Bir mü'min 'inanması zor gelen' bir rivayetle karşılaşırsa ne yapmalı?

Sürekli bu tarz konular hakkında yazmamdan bıktınız belki. Fakat ne çare? Tekrar tekrar karşıma çıkıyor. Ben de çenesini tutamaz bir adamım. İster istemez haklarında karalamak zorunda kalıyorum. Bu defa yazımın girizgâhını oluşturacak soruyu müdakkik abim Hamdi Akyol sordu. Facebook'ta yaptığı bir fotoğraf (sol köşede gördüğünüz) paylaşımının üstünde şunlar yazıyordu:

"Fotoğraftaki rivayet Ebu Davud'dan. 1617 numaralı hadis olarak Cem'u'l-Fevaid'de yer alıyor. Şimdi ilahiyatçı ve konuya ilgi duyanlarla bir konuşalım bakalım: Peygamberimiz namaz kılıyor. Önünden bir adam merkebiyle geçiyor ve peygamberimiz beddua ediyor, adam ömrünün geri kalanını kötürüm olarak geçiriyor. Bu rivayete göre sebep, merkebiyle namaz kılan peygamberimizin önünden geçmesi. Şimdi önümüzde iki seçenek var: Ya bu rivayeti uydurma, yalan olarak değerlendireceğiz. Veya 'âlemlere rahmet olarak gönderilen' peygamberimizin (haşa) gaddar, hoşgörüsüz, kinci biri olduğunu tasdik edeceğiz... Veya önümüzde bir üçüncü seçenek varsa, onu da bilelim?"

Öncelikle herkesin zaten az-çok bildiği şu hakikati tekrar ifade edelim: Din, her duyana, duyar duymaz inanması kolay gelen hakikatlerden oluşmaz. (Sadece bunlardan oluşmaz.) Bizzat miraç hadisesinin kendisi bunu söyler bize. İnanmak için bir nebze Ebu Bekir'leşmek (r.a.), "O söylüyorsa doğrudur!" kıvamına ermek, yani sahabenin düşünüş ve aklediş biçimine yakınlaşmak gerekir. Ki bu 'aslında bizlere sıradan gelmesi gereken' mü'min tavrıdır.

Okuyanlar bilirler: Bediüzzaman, 24. Söz'ün 3. Dalı'nda 12 Asıl ile bir usûl öğretir talebelerine. "Bir mü'min 'inanması zor gelen' bir rivayetle karşılaşırsa ne yapmalı?" dersi veren bir yerdir bana göre. O metnin 10. Asıl'ını şöyle bağlar mürşidim: "Şimdi, insafın varsa, bu On Usulü kemâl-i dikkatle düşündükten sonra, o aklın hilâf-ı hakikat gördüğü bir hadisin inkârına kalkışma. 'Ya bir tefsiri, ya bir tevili, ya bir tabiri vardır' de, ilişme..."

Yine Hz. Ebu Bekir (r.a.) üzerinden konuşursak: "O söylüyorsa doğrudur!" sadakatinin öncesi "Bunu o mu söyledi?" sualini sormak ve emin olmaktır. Bir hadisin tenkidi de öncelikle senedinin tenkididir. Yani; rivayetler sağlam bir/birçok nakil silsilesiyle Efendimize (a.s.m.) bağlanabiliyor mu? Cevap aranması gereken ilk soru budur. Rivayetin sorunsuz bir şekilde Efendimize (a.s.m.) dayandırılıp dayandırılamayacağıdır.

İşin bu kısmını, ancak ehli olan âlimler, ilgili ilimlerin sağlama sistemleriyle sınayabilirler. Eğer burada hadis sorunlu çıkarsa zaten tartışılacak birşey kalmaz. Çünkü hadis ilmine göre de bir problemi vardır naklin. Ama ya senedi sağlam çıkarsa? Bu noktada artık mü'min kendi aklını merkezden veya doğrunun tek kıstası olmaktan çekerek rivayeti anlamanın yollarına koyulur.

Bu örneği Caner Taslaman'a yazdığım eleştiride de anmıştım. Yeri geldi. Yine anayım: Malumunuz, Hz. Hızır ve Musa kıssasında, Hz. Hızır (a.s.) bir masum çocuk öldürür. Kur'an'da geçen birşeydir bu. Ve Hz. Musa (a.s.) bu cinayete şaşırır. "Sen günahsız birisini öldürdün!" diye itiraz eder. Kıssa uzun. Tafsilatına girmeyeyim. Çoğunuz hatırlamıştır zaten. Hz. Hızır (a.s.), Hz. Musa'nın (a.s.) ilgili kıssa boyunca yaptığı bütün itirazları sahip olduğu ilm-i ledünle cevaplar. Kıssada geçen mezkûr çocuk için der mesela: "Erkek çocuğa gelince. Onun ana-babası mü'min kimselerdi. Bunun için (çocuğun) onları azgınlık ve nankörlükle boğmasından korktuk." Yani cinayeti göründüğü şekilde 'çocuk öldürmeyi canı istediği için' işlememiştir.

Aslında şu hakikat, bizim, daha imanın kapısından girerken kabul ettiğimiz/kuşandığımız birşeydir. Kur'an, bizi, "Onlar ki gayba iman ederler" diye tarif ve tasvir ettiğinde biraz da bu 'aklediş biçimimize' işaret eder. Özetlersek: Biz müslümanlar, herhangi bir meselede, beş duyu organıyla bilinenden daha fazlasının olabileceğine iman eden kimseleriz. Bu zengin farkındalık ve zihnî uyanıklık sayesinde zaten amentünün esaslarına iman edebiliyoruz. Kainatı deterministler gibi kendisinden ibaret görmüyoruz. Materyalistler gibi hakikati görünene hapsetmiyoruz. Ötesinde bir gayba uyanık kalplerimiz var. Neyi ele alsak başka mümkünlüklere teyakkuzla ele alıyoruz. Böyle bir bakışımız olmasa; ahiret gibi, haşir gibi, kader gibi, melekler gibi varlık ötesi hakikatlere iman etmemiz de mümkün değil zaten.

