Yıldızlar kaybolurken neden Allah'ı anayım ki?

Şualar'da bir kısacık mektup var. Allah ikisinden de razı olsun. Bediüzzaman'ın talebesi Re'fet abiye yazdığı bir cevap. Şöyle başlıyor: "Âlimâne suallerin Risale-i Nur'un Mektubat kısmında çok ehemmiyetli hakikatlerin anahtarları olmasından senin suallerine karşı lâkayt kalamıyorum." Re'fet abinin neyi sorduğunu ise mektubun şu kısmından sezinliyoruz:

"Madem, Kur'ân bir hutbe-i ezeliyedir, nev-i beşerin umum tabakatıyla ve ehl-i ibadetin bütün tâifeleriyle konuşur. Elbette onlara göre müteaddit mânâları ve küllî mânâsının çok mertebeleri bulunacak. Bazı müfessirler, yalnız en umumî veya en sarih veya vâcip veya bir sünnet-i müekkedeyi ifade eden mânâyı tercih eder."

Yani? En doğrusunu Allah bilir amma sanki 'işarî tefsire' dair bir izaha ihtiyacı var Re'fet abinin. Sorusu da büyük ihtimal bunun üzerine. Bediüzzaman da, müfessirlerin ekserce yaptığı tefsirler ile aynı ayetlere yapılan işarî tefsirlerin, elbette ehl-i sünnet usûlüne bağlı kalınmak şartıyla, birbirlerini yanlışlamadığını, Kur'an'ın her muhatabına 'onun ihtiyacına göre görünür' şeyler de söyleyebildiğini, bunun da kelamullahın mucizeliğinin bir başka yönü olduğunu vurguluyor.

Ve devamında Tur sûresinin 49. ayetinden misal getiriyor: "Gecenin bir kısmında ve yıldızların kayboluşunda da Onu tesbih et!" Ayetinin manasının hem sünnet olan 'teheccüd namazına' ve hem de sünnet-i müekkede olan 'fecir sünnetine' işaret ettiğini, müfessirlerin de genelde bu manaların üzerinde durduklarını söylüyor, ancak şunu da fısıldamadan elimizi bırakmıyor: "Yoksa evvelki mananın daha çok efradı var."

Daha evvel de bir yazımda belirtmiştim: Ben bir hocanın talebesine bıraktığı boşlukların onun yetişmesinde büyük öneme sahip olduğuna inanırım. Fakat yanlış anlaşılmasın. Bu boşluklar talebeyi 'ne yapacağını bilemez' hale düşürecek türden boşluklar değildir. Yani yoldan çıkarıcı boşluklar değildir. Ya? Bu boşluklar talebeye 'nasıl balık tutulacağını' öğrettikten sonra oltanın, sandalın ve gölün karşısına bırakıp "Hadi bakalım!" demek gibidir. Eğer bu "Hadi bakalım!" denmezse, talebe kendi balığını tutma konusunda boşluğa düşürülmezse, aldığı bilgi teorik düzeyde kalır. Fiiliyata geçemez. Meleke olup yerleşemez. Ancak kendi boşluğundan boğulmadan çıktıktan sonra talebe ilmine güvenir. Tıpkı suyun üstünde kalmayı başaranın artık yüzüşüne güvenmesi gibi.

Bediüzzaman'ın da eserlerinde bu türden bıraktığı boşluklar var. Hatta ben Kur'an'ın bütün ayetlerini tefsir etmeyişini de böylesi bir cesaretlendirici boşluk olarak görüyorum. Tabii benim gibilere değil. Ehli olanlara. Ancak; velev ki deniz, göl, nehir olmasın; bizim de yüzebileceğimiz sular var. Sineğe damla da bir denizdir. Tutup Rahman sûresini tefsir edebilecek halimiz yok. Amma, yukarıda işaret edildiği gibi, bazı ayetlerden rızkımız olan işarî tefsirleri çıkarabiliriz. Evet. Ancak sakın ki ehl-i sünnet çizgisinden sapmayalım. Hevamıza koşmayalım. Salih seleflerimizin hükümlerine bağlı kalalım, inşaallah, âmin.

İşte, mezkûr mektuptan cesaret alarak ben de, "Gecenin bir kısmında ve yıldızların kayboluşunda da Onu tesbih et!" ayetini tefekkür etmeye başladım. İlk gördüğüm şu oldu: Gecenin bir kısmında Allah'ı tesbih etmek bir tedbir. Yıldızların kayboluşunda tesbih etmek ise bir ihtiyaç. Neden böyle söylüyorum? Çünkü kırsalda yaşamışlığım var. Yalancı ışıkların olmadığı yerlerde yıldızların anlamını iyi bilirim.

Yıldızlar ümittir. Yıldızlar güvendir. Yıldızlar kaybolmanın önündeki engeldir. Geceleyin yıldızlar arkadaşınız gibi olurlar. İnsan herşeyi ancak kıyasla bilebilen bir canlı olduğu için yıldızları görmekle kendi varlığından ümitlenir. "Onlar ordaysa ben de buradayım!" der. Burada olmak neşesini alır. Ama ya hava kapandığında? Allah Allah! Hava kapandığında insan korkunun en ağırını yaşar. Ne yöne gittiğini kestiremez. Nerede olduğunu kestiremez. Işık namına son ümitleri de ellerinden alınmıştır. Yani demem o ki: Gecenin bir kısmında tesbih etmek, sonrasında yıldızların kayboluşunun da anılmasıyla, esasında Allah'a körkütük bir karanlıkta bırakılmadığı için şükretmektir.

