Evveli tekfir olanın ahiri teşhir mi olur?

Fıkradır. Anlatılır. Riyad'ın bir mahallesinde, iki Vahhabi arkadaş, başlamışlar İslam dünyasını tenkide. Önce şiilerin mukim olduğu coğrafyalara bakıp İslam'dan hemen çıkarmışlar. Sonra sünnilerin yaşadıkları bölgelere yönelmişler. Türkiye, Mısır, Pakistan... Hiçbirisini beğenmeyerek dudak bükmüşler. Dinî yaşamaktaki zaaflarına dikkat çekip kapıya koymuşlar. Geriye sadece Suudi Arabistan kalmış. Fakat orada da duramamışlar. Yalnız Riyad kalana kadar her şehrin ahalisine bir kulp takmışlar. Özbir şehirlerinin içinde de sükûnet bulamamışlar tabii. Mahalleleri kalana kadar hemşehrilerini biçmişler. Sonra sokaklarına gelmişler. Sonra komşularına. Sonra... Hasıl-ı kelam: En nihayet dünyada ikisinden başka müslüman kalmadığına kanaat getirip rahatlamışlar. Bu rahatlığın verdiği sarhoşlukla belki de birisi ötekine demiş: "Görüyor musun, koca İslam âleminde önce ben, sonra da senden başka müslüman kalmamış!" Diğeri derhal kaşlarını çatıp cevap vermiş: "Senin de ayağın kaymaya başladı ha!"

Bu psikolojinin en iyi tahlilinin Sünuhat'ta olduğunu düşünürüm: "Bence, Tahtîeci, hubb-u nefisten neş'et eden inhisar zihniyeti illetiyle malûldür." İsabet! Fıkra da bunu anlatıyor işte. Oradaki iki arkadaş aslında âlem-i İslam'ı yermiyorlar. Ya? Kendilerini övüyorlar. İnhisarları hubb-u nefisten geliyor. Yermek övgünün perdelenmiş hali oluyor. Başkalarını küçük görmekle büyüdüklerini sanrılıyorlar. Tıpkı gıybet ayetinde buyrulduğu gibi: Kardeşlerinin etiyle besleniyorlar. Zaaflarını kapatmanın başka yolunu bilmiyorlar. (Bilseler de yürümek zahmetini istemiyorlar.) Kemal eksiklerini sairlerinin kemalsizlikleriyle(!) dolduruyorlar. Mürşidim devamında diyor ki: "Hem Tahtîecilik fikri, sû-i zan ve tarafgirlik hissinin menbaı olduğundan, İslâm'da lâzım olan tesanüd-ü ervâh, tevhid-i kulûb, tehâbbüb ve teâvüne büyük rahneler açmıştır. Hâlbuki hüsn-ü zanla, muhabbet ve vahdetle memuruz."

Evet. Ahirzamandır. Ne kadar şaşırsak yeridir. Ve de hakkımız vardır. Çünkü hergün, yeni yeni, acayibin de acayibi işler olmaktadır. İşte onlardan birisi: Suudi Arabistan 'Asya Güzellik Yarışmasına' katılma kararı almış. Oy, oy, oy... Fakat, bir saniye, isimler aldatıcı olabiliyor. Tashihini de yapalım. Doğrusu belki şöyle olmalıydı: Asya Göz Zinası Yarışması. Yahut da şöyle demeli: Asya Teşhir Yarışması. Sezdin mi şimdi Vahhabilerin hamiyetini? "Vay arkadaş!" diyerek hayretle damağını şaklatası geliyor insanın. Sen onca sene gözünün üstünde kaşı olana kâfir muamelesi yap. Sonra geldiğin nokta bu olsun. Onca sene millete 'gerçek tevhid' falan filan öğret. Sonra iş 'gerçek teşhir'de nihayet bulsun. Elbette karardan bütün Arabistan'ı mesul tutacak değilim. Nihayetinde müslüman insanlar. Ve ekseriya bu durumdan rahatsızdırlar. (Allah onlara mübarek buğzlarının ecrini versin.) Lakin yine, Bediüzzaman'ın haber verdiği bir sır zâhir olmaktadır ki, o da şöyle özetlenebilir: "Haddini aşan şey zıttına döner."

