Kristal ışığı bitirebilir miymiş hiç?

"Her cemâl ve kemâl sahibi, kendi cemâl ve kemâlini görüp göstermek istemesi sırrınca, o sultan dahi istedi ki: Bir meşher açsın. Enzâr-ı nâsta saltanatının haşmetini, servetinin şâşaasını, san'atının harikalarını, mârifetinin garibelerini izhar edip göstersin. Ta kendi cemâl ve kemâl-i mânevîsini iki vecihle müşahede etsin: Biri, bizzat nazar-ı dekaik-âşinâsıyla baksın. Diğeri, başkaların nazarlarıyla baksın." Nur'un İlk Kapısı'ndan.

Bizden birisi söylese itibarı olmaz. Zira müslümanın kanı acıdır. Ama Michio Kaku Einstein'dan Ötesi'nde diyor ki: "Bilim insanlarının küçük bir azınlığı, aralarında Nobel ödülü sahibi Eugene Wigner da vardır, ölçümün bir tür bilinç ima ettiği görüşünü savunmaktaydı. Onlara göre ölçümü yalnızca bilinçli bir kişi veya varlık yapabilirdi. Dolayısıyla, maddenin tümünün varlığı (kuantum mekaniği uyarınca) ölçmeye, evrenin varlığı da bilince dayalıdır. Bunun insan bilinci olması şart değildir. Evrenin başka herhangi bir yerindeki akıllı yaşam ve hatta bazılarının öne sürdüğü gibi tanrı da olabilir." Maşaallah diyelim o vakit biz de bu nasipli azınlığa. Zira, yolu uzatmak kabilinden de olsa, Allah'ın Vacibü'l-Vücudluğuna yaklaşmışlar. 'Olmazsa olmazlığını' kenarından-köşesinden kavramışlar. Kuantum fiziğinin varlık için şart koştuğu ölçen-ölçülen, gözlemci-gözlenen bağından ta buralara kadar varmışlar. Yahut Bediüzzaman gibi söyleyelim arkadaşım: "Âferin maarifin himmet-i feyyâzânesine ve fünunun himmet-i merdânesine..." 

Buradan şuraya geçeceğim: Geçenlerde halasının kristali sayesinde yeğenime bir ışık gösterisi yaptık. Pencerenin önüne tutup bütün odayı renkli parıltılarla kapladık. Onları izlerken ben de şunu farkettim: Parıltılardan bazıları, tıpkı bir güneşin etrafında dönen gezegenler gibi, yörünge çiziyor. Kristalin hareketiyle başka bir parıltıyı tavaf ediyor. Elbette bunun yaşadığımız dört boyutlu âlemde bir açıklaması var. Nasıl? Şöyle: Herbir yansımanın kristalin bir bölümüyle ilgisi var. Yani oranın cilvesi. Ve o bölgelerin de birbirleriyle geometrik ilişkisi mevcut. Bu matematiksel ilişki duvardaki yansımalarda bir yörünge görünümünü netice veriyor. 

Kristaldeki düzen duvara mesafeye göre genişleyen bir düzeyde yansıyor. Tamam. Ama ya uzay dediğimiz şey de böyleyse? Ya bizim "Taş gibi madde canım!" dediğimiz şeyler daha üst/çok boyutlu âlemlerden bu boyuta düşen yansımalarsa? Biz kendi gerçekliğimizde bu tecrübeyi madde olarak yaşıyoruz. Lakin eğer bir görüntü olsaydık, yani iki boyutlu olsaydık, o zaman duvardaki yansımalar da bize gerçek olacaktı. Belki bildiğimiz tek madde de o olacaktı. 

Vahdetü'l-Vücud'a falan gitmeyeceğim. Hiç korkmanıza gerek yok. Varmak istediğim yer başka. Kitapta "Daha Çok Boyutlu Bir Uzaya Yolculuk" başlıklı bölümde bu soruya da cevap oluşturabilecek izahlar var: "Eğer daha fazla boyutlu bir varlıkla karşılaşsaydık, önce etrafımızda endişe verici bir şekilde dolaşan, giderek yaklaşan, etten yapılmış üç küre görebilirdik. Etten küreler bizi yakalayıp daha çok boyutlu uzaya fırlattığında üst evrenin yalnızca üç boyutlu kesitlerini görürdük. Nesnelerin ortaya çıktığını, renk değiştirdiğini, ölçülerinin büyüyüp küçüldüğünü ve sonra birdenbire ortadan kaybolduğunu görürdük. Bu nesnelerin aslında daha fazla boyutlu bir nesnenin parçası olduklarını anlayabiliyor olmamıza karşın, tümünü veya daha fazla boyutlu bir uzayda yaşamın nasıl olacağını gözümüzde canlandırma imkanı bulamazdık." 

Yani az boyutlular çok boyutluların algı düzeyine çıkamıyor. En azından günümüz fiziği böyle bir sınırdan bahsediyor. Yıldızlararası/Interstellar filmini izleyenler de orada 'daha üst boyutlu canlılar' hakkında bir diyaloğu anımsayacaklar. (Galiba karadelikten geçerken böyle varlıklar konuşuyorlardı.) Hafızamda kaldığı kadarıyla nakledeyim: "Gelecek onlar için bir dağa çıkmak gibi olabilir..." diyorlardı. Veya "Geçmişe gitmek bir vadiye inmek gibi gelebilir." Yani bizim boyutumuzda imkansız görünen bu işler, zamanda ileri-geri hareketleri, onlar için basit bir mümkünlükte olabilir. Tabii yalnızca 'olabilir.' Çünkü aklımız bir miktar o taraflara doğru uzansa da vücudumuzun başka yerlerinde bu kapasite yok. Bir saniye. Düzeltme: Bize yokmuş gibi geliyor da olabilir. Zira Miraç mucizesi inananlar için bambaşka şeyler fısıldıyor.