Allah Rahman'dır. Geceyle bizi muhatap kıldığında bile, hâşâ, zalim değildir. Zülcelali ve'l-İkram'ın celal içre ikramları pekçoktur. Geceyle korkutursa yıldızlarla da ümit verir. Gecenin bir kısmında Allah'ı tesbih ettiğinde, yani onun kusurlardan noksan olduğunu kendine hatırlattığında, bunun delillerini görücü niyetlerle varlığa baktığında, yıldızların nimetiyeti yüzüne tebessüm eder. "Böyle merhametli bir Sultan bana zulmediyor olamaz!" farkedişiyle keder-savar ümitler gözlerini sana kırpar. Yıldızlar gibi yanıp yanıp sönerler. O yanıp yanıp sönmeleriyle sanki nazarına 'hişt-pişt' çekerler. Yani dikkatini isterler.

Peki bunları da hesaba katınca tam tersi olmalı değil miydi? Yani, asıl gece tesbihi bir ihtiyaç, yıldızlar kaybolurken tesbih etmek ise bir tedbir sayılmalı değil miydi? Hayır. Böyle değil. Çünkü ihtiyacının şiddeti senin o ihtiyacı hissedişte zayıflayıp-kuvvetlenmene bakıyor.

Aczini hissettiğin yerde zaten yüzün tesbihe âmâde. Arayışında. Allah'a bakıyor. Rahman'ı arıyor. Asıl, Alak sûresindeki ifadesiyle, kendini ihtiyaçtan uzak gördüğünde, yani müstağni saydığında, muhtaçlığını kavrayamadığında azgınlaşıyorsun. Tesbih de bunun için. Bizi körlükten kurtarmak için. Yoksa Allah'a tesbihimizle birşey bağışlıyor değiliz.

Bu açıdan bakıldığında, elbette, seni Allah'a muhtaç hissettiren gecede tesbihin 'teheccüd namazı kıymetinde' bir sünnet; ama-fakat-lakin görece müstağni bir havaya girdiğin fecr vaktinde, yani kendi ayakların üzerinde durduğunu sandığın zamanlarda tesbihin ise 'fecir sünneti kıymetinde' sünnet-i müekkede. Bu bahiste emrin kuvveti senin ona ihtiyacınla orantılı. Gafletten sıyrılmaya ne kadar ihtiyacın varsa o kadar tesbih var. O şiddette tesbih var. O kadar anmalısın. Allahu'l-a'lem.

Okunmamış su var mı?

"Resim kendinden önce varolanın üzerine kuruludur." Rauda Jamis, Aşk ve Acı: Frida Kahlo'dan.

Amerikalı yazar Kurt Vonnegut'un Kedi Beşiği isminde bir romanı var. Belki daha önce duyanlar olmuştur. Belki okuyanlarınız da vardır. Ama ben, her her ihtimale karşı, azıcık kitaptan bahsetmek istiyorum. Einsteinvarî müthiş keşifler yapmış bir bilimadamının hayat öyküsünü araştıran Amerikalı gazetecinin süreç boyunca yaşadıkları, en nihayet, dünyanın sonunu getirmesiyle neticeleniyor. Dünyanın sonunu nasıl getiriyor peki? 'Buz-dokuz' ismindeki bir silahı, istemeden de olsa, harekete geçirmesiyle. Peki 'buz-dokuz' nasıl bir mantıkla çalışıyor? İşte, kitabın en ilginç kısmı burası, burayı kitaptan alıntılayalım:

"Kastettiği minik bir istenmeyen kristal şeması taneciğiymiş. Tanrı bilir, nereden çıkıp gelen bu tohum, atomlara yeni bir dizilme, kilitlenme, kristalleşme, donma biçimi öğretiyormuş. 'Bir kez daha adliye bahçesindeki top güllelerini veya sandıktaki portakalları düşünün' dedi Dr. Breed. Sonra en alttaki güllelerin ya da portakalların diziliş biçiminin üzerlerindeki sıraların nasıl dizilip kilitleneceğini belirleyişini anlamama yardım etti. 'En alt sıra, üste koyulacak her top güllesinin ya da portakalın nasıl davranacağını belirleyen tohumdur, üsttekiler sonsuz sayıda olsa bile. (....) Farzedelim ki, suyun mümkün birçok kristalleşme, yani donma biçimi var. Yine farzedelim ki, üstünde paten kaydığımız ve içeceklere koyduğumuz buz, birkaç farklı buz tipinden biri ve adı buz-bir. Farzedelim, su, dünyada her zaman buz-bir şeklinde donmuyor..."

İşte, kurgu silahımız buz-dokuz, suyun, her zaman alışık olduğumuz şekliyle donmaya mecbur olmadığı ve farklı şekillerde de buz olmaya yönlendirilebileceği/öğretilebileceği teorisine dayanıyor. Öyle ki, bu yeni donma şekli, sıfırın altında bir sıcaklığa inmeye de ihtiyaç duymuyor. Oda sıcaklığında da katılaşabiliyor ve erimeden kalabiliyor. Onunla temas eden her su taneciği de aynı şekilde buz olmayı öğreniyorlar. Tıpkı bir bulaşıcı hastalık gibi. 'Bulaşıcı bir yeni fizik yasası.' Suyun binlerce yıllık ahlakı, bu yeni yasaya göre kristalleşmiş tek bir zerreyle dahi temas ederse, bozuluyor. Böylesi hastalıklı bir taneciğin okyanusa düştüğünü hayal edin. Evet, işte, finale birazcık yaklaştınız. Ateşle temas eden bir benzin damlasının okyanus büyüklüğünde bir benzin denizine yanmayı öğretebilmesi ve hatta bu sonucu tetiklemesi gibi.

