'nin herşeyi bir anda görür ezelî bilişine muhtaç bir biliştir bu biliş. Hem nedeni biliş, hem sonucu biliş, hem de bir kilim gibi birbirine dokunmuş tüm kainatta yaratılacak olan fiilin yapacağı dalgalanmayı bilebilecek bir biliş. Yaratıştan gelen bir biliş. Öğrenmeden gelen bir biliş değil. Zaten kadere imanımız da ancak böyle bir bilişin yaratış için yeterli olmasından besleniyor. Ve kadere imanda arıza yaşayanlar da fiilde iradenin ve ilmin hakkını ihmal ettikleri için kafalarını taşlara vuruyorlar. İmanlarını uçuruyorlar. Son olarak diyeceğim o ki: "Tavuk mu yumurtadan çıkar, yumurta mı tavuktan?" sorusunun cevabı mümince 'iktiran'dır. Çünkü mesele zaman/mekan meselesi değildir.