Miracı andık. 25. Söz'ün 2. Şule'sinin 9. Nükte-i Belagat'ında arkadaşı kılınan diğer bir meseleyi de anmadan geçmeyelim. Okuyanlar hatırlamıştır belki. Fâtır sûresinde geçen, melek kardeşlerimizin 'ikişer, üçer, dörder kanatlı olması' meselesi. Mürşidim orada diyor ki: "Hem melâikeler sekene-i zemin gibi cüz'iyete münhasır değiller. Bir mekân-ı muayyen onları kaydedemiyor. Bir vakitte dört veya daha ziyade yıldızlarda bulunduğuna işaret (ikişer, üçer, dörder) kelimeleriyle tafsil verir." Eğer yanlış anlamıyorsam Bediüzzaman Hazretleri burada 'kanat' mevzuunu 'boyut'a yakın tefsir ediyor. Tıpkı bizim çok yönlü âlimleri anlatırken kullandığımız 'zülcenaheyn' ifadesinde olduğu gibi. (Ki mezkûr kavramın bir manası da 'iki kanatlı'dır.) "Allahu'l-a'lem!" kaydıyla konuşursak arkadaşım: Buradan anlaşılabileceklerin bir katmanını da 'meleklerin daha aşkın boyutlarda yaşadıkları' oluşturmaktadır belki. Yani 'bize göre çok boyutlu canlılar' olduklarıdır. İstedikleri vakit az boyutlu âleme girip-çıkabilirler. Lakin bizim onların çıktıkları boyuta çıkmamız zordur. Mümtaz fertlerimiz ancak bu ihsana kavuşur.

Tefekkür tefekkürü açıyor. Kendimi tutamıyorum. "Şeytanların semadan kulak hırsızlığı yaparken cezalandırılmasını da acaba bir çeşit fizikle anlayabilir miyiz?" diye düşünüyorum. Belki de bu boyutta algılayamadığımız varlıklarıyla onlar uzayda bir tür 'kütle çekim kuvveti' oluşturuyorlar. Yakın semanın dengesini bozuyorlar. Melek kardeşler de, yine çıkamadığımız o fizik düzeyinde, bedenlerini kovalayacak meteorları atıyorlar. (Çünkü göktaşları da diğer herşey gibi müekkel meleklerinin gözetiminde.) Yani bu harp bizden aşkın boyutlarda sürse de gözlerimiz görmüyor. Görünen meteor düşmesi. Yahut yine mürşidimin ifadesiyle: 

"Madem şu mübareze-i ulviyenin ilânı hikmeten lâzımdır. Elbette ona bir işaret vardır. Halbuki, hadisat-ı cevviye ve semâviye içinde, şu ilâna münasip hiçbir hadise görünmüyor. Bundan daha ensebi yoktur. Zira, yüksek kalelerin muhkem burçlarından atılan mancınıklar ve işaret fişeklerine benzeyen şu hadise-i necmiye, bu recm-i şeytana ne kadar ensep düştüğü bedâheten anlaşılır. Halbuki, şu hadisenin, bu hikmetten ve şu gayeden başka, ona münasip bir hikmeti bilinmiyor. Sair hadisat öyle değil. Hem şu hikmet zaman-ı Âdemden beri meşhurdur ve ehl-i hakikat için meşhuddur."

Arkadaşım, affına sığınıyorum, mevzuyu çok dallandırdım. Aslında ben sana başka birşeyi anlatacaktım. "Lokman sûresinin 27. ayetinde kısacık bir mealiyle buyrulan 'Eğer yeryüzündeki bütün ağaçlar kalem, denizler de mürekkep olsa, arkasından buna yedi deniz daha katılsa, yine de Allah'ın sözleri yazmakla tükenmezdi. Muhakkak ki Allah'ın kudreti herşeye üstündür, her işi de hikmet iledir!' sırrına buradan bakabilir miyiz?" diye soracaktım. "Ne hikmetle?" dersen açayım: Eğer anlamın 1, görüntünün 2, maddenin 3, zamanın da 4 boyutlu âlemlerde teşekkül ettiğini düşünürsek; düşünsene; biz daha 3 boyutluyla 4'ü, 2 boyutluyla 3'ü, 1 boyutluyla da 2'yi bitiremiyoruz; nasıl olup da Allah'ın boyutlar ötesi kelamını bitireceğiz?

Yani tek bir resmin (görüntü) üzerine cümle (anlam) olarak kimbilir kaç şey söylüyoruz? Bütün yazarlar, şairler, sanatçılar vs. aynı görüntü hakkında konuşuyorlar da bitiremiyorlar. Hep söylenecek yeni şeyler kalıyor. Sonra gelenler önce gelenlere ek yapıyor. Yine de bitmiyor. Bitirilemiyor. Hem bir nesnenin (madde) kaç kişi fotoğrafını (görüntü) çekiyor. Kaç göz görüyor. Kaç açıdan görüyor. Kaç yakınlıkta görüyor. Fakat yine de o nesnede görülebileceklerin sonu gelmiyor. Yine bir süreçle (zaman) tanıştığında varlık (madde) kaç oluş yaşıyor. Kaç şekil değiştiriyor. Kaç kez eski-yeni sahibi oluyor. Fakat yine de zaman ipinde asılı varlıkları/oluşları tüketemiyor. Yani ki: Daha az boyutta olan daha çok boyutta olanı kuşatamıyor. Bitiremiyor. Dilegetiremiyor. Yukarıdaki ayet-i celile ile belki bize böylesi büyük bir hakikatin ucu da kaldırılıyor, gösteriliyor, işaret ediliyor: Daha az boyutluların boyutlardan münezzeh/aşkın bir Allah'ın kelamını yazıp bitirebilmesi nasıl mümkün olabilir? Denizler nasıl yetebilir? Ağaçlar nasıl kaldırabilir? O sonsuzluğu bu sınırlılıkların taşıması mümkün müdür? Elbette değildir. 