Hem sonra biliyoruz ki: Gayr-ı metlüv vahiy dediğimiz bir haberdar edilişi daha var Efendimizin (a.s.m). Bunun Kur'an'da ve sünnette pekçok delilleri mevcut. Hatta bizzat Kur'an, Efendimize (a.s.m.) bildirilen öyle şeylerden bahsediyor ki, onlar hakkında ayet yok, ama 'bildirdik' diyor. Şuralardan anlıyoruz ki: Vahiy Kur'an'dan ibaret değil. Farklı haberdar oluşlar ve bu haberdar oluşlara yönelik tedbirler, amel veya emredişler vâki hayat-ı nebeviyede.

Din sadece Kur'an değil ehl-i sünnet ve'l-cemaat için. Dinin şekillenmesinde vahy-i metlüv kadar vahy-i gayr-i metlüvun da payı var. Zaten sünnet olmadan en önemli ibadetlerin bile içeriği bize meçhulleşiyor. Hem hadiseleri anlamak zorlaşıyor. Bazen, gayr-i metlüv vahiy, eşleri hakkında bir bilgi veriyor Efendimize (a.s.m.), bazen bir suikaste karşı uyarıyor, bazen de Kur'an'da bildirilmemiş ahkama dair bilgiler paylaşıyor. Bunların hepsi "normal mü'minler için" meşhur ve makbul şeyler. Siyerde örnekleri çoklukla mevcut.

İşte, bizim, evvelemirde kapalı gelen hadis-i şeriflere bakışımıza bu kıymetli tereddüt şekillendiriyor. Diyoruz ki hemen temkinle: Varlık bizim gördüğümüzden ibaret değil. Diyoruz ki hemen: Vahiy Kur'an'dan ibaret değil. Diyoruz ki: Hakikat anladığımızdan ibaret değil. Ve öncesindeki bu güzel tevakkufta yeşeren şu tefekkürle anlama mesaisine girişiyoruz: "Belki de o adama dair Allah Resulü'nün (a.s.m.) başka bir bilişi sözkonusu? Bu iş sadece namaz bozma meselesi değil. Belki o adama dair bir kemlikten haberdar edildi? Belki şu olay göründüğünden ibaret değildi? Belki mü'minlerin bir ders almasını diledi Cenab-ı Hak? Meselenin bizce gayb olan bir bilişe bakan yönleri de olabilir..." diyoruz. Hemen reddetmiyoruz.

"Âlemlere rahmet olan bir Peygamber (a.s.m.) nasıl öz amcasına beddua eder?" deyip, yani meselenin Ebu Leheb'e dair derinliği ıskalanıp, Tebbet sûresini onun şan-ı şefkatine uygun görmemek ve inkâr etmek nasıl mümkün değilse, mezkûr rivayeti inkâr etmek de öyle mümkün değildir. Bu en azından içerik bakımından böyledir. Aksi tavrı benimsemek zararlı bir kolaycılık olur.

Kavimlerine beddua eden peygamberler de (ki Kur'an'da geçen şeylerdir) bize bu sırrı söylüyorlar. En nihayet şunu kabul etmek lazım düzlüğe çıkabilmek için: Hakikat göze görünenden ibaret değildir. Vahiy de sadece Kur'an'dan ibaret değildir. Efendimiz (a.s.m.), birçok örnekle de gördüğümüz gibi, çeşitli şekillerde/şeylerden haberdar edilir. Ve onlara yönelik tedbirlerde ve tavırlarda bulunur. Biz "Allahu'l-alem mezkûr meselenin böyle bir derinliği de olabilir!" deriz. Senedi sıhhatliyse reddetmeyiz. Anlamasak da önce tevakkuf ve sonra hakkında tefekkür ederiz. Özetle: Evet, Hamdi Akyol abi, üçüncü yol mümkün. Hatta mecburî. Yoksa bu itirazın dinin her yerine sirayet etmesi kaçınılmazdır. Çünkü din modern aklın eseri değildir.

Trump'a karşı bu sessizlik neden?

"Şark husumeti, İslâm inkişafını boğuyordu; zâil oldu ve olmalı. Garp husumeti, İslâmın ittihadına, uhuvvetin inkişafına en müessir sebeptir; bâki kalmalı." Rüyada Bir Hitabe'den...

Bu yazıya çok yakışacak bir hikayem var. Onunla başlayalım: Bir zaman krallardan birisi halkına ağır vergiler koymuş. Sonra yardımcısını halkı teftişe yollamış. Yardımcısı teftişini yapmış ve dönmüş. "Kralım söyleniyorlar!" demiş. Kral gülmüş. "İyi!" demiş. Biraz daha arttırmış vergileri. Tekrar teftişe göndermiş. Yardımcısı teftişini yapmış. "Kralım bağırıp çağırıyorlar!" demiş. Kral yine gülmüş. "İyi!" demiş. Biraz daha arttırmış vergileri. Yardımcısı tekrar teftişe çıkmış. Halk içinde tebdil-i kıyafet dolaşmış. Şaşkınlık içinde geri dönmüş: "Kralım" demiş, "çok acayip, ama gülüyorlar." Kral endişeyle emir vermiş: "Başka vergi yok!"

Trump'ın başkanlığı İslam âleminde neden 'yoğun bir endişe kaynağı' olarak değil de, aksine, 'olursa o kız olsun' üslûbunda karşılanıyor? Bencileyin verebileceğim cevap: İslam âleminin Batı'dan çıkacak bir mehdiye artık inanmadığıdır. Evet, ben, Sovyet tehditine karşı ABD ile beraber hareket edilen dönemde, belki biraz da liberalizmin yumuşak dili nedeniyle, Batı'nın kurtarıcılığının müslümanların dünyasına bir inanç olarak yerleştiğini düşünüyorum. Hatta, bu iş, kıyametten önce güneşin batıdan doğacağı ile ilgili rivayetlerin 'buhranlardan kurtuluşun yine Batı eliyle olacağı' şeklinde tevil edilmesine kadar vardı kimilerinde. Hayır, FETÖ konusuna girmeyeceğim, fakat zaten yalnızca onunla da ilgili değil bu mesele. Bu arıza, merhum Muhammed İkbal gibi kimi isimlerin, İslam dünyasının İngilizlerce işgalini olumlanmasıyla başlıyor.

