Kim daha fakir?

Hayret ettiğim bir sahnedir: Tebük gazvesi öncesinde, sahabeyi yardıma çağırdığında Allah Resulü; Hz. Ömer'in (r.a.) durumu, Hz. Ebu Bekir'den (r.a.) daha müsaittir. Ve Hz. Ömer efendim, bu durumu, kardeşini hayırda geçebilmek için bir fırsat olarak kullanmayı düşünür. Mal varlığının yarısını eve bırakır, gerisini Allah Resulüne teslim eder. Allah Resulü sorar:

"Evde ne bıraktın ya Ömer?"

"Bir bu kadarını da evde bıraktım" diye cevap verir. Daha sonra Hz. Ebu Bekir, bağışıyla gelir. O da aynı sorunun muhatabı olduğunda cevabı şöyledir: "Onlara Allah ve Resulünü bıraktım." Ve kaynaklar bize anlatır ki; hayır yarışında Hz. Ebu Bekir'i geçemeyeceğini, Hz. Ömer, o olaydan sonra anladığını ifade eder.

Ama bir dakika, Hz. Ömer neden böyle bir yargıya ulaşır? Getirdiği mal, Hz. Ebu Bekir'in getirdiğinden daha az olduğu için mi? Gelir seviyesi asla Hz. Ebu Bekir'i geçemeyeceği için mi? Hayır, belki Tebük'te yaptığı bağış bile Hz. Ebu Bekir'in getirdiği miktardan fazladır. Belki Hz. Osman ve Abdurrahman bin Avf Hazretleri gibi nicelerinin yaptığı bağışlar da Hz. Ömer'inkinden kat kat fazladır. İşin hakikati böyle bir nicelik/kemiyet ayrımından kaynaklanmıyor olmalıdır. Peki sırrı nedir?

Kanaatimce; aslında Hz. Ömer, Resulullahın hakikat çeşmesi kelamından Allah'ın rızasının hangi soruda saklı olduğunu anlamıştır. Allah'ın rızası "Ne kadar getirdin?" sorusunda değil; "Evde ne bıraktın?" sorusunda saklıdır. Eğer rıza bu soruda saklıysa; evinde, Allah ve Resulünden öte birşey bırakmayanlar, niteliksel olarak niceliği hep bastıracak; belki getirdiği yarım hurma ile başkasının yüz devesini geçmeyi başaracaklardır.

Bu hadiseyi her hatırlayışım bana "Asıl zengin kim?" veya "Hakikatte fakir olan hangimiz?" sorusunu sordurur. Zenginliği, mal varlığının çokluğu ile tarif edişimiz, fakirliği de 'elinde daha az mülk olan' olarak çıkarır karşımıza. Sözlüklerde bile anlamı böyledir fakirliğin bizde. Fakat Allah, sahip olduklarımızın tamamına kıyasla vazgeçebildiklerimizi ölçüp ona göre cömertliğimizi değerlendiriyorsa; rakama dayalı bütün nicelik kıyaslamalarımız tersyüz değil midir? O zaman hakikatte fakir/zengin olan kimdir?

"Hakikatte fakir kimdir?" ve "Fakirliğin Kur'anca tarifi nasıldır?" sorusunun cevabını Bediüzzaman'ın önce Nurun İlk Kapısı'nda, daha sonra 5, 10, 21 ve 23. sözlerde kullandığı bir misalde bulurum ben. Serçe kuşu misalinde...

Bediüzaman, o sözlerde sırlı bir şekilde saadet-i hayat cihetiyle karşılaştırır iki canlıyı; yani insanı ve serçe kuşunu. Ve insanın, eğer yalnız maddi yönüyle (hayat-ı hayvaniye) ele alınırsa, asla serçe kuşuna yetişemeyeceğini beyan eder. Normal şartlarda, kafamızdaki eski karşılıklarıyla düşünülse; bu kıyaslama şaşırtıcı, hatta tuhaftır. Hayattan bin türlü zevk almaya müsait bir yapıda olan insanın, saadet-i hayat cihetiyle bir serçe kuşunu geçemiyor oluşu, hikmetli olmaktan ziyade, laf-ı güzaftır. Hakikat neresindedir bunun? Fakat bir saniye: Acaba saadet-i hayat, yalnız alınan lezzetlerle mi ölçülür?

İşte Bediüzzaman'ın benzetmesinde insanı uyandıran nüans budur: Saadet-i hayatı, yalnız alınan lezzetlerle ölçmek yanlıştır. Daha açık bir ifadeyle; hedoist bir algı, hayatın kuşatıcılığı içindeki saadet kavramını karşılamaya yetmez. Çünkü haz, saadet-i hayatın bir öğesi olsa da (Nurun İlk Kapısı'nda altını daha açık çizdiği gibi) bütününü kuşatamaz. O, bir geniş kavram olarak içinde izzeti, teavünü, ğınayı, merhameti, hatta tecelli eden esma sayısı kadar rengi/cihazatı barındıran bir dairedir. Örneğin; hayattan haz yönüyle neler tadarsa tatsın, eğer izzeti tamam değilse bir insanın, o bir rahatsızlıktır. O saadet, yarımdır. Ve bu yönüyle saadet-i hayatın açlığı, fakrın dairesi kadar geniştir. Peki, kim daha fakirdir?

Elbette ihtiyacı daha çok olan... Fakrın Kur'anî karşılığı aslında ihtiyaç çokluğudur. Kimin ihtiyacı daha çoksa, o daha fakirdir. Bakınız, tarifimizin kökenine tekrar dikkatinizi çekiyorum. Kim daha güçlüyse değil; kim daha çok muhtaçsa, o daha fakirdir. Bu ihtiyaçlarını karşılamaya gücü yetiyor olsun veya olmasın, fakirliğine nakıse getirmez. Bütün ihtiyaçlarını karşılamaya zahiren gücü yetiyor olsa da fakirdir. Zira fakirlik, güçten bağımsız olarak bir muhtaçlık tarifidir.

Bu nokta-yı nazardan meseleye bakılacak olursa, zenginlik tarifimiz de değişir. Elinde daha çok mal olan, güçlü olan değil; daha az şeye muhtaç olan zengin olur böylece. Fakat aslında fakrın karşıtı olan kelime de zenginlik değil, ğınadır. Ğına, karşıladığı mana ile fakrın zıttı olmaya daha müsaittir.