İşte yeğenime yaptığımız kristal gösterisinden içime yansıyanlar da bunlar oldu. Tek nesneden yansıyanlar bütün duvarı sardı. Bir çiçeğe bin şiir yazıldı. Bir güzellik bin şekilde göründü. Her üst boyutun nazırı alt boyuttaki tecellilerin şahitliğini yaptı. Onların fotoğrafı da şunun gözleriyle çekildi. Varlığın o katmanı da şu gözlerde resmoldu. Belki varoldu. Belki 'Başkalarının nazarıyla baksın'a da bu hikmet biçildi. Hatta belki aslında nur-u Muhammedî aleyhissalatuvesselamın çok çok çok boyutlu hakikatinden yansıyanlar bütün evreni kapsıyor. Bütün evreni oluşturuyor. Yalnız onları görmek işi de bizde. Bizim gibi nazırlarda. Herkesin görüşü boyutu çapında. Bir kısmını yalnızca melekler görüyor. Bir kısmını biz de görüyoruz. Çünkü boyutumuzda bu kadarcığı görünüyor. Ama bu kadarcığı görünmekle de bir fotoğraf elde ediliyor. Bir varlık katmanı ölçümleniyor. En nihayet: "En doğrusunu Allah bilir!" derim arkadaşım. Sen de arkadaşına bu sınırlar içinde itimat et. Allah bizi istikametten ayırmasın.

Melekleri neden göremiyoruz?

Arkadaşım, eğer vaktin varsa, sana 'meleklere nasıl iman ettiğimi' açıklamak istiyorum. Yok. Evet. Elbette 'meleklere imanın' amentüye dahil olduğunu biliyorum. Tamam. Haklısın. Tabii ki, bir mü'min olarak, Kur'an'da ve sünnette bize verilen haberlere imanımız var. Onu demek istemedim. Hayır. Yanlış anladın. Belki ben de yanlış ifade ettim. Şöyle toparlayayım: Sana 'meleklere imanımı nasıl tahkikiye çevirdiğimi' açıklamak istiyorum. Hah! Değil mi? Böyle daha iyi oldu. Evet. Çünkü meleklere imanımız zaten vardı. Daha doğru ifadesi o imanın 'taklid'den 'tahkik'e dönüşü üzerinden oldu. Peki ben bu tahkiki kendimce nasıl başardım? İşte oraya gelince söze şuradan başlamak gerekiyor:

Mürşidim Mesnevî-i Nuriye'sinde birşeye uyandırıyor. Nedir o? 'Berzah' hakikati. 'Berzah' ne demek peki? 'Ara âlem' diyeyim sen anla. Bir köprü. Bir koridor. Birbirinden keskin farkları olan boyutlar arasında geçişkenliği sağlayan ve genelde her iki âlemden de hissesi olan bir üçüncü âlem. Mesela: İslamî metinlerde kabir âlemine de 'berzah âlemi' deniyor. Neden? Çünkü dünya ile ahiret arasında bir köprü o. Ölenler o ara âlemde bekliyorlar ahiretin gelmesini. Yahut da alıştırılıyorlar ahiretin gelmesine. Her iki şekilde de anlamak mümkün.

Fakat ben lafı ne kadar uzattım yine öyle! Yapsaydım ya incilerden bir gerdanlık şu yazıya. Geç olsun hiç olmasın. Hemen yapıyorum: "İ'lem eyyühe'l-aziz! İnkılâplar neticesinde, her iki taraf arasında geniş geniş dereler husule geliyor. O dereler üstünde her iki âlemle münasebettar köprüler lâzımdır ki, her iki âlem arasında gidiş geliş olsun. Lâkin o köprülerin inkılâbat cinslerine göre şekilleri, mahiyetleri mütebayin, isimleri mütenevvi olur. Mesela, uyku, âlem-i yakaza ile âlem-i misal arasında bir köprüdür. berzah, dünya ile âhiret arasında ayrı bir köprüdür. Ve misal, âlem-i cismaniyle âlem-i ruhanî arasında bir köprüdür. Bahar, kış ile yaz arasında ayrı bir nevi köprüdür. Kıyamette ise, inkılâp bir değildir. Pek çok ve büyük inkılâplar olacağından, köprüsü de pek garip, acip olması lâzım gelir."

Bediüzzaman başka metinlerinde de 'berzah'lara örnekler verir. Hatta bir yerde der: "Âlem-i gayb ve şehadetin nokta-i iltisakı ve berzahı ve iki âlemden birbirine gelen seyyârâtın mültekası, vicdan denilen fıtrat-ı zîşuurdur." Demek berzahlar her yerde. Misal: Sütü soğumaya bıraktığınızda kaymaktan bir berzah oluşuyor. İnsanın dışıyla içini ayıran yarı ölü-yarı diri bir cildi var. Ağaç kabuklarının da böyle bir fonksiyonu olduğu söylenebilir. Hücrelerin 'seçici geçirgen' zarları mevcut. Dünyanın içindeki akkorla dışındaki hava arasında bastığımız toprak var. Daha bunun gibi nice şey, berzahlığını yaptıkları farklı düzenlerin arasında hem geçişkenliği sağlıyor, hem de birbirlerini istila etmelerini engelliyor.