"Lâkayt Emevîlik, nihayet sünnet cemaate, salâbetli Alevîlik, nihayet Râfizîliğe dayandı. Hem zâlime karşı miskinliği esas tutan Hıristiyanlık, nihayat tecellüd; cebbarlıkta ve zâlime karşı cihad, izzet-i nefsi esas tutan İslâmiyet—eyvah!—nihayet miskinlikte karar kıldı. Hem mebdei, taassup derecesinde azîmet olsa, nihayeti müsaheleye; ruhsata taraftarsa, nihayeti salâbete müncer olur. Bir kısım Hanbelî, Hanefî gibi. Hatta en garibi, bir kısım mutaassıplar, mesleklerinin zıddına olarak, küffara karşı müsamaha dostluk ve lâkayt Jönler husumet ve salâbet taraftarı çıktılar. Güya mebde-i hürriyetteki mevkilerini becayiş ettiler."

İşte, arkadaşım, bir tür 'mevkilerini becayiş etme'ye daha şahit oluyor gibiyiz. Suudi Arabistan değişiyor. Herkesin müslümanlığına burun kıvırarak başlayan Vahhabilik, yaptığı ifrattan dolayı, zıttına inkılap etmeye başlıyor. Bozuluyor. Kirleniyor. Türkiye özelinde de benzer bir değişimin olduğunu düşünebiliriz. Biz de şiddetli bir reddediş döneminin ardından İslam'daki aslımızı bulmaya çalışıyoruz. Kemalist bir cebirle koparılan köklerimizi arıyoruz. Elbette daha yolun başındayız. Elbette her değişimin zamana ihtiyacı var. Ne Suudi Arabistan'daki dönüşüm ne de Türkiye'deki değişim bir anda yaşanmayacak. Belki de on yıllara yayılacak. Ancak Bediüzzaman'ın işaret ettiği kanun kendini tekrardan beyan edecek. Evet. Farklı yönlere doğru haddimizi aştık. Haddini aşan şey zıttına döner. Mutlaka dönecektir. Hüda'dan yolumuzu kolay eylemesini dileriz. Ve yine Bediüzzaman gibi deriz:

"Kadîr-i Külli Şey, bir dakikada, bulutlarla dolmuş cevv-i havayı süpürüp temizleyerek semânın berrak yüzünde ziyadar güneşi gösterdiği gibi, bu zulümatlı ve rahmetsiz bulutları da izale edip hakaik-i şeriatı güneş gibi gösterir ve ucuz ve dağdağasız verebilir. Onun rahmetinden bekleriz ki bize pahalı satmasın. Baştakilerin başlarına akıl ve kalblerine iman versin, yeter. O vakit kendi kendine iş düzelir."

Dünyanın aklını başından nasıl alıyoruz?

“Kur'ân-ı Hakîm bu zemin kafasının aklı ve kuvve-i müfekkiresidir. Eğer—el'iyâzübillâh—Kur'ân küre-i arzın başından çıksa, arz divâne olacak, akıldan boş kalan kafasını bir seyyareye çarpması, bir kıyamet kopmasına sebep olması akıldan uzak değildir.” 14. Şua’dan.

Bazı kelimeler ancak popüler şarkılarda yerli yersiz kullanılınca hayata dönebiliyor. Ne yazık. Benim de dönmesini dilediğim kelimeler var. Onlardan birisi ‘hodendiş.’ Hod-endiş. Sözlükteki karşılığı: “Yalnız kendisi için endişelenen.” Öhöm. Birşey dokundu galiba. Neyse. ‘Bencilliğin tariflerinden birisidir’ diye tanıtabilirim size onu. (Mürşidimin bu amaçla kullandığı üç kelime var: Hodbin, hodgam, hodendiş. Yalnız kendisini bilen, yalnız kendisinin keyfini düşünen, yalnız kendisi için endişelenen. Bencilliğin üç vechi. Herbir kuvveye bir tanesi yakışıyor. Kuvve-i akliyeye hodbin, kuvve-i şeheviyeye hodgam, kuvve-i gadabiyeye hodendiş.) Bense kendisini Risale-i Nur’la tanıdım. İşte, şimdi bir kısa alıntı yapalım da, onunla tanışmış olun. İlk durağımız 2. Söz. Deniliyor ki orada: “Bir vakit iki adam hem keyif, hem ticaret için seyahate giderler. Biri hodbin/talihsiz bir tarafa, diğeri hüdâbin/bahtiyar diğer tarafa sülûk eder, giderler. Hodbin adam hem hodgâm, hem hodendiş, hem bedbin olduğundan, bedbinlik cezası olarak nazarında pek fena bir memlekete düşer.”