Böyle bir ölçüyle; bir kaya parçası, bir ağaçtan; bir ağaç, bir hayvandan; bir hayvan da, bir insandan daha az fakirdir denilebilir. Çünkü muhtaç oldukları şey sayısı, taş parçasından insana doğru gelinirken giderek artar. Sahip oldukları güç itibariyle bakıldığında tersi gibi görünse de; muhtaç olduğu şey sayısındaki yükseklik, insanı hepsinin yanında fasfakir yapar.

Ve bu fakirliğinden dolayıdır ki; saadet-i hayat cihetiyle bir serçe kuşuna yetişemez. Çünkü serçe kuşu daha az şeye muhtaç olmakla ondan daha zengindir. Ve o, daha çok şeye muhtaç olmak cihetiyle (yani saadet-i hayatı tam almak için tatmin etmesi gereken daha çok yönü, sırrı, duygusu, latifesi olmak cihetiyle) asla serçe kuşuna ulaşamaz. Arayışı bir açlık gibi hep omuzunda olur. Hep bir tatminsizlik yaşar. Benliğini doyuramaz. Neticesinde hem insana, hem serçe kuşuna irşad-ı nebevice sorulsa; evinde daha az şey bırakmaya fıtratı müsait olan, serçedir. İnsan değildir.

Hak'sız sabır olur mu?

“Asra yemin ederim ki! İnsan gerçekten ziyandadır. Ancak iman edip salih ameller işleyenler, birbirlerine hakkı ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.” (Asr sûresi... )

Ülfet, bilmediğini farketmemendir. Gaflet, bilmediğini bilmemendir. Küfür, bildiğini sanmandır. Hayret, bilmediğini farketmendir. İman, bilmediğini kabullenmendir. Tefekkür, bilmediğini bilmeye çalışmandır. Marifet, asla tam bilmeyeceğini bilmendir... 

Yolculuğumu böyle tarif ediyorum. Bunların tamamı hayatımdaki aşamalar. Aşıp geçtiğim değil, her an yaşıyor olduğum aşamalar.

İrademin katık olduğu bir küfrü arkamda bıraksam da mesela; haberi bile olmayan bir gafleti arkamda bırakabildiğimden emin değilim. Ülfetse; küçük küçük, an an, her zaman hayatımda. O yüzden Kur’an’da ne zaman bu terimlere rastlasam, alınıyorum. İnsan, her zaman insan. Cennete girdiğinde bile. Ki imtihanımız bize bu dersi vererek başlıyor.

Yine böyle bir yolculuğun neticesi; ilk kez, Kısa Sûrelerin Sınırsız Dünyaları’nı okurken farkettiğim birşey. Hüsran isimli yazıda, Asr sûresini ‘hak ve sabır’ düzleminde okurken Metin Karabaşoğlu abi, birşeye dikkatimizi çekiyor:

“Hem, bu tavsiyenin yalnızca ‘hakkı tavsiye’ noktasında olması da yetmiyor. Bize hakkın tavsiye edilmesine ihtiyacımız olabilir, kardeşimize hakkı tavsiye etmemiz gerekiyor olabilir; ama sadece bu düzeyde bir tavsiye, belki tavsiye edilen hak sayesinde ‘zihinsel’ kilitlenmeyi aşmamıza yardımcı olurken, bu hakikati görmüşlükten bu kez bir öfke ve hınç üretmek sûretiyle yahut kendi iç dünyamızı bu hak muvacehesinde yeniden biçimlendirmeye çalışırken aceleci davranıp ye’se kapı aralamak sûretiyle bizi duygusal bir kilitlenmeye sürükleyebilir. O yüzden, ‘tavsiyeleşme’ sadece hakkın tavsiyesi ile sınırlı değildir. Tavsiye edilen, bu hakkın tatbikinde ‘sabırlı’ olmaktır; yani, birbirine hem hakkı, hem de sabrı tavsiye etmektir.”

Ne tuhaf! Belki o sûreyi bin kez okumuşumdur. (Belki daha da fazla.) “Neden o iki tavsiyeleşme yanyana?” diye sormak hiç aklıma gelmedi. İşte bu farkediş; ülfetin/gafletin dağılıp, hayretin başladığı noktadır: Sorulamayanları sormaya başlama... Yetinmeyip yenilerini keşfe çıkma. Hiç bitmeyen ve bitmeyesi bir açlık. Ancak cebinde soruları olanların, rüyasını beğenmeyenlerin yaşayacağı birşeydir uyanış. Dinginlerin, memnunların, karnı tokların, bilenlerin, bildiğini sananların işi değildir. Bilmediğini bilmekle başlar marifet.

Ben de bu yazıyı okuduktan sonra, Asr sûresinin son ayetlerini—ezber ettiğim günden beri taşımadığım bir idrak ile— taşımaya başladım zihnimde. Metin abinin altını çizdiği şeyin yansımalarını da gördüm hayatımda, daha ötesini de... Hatta onun keşfettiği ‘hakkın tavsiyesine sabır tavsiyesi katık olmalı’ hikmetine ek; ‘sabrın tavsiyesine de hakkın tahlili katık olmalı’ diyebilir bir noktaya geldim. Sonra, Risale-i Nur’a da baktım bu sorular eşliğinde. O nazenin güzel, dikkatime bedel, bana bu güzel yüzünü de gösterdi sanki.

Hz. Eyyub’un kıssasındaki bizi, bizdeki Hz. Eyyub’u anlatan 2. Lem’a’dan başlayın ta Hastalar Risalesi’ne, oradan İhtiyarlar Risalesi ve daha nicelerine kadar... Hepsinde aslında şunu görüyordunuz: Bediüzzaman her nerede insanlara sabrı tavsiye ediyorsa, önce hakkı anlatıyordu. Ancak bunun sonrasında onun üzerine bir sabır mantığı bina ediyordu.

Örneğin daha 2. Lem’a’da musibetlerin hakikatini (veya hakikatte musibetlerin ne olduğunu) anlatan Bediüzzaman, ancak 4. Nükte’den sonra doğrudan bir sabır eğitimine başlıyordu. Orada bile yaptığı; “Allah’ın emridir. Sabretmek lazımdır...” şeklinde, ‘mış gibi’liği öğütleyen kuru bir tembihten ibaret değildi. Aklın ve nefsin de ikna olacağı şekilde, kâr ve zarar denklemi içinde sabrın gerekliliğini izah ediyordu. Hastalar ve İhtiyarlar risaleleri ise bu tedrisin cisimleşmiş şekilleriydi adeta.