Bunun bir üstü okumayı da yine mürşidimin 'arşlar'dan bahsettiği bahiste buluyorum. Ah, işte kaçamıyoruz, yine bir alıntı yapacağım: "Zât-ı Zülcelâl olan Sahib-i Arş-ı Âzamın, mânevî bir merkez-i âlem ve kalb ve kıble-i kâinat hükmünde olan küre-i arzdaki mahlûkatın tedbirine medar dört arş-ı İlâhîsi var: Biri, hıfz ve hayat arşıdır ki, topraktır. İsm-i Hafîzin ve Muhyînin mazharıdır. İkinci arş, fazl ve rahmet arşıdır ki, su unsurudur. Üçüncüsü, ilim ve hikmet arşıdır ki, unsur-u nurdur. Dördüncüsü, emir ve irâdenin arşıdır ki, unsur-u havadır."

Bu arşlar birer 'yoğun tecelli makamı' oldukları gibi aynı zamanda, tabir-i caizse, bazı ism-i şeriflerin âlemimize dahil oluşunda berzahlık da yapıyorlar. Yani mesela 'hayat' hayatımıza daha çok topraktan dahil oluyor. 'Rahmet' hayatımıza daha çok sudan dahil oluyor. 'Hikmet' hayatımıza daha çok nurdan dahil oluyor. 'İrade' hayatımıza daha çok havadan dahil oluyor. Yani yoğunluklu tecellileri bu unsurlarda yaşanıyor. Ne hava toprak gibi bağrından canlı yeşertebiliyor ne de toprak hava kadar hızlı hareket edebiliyor. Fıtratları farklı berzahlıklara yakıştırılmış.

Ben bu perspektiften hareketle şöyle bir tefekkür geliştiriyorum meleklerin varlığının zaruriyatına dair: Bir su kabının içine içiçe sarılmış bir kumaş topu attığınızı düşünün. Ama öyle bir-iki kat değil yüzlerce kat. Sonra batırdığınız bu topu çıkarın. Katları açmaya başlayın. İlk on kat ıpıslaktır. İkinci on kat yarı ıslaktır. Üçüncü on kat çeyrek ıslaktır. Dördüncü on kat... Neyse, lafı uzatmaya gerek yok, nihayetinde bu çok katlı yapıdan dolayı topun merkezine yaklaştıkça kuru kalan yerlerin olduğunu farkedersiniz. Fakat bu kuruluk keskin bir geçişle olmaz. Dediğim gibi: Arada farklı ıslaklık aşamalarında ara gruplar bulunur.

Aynen böyle de Cenab-ı Hakkın 'Hayy' ism-i şerifi ile cansızlığın mevcut olduğu bu âlem arasında da berzahlara ihtiyaç vardır. (Allah, Kur'an'ın da buyurduğu gibi 'muhît'tir, yani herşeyi kuşatır.) Bunlardan birisi de 'âlem' olarak 'melekler âlemi'dir. 'Şey' olarak da 'melek' kardeşlerin kendileridir. Onlar da ism-i Hayy ile cansız şeyler arasında çok yönlerden berzahlık görevi görürler. Yani âdeta şu âlem onların kumaşına sarılmıştır. 'Sonsuz dirilik' ile 'ölülük' arasında berzahlık ederler.

Bu berzah neden gereklidir peki? Çünkü Cenab-ı Hak esbabı tasarrufuna perde yaptığı gibi melekleri de emrine perde yapar. Bediüzzaman'ın dediği gibi 'azameti' öyle iktiza eder: "Evet, izzet ve azamet ister ki, esbab, perdedâr-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celâl ister ki, esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikîden."

Akıl ancak bu katmanlı yapı üzerine küçük küçük düşünerek mesafe alabilir. Biz Allah'ın ne kadar yüce olduğunu kendilerine ebat atfedebildiğimiz şeyleri birbirlerine kıyaslayarak bir derece farkedebiliriz. Hayretimizi, ama mutlaka ucu açık olarak, geliştiririz. Tutuşur vaziyette tutmaya çalıştığımız bir ateş Cenab-ı Hakkın güneşte tezahür eden büyük yaratışını kavramaya kapı olur. Büsbütün malum olmaz ama sezilir olur.

Uzatmayayım. Sadede koşayım. Kainatta varolan hikmet de bizi meleklerin varlığına inanmaya mecbur eder. Çünkü hikmetin olduğu yerde bir düzen de vardır. Düzenin varolduğu yerde emir de vardır. Bu emirlerin şahitliğini cansızlar taşıyamayacağına göre, çünkü cansızlar emri anlayacak şuurlu varlıklar değillerdir, evrende bu cansızları herbir yanından/detayından sımsıkı sarmış şuurlu bir katman da olmalıdır. Olmalıdır ki şu şuursuz şeylerin yaptığı şuurlu işlerde şahitliğin görevleri âtıl kalmamalıdır. İnsanın şuuru âleme yetmez. İnsan âlemde olan bitene yetişemez. Herbir yağmur tanesinden tutun sema katlarına kadar emirlerin canlılık berzahını melekler icra ederler.

Güvercine yuvasını bulduran kuş beyni değil meleğidir. Arıya yön gösteren içgüdüleri değil meleğidir. Somon balıklarına doğdukları yeri bulduran navigasyon değil melekleridir. Ancak meleklerin yaptığı bu berzahiyet de onların 'tasarrufu' sayılmaz. Yaratıcı değillerdir. Şahitlerdir. Tıpkı bir bebeği emziren annenin o rızkın yaratıcısı değil şahidi olması gibi. Rızkı yaratıp bebeğin herbir hücresine ulaştıransa elbette Rezzak-ı Hakiki olan Allah'tır. Vesileler, yaratmak için değil, oluşun şahidi olmak için vardır. Oluşun şahitleri aynalarıyla manzarayı daha da zengileştirirler.