Hodbin ‘yalnız kendini bilen’ demek. Yukarıda parantez içi bahsi geçmişti. Bediüzzaman ‘hodbin-talihsiz’ şeklinde beraber kullandığı için taksim koyma ihtiyacı hissettim. Orijinalinde bu imla yok. (Tamamen işgüzarlığım.) Peki bu yakınlıktan çıkardığım ne? O da şöyle birşeydir: Demek ki, mürşidimin tefekküründe, ‘yalnız kendini bilme’ ile ‘talihsizlik’ arasında çok yakın bir ilişki vardır. Hem ‘hüdabinlik’ ile de ‘bahtiyarlık’ birbirine çok yakındır. O olunca bu da olur. Şu olunca o da olur. İnsan Rabbini bildiği zaman bahtı ‘yâri’ olmaya başlar. Bilmesine kapandığı, yani bilişi kendisine münhasır kıldığı, ölçüde de talihsizliği bahtlaşır. Yâri ‘yarı’ olur. Yargısının merkezine göre ‘sevgili’ ile ‘uçurum’ yer değiştirir. Fakat dert bununla da bitmiyor arkadaşım.

Şimdi de Sünuhat’tan bir alıntı geliyor: “Beşerde, hayvanın aksine olarak, kuvâ ve müyul fıtraten tahdit edilmemiş. Meyl-i zulüm, hubb-u nefis dehşetli meydan alıyor. Evet, ene ve enaniyetin eşkâl-i habîsesi olan hodgâmlık, hodbinlik, hodendişlik, gurur ve inat o meyle inzimam etse, öyle ekberü'l-kebâiri icad eder ki, daha beşer ona isim bulmamış. Cehennemin lüzumuna delil olduğu gibi, cezası da yalnız Cehennem olabilir.” Yani, bizim hodbin yalnız kendi bahtını karartmakla kalmıyor, bir de talihsizliğini büyütüyor, genişletiyor, herkesin ufkuna yayıyor. Uçurumunu ‘insanlığın da uçurumu’ haline getirebiliyor. Öyle de ürpertici birşeydir.

Neden böyle olur? Çünkü parçasını, bütünün, hatta Bütünün Sahibinin (Rabbü’l-Âlemîn denilir Ona) nihayetsiz kemaldeki hikmeti üzerine kaldırır. Kişisel akledişleri, zevkedişleri, korkuşları sanki hepsinin üstündeymiş gibi ahkâm keser. Manzara tamamen nazarına sığmadığı için de, bütünün asla hakvermediği, fakat has penceresinde mutlak sanrılanan yargılar yumurtlar. Onlarla zalimane tasarruflara girişir. Nihayetinde ‘nazarında pek fena bir memlekete düşer.’ (Hakikatteyse memleket öyle değildir. Evet. Doğrusu hüdabinin algıladığı gibidir. Çünkü hüdabin kendi göresine kapanmamıştır. Parçalığında kör olmamıştır. Allah’ın varlığına, yani Rabbü’l-Âlemîne, yani Âlemler Rabbine, yani Bütünün Sahibine, vahyine, marifetine, isimlerine, sıfatlarına, şeriatına yaslanmıştır okumalarında. Ezelden haber verdiği şekilde kainatı algılamaya çalışmıştır.) Kendisi de nazarında böyle gözüken memleketi daha fena hale getirmek için elinden geleni yapar. Yanlış dedim. Düzelteyim: Daha fena hale getirmek için yapmaz bunu belki. Düzeltmeye çalışırken yıkar. Tıpkı tavuktan başka kuş bilmeyen bahçevanın tavusu makasla düzeltmesi gibi olur. Ne tavusta tavusluk kalır ne de ele yeni bir tavuk geçer. Bütünü kendisine göre biçimlendirmeye çalışan parça onun kanseridir.