Sadede geleyim: Bediüzaman’ın bu türden tahlillerinin tamamının aslında Asr sûresinin son ayetlerinin bir tefsirini içerdiğini düşünüyorum. Yanlış anlaşılmasın, metin itibariyle bir tefsir değil bu; üslûb itibariyle bir tefsir. Oradan bir mana değil, bir yöntem çıkarıyor Bediüzzaman. O yöntemin bendeki ifadesi ise sanki şudur:

“İnsanlara, gerekçesini izah etmeden sabretmelerini söylerseniz; bunu başaramazlar. Çünkü sabredebilmek için önce o ‘sabrın üzerine bina edileceği’ bir mantık, bir izah gerekir. Ki bu meselenin ‘hakkı tavsiye’ boyutudur. Önce hakkı, hakkıyla tahlil edin. Sonra sabrı arkasından söyleyin. Ancak bu şekilde sabır nasihatiniz tesir eder. Üzerine yemin edilen asırlarda/ahirzamanda ‘tavsiyeleşme’ ancak bu şekilde etkili olabilir.”

Sabrın mantığını içselleştirmeden, sabrı öğrenmiş(!) insanların daha sonra dünya onlara kollarını açtığında (veya hiç beklemedikleri bir musibete uğradıklarında) yaşadıkları savrulma; ‘hakkın’ üzerinde yeterince çalışılmadığında sabrın tasannudan ibaret kaldığını göstermektedir. Ve yine benzer şekilde; hakkı söylemeye korkan, ama sabrı tavsiyede gayretli olan zümrelerin; sabrı, ‘hakkın arkasında durma sebatı’ olarak algılamamaları; yani menfaatleri/rahatları için esnemeye ve hakikati esnetmeye yollar aramaları; sabrın yalnız olmaması, yanına mutlaka hakkın da katık olması gerektiğini göstermektedir.

Öyleyse tefekkür, bize, biraz da imanın diğer öğelerini ‘içselleştirme aracı’ olarak lazımdır. Tahkik mesleği de aslında budur: Hakkı tavsiyeleşme ve onu içselleştirme...

Yazar sanki beni anlatıyor...

Benim Adım Kırmızı’nın herhalde en çok tırnaklanan cümleleridir: “Hatırlamak, gördüğünü bilmektir. Bilmek, gördüğünü hatırlamaktır. Görmek, hatırlamadan bilmektir.” Bu üç cümle; hatırlamak, görmek ve bilmek arasındaki ilgiye dikkatimizi çekerken, aynı zamanda hangisinin ilk olduğu sorusuyla da bizi yüzleştirir. Bilmek mi öncedir, hatırlamak mı, yoksa görmek mi? Diyelim ki; ‘görmek’ öncelikle olsun. Gördüğünün ne olduğunu ‘bilmek’ nasıl olmaktadır? Bilmenin olduğu yerde, görmenin getirdiği bilgiyi sınıflandıracak bir ‘bilme’ oluşmamıştır ki henüz! Neyi hatırlayıp, ona göre sınıflandırma yapacaktır?

Bu mesele Sokrates’in Savunması’nda da yer alır. Bilmenin ‘öğrenmek’ mi, yoksa ‘hatırlamak’ mı olduğu üzerine bir tartışmada Sokrates, muhatabını en sonunda ‘bilmenin aslında hatırlamak’ olduğuna ikna eder. Çünkü muhatabı, insanın, hiçbir şey bilmeden geldiği bir âlemde, duyularla gelen malumatı nasıl işleyeceğini izah edemez. Sokrates, bunun, daha önce bilinen birşeyleri hatırlamadan mümkün olmadığını söyler. Doğrunun doğru, iyinin iyi, kötünün kötü olduğunu bilmek; ancak ona dair bilginin insanda kayıtlı olmasıyla mümkündür. Bu sayede insanlar duyularından gelen malumatı, var olan başlıklara göre işlerler. Öğrenmek de ancak böyle bir sürecin sonucudur.

Ben bu bilmek ve hatırlamak bahsini ne zaman hatırlasam, aklıma hemen Risale-i Nur’daki vicdan bahisleri geliyor. Meselenin özellikle ‘hatırlamak’ ile ilgili kısmının onunla bir ilgisi olduğunu düşünüyorum. Beidüzzaman’ın önce Mesnevi-i Nuriye’de, yıllar sonra ise 29. Söz’de ‘fıtrat-ı zişuur’ olarak tarif ettiği vicdan, bu tarifi biraz açmamız gerekirse, kanaatimce; yaratılışımızın bize hazır sunduğu bilgi ve his dünyasının karşılığı. Yani Allah’ın fıtrat olarak bizde yarattıklarının şuurî yansıması. Fakat biz yalnız bundan ibaret değiliz. Akıl, şuurun bir üstünde, ondan daha dinamik bir alanın hâkimi olarak yeni bilgiler üretmeye ve öğrenmeye devam ediyor. İşte o yeni gelen bilgilerin ilk sınandığı yer; vicdan.

Bunda da kesin konuşmamak lazım. Kişiden kişiye değişen şeyler var. Mesela hayatınızı nefis merkezli yaşıyorsanız bu değerlendirme önce orada oluyor. Daha sonra, hatta bazen yıllar sonra, bir pişmanlık durağı olarak vicdana uğruyorsunuz.

Nefis ile vicdan arasında da böylece bir bağıntı/kıyaslama kurabiliyorum: Nefis, daha çok kısa vadeli menfaatlerin ve lezzetlerin bilincinde. Hazır olana doğru temayülü var. Vicdan ise, ahiretin de içine dahil olduğu bir algı boyutunda menfaatini arıyor. Uzun vadeli düşünüyor. Rahatsız olduğu ne varsa, bilin ki, ahiret adına size bir zararı var. Vicdanın menfaat ve zarar algısı çok daha uzun ve kesin bir yolculuğun sonucu. Nefsinki daha kısa ve belirsiz. Ancak çoğu zaman kısa vadeyi kesinliğin alameti sayan aklımız, nefsin temayüllerine mağlup oluyor. Yakın olan menfaati, uzak olan yarara tercih ediyor.