Mizahî öğelerle de dolu bu 'yarı ciddi-yarı şaka' bilimkurgu romanın okurlarına (belki sadece bana) sordurduğu ise şu: Hakikaten de, suya, binlerce ihtimal içinden sadece bu şekilde buz olmayı kim öğretiyor? Kim dayatıyor? Neden fizik yasaları 'çok ihtimalli' değil? Tesadüflerden(!) meydana geldiği savunulan bir âlemde yasasızlık veya düzensizlik daha mantıklı olmaz mıydı? İlm-i Kelam'ın Cenab-ı Hakkın varlığını isbatta kullandıkları 'imkan delilini' izah eden şu yerde, mürşidim, sanırım bunun cevabını da veriyor:

"Görüyoruz ki, herşey, küllî ve cüz'î bulunsun, büyük ve küçük olsun, Arştan ferşe, zerrattan seyyarata kadar her mevcut, mahsus bir zât ve muayyen bir suret ve mümtaz bir şahsiyet ve has sıfatlar ve hikmetli keyfiyetler ve maslahatlı cihazlarla dünyaya gönderiliyor. Halbuki, o mahsus zâta ve o mahiyete, hadsiz imkânat içinde o hususiyeti vermek; hem, sûretler adedince imkânlar ve ihtimaller içinde o nakışlı ve fârikalı ve münasip o muayyen sureti giydirmek; hem, hemcinsinden olan eşhasın miktarınca imkânlar içinde çalkanan o mevcuda, o lâyık şahsiyeti imtiyazla tahsis etmek; hem, sıfatların nevileri ve mertebeleri sayısınca imkânlar ve ihtimaller içinde şekilsiz ve mütereddit bulunan o masnua o has ve muvafık maslahatlı sıfatları yerleştirmek; hem hadsiz yollar ve tarzlarda bulunması mümkün olması noktasında hadsiz imkânat ve ihtimalât içinde mütehayyir, sergerdan, hedefsiz o mahlûka, o hikmetli keyfiyetleri ve inayetli cihazları takmak ve teçhiz etmek, elbette küllî ve cüz'î bütün mümkinat adedince ve her mümkünün mezkûr mahiyet ve hüviyet, heyet ve suret, sıfat ve vaziyetinin imkânâtı adedince, tahsis edici, tercih edici, tayin edici, ihdas edici bir Vâcibü'l-Vücudun vücub-u vücuduna ve hadsiz kudretine ve nihayetsiz hikmetine ve hiçbir şey ve hiçbir şe'n Ondan gizlenmediğine ve hiçbir şey Ona ağır gelmediğine ve en büyük birşey, en küçük birşey gibi Ona kolay geldiğine ve bir baharı bir ağaç kadar ve bir ağacı bir çekirdek kadar suhuletle icad edebildiğine işaretler ve delâletler ve şehadetler, imkân hakikatinden çıkıp kâinatın bu büyük şehadetinin bir kanadını teşkil ederler."

Kısaltamadım. Tamamı bir cümle çünkü. Her neyse... Devam edelim: Kaderin bir yüzü de bu noktaya bakıyor aslında. Varolmanın şahid olduğumuz şekli, sonsuz sayıda varolma ihtimalinden sadece birisi, aklımız da görüyor bunu. Bırakınız, en temelde atomların alabilecekleri halleri, gözümüzün yüzümüzde tutacağı yerin dahi sonsuz sayıda ihtimali var. Birçok yerde olabilecekken, mürşidimin yukarıda ifade buyurduğu gibi, 'hadsiz imkânat içinde o hususiyeti vermek' şeklinde en doğru yerde bulunması bunun bir emirle gerçekleştiğini, kaderî bir planının olduğunu ve ona göre şekillendiğini gösteriyor.

Yani, Kedi Beşiği'nde dendiği gibi, en alt sırada yeralan portakallar veya gülleler değil devamındaki sonsuzluğu yönlendiren. Bütün sıralara öyle dizilmelerini emreden bir emredici var. Bir kader var. Bir kanun düzenliliğinde böyle emrettiği için, biz onu 'devamlı böyle emredilen' olarak, yani 'kanun' olarak okuyoruz. Fakat ne gariptir ki; insanoğlu, tek tek emirlere fail ararken, düzenlilik seviyesine çıkmış emirleri 'kanun koyucudan beriymiş gibi' yansıtabiliyor. Mutfağındaki demlikte çay bulsa, 'birisinin çay yapmayı irade etmiş' olduğunu çıkarıyor da, su her zaman sıfır derecede donsa, onu faili bulunmaktan âzât ediyor.

Bu ahmaklığı biraz açarsak şunu ekleyebiliriz: Dünya yaratıldığından beri her sabah mutfağımızda çay bulunsaydı, bunu failsiz kabul edebilirdik, sıkıntı olmazdı. Adına da 'çay çekim kanunu' falan derdik. Ancak annemizin evde olmadığı günlerde çay bulunmuyorsa, o halde yapanı annedir, faillidir, inanmak zorundayız. Böyle bir kafanın Allah'a inanması için de Allah'ın varolmadığı bir zamana/alana ihtiyacı var. Zira ancak böyle kıyas yapabilir. Fakat ne ilginçtir ki, Allah'ın olmadığı bir an olursa, zaten o Allah olamaz. Onu varlığa tekrar çıkaran her neyse (çünkü o yokolmuştu) o ilah olur. (Allah'ın bir sıfatı da Kıdem'dir.) Hem, Allah'ın varolmadığı bir an olursa, biz de o an varolamayız. Onun yaratmadığı bir anda yaratığı olan bizler de varlıkta kalamaz ve yokoluruz. Uzun sözün kısası: Böyle birşeyi yaşayıp, şahit olup, kıyaslamalar yapmamız her şekilde mümkün değildir.