Müslümanların Batı karşısındaki (daha önce benzerini hiç yaşamadıkları) mağlubiyet(!) durumu, bir noktadan sonra, mazlum ve mağdur olanı 'kusuru kendisine alıp işgalciyi tenzih etme' hastalığına itti. İçinde bulunduğu güç duruma rağmen yaşamaya devam edebilmek için yaptı bunu. Aynalara tekrar bakabilmek için yaptı. Mağlubiyet içinde sahte bir zafer sağlıyordu bu yaptığı ona. Boğazınıza basılmış zalim ayağını, bir hakaret olarak değil de, bir iltifat olarak anlamlandırmak üzerindeki baskıyı da azaltıyordu.

Psikolojik arkaplanı da olan birşeydir şu söylediğim. Vazgeçemeyeceğiniz/karşı koyamayacağınız bir insanın kaldıramayacağınız bir tavrıyla karşılaşırsanız, onu, bazen görmezden gelerek, bazen de (elinizden geldiğince) yanlış anlayarak rahatsızlığınızı azaltmaya çalışırsınız. Yanından geçerken size laf atan hasmın sözünü duymazdan gelmeniz bundandır. Sevdiğiniz birisinin hakkınızdaki ağır sözünü tevil edip yutmaya çalışmanız bundandır. Ve yine, mürşidimin, İstanbul'un işgali sırasında İngilizlere karşı şu sözleri sarfetmesi de müslümanlarda böyle bir halet-i ruhiyenin oluşmasından korkmasındandır:

"Bir zaman İngiliz devleti, İstanbul Boğazının toplarını tahrip ve İstanbul'u istilâ ettiği hengâmda, o devletin en büyük daire-i diniyesi olan Anglikan Kilisesinin Başpapazı tarafından, Meşihat-ı İslâmiyeden dinî altı sual soruldu. Ben de o zaman, Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiyenin âzâsı idim. Bana dediler: 'Bir cevap ver. Onlar, altı suallerine altı yüz kelimeyle cevap istiyorlar.' Ben dedim: 'Altı yüz kelimeyle değil, altı kelimeyle değil, hattâ bir kelimeyle değil, belki bir tükürükle cevap veriyorum. Çünkü o devlet, işte görüyorsunuz, ayağını boğazımıza bastığı dakikada, onun papazı mağrurane üstümüzde sual sormasına karşı yüzüne tükürmek lâzım geliyor. Tükürün o ehl-i zulmün o merhametsiz yüzüne!' demiştim."

"Madem ki öldürüyorsun. Ölmek iki sûretledir: Birinci sûret: Senin ayağına düşmek, teslim olmak sûretinde ruhumuzu, vicdanımızı ellerimizle öldürmek, cesedi de güya ruhumuza kısasen sana telef ettirmektir. İkinci sûret: Senin yüzüne tükürmek, gözüne tokat vurmakla ruh ve kalbimiz sağ kalır, ceset de şehit olur. Akide faziletimiz tahkir edilmez; İslâmiyetin izzetiyle istihza edilmez. Elhasıl: İslâmiyet muhabbeti, senin husumetini istilzam eder. Cebrail, şeytan ile barışamaz."

Katılır mısınız bilmem, ama ben bu umudun son balonunun (çok şükür) Arap Baharı ve Obama sayesinde patladığını düşünüyorum. İslam coğrafyasında kendi menfaatine ters olacağını düşündüğü her demokratik dirilişi örseleyen, gelişimine taş koyan ve hatta binlerce kişiyi katleden Sisi gibi diktatörlerin ellerini sıkmaktan utanmayan Batı; kurtarıcılığına dair müslümanlarda varolan yıkılası umuda sağlam bir darbe vurdu. Trump'a karşı sessizliğimiz de biraz bundan. Yani umutsuzluk ve şaşkınlığımızdan..

Ülkemizde 15 Temmuz üzerinden tecrübe ettiğimiz bu ayılma, ABD'de artık başa kimin geçtiğini umursamaz bir hale getirdi bizi. Bence bu çok kıymetli birşey. Trump'ın İslam coğrafyasına yapacağı en büyük iyilik de, selefleri gibi 'yarım elma gönül alma' oyunlarına girmeyerek, ona karşı uyanıklığımızı diri tutmaktır. Belki de şu yanlış mehdiye duyulan ümittir hakiki mehdilerin içimizde yeşermesine engel olan. Şuna alıcı gözüyle bakışımızdır bunu üretmekte elimizi zayıflatan. Şimdi ondan soğusak fena mı olur? En nihayet, Bediüzzaman'ın Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra dediği yerdeyim:

"Şu millet-i İslâmın felâket-i mazisi, getirecek de elbet İslâmın âlemine saadet ve hürriyet. Olur geçen musibet istikbalde telâfi. Üçü veren, üç yüzü kazandıran etmiyor elbette hiç hasâret. Halini istikbale tebdil eder zîhimmet. Zira ki şu musibet, hayatımız mâyesi olan şefkat, uhuvvet, tesanüd-ü İslâmı harikulâde etti, inkişaf-ı uhuvvet, tesri-i ihtizazı, tahrib-i medeniyet. Deniyet-i hazıra sureti değişecek, sistemi bozulacak. Zuhur edecek o vakit İslâmî medeniyet."

Liberaller müslümanlara nasıl eyer vurur?