Peki melekler madem varlar da biz neden onları göremiyoruz? Çünkü bizden daha üst bir hayat mertebesindeler. Bir amip kendi cinsinden olan hayatları farkedebilir. Ancak insan hayatı diye birşeyi bilmez. Onun şuuru, görüşü, farkedişi, kavrayışı, ancak kendi katmanındaki hayatları kavrayabilmek için yeterlidir. Bir amip diğer bir amip hücresini farkedebilir. Ancak bir insan nasıl birşeydir? Amip bunu bilmez. İnsanın derisi üzerinde gezmek onun için herhangi birşeyin üzerinde gezmek gibidir. Değişikliği farketmez. Biz de melekleri onların sahip oldukları yüksek hayat seviyesinden dolayı farkedemiyoruz. Fakat kalp, akıl ve vicdanımız her iki âlemle de irtibatlı olduğu için, onların üzerine düştüğümüz miktarca, bir farkediş yaşıyoruz.

Bediüzzaman İşaratü'l-İ'caz'da 'Elif-Lâm-Mim' tefsirini yaparken Elif'in Allah'ı, Lâm'ın Cebrail'i, Mim'in Muhammed aleyhissalatuvesselamı temsil ettiğini buyurur. Bu açıdan bakıldığında Cebrail aleyhisselamın yaptığı berzahlık, yani vahyin iletişindeki aracılık, aslında meleklerin âlemde nasıl bir fonksiyon gördüklerini de kulaklarımıza fısıldar. Evet. Vahyin sahibi, hâşâ, Cebrail aleyhisselam değildir. O bir şahittir. Ancak onun berzahiyeti de Aleyhissalatuvesselamın vahyi alışında önemlidir. Hikmetlidir. Gereklidir. Eh, evet, Interstellar/Yıldızlararası filmine göndermeler de yapacaktım ama yazı epeyce uzadı. Onu es geçeyim. Şunu not bırakıp bitireyim: 'Melekleri neden göremediğimizi' düşünürken şu kısa belgesel ufuk açıcı olabilir. Dr. Quantum Düz Dünyayı Ziyaret Ediyor. (https://www.youtube.com/watch?v=TlmKRZwxerE)

Sen hergün bin karadelikten geçiyorsun

Bilim kurgu filmlerini sen de çok izlemişsindir arkadaşım. Hani şu boyutlar arası geçişler yapılanları. Bir karadeliğe girip, bir kapı açıp veya bir eşikten geçip âlemden âleme seyredişleri. Uzun mesafeleri bir anda alışları. Uzun zamanları bir anda geçişleri. Bana öyle geliyor ki: Aslında insanın içinde böylesi pekçok karadelik, kapı ve eşik vardır. Onlara uğradığı zaman herşey bir anda değişir. Bu bazen bu bir müjdedir (ki keder âleminden neşe âlemine ışınlar), bazen bir musibettir (ki neşe âleminden keder âlemine gönderir), bazen de çok etkilenilen birtek kelimedir (bunun yapacağı tesirler muhteliftir). Nihayetinde hepsinde olan şey bir tür berzahiyettir. Ayağı-aklı-kalbi berzaha alışan geçişlerde zenginleşir. Pratik kazanır. Ferahlar. Kuvvetlenir. Yanında sevdiğinin ismi anılınca içinde oynayan taşlar da böyledir.

İsimler nasıl birer berzaha dönüşürler? Şimdilerde biraz buna kafa yoruyorum arkadaşım. Çünkü Esma-i Sitte Risalesi namı ile meşhur 30. Lem'a'yı her okuyuşumda şunu farkediyorum: Mürşidim de onları birer 'berzah' olarak kullanıyor. Berzah nedir? Sözlükler 'kıstak' diye bir karşılık veriyorlar ya ona daha da yabancıyız. İzahlarına izah gerek. Deneyelim:

Berzah en temelde 'iki şey arasındaki engel' anlamına geliyor. Ve bir yan anlam olarak da 'geçiş bölgeleri' manasında kullanılıyor. 'Kıstak' da zaten buna yakın birşey. Nasıl? Sözgelimi: Bir kara parçası var. Bu kara parçasının bir kısmı iki deniz arasında epeyce inceliyor. Yani sanki iki kara birbirine buradan, bu geçiş bölgesinden, boğumdan bağlanıyor. İşte ona da 'berzah' deniyor.

Bir de 'berzah âlemi' olarak ifade edilen 'kabir âlemi' var. Ölülerimizin gittiği yer. Peki ona neden 'berzah' deniyor? Çünkü o da bir ara âlem. Ahiret ile dünya arasında bir geçiş. Bir koridor. Bir köprü. Bir geçicilik. Mürşidimse Mesnevî-i Nuriye'sinde berzah kavramını şöyle genişletiyor:

"İ'lem eyyühe'l-aziz! İnkılâplar neticesinde her iki taraf arasında geniş geniş dereler husule geliyor. O dereler üstünde her iki âlemle münasebettar köprüler lâzımdır ki her iki âlem arasında gidiş geliş olsun. Lâkin o köprülerin inkılâbat cinslerine göre şekilleri, mahiyetleri mütebayin, isimleri mütenevvi olur. Meselâ, uyku, âlem-i yakaza ile âlem-i misal arasında bir köprüdür. Berzah, dünya ile âhiret arasında ayrı bir köprüdür. Ve misal âlem-i cismaniyle âlem-i ruhanî arasında bir köprüdür. Bahar, kış ile yaz arasında ayrı bir nevi köprüdür. Kıyamette ise inkılâp bir değildir. Pekçok ve büyük inkılâplar olacağından, köprüsü de pek garip, acip olması lâzım gelir."