Bu meselenin birinci tarafıydı. Şimdi bir de duaya bakan tarafına dokunmak istiyorum: Bazı insanlarda 'okunmuş su' veya 'okunmuş şeker' veya 'okunmuş herhangi birşey' üzerine bir alaycılık hasıl oldu. Bu evvelden de vardı belki. Fakat son zamanlarda daha bir şiddetlendi sanki. Bu insanlar, anladığım kadarıyla, maddenin tavrının 'üzerine söylenmiş hiçbir kelimeyle/emirle' değişemeyeceğini düşünüyorlar. Buna daha bu zemindeyken katılmak mümkün değil. Çünkü biz biliyoruz ki, 'ses veya görüntü kaydı almak' dediğimiz hadise, tastamam sesin veya görüntünün nesneleri etkilediği ilkesine dayanıyor. Hatta bilimadamları diyorlar ki: Her ses çevresindeki nesnelerde kendine has izler bırakıyor. Eğer bir gün bu izleri okuyabilmenin yolunu bulursak, yüzlerce yıl önce söylenmiş sözleri dahi, tarihî eserlerin üzerinden dinleyebiliriz.

Biraz daha ilerisine gidenler 'iyi sözlerin' veya 'kötü sözlerin' nesneler üzerinde farklı tesirler ortaya çıkardığını söylüyorlar. 'Suyun hafızası' deneyleri veya bitkiler üzerine yapılan benzer deneyler yakınlarında söylenen kelimelerin veya çıkarılan seslerin nesneleri etkilediğinin ikinci bir delili. Bir üçüncü delilimiz, bizzat kendimiziz, çünkü biz de çevremizdeki seslerden etkileniyoruz. İltifatlar mutlu ettiği gibi hakaretler mutsuz ediyor. Bunu salt 'anlama yetisi' ile açıklamak bir kaçış aslında. Öyle ya! Anlamanın özünde ne var? Anlamak da nihayetinde bir etki okuması değil midir? Kurşun sesinden sonra canı acıyan insan vurulduğunu nasıl anlar? Bizi inciten sözler belki fiziksel olarak da bizde kem tesirler bıraktığı için onları duyduğumuzda üzülüyoruz. Yani hissettiğimiz hüzün bedenimizin/ruhumuzun bize verdiği bir mesaj. "Bunları dinlemeye devam etme! Bizi kötü etkiliyor. Canımız acıyor."

Acı sahnelerle dolu fotoğrafların arasında oturun veya neşeli sahnelerin resmedildiği fotoğraflar arasında takılın. Her ikisinin de sizi psikolojik olarak etkilediğine şahit olursunuz. Hatta kişisel gelişim kitaplarında sıkça yeralan 'aynanın karşısına geçip kendini motive etme' egzersizleri dahi yine kelimelerin bize yaptığı etkiyi anlatıyor. Nihayetinde gelmek istediğim nokta şu: Sesler 'kulaklı' şeyleri etkilediği gibi 'kulaksız' şeyleri de etkiliyor. Çünkü kulak sadece etkinin şeklini şuurlandırıyor. Etkilenip-etkilenmeyeceğimizi belirlemiyor.

Aynanın karşısında güzel sözler söyleyince hayatının değişeceğine veya evrene mesaj vermiş olacağına inanan âkillerimiz, neden, kainatın üzerine kurulduğu anlam yanında anılınca, bunun nesnelere tesir edeceğine inanmıyorlar? Bizim 'okuma' saydığımız kelimat-ı mübarekenin veya Kur'an'ın veya duanın veya esmaü'l-hüsnanın, anlam ve değer olarak, aynanın karşısında kendine kurum kurum söylediğin 'İyisin, hoşsun, bomba gibisin!' gibi sözlerden geri kalır yanı var mı? Hâşâ, o altı boş kelimelerin bedeline, kelimat-ı mübareke, kainatın asıl anlamını sembolize ediyorlar ve hatta deruhte ediyorlar.

Sen, bir nesnenin üzerine Kur'an okuduğun zaman, bütün evrenin üzerine yaratıldığı anlamı zikrediyorsun. Az şey midir? Tüm kainatı yaratan bir Allah'ı ve isimlerini anıyorsun. Az şey midir? Buradan çıkan maddi veya manevi dalgaların o nesneye tesir etmeyeceğini nasıl söylersin? Kim söyleyebilir? O sözü dinlemiş bir su/şeker teberrüken yense veya içilse hiçbir hayırlı etkisinin olmayacağına nasıl ihtimal verirsin? Nasıl verilebilir? Belki senin zerrelerin de, üzerine mübarek ağızlardan, mübarek vakitlerde, mübarek sözlerin söylendiği zerrelerle temas ettiğinde ahlakını değiştirir? Belki tutuşmuş o zerrelerden bir nebze yanmayı öğrenirler? Belki her an oluyor da bu! Ne biliyorsun?