"Biz ferec ve ferah ve sürur ve fütuhat isteriz—fakat kâfirlerin kılıcıyla değil! Kâfirlerin kılıçları başlarını yesin; kılıçlarından gelen fayda bize lâzım değil. Zaten o mütemerrid ecnebîlerdir ki, münafıkları ehl-i imana musallat ettiler ve zındıkları yetiştirdiler." Lem'alar'dan...

Cengiz Aytmatov'un Elveda Gülsarı'da anlattığı bir 'yılkı atını eyere alıştırma' sahnesi vardır. Hatırımda kaldığı kadarıyla nakledeyim: Yılkının çobanı Tanabay önce Gülsarı'nın sırtına eyer vurmaya çalışır. Fakat Gülsarı daha önce sırtında binici görmemiştir. Direnir. Bunun üzerine iyice tuz yalatılan Gülsarı bir ağaca bağlanır. Yaladığı tuzdan dolayı ciğeri yansa da su içmesine izin verilmez. Öyle de bir bağlanır ki, bulunduğu yere çökemez bile, ayakta kestirir. Birkaç gün sürer bu acı. Bu günler içinde Gülsarı'nın iradesi iyice kırılır. Sonra da elinde suyla Tanabay çıkagelir yanına. Kana kana içmesine izin verir. Rahatsızlık veren iplerini çözer. Kurtarıcısına o kadar minnet duyar ki, Gülsarı, artık eyere karşı koymaz. Yılkı atı artık binek atı olmuştur. Sahibi ne derse onu yapmaya başlar. Ta ki ölene kadar...

Buna benzer yöntemlerin başka hayvanlarda da kullanıldığını biliriz. Bir çukurda siyah giysili insanların eziyetlerine maruz kalan filler kendilerini bu eziyetten kurtaran beyaz giysili insanların emrine sevgiyle girerler.

Ancak bu 'iyi polis/kötü polis oyunu'nun sadece hayvanların evcilleştirilmesinde kullanıldığını düşünmek hata olur. İnsan toplulukları da diğer başka toplulukları kendilerince 'evcilleştirmek' için böyle metotlar denerler. Türkiye'deki dindarların Kemalistler-Gülenistler ekseninde yaşadıkları psikoloji buna güzel bir örnektir. Bu hikayede Kemalistler kötü polisi ve Gülenistler iyi polisi temsil ederler. Kemalistler iktidarı elde tuttukları süreç boyunca müslümanlara, tabir-i caizse, tuz yalatırlar. Gülenistler de, iktidarı ele geçirmeyi çalıştıkları aynı süreçte, ciğeri yanan bu insanlara su içirirler. Nihayetinde elde ettikleri şey 'koşulsuz itaate hazır' bireydir.

FETÖ, varolduğu ilk günden beri, yetenekli fakat fakir çocukları elde etmede 'borçlandırma' yöntemini kullandı. Onlara, geleceklerini kurmak için muhtaç oldukları imkanı verirken, bir taraftan da alacaklarının hesabını yaptı. Başarı için böylesi desteklere muhtaç olan bu zeki ve itaatkâr çocuklar, bir süre sonra (benzer imkanları sağlamakta eksik buldukları) ailelerini dahi karşılarına alacak şekilde, FETÖ'nün mensupları oldular. FETÖ onlar için ailelelerinden veya devletten daha çok şey yapmıştı. Daha fazlasını da yapmaya hazırdı. Bu kadar iyilik yapan bir iradeye öz iradeleri feda etmek neden hata olsundu? Gülsarı nasıl evcilleştirildiyse bu çocuklar da öyle evcilleştirildi.

Şimdi, benzeri bir durumun, liberaller-faşistler ekseninde bütün İslam dünyasının başına açılmış bir gaile olduğunu düşünüyorum. Özellikle Batı'yla mesaisi fazla olan müslümanlar bu 'iyi polis/kötü polis oyununa' daha çok muhatap oluyorlar. Trump'ın başa geçmesiyle net görüyoruz bunu. Faşist Batı müslümanlara çeşitli şekillerde zulmediyor. Liberal Batı ise Hızır gibi yetişip kurtarıyor. (Veya en azından deniyor.) Birisi tuz yalatıyor, diğeri su içiriyor. Trump ABD'ye girişlerine engel oluyor, liberaller ise çeşitli şekillerde engel olmaya çalışıyor. Peki nihayetinde olan ne? Nihayetinde müslümanlar liberal dünyaya borçlanıyorlar(!) Üstelik borç olarak hiçbirşey istemedikleri halde...

Kurtarılmışlık psikolojisi tehlikeli birşeydir. Yardım almaya alışan emir almaya da alışır. FETÖ'nün müntesiplerini 'kursaklarına attığı lokmalarla' esir alışı gibi, liberaller de bizi faşistlerinin baskılarından (güya) kurtararak esir alıyorlar. Bakıyorsunuz: Genç müslümanlar liberalizmi sorgulanmaz bir hakikat olarak ve hatta dinen haram olan şeylerin dahi bir hak olarak saygı görmesi gerektiğini savunarak karşınıza çıkıyorlar. Eşcinselliğin haram olup olmadığı masaya yatırılmaya başlanıyor sonra. Fıtrî oluşuna(!) vurgu yapılarak "Allah onu da öyle yaratmış canım!" noktasına geliniyor. Kur'anî bir kavram olan nehy-i ani'l-münker'in (kötülükten men etmenin) liberal paradigmaya uyumu sıkıntılı olduğu için üstünde durulmaması salık veriliyor. Kötülük kınanmıyor. Kötülüğe, o da yalancıktan, acınıyor. Gerçekte ise saygı görüyor. Aksi yöndeki tavırlar kişisel hak ve özgürlüklere saygı duymamak olarak damgalanıyor.

Bu 'iyi polis/kötü polis oyunu'nu aşmanın yolu ise 'izzet-i İslam'da saklı. Bir liberal, bir faşistin müslümanlara dönük bir zulmünü gideriyorsa, burada iyilik yaptığı müslümanlar değildir. Çünkü iyilik 'zaten olması gereken şey' değildir. Biz bu haklarımızı almakla liberallerden fazladan ve fazıllarından birşey istemiş olmuyoruz. Adaleti bekliyoruz. Bu bize sadaka değildir. Hakkımızdır. Belki iyilik yaptığı kesim veya şey, zalimlikten alıkoymakla, kendi toplumu ve devletidir.