Vicdanın, daha kainatı tefekküre başlamadan önce, insanın içinde bir delil olarak yaratıldığını Mesnevi-i Nuriye’deki ‘dört bürhan-ı küllî’ bahsinden anlıyoruz. Orada Bediüzzaman, bu dört bürhan-ı külliyi; Hz. Resulullah aleyhissalatu vesselam, (kitab-ı kebir-i) kainat, Kitab-ı Mucizü’l-Beyan (Kur’an) ve fıtrat-ı zişuur olan vicdan olarak zikrediyor. Fakat hikmeti bilinmez, daha sonra aynı dersi verdiği 19. Söz ve 19. Mektup’ta, muarrif sayısını üç’e düşürüyor: “Rabbimizi bize tarif eden üç büyük küllî muarrif var. Birisi şu kitâb-ı kâinattır ki, bir nebze, şehâdetini on üç lem’a ile, Arabî Nur Risâlesinden On Üçüncü Dersten işittik; birisi şu kitâb-ı kebîrin âyet-i kübrâsı olan Hâtemü’l-Enbiyâ Aleyhissalâtü Vesselâmdır; biri de Kur’ân-ı Azîmüşşandır.”

Vicdanın daha sonraları bu muarriflerden çıkarılması, belki onun—diğer üçü kadar—genelin kabulüne ve tam bir çıplaklıkla müşahadesine yakın olmayışından olabilir. Mesnevi-i Nuriye’nin (müellifin ifadesiyle) daha özel notlardan oluşması, sonraki eserlerinin daha genele hitap eder kaleme alınması, belki bu nüansa sebep olmuş olabilir. Ama her açıdan, Sözler içinde Bediüzzaman’ın vicdana verdiği konum, yatsınamaz şekilde onu önemsediğini gösterir. Daha Küçük Sözler’den itibaren azap içinde kalan, hakikati gösteren, en azından hakikati hissettiren (vicdanî bir his) hep vicdandır. (2, 3, 6, 13, 15, 17. Söz’ler ve diğerleri… Hepsinde vicdana bu yönüyle vurgu vardır.)

Ben bu yazıda nereye varmak istiyorum? Şimdi yazının sonuna yaklaşırken en başa dönüp bu soruya cevap vereyim: Beni bu yazıyı yazmaya iten sebep; aslında Barla Lahikası’ndaki ‘bahtiyar doktor’ mektubunda geçen bir cümleden ibaretti. Orada Bediüzzaman, metinlerinden ciddi etkilenmiş bir mütefennine, eserlerinin tesiri hakkında şöyle diyordu:

“Hem madem Sözler senin vicdanınla konuşabilirler. Herbir Sözü, şahsımdan değil, belki Kur’ân’ın dellâlından sana bir mektuptur ve eczahane-i kudsiye-i Kur’âniye’den birer reçetedir farz et. Gaybûbet içinde hâzırâne bir musâhabe dairesini onlarla aç.”

Bu cümle bana ilginç geldi, çünkü biz genelde didaktik eserlerin muhatapların aklıyla, lirik eserlerin ise kalbiyle konuştuğuna kaniyizdir. Fakat burada Bediüzzaman, eserinin, muhatabının yalnızca aklına değil, bir nevi doğrunun ve yanlışın kodlandığı alan olan vicdanda makes bulduğunu düşünüyordu. Bu, bana, aynı zamanda, mukavemetsuz metnin nasıl üretileceğini ve böylesi metinlerin nasıl tanınacağı da düşündürdü. Sanırım, bana tesir eden metinler, hep böyle vicdanımla konuşan metinlerdi. Aklımla konuşan, yalnız aklıma hitap eden metinleri okuduğumda bilgim oluyor, ama hayatıma yansıması olmuyordu. Belki de bü yüzden bizi en çok etkileyen metinleri hep şöyle tarif ederdik:

“Yazar sanki beni anlatıyor…”

Bu cümle salt bir akılla söylenebilir miydi? Ve daha da önemlisi; bir yazarın metnini bu kadar kendine has yazılmış gibi okumak, gaybûbetten hazırane bir musâhabeye yol bulmak sayılmaz mıydı? Bazı yazılar, işte böyle, sorularla bitiyor.

Nefsiyle barışmayan, başkasını barıştıramaz

Arapça’da ıslah/düzeltme kelimesi, sulh/barış kelimesinin kardeşi. Ben, bu kardeşliği seviyorum. Müfessirler, Kur’an’ı yorumlarken bu kardeşliklere çok önem veriyorlar. Bu aynı kökten geliş, birisinin diğerini yerine koyabilme veyahut birisinin burcuna diğerinin eşiğinden bakabilme şansı sağlıyor bize... Mesela; sulhü nasıl ki, ‘iki kişinin/tarafın arasını düzeltmek’ olarak anlayabiliyorsam; ıslahı da ‘insanı, hakikatiyle barıştırmak’ şeklinde anlayabiliyorum.

Bu, birbirinin yerine koyabilme; birini anlamada diğerini merdiven kılabilme imkanı, ‘ıslah’ kelimesiyle kardeş olan diğer kelimeleri anlamama da yardımcı oluyor. Mesela; yine kulağımıza çok aşina ‘salih’ kelimesini şöyle yorumlayabiliyorum: “Allah’ın nizamıyla barışık kişi/nesne/şey...” Amel-i salih’e de bu pencereden bulduğum bir anlam var: “Allah’ın kainattaki nizamıyla ve şeriatıyla uyumlu/barışık olan iş/eylem. Bir tür uygun adım yürüme...”

Bu ‘barış’ eksenli bakış, Bediüzzaman’ın “Nefsini ıslah edemeyen başkasını ıslah edemez” sözüne bakışımı da değiştiriyor. Orada kastedilenin nefsi düzeltmek olduğu kadar; nefsi kâinatla, nefsi şeriatla, nefsi vahyin vazettiği düzenle, nefsi kendisiyle barıştırmak olduğunu da düşünüyorum.