Dua bizi ve hayatımızı ve hatta dua ettiklerimizin hayatını değiştirir/değiştirebilir. İmkan kapısı açıktır. Bunu, hem Cenab-ı Hak, o duaları kabul ettiği ve sonuçlarını yarattığı için de yapar; hem o iyi 'eylemelerin' bizim müşahade edebildiğimiz/edemediğimiz dalgaları, izleri, tesirleri olduğu için de yapar. Allah şanı nasıl dilerse öyle bir hayrı yaratır. Oluşturduğumuz dalgaların nerelere kadar gittiğini biz tesbit edemeyiz. Söylediğimiz sözlerin, yazdığımız cümlelerin, yaptığımız fiilerin zamana uzanmış kelebek etkileri olduğunu kabul ediyoruz, mantıklı buluyoruz, bu akıllıca geliyor. Dualarımızın da olabilir.

Son olarak demek istiyorum ki: Modernistler varlığa bakışta müslümanların materyalistleridir. Maddeye bakışlarındaki ruhsuzluk onlarınkinin tıpkısının aynısıdır. Öyle ya! Kur'an'da herşeyin Allah'ı tesbih ettiğini okuyan bir mü'min için okunmamış bir nesne var mıdır?

Seküler tesbihler...

Biriktirmek açlığımızdır. Bize 'gitmiyormuşuz gibi' hissettirir. Faniliği daha az tatmanın yolunu bizimle beraber gidenlerin bir kısmını yanımızda taşımakta ararız. Yolun kolayı kendimdir. Kendimden başlayayım: Küçükken sakızlardan çıkan araba veya futbolcu fotoğraflarını biriktirirdim. Büyüyünce de çok değişmedim. Fotoğraf çekmeyi değil, fakat, güzel bulduklarımı biriktirmeyi severim. Onları farklı açılardan görmeyi, düşünmeyi ve paylaşmayı severim.

Aynısını kitaplarda geçen güzel cümleler için de yaparım. Onları da biriktirmeye çalışırım. Haklarında yazmaya çalışırım. Hafızamda tutmaya çalışırım. Eskiden beğendiğim filmleri de biriktirmeyi denerdim. Günlük tutmaya da çalıştım. Komik hatıralarımı öyküleştirmeyi de denedim. Denemeler de yazdım. Duygularımı taze tutabilmek için şiir de karaladım. Şimdi aktaramadığım daha farklı şeyler de vardır mutlaka. Ben fanilikten canı çok yanan bir insanım. Kalmak için daha fazlasını da yapmışımdır. Bundan eminim.

Fakat, burnum sınırlarıma sürtüle sürtüle yaralanarak ve mürşidim beni irşad ede ede şifalanarak, bir noktada şunun ayrımına vardım: Tutmaya çalışmak sadece bir yanılsama. İnsan hakikatte hiçbirşeyi tutamıyor. Hiçbirşeye sahip olamıyor. Çünkü hem kendisi gidiyor hem tuttuğu onu terkediyor. Bediüzzaman'ın 'hareket halindeki bir trenden uzanarak dikenli yemişleri koparmaya çalışan kişi' örneğinde olduğu gibi: Ayrılıktan ellerimiz parçalanıyor. Bu kalp kırıklıkları, yoksunluklar, özlemler, küskünlükler, iç çekmeler, 'keşke'ler kaçınılmaz. İmkansızı istemenin bedelini ödüyoruz ve kabul etmezsek daha ödeyeceğiz de. Tıpkı Patti Smith'in M Treni'nde dediği gibi:

"Sahip olamayacağımız şeyleri istiyoruz. Belli bir anı, sesi, duyguyu yeniden yaşamanın yollarını arıyoruz. Annemin sesini duymak istiyorum. Çocuklarımı çocuk halleriyle görmek istiyorum. Küçücük eller, çevik ayaklar. Herşey değişiyor. Oğlan büyüdü, baba öldü, kız benden uzun, kötü bir rüyadan dolayı ağlıyor. Lütfen sonsuza dek kalın, diyorum tanıdığım şeylere. Gitmeyin. Büyümeyin."

İlginçtir: Smith, aynı kitapta, yanından ayırmadığı fotoğraf makinesini birkaç kez 'tesbih' olarak isimlendiriyor. "Sabırsız kederimi bir kenara bırakmayı, bir işe yaramayı ve belki 'Polaroid tesbihimi' süsleyecek bir-iki kare çekmeyi umdum." Yine ilginçtir: Benzer birşeyi Kirpinin Zarafeti'nde Muriel Barbery uzaktan kumanda için söylüyor: "Uzaktan kumanda denen şu laik tesbih sayesinde zaman zaman geriye dönüyorum." Verilmek istenen mesajda bir kardeşlik var. Herkesin tesbihi eşyayı tutmaya çalıştığı şeydir. Tutacaklarımıza tesbih deriz biz. Kim ne ile varlığı durdurmaya, tutmaya, saklamaya ve sonsuzlaştırmaya çalışıyorsa onu tesbih olarak isimlendiriyor.

Smith, gittiği her yerin, her önemli bulduğu şeyin fotoğrafını çekmeye çalışıyor. Kirpinin Zarafeti'ndeki kapıcı kadın televizyon ve sinema vasıtasıyla geçmişle bağ kurma çabası içinde. Nilüfer Kuyaş da Serbest Düşüş'te çocuklarının sürekli fotoğrafını çeken ebeveynler hakkında benzer şeyler söylüyor. Hatta bir yerde diyor: "Bakmak olayı kabul edilir kılmıyor. Gerçeklik kabul edilemez olduğunda bakarak eziliriz, nazarla eziliriz. Gerçeklik karşısında ezilmeyeceğini kanıtlamak için fotoğraf çekmeyi seviyor Şirin."