Müslümanların hakları, faşistlerin dilerse alabilecekleri ve liberallerin dilerse bağışlayabilecekleri birşey değildir ki, bu al gülüm-ver gülüm bahsinde mahcup olsunlar. Onlar Allah'ın kendilerine bağışladıkları haklarını, kendi ayakları ve imanları üzerinde durarak, talep ederler. Bu taleplerin zalimler tarafından karşılanmaması, onları, sağlayan diğer başkalarına borçlu kılmaz. Bu psikolojiyi aşmak gerekir. Çünkü bu psikoloji, hem gayrimüslim memleketlerinde yaşayan müslümanları liberal dalalete itiyor, hem de daru'l-İslam'da yaşayan müslümanları bu ülkelere karşı yeterli dik duruşu gösteremez hale getiriyor. Bu ülkelerde yaşayan müslüman nüfus, küresel güçlerin gerektiğinde kulağımızı bükebilmeleri için ellerine verdiğimiz rehineler değil, böyle olmamalı. Böyle olmaması için de ilk aşılması gereken şey mezkûr psikolojidir.

Sarı çiçek Yunus'u nasıl tanır?

Aslında çok geciktim. Bunu size daha önce anlatmak istiyordum. Derviş Yunus'un, hani o çok bilinen ilahîsinde, sarı çiçeğe kendisini neden sorduğunu ve sarı çiçeğin onu nasıl tanıdığını konuşmak arzu ediyordum. Çocukluğumdan beri aklımdadır. Cevabı bulunamamış bir sorudur. (Çocukken:) Böyle birşey nasıl olur? (Büyüyünce:) Şair bunla neyi anlatmaya çalışır? Yunus'un çiçekle sohbetinde modern insana çözmesi zor gelen çok sırlar vardır. İşte, bu şiir ve benzerleri gibi birçok tasavvufî metinde, o sırların arkasına (bir derece) uzanmamı sağlayan şey mürşidimin bana öğrettikleri olmuştur.

"Selef-i Sâlihînin ve muhakkıkîn-i ulemanın âsarları, çendan her derde kâfi ve vâfi bir hazine-i azîmedir; fakat bazı zaman olur ki, bir anahtar bir hazineden ziyade ehemmiyetli olur. Çünkü hazine kapalıdır. Fakat bir anahtar çok hazineleri açabilir. (...) Sözler, hakaik-i Kur'âniyenin birer anahtarı ve o hakaiki inkâr etmeye çalışanların başlarına inen birer elmas kılıçtır."

Risale-i Nur ben gibiler için neden kıymetli? Çünkü cahiliz. Çünkü uzağız. Çünkü gerilerdeyiz. Çünkü yabancıyız. Çünkü yeni bir dil öğreneceğiz. Ahirzamanın modern endoktrinasyonları içinde zihnimizi Kur'an'ın ve sünnetin (ve onlardan yeşeren mirasın) ayarlarına kavuşturmak ancak bir mürşid köprüsüyle mümkün. Yunus'un ifadesiyle 'dağ başında kalmışlar' olarak 'göçüp giden bir kervana' yetişmeye çalışıyoruz. Yitiğiz. Bir insan kendisine neden mürşid arar? Sorularına tek başına cevap bulmakta zorlandığı için arar. Psikoloğa giden de bu yüzden gider. Direksiyon hocasından ders alan da bu yüzden alır. Rehber tutan turistler de bu yüzden tutar. Herhangi bir alanda yetkinlik kazanabilmek için ustasına başvuran da bu yüzden vurur. Yol giriftleştikçe mürşidsiz yürümek zorlaşır.

Risale-i Nur'un 'anahtarlığı' da burada kendisini ortaya koyuyor. Her ne kadar içimizden bazıları, müellifin aksi yönde ifadelerinin hilafına, Risale-i Nur'u kendinde başlayan ve biten bir 'isim' gibi tarif etseler de o aslında bir 'harf'tir. Kendisinden 1400 yıl önce kurulmaya başlanmış olan cümlelerin kendisinden sonra da aynı tatta/kıvamda kurulmaya devam edilebilmesi için araya girmiş dolu dolu bir 've' veya 'ile'dir. Bir başlangıç değildir. Bir son değildir. Bir köprüdür. Nihayetinde anahtar, hazinenin yerine geçmek için değil, 'hazineye erişim sürebilsin' diye vardır.

İşte Derviş Yunus'un şiirlerinin arkasındaki anlam dünyasına uzanabilmek için de şu anahtarın yardımına ihtiyacım var. Ve mesela; başta zikrettiğim, sarı çiçeği Yunus'a kendisini sorması ve onun da şunu tanıması mevzuuna buradan bir kapı bulup yaklaşabiliyorum: "Herbir zerre, acz-i mutlakıyla beraber pek büyük ve pek mütenevvi vazifeleri kaldırıyor. Ve cumudiyetiyle beraber, bir şuur-u küllî gösteren intizamperverâne nizam-ı umumîye tevfik-i hareket eder."

Bediüzzaman'ın 'iki şahid-i sâdık' diyerek tesmiye ettiği bu durum aslında Allah'ın vahdetinin (herşeye yaratanın tekliğinin) ve vücub-u vücudunun (varlığının olmazsa olmazlığının) iki delilini oluşturur. Bir zerre, acziyle uyuşmayacak ve "Yok artık!" denecek şekilde, kendisinden beklenmeyen birçok vazifeyi beraber yapar. (Tıpkı bir hava zerresinin, üzerinden geçen bütün sesleri, aynı anda ve karıştırmadan ilgili kulaklara taşıyabilmesi gibi.) Ve yine bir zerre, sanki 'kainatın bütününü tanıyormuş gibi' onlarla uyumlu hareket eder. (Tıpkı ekolojik denge denilen bütünlüğün bütün parçaları gibi.) Bu iki durum karşı konulamaz şekilde bize zerrenin kendisinden ibaret olmadığını hatırlatır. Onun arkasında ilmi, iradesi ve kudreti mutlak bir Rabbu'l-âlemin olmalıdır.