Ki Kur’an da insanın günahlarını tarif ederken ‘nefsine zulmetme’ tabirini mükerrer kullanıyor. Demek ki, bizim hatalarımız öncelikle kendimizle barışık olmadığımız yanlarımız. Tevbemiz, istiğfarımız, ıslahımız ise bir nevi; nefsi, fıtratına işlenmiş ve vahiyle de ayrıca emredilmiş şeriatla barıştırma çabamız. Biz; amel-i salih ile biraz da buna çalışıyoruz. Bütün bunlar belki de biraz varlıkla sulh sağlama gayretimiz.

Melekler, Hz. Âdem’in yaratıldığını öğrendiklerinde, endişelerini şöyle dile getirmiyorlar mıydı: “Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek bir nesil mi yaratacaksın? Oysa biz sana hamdederek daima tesbih ve takdis ediyoruz.”

Burada ‘kan dökücülüğün’ karşıtı/zıttı olarak ‘hamd, tesbih ve takdisin’ zikri, benim amel-i salih’i bir barış çabası olarak yorumlamamı kolaylaştırıyor. Evet, bizler; kâinat, kendisine emredilmiş düzenle barışık yaşarken ahengi bozan/kan döken ‘farklılar’ gibiyiz. İslam’ın, bize, fıtrî şeriata ek olarak ikinci bir kez emredilmesi, bunu tebliğ için peygamberler gönderilmesi, biraz da fıtratla barışmanın yollarının öğretilmesi bize. Dinin bize emrettiği herşey—yine Bediüzzaman’ın altını çizdiği gibi—aslında bizim muhtaç olduğumuz, kendimizle barışık olmayan yanlarımızı tedavi eden ilaçlar. Takva ve amel-i salih de bu barışma sürecinin göstergeleri, adımları, çabaları.

Neyse, bir nefes alalım. Ben, bu ‘ıslah’ meselesine nasıl geldim, onu anlatayım: Geçenlerde, bir grup talebe, Zerre Risalesi okumamızı yaparken, Metin Karabaşoğlu abi küçük(!) birşeye dikkatimizi çekti. Birinci haşiyenin, ilk cümlesiydi dikkatimiz çekilen: “İkinci Maksadın, tahavvülât-ı zerrâtın tarifine dair olan uzun cümlenin haşiyesidir.” Buradan Metin abi, Üstadın, Risale-i Nur’daki genel tarzı üzerine dedi ki: “Bakınız Üstadımız ne kadar rahat. Ne kadar kendisiyle barışık. Bizzat kendisi, kendi cümlesinin uzun olduğunu okurlarına söyleyebiliyor. Onun bu halinden alabileceğimiz çok ders var.” (Cümleler bana aittir. Mana Metin abinin.)

Hakikaten de külliyatın içinde Bediüzzaman’ın kendisiyle barışık pekçok itirafı vardır. Bazen, Risale-i Nur’un meziyetlerini anlatırken, Eski Said’in, ‘en zahir hakikatleri bile karmaşık anlatma’ şöhretini zikreder. Bazen, Haşir Risalesi gibi bir harika eserin sonunda okurunun ‘anlayamama’ sıkıntısını anlayışla karşıladığını ve okurunun da kendisini ‘meselenin yüksekliğini düşünerek’ anlaması gerektiğini ifade eder. Bazı yerlerde ‘kuru üzüm çubuğuna’ benzetir kendisini. Bazı yerlerde ‘en çok kendisinin muhtaç olduğu’ vurgusunu yapar.

Bütün bunlar aslında müellifin kendisiyle ne denli barışık olduğunun da delilleridir. Ve bu barışıklık; eserlerinde insanı anlayan, en naif ve zayıf yanlarını şefkatle kucaklayan bir dile dönüşür. Onun metinlerine ben gibi meftun olanlar, belki de en çok bu yönüne vurgundurlar: Kendisini—tüm meziyetlerine rağmen—yine sizin yanınızda ve sizin gibi konumlandırmasına... Okuruyla ve özündeki insanla yaptığı empatiye... En çok buna hayran olurlar. Ki zaten bir okur olarak da ben, üstperdeden ‘doğru insan olmanın yollarını öğretenleri’ değil, beni anlamaya çalışırken değiştirenleri severim. Kendisiyle cesurca yüzleşebilenler, ancak bizi kendimizle yüzleştirebilirler.

Bediüzzaman’da tam da bu vardır. “Nefsini ıslah edemeyen başkasını ıslah edemez” sözünün zikredildiği yerden, en son cümlesine kadar sizi anlamaya, mümkün mertebe empati yapmaya gayret eden bir müellifin metinlerini okursunuz. Mutluluğunuz ve huzurunuz bundandır. Bunun bir delili ‘bahtiyar doktor’ mektubundaki şu paragrafta ne güzel saklıdır: “Acaba benim gibi sen dahi kafanı teftiş etsen, malûmatın içinde ne kadar lüzumsuz, faidesiz, ehemmiyetsiz, odun yığınları gibi câmid şeyleri bulursun. Çünkü ben teftiş ettim, çok lüzumsuz şeyleri buldum.”

Bunu kendi adına söyleyebilen, ben’iyle bu denli barışık olan bir yazarın, sizin üzerinizde etkili olmaması mümkün değildir. Çünkü konuşulan dil; fıtratın dilidir, samimiyetin dilidir. Müellif, nefsini ıslah etmiş, onu vahiyle barıştırmış ve kendisi dahi nefsiyle barışmış bir konumdadır. Onun fıtratıyla bu barışıklığı, özünde olan şeyle bu dostluğu, sizi de özünüzün sesini dinlemeye zorlar. Bu insanlar, bizi cebren değiştirmeye çalışmayan, bizi anlamaya çalışan yazarlardır. Bu onların dili gerçekten ‘mukavemetsuz’dur. İnsan, kendisine dair olana ne kadar mukavemet edebilir ki? Tebliğ makamını, bir tür üstperdeden konuşmak olarak görenlerin kulakları çınlasın! Aramıza karışın. Aramıza karışmadan bizi ıslah edemezsiniz.

Provokatör olamayan nurcu

“Hey bedbahtlar! Risale-i Nur'un gerçi siyasetle alâkası yoktur. Fakat küfr-ü mutlakı kırdığı için, küfr-ü mutlakın altı olan ‘anarşiliği’ ve üstü olan ‘istibdad-ı mutlakı’ esasıyla bozar, reddeder.” (Bediüzzaman Said Nursî, Şualar)

Cemil Ertem ve Markar Esayan’ın Dünyayı Durduran 60 Gün isimli kitabını okudum geçtiğimiz hafta içinde. O kitap, bana, artık bu yazıyı yazmak zamanının geldiğini ihtar etti. Daha fazla ertelemenin bir anlamı yok. Nihayetinde, dille yapılan tüm tartışmalar yazıya dökülmedikçe miras kalmıyor. Kendisi ispat edilemediği gibi delil de olmuyor.