O zaman mürşidimin 6. Söz'de dile getirdiği şu soruyu insanlığın ortak açlığı olarak zikredebiliriz: "Madem herşey elimizden çıkacak, fânî olup kaybolacak, acaba bâkîye tebdil edip ibkà etmek çaresi yok mu?" Hepimiz elimizde kendimize özel tesbihlerle buna çalışıyoruz aslında. Bu sorunun cevabını olumlu bir şekilde verebilmek, bizi, tesbihlere muhtaç ediyor. Tesbihler anları saklama araçları. Ben futbolcu kartlarını biriktirirken buna çalışıyordum. Yığınla birikmiş kitap sayfası da bunun çabasıydı. Yazmak da bunu amaçlıyordu aslında. Facebook, twitter, instagram, selfie vs... Her biri benim için birer tesbihti ve bu tesbihler aracılığıyla anları tutmaya çalıştım.

Peki ellerinde tesbihle kelimat-ı mübarekeyi zikredenler ne yapmaya çalışıyorlar? Yani 'Allah' diyenler, 'Elhamdülillah' çekenler, 'Subhanallah' söyleyenler? Onların neyin fotoğrafını çekiyor? Sanırım bunun cevabı da bir nebze Nilüfer Kuyaş'ta: "Sonsuz sayıda yokoluş anı görüyor. Durdurmak için hiçbirşey yapamaz. Yapabileceği tek şey sonsuz sayıda varoluş anı hatırlamak. Allah'ın isimlerini saymak gibi."

Evet, tesbih çekenler de anlarını tutmaya çalışıyorlar, ama bu tutuş 'anı kendi malları kılmaya çalışarak' değil. Anı yanlarında tutmaya çalışarak değil. Asıl sahibine bırakarak bir tutuş. Zaten onun olanı, onun olduğunu anmakla, ona emanet bırakma. Anı görüntüleyerek, yazarak, arşivleyerek değil 'üzerine sonsuz olanın adını anarak' saklama. 6. Söz'ün bize anlattığı o muazzam hakikat! Evet, tutmanın bir çaresi var, o da şöyle: "Emaneti sahib-i hakikisine satmak." Çünkü mülkü fani kılan senin ona sahip çıkışın. Asıl sahibine bıraktıkça eskimesine engel olacaksın. Sınırlarından kurtulunca korktuğun kayıtlardan da kurtulacak.

Kadere iman, imanın kemalidir 7: Tesbih tevhidin, tevhid tesbihin istikametidir

"Zünnun'u da (Yunus'u da zikret). O öfkeli bir halde geçip gitmişti; bizim kendisini asla sıkıştırmayacağımızı zannetmişti. Nihayet karanlıklar içinde: 'Senden başka hiçbir ilah yoktur. Seni tenzih ederim. Gerçekten ben zalimlerden oldum!' diye niyaz etti." (Enbiya sûresi, 87)

Bugünlerde şunu farkettim: Kadere iman ile tevhide iman arasında bir denge ilişkisi var. Bu denge ilişkisi aynı zamanda tenzih/tesbih ve tevhid arasında da geçerli. Nasıl tarif etsem? Birbirlerine bir 'istikamette kalma sınırı/hududu' koyuyorlar. Bir münacat-ı Yunus (a.s.) sırrı bu. Mürşidim, bu denge ilişkisine dikkatimizi şöyle çekiyor:

"Kader ve cüz-ü ihtiyarî, İslâmiyetin ve imanın nihayet hududunu gösteren, hâlî ve vicdanî bir imanın cüzlerindendir. Yoksa ilmî ve nazarî değillerdir. Yani, mü'min, herşeyi, hattâ fiilini, nefsini Cenâb-ı Hakka vere vere, tâ nihayette teklif ve mes'uliyetten kurtulmamak için, cüz-ü ihtiyarî önüne çıkıyor; ona 'Mes'ul ve mükellefsin' der. Sonra, ondan sudur eden iyilikler ve kemâlâtla mağrur olmamak için, kader karşısına geliyor; der: 'Haddini bil, yapan sen değilsin.'"

Bu bahiste, benim kanaatim o ki: 'Haddini bilmek' insanın tevhid ile olan ilişkisine işaret eder. (Yani tevhid bize haddimizi bildirir.) 'Teklif ve mesuliyetten kurtulmamak' da kaderle ilişkisine bakar. (Kendimizi sorumluluktan kurtulacak kadar önemsiz/değersiz bulmamızı engeller. Çünkü bu tavır, kusurları da Allah'a bırakma tavrıdır.) Bunu biraz daha açarsam: Tevhide olan imanımız bizi herşeyi Allah'a vermeye zorlar. Bu tevhidin kaçınılmazıdır. Fakat bu verişi yaparken insan nerede duracaktır? Duracağı yer irade ve ihtiyarıdır. Çünkü onu da Allah'a verirse bu sefer imtihanının bir hikmeti kalmayacağı gibi, Allah tasavvurumuz da onulmaz yaralar alacaktır.