Söylediklerim abartılı geldiyse şu dünyanın gidişatına bak isterim arkadaşım. Modern medeniyet denilen ‘deniyet’ beşeriyet parçasını kainat bütünlüğüne dayattıkça işleri daha çıkılmaz hale getirmedi mi? Allah’ın rızası yerine insanlığın menfaati(!) arandıkça düzenimiz bozulmadı mı? Kur’an çekilip alındıkça arz başının döndüğünü belirtir tavırlar sergilemiyor mu? Tamam. Şimdi belki herşey yalnız bizim menfaatimize göre oluyor. Fabrikalarımız çalışıyor. Uçaklarımız uçuyor. Bir tıkla gözümüz dünyayı dolaşıyor. Fakat, ne garip, bu parçalı menfaatlerimiz büyük resimde sonumuzu da hızlandırıyor. Küresel ısınma artıyor. Çevre kirliliği yükseliyor. Buzullar eriyor. Birçok hayvanın nesli tükeniyor. Üstelik nükleer bir savaş başlatırsak iş daha hızlı da bitebilir. Bütün bunlar olurken herşeyi parçamıza göre okuyorduk işte. Hodbinlik, hodgamlık, hodendişlik yapıyorduk. Yalnız kendimiz için endişelendiğimizden evrenin ömrünü kısalttık. Nazarımızda memleket hâlâ fenadır bir de. İdeolojiler çözüm getirmediler görünene. Belki de görüneni değil göremizi değiştirmeliydik ha? Merkezden kendimizi çeksek, zaten olduğu gibi Kur’an’ı yerinde bıraksak, yok, onun için de geç kalındı sanki.

Şiirin senedi kesiktir

Şair şiiri yazar. Fakat 'nasıl yazıldığını' anlatamaz. Formüle edemez. Şablona dökemez. Elbette sanatının hangi şartlar altında eylendiğini nakledebilir. Hangi duyguların oluşum sürecinin evvelinde yaşandığını aktarabilir. Ama bunlar hep asıl meseleden kopuk açıklamalardır. Senedi kesiktir. Aynanın üzerindeki yansımayı açıklaması gibidir. Nasıl şair olunur? Bir şiir nasıl yaratılır? Neyi-neye-ne oranda katarsak şiir olur? Şair bunu bilemez. İçinde dönenleri teşhis edemez. 'Kün' emriyle gelene şahit olur sadece. Cevaben zikrettikleri 'uygun hale gelme' duasından ibaret kalır. 

Belki yakınını kaybetmiştir. Belki yolculuğa çıkmıştır. Belki havanın kapalı olması kadar bir basitlik saiklerden olmuştur. Tamam. Amenna. Lakin bunlardan hiçbirisi "Bir şiir nasıl yaratılır?" sorusunun cevabı değildir. Zaten  "Bir şiir nasıl yaratılır?" sorusunun cevabı netleşse şairliğin sanatı da kalmaz. Âdileşir. Matematik olur. Deneysel bir mesele haline gelir. Şartlarını yerine getirmekle fasulyenin yeşermesine şahit olan çocuklar pek kolay şiir yazmayı da başarabilirler. Yani başarabilirlerdi. Eğer sahiden "Bir şiir nasıl yaratılır?" sorusunun cevabı bilinseydi. Bilinmiyor. Bu yüzden şair de her istediğinde şiir yaratamıyor. Ancak kolluyor. Bekliyor. Avlıyor. Hapsediyor.

Bunu bir tesbit yapabilecek ilme sahip değilim. Ancak göğsümdeki manayı aktarmadan tutabilecek sabır da bende bulunmuyor. O yüzden sanrımı fâş ediyorum: Bediüzzaman'ın Risale-i Nur'u 'sünûhat' olarak tarif etmesinin bir hikmeti de böyle bir eksenden okunabilir gibime geliyor. Nasıl? Daha öncesinde: Neden 'ilham' demek yeterli değil? Ona bir bakalım. Çünkü (ve de belki) ilhamın doğasında şiire benzer birşeyler var. Yapabilirsiniz. Ama nasıl yapıldığını izah edemezsiniz. Vesile olursunuz. Sahip olamazsınız. Formüle edemezsiniz. Sünûhatta ise gittiğiniz yolu da öğretebilirsiniz. Ardınızdan gelenler "Bu noktaya nasıl vardı yahu?" demezler. Aynı yoldan gelebilirler. Basamaksız merdiven değildir. Fasulyeleri yeşerten Allah'tır. Ama çocukların bile başarabileceği bir duasını hepimize öğretmiştir. 