Bediüzzaman'ın 'berzah' ile isimlendirdiği çok şey var. Mesela: Bir yerde tarikatlara berzah diyor. Bir yerde ölüler âlemine berzah diyor. Bir yerde akla berzah diyor. Bir yerde kalbe berzah diyor. Bir yerde vicdanı berzah olarak anıyor. Hepsini topladığınızda vardığınız sonuç yukarıdakinin aynısı: Birşey başka şeyler arasında geçişi sağlıyorlarsa onlara 'berzah' denilebilir.

İşte, arkadaşım, Ahmed kardeşin de buradan cür'et bulup isimlere 'berzah' diyebilir veya ileride diyecektir. Çünkü mürşidi ona farkettirmiştir: Esma tefekkürü sayesinde insanlar da bir yerden başka yerlere, bir bakıştan başka bakışlara, bir okumadan başka okumalara geçerler veya geçebilirler. Onların 'birbirine bakar' marifetlerinden faydalanabilirler. İsimlerde bu sır vardır. İçlerinde şu potansiyel vardır. Peki şu sözümün delili nedir?

Başta dedim ya: Esma-i Sitte Risalesi buna güzel bir örnek. Bediüzzaman orada Cenab-ı Hakkın isimleri ile şuunatı arasında, şuunatı ile kainat arasında, kainat ile isimler arasında, isimleri ile amellerimiz arasında, amellerimiz ile yine şuunat arasında, şuunatı ile rububiyeti arasında birçok köprü kuruyor. Ve bütün bunları aynı el-Esmaü'l-Hüsna berzahıyla yapıyor.

Mesela: İsm-i Kuddüs bahsinde, kainatı sürekli temizlenen bir oda gibi görmeyi öğrettikten sonra, ister istemez bizi "Bir temizleyen olmalı!" demeye götürüyor. Buradan bir isme varıyoruz: Temizleyen. Temizleyen ismi ise sahibinin pâklığına götürüyor bizi. Çünkü kirli olanın temizleyiciliği yoktur. Pis suyla tabak yıkanmaz. Kötü ahlaklıdan toplumu düzeltmesi beklenemez. Demek o nihayetsiz temizleyici her türlü kirden-kusurdan da nihayetsiz münezzehtir. Kuddüs'tür. Kendisinin subhaniyetidir ki varlığa 'sürekli bir temizlenme ihtiyacı' içinde yansımıştır. Varlık 'onun yaratığı olmaya layık olmak' için çalışmaktadır.

Bu yansımayı farkettik de iş bitti mi? Bitmedi. Temizleyiciliğin nihayetsizliği bize Kuddüs isminin sahibinin şuunatına dair de birşeyler söylüyor. Cenab-ı Hak, kainatı böylesine sürekli bir temizlik faaliyeti içinde tutuyorsa, nezahete karşı bir tür muhabbet-i münezzehe duyuyor demektir. Kainatın öyle olmasını istediği gibi kullarının da öyle olmasını istiyor demektir. O zaman diyebiliriz ki: Kuddüs isminin bir gereği olarak nübüvvet mutlaka varolmalıdır. Herşeyin kirini türüne yakışır görevlilerle temizleyen Allah, elbette, insanlığın da kirini de bu sûretle temizlemektedir. Temizlemelidir. Şuunatı böyle iktiza eder çünkü.

Bakınız isim bir berzah oldu. Önce bizi kainata bağladı. Sonra yine kendisinden geçirip şuunat-ı İlahîyeye dair konuşturdu. Sonra yine üzerinden geçirip akaide götürdü. Sonra yine üzerinden aşırıp amellere bağladı. Nasıl? Dedik ya: Kainatı temizleyen Allah elbette kullarını da temizlemek ister. Peki sırr-ı imtihan gereğince bu nasıl olacak? Elbette nübüvvet eliyle yapılacak. Nebiler insanlara yaşamın tüm kirlerine rağmen temiz kalmanın yollarını öğretecekler. Mezkûr eserde alıntılanan "Temizlik imanın yarısıdır!" gibi hadis-i şerifler de zaten bunu bize öğütlerler. Hatta 'La ilahe' dahi bir temizliktir ki 'illallah'ı çağırır. Kalpten putların süprüntüleri kovulmadan tevhidin pir u pâk sancağı oraya dikilemez.

Mürşidimin ism-i Adl'in ahirinde 'ölçüde-tardıda doğru davranmayı' öğütleyen ayet-i kerimeye yaptığı atfı da böyle okuyabiliriz. Ve diyebiliriz: Amellerimizin mantığı içimizde bu yolla inşa oluyor. Açmak için soralım: Neden âdil olacağız? el-Cevap: Çünkü kainat adalet üzerine kurulmuş. Çünkü onu yaratan Allah adaletin fiilerini işliyor. Adaletle işliyor. Bu kadar tekrar ettiğine göre aynı şeyi, koruduğuna göre aynı hassasiyeti, seçtiğine göre aynı eyleyişi demek Rabbimiz adaleti seviyor. Seviyor ki eyliyor.