Bu noktada, tevhide iman ile başlayan imanın kader imanla hitama ermesi, yani kemalini bu iki nokta arasındaki altı rüknün bütünlüğünde bulması, ayrıca hikmetlidir. Nitekim, Mutezile'nin sapıttığı 'şerrin hilkati' meselesi, takdise/tenzihe yaptıkları vurguda istikameti koruyamamalarından kaynaklanmaktadır:

"Sual: Mutezile imamları, şerrin icadını şer telâkki ettikleri için, küfür ve dalâletin hilkatini Allah'a vermiyorlar. Güya onunla Allah'ı takdis ediyorlar! 'Beşer kendi ef'âlinin hâlıkıdır' diye dalâlete gidiyorlar. (...)
Elcevap: (...) Kader Risalesinde izah edildiği gibi, halk-ı şer, şer değil; belki kesb-i şer, şerdir. Çünkü, halk ve icad umum neticelere bakar. Bir şerrin vücudu çok hayırlı neticelere mukaddeme olduğu için, o şerrin icadı, neticeler itibarıyla hayır olur, hayır hükmüne geçer. Meselâ ateşin yüz hayırlı neticeleri var. Fakat bazı insanlar, sû-i ihtiyarıyla ateşi kendilerine şer yapmakla, 'Ateşin icadı şerdir' diyemezler. Öyle de, şeytanların icadı, terakkiyât-ı insaniye gibi çok hikmetli neticeleri olmakla beraber, sû-i ihtiyarıyla ve yanlış kesbiyle şeytanlara mağlûp olmakla, 'Şeytanın hilkati şerdir' diyemez. Belki o, kendi kesbiyle kendine şer yaptı.
Evet, kesb ise, mübaşeret-i cüz'iye olduğu için, hususî bir netice-i şerriyenin mazharı olur; o kesb-i şer, şer olur. Fakat icad umum neticelere baktığı için, icad-ı şer, şer değil, belki hayırdır. İşte Mutezile bu sırrı anlamadıkları için, 'Halk-ı şer, şerdir; ve çirkinin icadı çirkindir' diye, Cenâb-ı Hakkı takdis için, şerrin icadını ona vermemişler, dalâlete düşmüşler, ve bi'l-kaderi hayrihî ve şerrihî olan bir rükn-ü imaniyeyi tevil etmişler."

Bu metinlerden hareketle diyebiliriz ki: Biz Allah'a tevhid ile iman ederiz, fakat bunun sınırı tenzih, takdis ve tesbihtir. Onun subhaniyeti/kusursuzluğu bir noktada bizi durdurur ve der ki: Buradan ileriye geçemezsin. Çünkü buradan ileriye geçersen, kusurları da Allah'a vermiş olursun ki, ilah kusurlu olamaz. İnsan mahlukattaki kusurlar üzerinden Allah'a benzetme yapamaz. Ancak mahlukatta (küçüğünün küçüğü, gölgesinin gölgesi şeklinde) tecelli eden isimler üzerinden onların kemalini niyet ederek bir esma ve şuunat okuması geliştirebilir. Tam olarak ne olduğunu anlayamaz, ancak farkına varır. Subhaniyet hakikati bu noktada bize 'tevhid tefekkürünün istikametini' öğretir.

"Nasıl ki mahlûkatta faaliyet ve hareket bir iştiha, bir iştiyak, bir lezzetten, bir muhabbetten ileri geliyor. Hattâ denilebilir ki, herbir faaliyette bir lezzet nev'i vardır; belki herbir faaliyet bir çeşit lezzettir. Ve lezzet dahi bir kemâle müteveccihtir; belki bir nevi kemâldir. Madem faaliyet bir kemâl, bir lezzet, bir cemâle işaret eder. Ve madem kemâl-i mutlak ve Kâmil-i Zülcelâl olan Vâcibü'l-Vücud, zât ve sıfât ve ef'âlinde bütün envâ-ı kemâlâta câmidir. Elbette, o Zât-ı Vâcibü'l-Vücudun vücub-u vücuduna ve kudsiyetine lâyık bir tarzda ve istiğnâ-yı zâtîsine ve gınâ-yı mutlakına muvafık bir surette ve kemâl-i mutlakına ve tenezzüh-ü zâtîsine münasip bir şekilde, hadsiz bir şefkat-i mukaddese ve nihayetsiz bir muhabbet-i münezzehesi vardır."

Münezzeh, mukaddes gibi tabirleri kullanmamız; eşya üzerinden Ona dair yaptığımız okumalarda istikameti şaşırmamamızın tek yoludur. Tesbih, tevhide olan imanımıza istikamet katar. İşte tesbihin insandaki boyutu, insanın iradesine ve ihtiyarına, imtihanının sonucu olarak gideceği yere 'bu seçimleri/seçim kusurları dolayısıyla gideceğine' iman etmemize bağlıdır. Bizdeki kusurları Allah tasavvurumuza bulaştırmadan doğru bir şekilde açıklama şeklimizdir bu. Fakat seçimleri insana verirken de, onu Allah'a ortak koşmamamızın, yani tevhide yara aldırmamamızın sırrı, 'hilkate kader şeklinde bir iman'dır.

Kader, yaratılışa (ama bidayette bir yaratılış değil, her an devam eden yaratılışa) nasıl iman ettiğimizi söyler bize. İşte o denge, yukarıda da geçen şu ifadelerde saklı: 'Halk-ı şer, şer değil; belki kesb-i şer, şerdir.' Halk/yaratış Allah'ın, kesb/kazanma senin.