Mürşidimiz de bize akaid-i imaniyeyi isbatta bir yol öğretmiştir. Sadece malzeme vermemiştir. Yeni malzemeler üretecek bir kafa da bağışlamıştır. Evet. Bir şairin şiirlerini sevenler o şiirin nasıl yazıldığını bilmeyebilirler. Hatta ömürleri boyunca hiç şiir de yazmayabilirler. Beceremeyebilirler. Fakat nur talebelerinin mürşidlerinin metinleriyle ilişkileri öyle değildir. Onlar oradan bir bakış açısı, kafa-gönül açısı, 'tefekkür açısı' alırlar. Ve yollarına artık bununla devam ederler. Seyahat boyunca malzemeyi çoğaltırlar. İster-istemez yaparlar bunu. Kendi dilleriyle-düşünüşleriyle bir çeşni katarlar metinlere. O meşhur hikâyenin deyişiyle: Balık tutmasını da öğrenirler.

Sonsuzluk Teorisi'nde Srinivasa Ramanujan'la hocası Prof. Hardy arasında geçen bir tartışma vardı. İzleyenler hatırlayacaklar. Prof. Hardy bir dehayla karşı karşıya olduğunu biliyordu. En karmaşık problemler Ramanujan'a çocuk oyuncağı gibi geliyordu. Lakin şöyle bir eksiği vardı öğrencisinin: Formülleri hangi yolla keşfettiğini anlatamıyordu. Hem uğraşmak istemiyordu hem de belki bunu beceremiyordu. Yalnızca cevapları biliyordu. Âdeta ilhamla matematik yapıyor gibiydi. Fakat hocası böyle bilim yapılamayacağını söylüyordu. Çünkü bilimadamları 'nasıl yapıldığını' da bilmek isterlerdi. İsbatını görmeden formülün geçerliliğini kabul edemezlerdi. Hangi gidişatla bu formüle varıldığı gösterilmeliydi.

En doğrusunu Allah bilir. Ben bu tartışmaları 'ilham' ile 'sünûhat' meselesi ayrımında kendimce bir yere koyuyorum. Bediüzzaman vardığı zirvelerden 'nasıl oraya varıldığı bilinmeyecek' şekilde konuşmuyor. Bize yolunu öğreterek konuşuyor. Bu yüzden eserlerini okuyanlar yollarını kolaylaştırır alışkanlıklar kazanıyorlar. Mesela: Çabuk misal verme yeteneği yerleşiyor. Bir konuyu açıklarken örnek toplamada/üretmede nur talebelerinin topluca geliştirdikleri bir kabiliyet olduğu görmezden gelinemez. Bence bu da işte 'nasıl vardığını bilmekle' ilgili. Hatta, öyle ki, bazı meseleleri neden 'bildiği halde yazamadığını' mürşidimiz şöyle açıklıyor: "(...) ben görüyorum, fakat herkese ve umuma gösteremiyorum." Daha güzelini ise miraca dair bir bahiste Aleyhissalatuvesselam Efendimiz hakkında okuyoruz: 

"(...) zât-ı Ahmediye aleyhissalâtü vesselâm o yolu açmış, velâyetiyle gitmiş, risaletiyle dönmüş ve kapıyı da açık bırakmış. Arkasındaki evliya-yı ümmeti, ruh ve kalble, o cadde-i nuranîde, Mirac-ı Nebevînin gölgesinde seyr ü sülûk edip istidatlarına göre makamat-ı âliyeye çıkıyorlar."

Arkadaşım, bir yola gitmen mesele değil, herkes bir yerlere yolculuk ediyor. Hayat biteviye bir yürüyüş zaten. Mesele: Arkanda hayırlı bir kapı bırakmak. Ve kapıyı açık bırakmak. Eğer bunu becerebilirsen 'güzel bir çığır açanlar'dan olursun. Hem hatırla ki: Kur'an-ı Hakîm kendisini şiir olmaktan nasıl şiddetle teberri ediyor! Onun nuranî buyruğuna bu hikmetin penceresinden de bakamaz mıyız: Kur'an bize gidilmeyecek bir yol göstermiyor. Hâşâ. Elbette beyanını taklidimiz mümkün değil. Lakin o beyanın anlattığı mana yürünmeyecek bir yol da değil. Kapısı açık. İrşadı hep diri. Nasihati taze. Tesiri aziz. Zaten bu sayede binbeşyüz yılı aşkın zamandır âşıklarının elinden düşmüyor. Hatta zaman ihtiyarladıkça Furkan gençleşiyor. Çünkü sonsuza yolculuk kesilmiyor. Bizi yolcusu kılan Allah'a hamdolsun.