İşte, bu sırrın keşfiyle anlar insan Derviş Yunus'un bir sarı çiçekle nasıl konuştuğunu: "Senin hak şükrünü nasıl eda edebiliriz? Sen öyle şükre lâyık bir meşkûrsun ki, bütün kâinata serilmiş bütün ihsânâtın açık 'lisan-ı hâlleri' şükür ve senânızı okuyorlar. Hem, âlem çarşısında dizilmiş ve zeminin yüzüne serpilmiş bütün nimetlerin ilânâtıyla hamd ve medhinizi bildiriyorlar. Hem, rahmet ve nimetin manzum meyveleri ve mevzun yemişleri, Senin cûd ve keremine şehadet etmekle, Senin şükrünü enzâr-ı mahlûkat önünde ifa ederler."

Ve işte yine bu sırrın keşfiyle anlar insan sarı çiçeğin Derviş Yunus'a nasıl cevap verdiğini: "Bu âlemde o derece intizamla küllî işler yapılıyor ve umumî inkılaplar oluyor ki, adeta bütün bu saraydaki mevcut taşlar, topraklar, ağaçlar, herbir şey, birer fâil-i muhtar gibi bütün bu âlemin nizâmât-ı külliyesini gözetip ona göre tevfik-i hareket ediyor. Birbirinden en uzak şeyler birbirinin imdadına koşuyor."

Tanışmayan şeyler birbirinin imdadına nasıl koşar? Sanki tanışıyormuş gibi nasıl uygun hareket ederler? Yağmur susuzların derdini nereden bilir? Ağaç, meyvelerinin beğenilmesi için, lezzetli olması gerektiğini nereden ders almıştır? Sarı çiçek, Yunus'un gözüne hoş gelecek, şu güzelliğini nereden duymuştur? Rüzgar, rahatça solunabilmesi ve temizlenmesi için, sürekli hareket etmesi gerektiğini kimden öğrenmiştir? Bütün bu şeyler, birbirlerini tanımamaları gerekirken çok iyi tanıyormuş gibi davranan şeyler, nasıl böyle davranırlar? İşte, bütün bu sorulara Kur'an'ın ve sünnetin ışığında cevap bulmuş bir mü'min, sarı çiçeğin Derviş Yunus'u tanımasına hayret etmez. Ve belki der: "Yunus dikkatimizi şu düzene çekmek için bu sohbeti yazmıştır."

Peki acılarımızı nereye bırakacağız?

"Ben şemsiye taşırsam yağmur yağmaz. Çünkü ateistim./Hayır, efendim, siz tanrıya inanıyorsunuz, ama sizi sevmediğini düşünüyorsunuz." Sonsuzluk Teorisi filminden...

Düşmanın oldum. Çünkü sana yaklaşmanın başka bir yolunu bulamadım. Sevgidendi küsmelerim. Yüzünü gülümserken kendime çekemedim. Bari kaşların çatıkken bana baksın istedim. Öfkeleniyorsun. Ne kötü. Öfkeleniyorsun. Ne güzel. Bir cinnet bu hallere düşürdü beni. İyiyi kötüden ayırmama engel olan bir cinnet. Sadece ilgi isteyen ve bu ilginin şekli konusunda aklını yitirmiş bir cinnet. İstediği şekilde karşılık bulamayınca bulunabilecek tüm karşılıklara tamah eder bir cinnet. Zincirleri kopmuş. Ümidi sönmüş. 'Güzelliğin zulme çaldığı sınır'ı çoktan geçmiş. Artık güzelliğin kendisi bizzat ona zulüm. Her ihsan bir itham. İyiliğin de, tıpkı kötülük gibi, yokolmasını istiyor.

Şimdi, güzellik adına ne bağışlasan, yeni bir mahrumiyeti çağrıştırıyor. Cennete farkındalık cehennemi arttırıyor. Yoksulluğa bir yoksunluk daha katıyorsun her varoluşunla. Varlığının her rengi yokluğun yeni bir şekline dönüşüyor. Hafıza işkence. Hiçlik bile artıyor. Yokluğunun varlığı artmasın diye varlığının yokolmasını diliyorum. Zalim bir şekercisin. Kalbim bir çocuk. Kolay kandırıyorsun. Eline veriyorsun. Elinden alıyorsun. Elinde durdurmuyorsun. Tadının güzelliğinden dil de perişan oluyor. Ayrılık yaman. Gülizarın senin olsun. Her koparıp sunduğun çiçek soluşuna şahit olayım diye yapılmış bir işkence gibi...

İşte birikmiş tüm deliliklerin aslı budur. Bir 'umduğunu bulamamak'tır tüm husumetlerin önsözü.

Allahsız Allah'a neden düşman olur? Mürşidim bu sadedde diyor ki: "İnsan, sevdiği ve kıymetini takdir ettiği bir cemâl-i mutlaktan ebedî ayrılmaktan gelen derin yarasını, ancak ona adâvetle, ondan küsmekle ve onu inkâr etmekle tedavi edebilir. İşte, kâfirlerin Allah'ın düşmanı olması bu noktadan ileri geliyor." Yani kâfiri Allah'a düşman eden aslında ona duyduğu sevgi. Hatta biraz daha ileri gitsek göreceğiz ki: Düşmanlıklarımız aslında düşmanlık ettiklerimize duyduğumuz sevginin sûretinin değişmesi.