Bu yazı aslında bir kendimle hesaplaşma yazısı. Gezi olayları sırasında durduğum yer ve bu duruşun ‘haklılığı’ hakkında. Biraz içimi dökeceğim, biraz kendimi sigaya çekeceğim. Yapabilirsem, yaptıklarımın mantığını da izah etmeye çalışacağım. Okuyucular bu yazıda müstemidirler. Bana katılmalarını bekleyerek veya beni reddedeceklerinden korkarak yazmıyorum. Bu sebepten her fikrimin, en kolayından, bir göz kapamalık canı var. Gözünü kapayan benden kolayca kurtulabilir.

Öncelikle bir itiraf ile başlayayım: Ben, Gezi olaylarına ilk başladığı günlerde destek verdim. Twitter’dan, Facebook’ta beni takip edenler bunu gayet iyi biliyorlar.

İlk günlerde attığım twitler, daha çok hükümeti eleştiren ve polis şiddetinin (bir ölçüde) eski bir mağduru olarak onlara ayar veren şeylerdi. (O twitleri silmedim.) Hatta bir yönüyle sevinçliydim, zira ilk defa halkın, devlete, herhangi birşey hakkında “Biz istemezsek yapamazsın!” dediğine şahit oluyordum. Bu, bence iyi birşeydi. Çünkü mazimizin büyük bir bölümü, devletin canımızı inciten uygulamalarına “Hayır!” diyememekle geçmişti. Sivil bir direnişin, dayatmacı bir uygulamaya karşı duruşu, gelecek adına beni ümitlendirmişti. Belki de hürriyeti artık içselleştiriyorduk.

Burada altını çizdiğim gibi, bu desteğin altında bir açlığın da payı var. Geçmişi devletçiliğin ağır baskısı altında geçen bir ülkenin vatandaşlarının, içlerindeki bu açlığı bastırma adına polisin yersiz müdahalesiyle alevlenmiş bir sivil kalkışmaya destek vermesi kaçınılmazdı. Ben de kaçın(a)madım.

Gezi parkına daha evvel sadece bir kere gitmiştim. Taksim’e gitmeyeli belki seneler olmuştu. Ağaçları umurumda bile değildi. Ama yine de eyleme ilk günlerinde sosyal medyadan destek verdim. Konuştuğum insanlara da destek vermelerini tavsiye eder şeyler söyledim. Benim için kırılmanın eşiği ise, Beşiktaş’a sıçrayan olaylar oldu. Orada yapılanların amacını anlayamadım, hayra da yoramadım.

Sonra metrobüste, caddede, sokakta ‘Erdoğan’ın kellesi almak’ ile ilgili cümleler duydum. “Olur böyle şeyler” dedim, aldırmadım. Tencere sesleri rahatsız edici boyutlara geldiğinde komşuların saygısız ve suçlayıcı diyaloğuna şahitlik ettim, içime korku ve kin beraber dolmaya başladı. Ne de olsa ben bu tencere seslerini evvelden de biliyordum. O saygısız ve suçlayıcı tavırları da... Herkes, tıpkı eskiden olduğu gibi, iktidara kendisi kadar öfkeli olmayan bir diğerine ‘öteki/hain’ muamelesi yapmaya başlamıştı. Eski şarkı yeniden söyleniyordu. O zaman uyandım!

Sonrası çorap söküğü gibi geldi. Tesettürlülere, kendileri gibi düşünmeyenlere karşı yapılan hakaretler ve Gezi’nin açılmaya başlayan yüzü. Vandallığa karşı başlayan bir hareket giderek vandallığa yürüyordu. Bazı arkadaşlarımla aramın açılmasını da göze alarak karşılarına geçtim bu sefer. Çünkü ben, her ne kadar Erdoğan’a bazı noktalarda kızsam da, AK Parti’ye tepki göstersem de kimi şeylerde, onların iktidardan (hem de bu şekilde) gitmelerini istemiyordum. Çözüm süreci gibi cesur adımların atıldığı bir zeminde böyle bir değişim arzu etmiyordum.

“Hem de büyük işlerde yalnız kusurları gören, cerbezelik ile aldanır veya aldatır. Cerbezenin şe’ni, bir seyyieyi sümbüllendirerek hasenata galip etmektir...” diyen Bediüzzaman’ın okuruydum. Ben Gezi seyyiesinin veya diğer birkaçının, hükümetin çok sayıdaki hasenatını örtmesini kabul etmiyordum.

Bütün bunlardan önce, itiraf etmeliyim yine, benim Erdoğan’a saygım da vardı. Her darbe döneminde korkup geri adım atmaya alışmış siyaset, medya, cemaat, siviltoplum dünyamızın aksine, o her halukârda dik duruyordu. Bu dik duruşu, bir vatandaş olarak, bize de öğretiyordu. En tehlikeli zamanlarda, kefenini başına geçirmiş, biraz da bizim daha iyi günler görmemiz için cesurca cuntaya direnmiş bir adama, böyle toplumsal bir olayda sırtımı dönmek, kimse kusuruma bakmasın, hainlik gibi geliyordu.

Hem eylemin ilerleyen günlerinde, hükümet uzlaşmak için el uzattıkça, Geziciler direnişlerini anlamsızlaştırarak varlıklarını devam ettirmeyi tercih ettiler. Bu da benim tavrımı etkileyen ikinci birşey oldu. Evet, elbette istibdata karşıydım. Ama yukarısı uzlaşmak için elini uzattığında onu reddeden anarşiye de karşıydım. Birisinden yana olmamam, diğerine katılmamı gerektirmiyordu. Ki zikredilen durumda, başta istibdat ile halkı galeyana getirmiş olanlar bu yanlışlarından dönmüşlerdi. Fakat bu sefer de başta haklı bir noktadan yola çıkan eylemciler oradan mantıksız bir isyan devşirerek vandallık ve anarşi yapıyorlardı.