Bütün kainatı böyle bir adalet üzerine kuran bizi ondan ayırır mı? Demek dürüst olmak aynı zamanda 'kainatla uyumlu olmak'tır. Fıtratımızla uyumlu olmaktır. Onları yaratan Allah'la uyumlu olmaktır. Böyle bakılması bir kere öğrenildiği zaman hiçbir amel insan için 'taklidî/dogmatik' kalamaz. Dinin kendisine emrettiği herşeyin izlerini varlıkta görür. Kardeşlik bağlarını tanır. Tefekkürüyle isimleri berzaha dönüştürür. İçlerinden geçip kendine de ulaşır.

Size de önerim bunu kendi dünyanızda bir deneyimleyin. Tecrübe edin. Elimizde bize vahiyle/sünnetle gelmiş müthiş bir Esma bilgisi var. O isimlerin herbirini, tıpkı Bediüzzaman'ın 30. Lem'a'da yaptığı gibi, tefekkür edin. Kainatta izlerini arayın. Bu izleri bulduktan sonra farkedeceksiniz ki: Böyle okumaları arttırdıkça onlar sizde itikada da dönüşüyorlar. Yani artık Allah'ı o sıfatlarıyla birlikte hatırlamaya başlıyorsunuz. Tecellilerinin sıklığını ise şuunatına yoruyorsunuz. Sonra bu durum elbette içinizdeki telleri titretiyor. Yani dedirtiyor: "Ben de onlardan biri değil miyim? Bana nasıl tecelli eder bu isim? Ben nasıl o tecelliye karşı duyulan muhabbetin gölgesi altına girerim?" Bu soruların cevaplarını kolluyorsunuz. Uyum huzurdur çünkü.

İşte buradan da insan ister-istemez takvaya ve salih amellere bağlanıyor. Kainatta okuduğunu kendi hayatına buralardan sokuyor. Artık amelleri 'zorakî/taklidî' olmuyor. Evrenle uygun adım yürümek oluyor. Evet. Arkadaşım bana öyle geliyor ki: Bütün bu geçişler isimler sayesinde. Benden sana geçmek nasıl ki ismini anmakla oluyor. Yani ben seni anınca senin varlığın ortaya çıkmaya çağrılıyor. Ben gizleniyor. Ben denizi bitip sen denizi başlıyor. Öyle de Allah'ın el-Esmaü'l-Hüsnası kuşanıldıkça nazara çağrılan binler âlem var. Şu ayeti de unutma: "Bütün güzel isimler Allah'ındır." O halde isminden geçilmeden varılan yerde güzellik yoktur. Güzelliğe varılmışsa bil ki bir isimden geçilmiştir.

Hayy ve Kayyum neden kardeştir? (2)

Hayy ve Kayyum ism-i şerifleri hakkındaki yazıma tetimme olması niyetiyle 'Halıkıyet mertebesi' ile 'Kayyumiyet mertebesi' dediğim şeyleri biraz izah etmeye karar verdim. Allah, bu zor meselede kalbimi, fikrimi ve kalemimi istikamet üzere eylesin. Öncelikle atıf yapmak istediğim bir animasyon var. Üst boyutta olmanın, alt boyutta yaşamaya kıyasla, nasıl birşeye karşılık gelebileceğini tasvir etmeye çalışıyor. (Linkini yazının altında bulabilirsiniz.) "Bilmek için ona dönüşmelisin!" mottosuyla meşhur bu videoda üç boyutlu bir canlının sadece iki boyuttan ibaret bir âlemi nasıl algılayacağı veya sadece iki boyuttan ibaret bir canlının üç boyutlu bir bilişe nasıl cahil olacağı (teori düzeyinde bile olsa) tasvir ediliyor. Bencileyin özetlersem:

Aşkın bir boyutta varolmak, alt boyutta yaşayanların 'bildikleriyle ulaşamayacakları bir şahit oluş düzeyini' ifade ediyor. Yahut da şöyle demeli belki: Aşkın boyuta duyulacak bir iman 'gayba iman' düzeyinde kalmak zorunda. Çünkü alt boyutta sahip ve şahit olunanlar üzerinden bir üst boyut görüşüne sahip ve şahit olabilmek mümkün değil. Alt boyut canlısının sahip olduğu sınırlar üst boyuttaki varlığın kavranmasını engelliyor. Çünkü bildiği/tanıdığı hiçbirşeye benzemiyor. Her neyse... Ne dediğimi anlamak için videoyu izlemeniz şart.

İşte, ben de, 'Halıkıyet mertebesi' kavrayışıyla 'Kayyumiyet mertebesi' kavrayışı arasında insanoğlunun 'yaratılışı ele alışında' boyut atladığını düşünüyorum. Kafamdan geçenleri aktarmak için şöyle bir çizim de yaptım. (Görüldüğü gibi cemaatsiznurcu hiçbir prodüksiyon masrafından kaçınmıyor.) Bu çizim eşliğinde eteğimdeki tefekkürleri dökeceğim.

Biz Allah'ı Halık ism-i şerifi penceresinden tefekkür ederken, onun 'her an yaratan' olduğunu çok da aklımıza getirmeyiz. Genelde 'başlangıç noktası olan bir yaratılış' ve yanısıra 'süregiden sebep-sonuç ilişkileri' aklımıza gelir. Nitekim 'büyük patlama (big bang) teorisi' gibi şeyler yaratılışın işte bu (çizimimde çember içine aldığım) sürecini anlamaya/anlatmaya çalışırlar. Varlık, böylesi teorilere göre, yatay düzlemdeki bir noktada başlamış ve altı yöne dağılmıştır. Bu dağılış birçok yöne olsa da, Kayyum ism-i şerifinin marifetiyle erişilen biliş düzeyine göre, eksik boyutludur. Allah'ın mahlukatıyla yaratış ilişkisi sadece bir başlangıç noktası düzeyinde değildir. Yani ilk hareketi başlatmış ve sonra herşeyi kendi haline bırakmış değildir. Ya nasıldır? Allah varlığı her an devam ettirmekte ve dolayısıyla aslında her an yaratmaktadır. (Bu da çizimimde yaratılışın düşey boyutuyla ifade etmeye çalıştığım şey.)