"Evet, insan bilmediği şeye düşman olduğu gibi, eli yetişmediği veyahut tutamadığı şeylerin adâvetkârâne kusurlarını arar, adeta düşmanlık etmek ister..." Başka bir kitapta da 'öfkenin vaktinde ifade edilemeyen başkaca duyguların bozulmuş hali olduğunu' okumuştun. Söyleyeceklerin vardı da söyleyemedin mi? Rahatsız olduğun şeyler vardı da zamanında ifade edemedin mi? İşte, son kullanma tarihini geçirmekten bozuldu onlar, öfkeye dönüştü. Şimdi kaşlarını çatarak ifade ediyorsun. Bardağı taşıran son damlalar diğer damlaları görmezden gelmenden güç buldular. Haklarını vermedin. Duygusal borcunu ödemedin. Yağ iken zehir oldular. Şaşırma şimdi. Bu işin öncesi onlardı.

Açlığını çektiğin, arzuladığın, hatta çılgınca muhtaç olduğun şeyler istediğin şekilde eline geçmeyince düşmanlaşmaya başlıyorsun. Neden mi? Çünkü düşmanlık da bir ilgi. Arzulamakla ele geçmeyen ilgiyi düşmanlıkla elde etmiş oluyorsun. Arzu karşılık bekler ama husumetin karşılık görmeye de ihtiyacı yoktur. Kiniyle tatmin olur. Düşmanlık, düşmanın düşmanlığa muhtaç değildir. Sevgiden farklı olarak muhatabından müstağni (ihtiyaç duymayan) bir ilgidir. Kur'an da buyurmuyor mu: "Gerçek şu ki: İnsan kendini kendine yeterli görerek (müstağni sanarak) azar." Husumet de kendini sevdiğinden müstağni kılmanın bir yoludur.

Modern Ezberlerin Sonu kitabı nakleder ki: “(...) Amerikalı düşünür Benjamin Wiker, ateizm ile ‘hedonizm’ (hazcılık) arasındaki ilişkiyi vurgular. Hazcılık, Eski Yunan düşünürü Epikür’le başlayan bir akımdır. Epikür, özetle ‘İnsanın hayattaki tek hedefi, haz almak ve acıdan kaçmak olmalıdır’ der. Bu ise Epikür’ü ateizme götürür. ‘Tanrı fikri, bize ahlaki sınırlamalar getirmekte ve zevklerimizi kısıtlamaktadır’ diyen düşünüre göre, ateizm ‘hayatın tadını çıkarmanın’ yoludur. Kısacası ‘hakikat’ değil, ‘haz’ aradığı için varmıştır ateist dogmaya...”

Ateistler üzerine yapılan başka araştırmalar da, önemli bir kısmının, yaşadıkları büyük acıların ardından bu kararı aldıklarını ortaya koyuyor. Diğer bir kısmı da dünyadaki acıları anlamladıramadıkları için tanrıya düşman oluyorlar. (Savaşlar neden var? Çocuklar neden ölüyor? Açlık neden yokolmuyor? Ben neden sakatım? Ben neden çirkinim? Ben neden yoksulum? Hayat neden bu kadar zor?) Sanırım dert az çok aynı: Acılarımızı nasıl anlamlandıracağız? Mutluluğa aç insanın acılarını/boşluklarını koyabileceği bir yer var mı? Bu noktadan bakıldığında Hastalar Risalesi gibi metinlerin, sadece hastalıklarla değil, acılarla yüzleşmek adına incelikli okumalara ihtiyaç duyduğu ortaya çıkıyor. Zira mürşid, bir açıdan da, kendi acılarını doğru yere koyabilendir. Böylece size de onları koyacağınız yerleri gösterir. Bardakta damla biriktirmemek için bunu başarmaya muhtacız.

Cehennem de bir nimettir

Kendini Allah'tan mahrum edemezsin. Biliyorsun, iyi gelmiyor, dökülüyorsun. Yaşadın bunu. Onsuz, değil kainatı açıklamak, bir anı açıklamak bile mümkün olmuyor. Her an bir bıçak. Her giden bir bıçak. Her lezzet bir bıçak. Her varoluş aslında bir yokoluş. Varolana sevinemiyorsun çünkü yokoluyor. Varolduğu andan itibaren yokoluyor. Buna tesellin yok. Onsuz hiçbirşey yerine oturmuyor. Ötesiz kalıyor herşey. Âlem üç boyuta, hadi zamanı da kat, dört boyuta indirgeniyor. Peki ya anlamı ne olacak herşeyin? Yokun anlamı olur mu?

Sevdiğin bütün cümleler yarımken ve kelimeler bir bir seni terkediyorken anlamın nasıl olacak? Kullandığın her lafzı yokluğa göndermişsin. Tuttuğun her kelime giderken dilini kanatıyor. Hem o anlamların da farklı boyutları var. Varlığın el-Esmaü'l-Hüsna kadar boyutu var. Hangisinden baksan bir yönünü görüyorsun herşeyin. Allah'tan mahrum kalırsan şunca varlıktan da mahrum kalmayacak mısın? Daha az olmayacak mısın? Derinliğini yitirecek herşey. Hem de bir boyutta, iki boyutta, üç boyutta değil, sonsuz boyutlarca yitirecek. İhtimaller azalacak da azalacak. Olduğu kadarla kalakalacak. Daha fazlası olamayacak hiçbirşey. Daha fazlası olamadığında sen de kafese kapatılmış olmayacak mısın? Neyin hayalini kuracaksın ondan sonra? Duvarlar o kadar artıyor ve artıyor ki! Hayal bile küsüyor insana.

Hadi, hepsini geçtim, acılar ne olacak? Acılar sadece acı olacak Allah'ın yokluğunda. Onları birbirine bağlayacağın bir ümit olmadıktan sonra bu kederleri kim tutabilir? Saklayan yoksa tüm güzel anlar uçup gitti! Sevme sakın. Sevdiğin herşey düşmanın aslında. Sevdikçe bıçakları arttırıyorsun. Hepsi bıçak bıçak inip kalkacaklar göğsüne sen de yokolana kadar. Onlara engelleyecek gücün yok.