Bu süreç içinde “Aman devletçi olmayalım!” diye çabalayan birçok kardeşim de istibdat ve anarşi ekseninde bir savrulma yaşıyor, kendisi bu savrulmanın farkında olmadığı gibi, sizi de tavrınızdaki değişimden ötürü döneklikle veya savrulmakla itham edebiliyordu. Halbuki yazıya başlarken alıntıladığım paragraf, kanaatimce, bize böylesi durumlarda nasıl bir duruş sergilememiz gerektiğini de ders veriyordu.

Nihayetinde, evet, ben Gezi olaylarında bir kapılma yaşadım. Sonrası eğer bazıları için savrulma ise bunu da yaptım. Ama her ikisinde de doğru bir yerde durduğumu düşünüyorum. Devletin başta istibdadını gördüm ve Gezicilere destek verdim. Ahirde ise Gezicilerin anarşiye gittiğini görüp geri adım atmayı başarmış ve o olaydaki istibdadından vazgeçmiş bir hükümeti destekledim. Muğalata veya cerbeze yapmadım. Bunun adı sizin katınızda neyse, benim için farketmez. Ben, vicdanımdan ve Risalelerden böyle ders aldım. Halim budur.

Bilgi eskir, hikmet eskimez

Belki evvel de bahsettim: Hikmeti biraz daha 'bakış açısı'na yakın anlıyorum. Tarifler genelde 'gaye, esas, maksat, fayda' eksenli olsa da, beni tatmin etmiyor. Ben hikmeti, salt bir bilgiden öte, elde edildiğinde; elinize geçecek veya halihazırda zaten zihninizde olan herşeyi anlamlandıran, amaçlandıran, nurlandıran bir üstbilgi gibi görüyorum. (Belki buna 20. Söz'den istifadeyle 'düstur-u küllî' demeliyim.)

Üstbilgi bence nedir, onu da açayım: Bence üstbilgi, bir asâ-yı Musa'dır. Kendinden aşağı seviyedeki bilgileri/doneleri, onunla anlamlandırabildiğiniz anabilgi türüdür. Mesela iman da bence bütün rükünleriyle bir üstbilgidir. Bir müslüman (veya başka bir inanç mensubu), sahip olduğu inanç ile ancak bilgisini değerlendirir. Bediüzzaman'ın 12. Söz'de Kur'an hikmeti ile felsefe hikmetini karşılaştırırken verdiği örneklere dikkat ederseniz, o satırlar, size iki hikmetin sahip olduğu bakış açılarından haber verirler:

"Ammâ hikmet-i felsefe ise, hayat-ı içtimâiyede nokta-i istinâdı kuvvet kabul eder. Hedefi menfaat bilir. Düstur-u hayatı cidâl tanır. Cemaatlerin râbıtasını unsuriyet, menfî milliyeti tutar. Semerâtı ise, hevesât-ı nefsâniyeyi tatmin ve hâcât-ı beşeriyeyi tezyiddir. Halbuki, kuvvetin şe'ni tecavüzdür. Menfaatin şe'ni, her arzuya kâfi gelmediğinden, üstünde boğuşmaktır. Düstur-u cidâlin şe'ni çarpışmaktır. Unsuriyetin şe'ni, başkasını yutmakla beslenmek olduğundan, tecavüzdür. İşte bu hikmettendir ki, beşerin saadeti selb olmuştur."

Burada anlatılan bütün kıyaslamalar, bilginin miktarına değil, türüne değil; bilginin anlamlandırılış ve kullanış şekline dairdir. Çünkü o anlamlandırma ve kullanmadan ortaya şe'nler (belki bir yönüyle ahlak) çıkar.

Ben bu yüzden "Rabbinin yoluna hikmetle çağır" ayetini de biraz farklı anlarım. Ki Fiziali'l-Kur'an'da verilen anlama yakındır anladığım: "İnsanları Rabbinin yoluna maharetli bir yöntemle ve güzel öğütlerle çağır, onlarla üslupların en güzel, en etkilisi ile tartış. Hiç şüphesiz Rabbin, yolundan sapanları herkesten iyi bildiği gibi, doğru yolda olanları da herkesten iyi bilir."

Bu şekilde düşününce hemen öncesindeki ayetlerde ümmete Hz. İbrahim'in misal verilmesindeki sır da daha anlaşılır gelir. Öyle ya, Hz. İbrahim'in Nemrut'la ve kavmiyle girdiği mücadele tam bir 'bakış açısı' mücadelesidir. Ve İbrahim aleyhisselam, mücadelesi boyunca muhataplarının bakış açılarını değiştirmeye çalışmıştır. Öyle ki, Kur'an, Enbiya sûresinde, kavmiyle yaşadığı diyaloğu aktarırken, bir ara içlerinden şöyle söylediklerini nakleder: "Sonra vicdanlarına dönüp 'Doğrusu zalim olan biziz' dediler." İbrahim aleyhisselamın mantığı, onları çaresiz bırakmıştır.

Kanaatimce Hz. İbrahim'i bu denli güçlü ve tek başına bir ümmet kılan bakış açısı/hikmet üzerine sahip olduğu yetenektir. Nemrut'la münakaşası esnasında da onun ölüm ve hayat verme ekseninde takıldığını farkettiğinde, orada kalıp münazarayı sürdürmez. Sahip olduğu hikmet yeteneği gereği, bakış açısını başka yöne çevirerek ona kaçınılmaz olan mağlubiyetini tattırır: "Şüphesiz Allah güneşi doğudan getiriyor, sen de batıdan getirsene..." Kur'an bize Nemrud'un bu soru karşısındaki halini şöyle tasvir ediyor: "İnkar eden şaşırıp kaldı."

Metin Karabaşoğlu abiyle Ene Risalesi'nin ahirindeki üç yolu analiz ederken de buna benzer bir noktaya geldik. (Veyahut ben öyle sandım. Yanlış düşünüyorsam, Metin abiyi karıştırmayayım.) Yollardan birincisi olan dağı delip içinden yolculuk etme esnasında veya etrafından dolaşıp öteki tarafına geçme sırasında insanın yaptığı şey, malumatını arttırmaktı belki de.