Kader konusunda kafası karışanların bu iki daireyi ayırmakta da zorlandığını görüyoruz ki, bu da tesadüf değil. Tevhid 'halk/yaratılış' dairesine bakar, kader 'kesb/kazanma' dairesine bakar. Allah'a Allah gibi iman etmen için kadere imanını tevhide imanından ayırmaman gerekiyor. Yoksa arkasını toparlayamazsın. Tevhidde zirveye çıkayım derken tesbihe zarar verdiğin gibi (Cebriye misal), tesbihi koruyayım derken de tevhide zarar verirsin (Mutezile misal). Allah bizi ehl-i sünnetin istikametli çizgisinden ayırmasın.

Keramet saplantısı veya inayete körlük...

“(...) Hiçbir şey yoktur ki Onu övüp tesbih etmesin; fakat siz onların tesbihlerini anlamazsınız. (...)” (İsra sûresi, 44’ten...)

Bediüzzaman’ın, felsefe üzerinden modern bilimleri eleştirirken, onların ilgiye değer bilgiyi arayışlarında hep sıradışı olana konsantre olmalarını yanlış bir konumlanma olarak gördüğünü; çünkü sıradanlaştırılan herşeyde aslında Cenab-ı Hakkın pekçok harikasının saklı olduğunu söylediğini biliriz. Mesela 20. Söz’de, Cenab-ı Hakkın, insanlara taşları misal vermesindeki hikmet, ülfet/sıra­dan­laştırma perdesi kaldırılarak anlatılır.

Aslında peygamber mucizelerinin şekli de, devrin insanlarının sıradanlığı aşmada yaşadıkları güçlükle ilgilidir kanaatimce. Cenab-ı Hak, bu kabiliyetini yitirmiş olan münkir gözlere, o sıradanlığı, peygamberleri eliyle kırmak suretiyle bir ‘hayret tedavisi’ uygular. Ama çokluğuna rağmen nihayetinde bu mucizeler tebliğde asıl değildir. Asıl olan, zaten varolan harikalardır. Ve Kur’­an, peygamber mucizelerinden çok, sıradan saydığımız harikaları bize misal gösterir. Onları örnek vererek bizden doğru yolu bulmamızı ister.

Peki, bu anlamda bizde bir felsefe tortusu var mı? Ol­ma­dı­ğını söylemek güç. Sıradışı olanı görme sevdası, sanıyorum, ilerleyen zaman dilimlerinde velilerde keramet görme sevdasına dönüşüyor. Asıl olan o değilken ve kainatta doğru bir nazarla bakıldığında herşey bir mucize eseriyken, insanlar, inatla harikalar gör­mek istiyorlar. Hatta bazı zaman oluyor, sermayesinin ne olduğuna dikkat edil­meden; dilinin ne söylediğine bakılmadan insanlara bu gibi harikalarla bağlanabiliyorlar. Böylece hidayet bulayım derken dalalete sürüklenebiliyorlar.

Barla Lahikası’nın başında yer alan Yedinci Risale olan Yedinci Mesele’de bu açıdan bakılınca büyük dersler olduğunu düşünüyorum. Bu risalenin sebepler bölümünde inayet, muvaffakiyet, ikram, keramet, i’caz şeklinde bir sıralamayı öğreten Bedi­üzzaman; işaretler bahsinde kerameti öteleyerek inayeti musır­rane önüne geçiriyor. Eser-i inayet ve işaret-i gaybiye dediği iki şeyi; kerametten öncelikli olarak anıyor. Adeta kerametlere değil, bunlara konsantre olunmasını istiyor. İnayet dediği şeye örnekler vererek, aslında kafamızda hiç de harikalık gibi durmayan birşeye hayret etmemizi öğütlüyor: Nurlardaki ilmî başarıya...

Sizi bilmem, ama ben bu bahisleri okuyuncaya kadar inayetin böyle bir yerde saklı olabileceğini hiç düşünmemiştim. Çünkü bence keramet, yani kanunların sizin hat­rınıza Cenab-ı Hak tarafından delinmesi, böyle ilmî başarılardan daha üst birşeydi. Hatta böyle şeyler elinden zuhur eden insanları, ilmî başarıya sahip insanlardan daha üst olarak görürdüm. Öyle bir terbiyeyle büyümüştüm çünkü... Fakat burada Bediüz­zaman, öyle bir eserlerinin başarısını aktarıyor ki, insan ister istemez “Acaba?” diyor. “Acaba, Cenab-ı Hakkı anlatan bir eserin ilmî başarısı, kerametler üstü bir inayet midir?”

İşaretlerden benim aldığım ders şu: “Evet, öyledir.” O eserlerin şimdiye kadar başarılamayan tarzda karmaşık meseleleri izah etmesi, çok zor koşullar altında yazılması da Bediüzzaman tarafından inayet tahtında inceleniyor işaretlerde. İnayetin kerametten farkı, onun daha kollektif bir arzuya karşılık gelmesi olarak netleşiyor dimağımda. Bu eserler, bir kişinin değil, toplumun duasının neticesi olarak meydana çıkıyor.

Risale-i Nur’dan alınabilecek böyle çok ders var. Müellifi tarafından bin yıldır birikmiş problemlerin çözümü olarak tarif edilen Risale-i Nur’un hakikaten bu tarife mazhar olması, biraz da yaralarımıza mukabil devalara aramakla mümkün. Ben işte bu metinde, kişileri eserlerin önüne koyma hastalığıma bir deva buldum. Kerameti, inayetten önce ele alma hastalığıma da... Ne diyelim: Cenab-ı Hakk yaralarımıza böyle şifalar bulabilmeyi nasip eylesin, amin.