Mürşidin imana 'intisabdır' dediğinde tek bağlananın kendin olduğunu mu sanıyordun? Ramazan'da şeytanlar nasıl bağlanıyorsa acıların da bağlanıyor imanın sayesinde. İyi zincirlenmiş bir köpek gibi. Isıramıyor. Onları olması gereken yerlere koyduğunda, yani hikmetlerini anladığında, hepsi sükûnete eriyor. Evet, ayrılmıştın, canın da çok yanmıştı. Fakat o yanmalardan bak ne güzel sözler/dersler pişti. Hem sen de piştin. Her istediğine ulaşsan pek ham kalacaktın. Ulaşamadıkça olgunlaştın. Sınırların seni yetiştirdi. Aczini ve fakrını sınırlarınla tanıdın.

Kendini Allah'tan mahrum edemezsin. Çünkü mahvoluyorsun. Herşey yokluğa koşup gidiyor. Koşup gidenleri farkedeceksin veya gerilerinde kalacaksın diye durmaya korkuyorsun. Eğlenceden eğlenceye, uykudan uykuya, rüyadan rüyaya... Uyanıklık öyle canını yakacak ki damarına hangi gafleti şırınga edeceğini şaşırıyorsun.

Kendini Allah'tan mahrum edemezsin. Allah bunun sana nasıl kötü geleceğini biliyor. Uyarırken azab azab Kitab'ında ve tehdit ederken ayet ayet cehennemle, bütün bunların ardında rahmetinin izi görünüyor. Zülcelal-i ve'l-ikram olanın ikramı celalinin ardından gözkırpıyor. "Evet bu cûd-u icad Sâniin vücubundandır. Nevide celâlîdir, fertte cemâlîdir..." diyor ya mürşidin, sen de anlıyorsun, celalî olanın içinde cemal var. Zülcelal'in celalinde ikram var. Gelincik tarlası haşmetiyle nasıl kalbini hızlı çarptırıyorsa birtek gelincik de gönlüne öyle cila çekiyor. Seni korkutan herşey aslında güzelliğinden korkutuyor. Cehennemde de belki göremediğin budur. Kalbinde yanan cehennemlerde de belki göremediğin budur. Doğuştan yaralısın. Çünkü o yaralar sana Allah'ı arattıracak. Her cehennem onu söndürmeye yetecek birisini bulman için bağışlandı sana. Yokmuşlar gibi davranman için değil.

Beklemek hayatın yarısıdır

Bir amaç uğruna bu kadar şey karaladıktan sonra, şimdi, işimi güçleştiren şey: Nasıl tekrar 'öylesine' karalamalar yapacağımı bilememem. Anlatması zor ama 'öylesine' olmanın özgür kılıcı bir yanı da var. Bunu başıboşluk anlamında söylemek istemiyorum. Yazmak amaçsız olamaz. Bir anlama sahip olmadan bir cümleye sahip olamazsınız. Kastettiğim kaleminin götürdüğü yere kadar gitmek. Tıpkı hayat gibi. Başlarken bilememek. Ne yazdığına kendin de şaşırmak. Yazdığından kendin de öğrenmek. 'Öylesine'lik, yolun varacağı son noktayı bilmemenin kâşife verdiği heyecan, hayret, motivasyon. Eğer kaderimizde neler olduğunu son detayına kadar bilseydik yaşamak bu kadar heyecan verir miydi?

Vermeyeceğini tahmin ediyorum. Geleceği öğrenmek istiyoruz. Geleceğe ulaşmak istiyoruz. Ancak onun büsbütün harikalığını yitirmemesi de cahilliğimize bağlı. Mucizelerin bizim sınırlılığımıza karşı harikalıklarını korumalarının tek yolu tesettür. Yoksa sıradanlaştırırız. Yağmur için dua ederiz de her sabah doğan güneş için dua etmeyiz.

Allah'ın bize bahşettiği nimetlerden birisi de cahilliğimizdir. Eğer bu kadar az şey bilmeseydik yeni şeyler öğrenmek nasıl bizi heyecanlandıracaktı? Kalbimizin herhangi birşey, belki bir yüz, belki bir hayal, belki bir ümit yüzünden daha hızlı atması... Birşeyleri beklemek... Bunlar, ism-i Hayy'ın tecellisini en derinden hissettiğimiz anlar değil mi? Beklemek hayatın yarısı değil mi? Dua ederek beklemek. Umut ederek beklemek. Cenneti beklemek. Rahmeti beklemek. Bir vakit namazı kıldıktan sonra sonraki vakti beklemek. Bir Ramazan'dan sonra diğerini beklemek. Bir bayramdan sonra ötekini beklemek. Kıştan sonra yazı beklemek. Yazdan sonra kışı beklemek. Heyecanlanmadan hayat 'hayat' olur mu? O zaman, Allah'ın bize bildirdiği şeylerden mutlu olduğumuz gibi, haber vermediği şeylerden de mutlu olmalıyız. Rabbimiz bizi bilmemiz gereken kadar bilgili ve cahil kalmamız gereken kadar cahil yaratıyor. O ne yapsa güzel yapıyor.

Hem mahlukatının cahilliği onun sonsuzluğunun da delilidir. Kevserinin akışı karşısında kabların yaşadığı çaresizlik, tasların yorulması, onları dolduran kolların yorulması, denizin sonsuzluğuna delildir. Bir de melek kardeşlerin şu sözlerine bu pencereden bak: "Melekler: Yâ Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur. Şüphesiz alîm ve hakîm olan ancak sensin, dediler." Eğer kusurlu ve cahil olmasaydık ve böyle olduğumuzu da bilmeseydik, Allah'ın alîm ve hakîm olduğunu nereden bilecektik? Odur, hem bağışı hem mahrum edişi ayrı birer nimet olan. Odur, bir kere varolduktan sonra ihsanından kaçılamayan. Odur, iblisin bile kendisine karşı yine kendisinden mühlet istediği. Odur, ne mutlu bize, Rabbimiz.