Madde, belki de, en özüne indiğinizde Hayy'dan gelip Hu'ya giden/akan enerji dalgalarından ibaret çıkacak. (Nitekim bunu dillendirenler var.) Zira madde diye tutunacak neyi bulsak (molekül, atom, atom altı parçacıklar vs.) birkaç yıl sonra onun da altında daha küçük yapıtaşlarının olduğunu öğreniyoruz. Parçalanmanın sonu gelmiyor. Bu durum bizi en nihayet şunu kabule zorlayacak: Varlığın üç boyutu kapalı durağan birşey değil. (Veya başka bir değişle üç boyutu kapalı bir kap içinde değil.) Akıyor. Daha aşkın bir boyutta varlık bir nehir olabilir. Ancak biz bu aşkın boyutun şahidi olamadığımızdan nehrin üstünde nehirle akan bir yaprak gibi kendimizi durağan hissediyoruz.

Biz, yaratılışın (çizimimde yatay düzlem diyerek bir derece anlamaya/anlatmaya çalıştığım) yatay boyutunu müşahade edebiliyoruz. Bir yıldız doğuyor. O yıldızın etrafında gezegenler oluşuyor. O gezegenlerin birinde hayat yaratılıyor. Sonra o insan denilen hayatlı canlı kendi sisteminin yıldızına güneş ismini koyuyor. Bizim gördüğümüz kısmı bu meselenin. Bu kadarına şahit olabiliyoruz. Bu yüzden de yüzeyde olan diğer işleri sebep-sonuç ilişkisiyle açıklamaya çalışıyoruz. "Mehmet beni itti. Ben Selim'e çarptım. Selim bardağını devirdi." Fakat ya yaratılış dediğimiz şeyin boyutları bu kadar değilse?

İşte, tevhide iman, Kayyumiyet ism-i şerifinin ifade ettiği zengin bakışaçısına ulaştığında, aslında her anın (bir derece anlayabilmek için çizimimdeki gibi aşağıdan veya isterseniz yukarıdan diyebileceğimiz) yeni yaratışlarla, yani herbir şey/an tek tek yaratılarak varolduğunu anlatıyor. Tıpkı perdeye vuran bir görüntü gibi. Böylece 'Halıkıyet mertebesi' diye tarif etmeye çalıştığım iki boyutlu bilişten 'Kayyumiyet mertebesi' dediğim üç boyutlu biliş mertebesine çıkmış oluyoruz. (Boyut sayısı aşkınlık anlatıyor sadece.) Sebep-sonuç ilişkisi aslında bizim körlüğümüzün delili. Teşbihte hata olmasın, kuklacıyı ve iplerini görmeyen gözler, kuklaların birbirlerini ittiğini-çektiğini sanıyorlar.

"Gayet vahşî bir adam, muhteşem bir kışla dairesine girer. Gayet muntazam bir ordunun umumî, beraber talimlerini, muntazam hareketlerini görür. Bir neferin hareketiyle bir tabur, bir alay, bir fırka kalkar, oturur, gider, bir ateş emriyle ateş ettiklerini müşahede eder. Onun kaba, vahşî aklı, bir kumandanın, devletin nizâmâtıyla ve kanun-u padişahî ile o kumandanın emrini, kumandasını anlamayıp inkâr ettiğinden, o askerlerin iplerle birbiriyle bağlı olduklarını tahayyül eder. O hayalî ip ne kadar harikalı bir ip olduğunu düşünür, hayrette kalır."

Peki, bu bilişi/farkedişi, en yüksek düzeyde ne sağlıyor? Onu da çizimimde 'Ehadiyet' yazdığım yerlerde ifade etmeye çalıştım. Parçalar, Hayy isminin tecellisiyle, kendilerinin bütünden ayrı bir özenle (kelimeler yetmediğinden, Rabb-i Rahim'in affına sığanarak, kullanmak mecburiyetinde kalıyorum) idare edildiklerini veya gözetildiklerini veya ihsanlara mazhar olduklarını farkettilerinde bu iki boyuttaki bilişin duvarları kırılıyor. Kayyumiyetin sırrı hissediliyor. Görülenden de ötede bir yaratılış olduğu ve herbirimizin birey birey, fert fert, parça parça, an an, şahitlik şahitlik o yaratışla muhatap olduğumuz farkediliyor. Varlığımızın zayıflığı ortaya çıkıyor.

Hz. Yunus (a.s.) kıssası üzerinden, mürşidimin, 'nur-u tevhid içinde sırr-ı ehadiyetin inkişafı' dediği şey de bu belki. Bireyin, sebep-sonuç ilişkilerinin çok çok ötesinde, fert olarak Allah'la bağını hissetmesi. Farkındalığıyla üçüncü bir boyuta çıkması. Bir sırr-ı Kayyumiyet inkişafıyla, her an süren varlığının, Rabbin her an var kılışına bağlı olduğunu anlaması. Halıkıyet mertebesinde bir bilişten Kayyumiyet mertebesinde bir bilişe yol bulması... Sözü fazla uzatarak kafanızı karıştırmaktan korkuyorum. Yoksa sırr-ı Kayyumiyetin kadere iman ile ilişkisine de değinecektim. Belki başka yazıda. Allah cümlemizi istikamet üzere eylesin.




Yazıda bahsi geçen animasyon için link: https://www.youtube.com/watch?v=i_5Gz1qIdcc