Evet, hakikaten de mağdub ve dallin yollarında da bir bilgi var. Fakat bu bilgi, kendisinde başlayıp kendisinde biten bir bilgi. İsmî bir yapısı var; bir harf gibi alıp, harfî bakıp kainat kitabının size anlatmak istediği büyük dersin bir parçası haline getiremiyorsunuz. Kafanızda öbek öbek birçok şey oluyor. Ama bu birçok şey, toplanıp bir cümle haline gelemiyorlar. Asansörü göstermiyorlar çünkü.

Fatiha'nın ve Ene Risalesi'nin ahirindeki üç yol da biraz bize bu bakış açısını ders veriyor. Önce yerinaltından bakıyoruz herşeye. Karanlıkta ve sıkışık durumdayız. Kur'an'dan bir ışık almadan geçiş olmuyor. Sonra yerinüstünden bakıyoruz. Bir derece iyi ama eksik. Çok dolaşıyoruz. En nihayet yükselip yukarıdan bakıyoruz âleme. Bakış açımız daha kapsayıcı oluyor ve bu Kur'an'ın övdüğü, Ene Risalesi'nin tarif ettiği o nimete erişenlerin yolu oluyor. Anlıyoruz ki, mesele 'asansörleri' farketmekte.

"Baktım ki, o asansörler gibi nuranî menziller her tarafta var. Hattâ iki seyahatimde ve zeminin öteki yüzünde onları görmüştüm, anlamamıştım. Şimdi anlıyorum ki, şunlar Kur’ân-ı Hakîmin âyetlerinin cilveleridir."

Metin abi o derste güzel de bir örnek verdi: Eski Said'in yolculuğu da biraz böyle değil miydi? Sürekli yeni şeyler okuyan, okuduğunu ezberleyen ve ezberlediklerini tekrar eden bir genç Eski Said. Fakat Yeni Said'de dönüşürken meselenin daha çok şey bilmek değil, bildiğini doğru bir bakış açısıyla değerlendirmek olduğunu görüyor. Belki de bu yüzden bu dönüşümün en canlı şahidi olan Mesnevi-i Nuriye'sinde bütün tedris hayatını, sahip olduğu bakış açısını belirleyen şeylerle özetliyor:

"Kırk sene ömrümde, otuz sene tahsilimde yalnız dört kelimeyle dört kelâm öğrendim; tafsilen beyan edilecektir. Burada, yalnız icmalen işaret edilecektir. Kelimelerden maksat, mânâ-yı harfî, mânâ-yı ismî, niyet, nazar'dır."

Ben buraya nasıl geldim? Aslında beni bu yazıyı yazmaya iten yine 'bahtiyar doktor' mektubundaki ifadelerdi. Orada da sanki Yeni Said, işte bu yönüyle Eski Said'in malumatını masaya yatırıyor, mütefennin olduğunu düşündüğü muhatabına Eski Said'in yaşadığı tarzda bir uyanmayı tavsiye ediyordu:

"Acaba benim gibi sen dahi kafanı teftiş etsen, malûmatın içinde ne kadar lüzumsuz, faidesiz, ehemmiyetsiz, odun yığınları gibi câmid şeyleri bulursun. Çünkü ben teftiş ettim, çok lüzumsuz şeyleri buldum. İşte o fennî malûmatı, o felsefî maarifi faideli, nurlu, ruhlu yapmak çaresini aramak lâzımdır. Sen dahi Cenâb-ı Haktan bir intibah iste ki, senin fikrini Hakîm-i Zülcelâlin hesabına çevirsin, tâ o odunlara bir ateş verip nurlandırsın. Lüzumsuz maarif-i fenniyen, kıymettar maarif-i İlâhiye hükmüne geçsin."

Rabbin yoluna hikmetle çağırmak, belki de muhatabına doğru bakış açısını kazandırmaya çalışmakla eş değerdi. Onu daha fazla odun sahibi yapmak veya oduna boğmak değil; elinde mevcut olan odunlarını yakmayı öğretmekti. Belki de bu yüzden bilimsel olan herşey eskirken Kur'an'ın tedrisi hiç eskimiyordu. Demek ki; bilgi eskir; ama hikmet, eskimezdi.

İnkar etme, ikna et

Bediüzzaman’ın, Kur’an’dan mülhem öğretisindeki başarıyı biraz da nefsi ‘inkâra’ değil, ‘iknaya’ dayalı öğretim metoduna bağlıyorum. (Lahikalar bunun hazinesi...) “Nefsi öldürmek...” üzerine kurgulu terbiye metotlarının günümüz gençlerine pek birşey ifade etmediği kanaatindeyim. Elbette yine bu cevheri içinde taşıyan büyükler olacaktır. Ama irşad avama/genele göre olur. Ve benim de içinde bulunduğum genel; nefsini öldürmeye, ezmeye, hiç müsait değil. Büyük cihadda farklı bir dile ihtiyacımız var.

Öyle bir zamanda yaşıyoruz ki; insan iradesini zorlukla kontrol ediyor. Bize lazım olan; bu canavarı daha fazla üstümüze salacak küçük saldırılar değil. (Çünkü yenilirsek, bütün bütün kendimizi onun kollarına bırakma ihtimalimiz de var. Ve çoğumuz böyle bir yol ayrımında yanlışa sapıyoruz.) O canavarı ehlileştirmenin/ikna etmenin yollarını bulmalıyız. Bunun çok dersleri Kur’an’da var. Bediüzzaman, kendi eserlerinde oradan alıntıladığı bu metodu şöyle anlatıyor:

“Kur’ân-ı Hakîmin sırr-ı i’câzıyla hakîki bir tefsiri olan Risâle-i Nur, bu dünyada bir mânevî cehennemi, dalâlette gösterdiği gibi, imanda dahi bu dünyada manevî bir cennet bulunduğunu ispat ediyor; ve günahların ve fenalıkların ve haram lezzetlerin içinde mânevî elîm elemleri gösterip, hasenât ve güzel hasletlerde ve hakâik-i şeriatın amelinde cennet lezaizi gibi manevî lezzetler bulunduğunu ispat ediyor.”

Risale-i Nur’da çok örnekleri var bunun. Metinlerle aşina olanlar hatırlayacaklardır. Gıybet, haset, husumet gibi kavramlarda uygulamalarını gösterir Bediüzzaman. Ancak Risale-i Nur’un bu tip eğitimlerinin bir güzel yönü daha var ki; o da, öğrendiğiniz bu metodu artık kendiniz de farklı konular üzerinde kullanabiliyorsunuz. Asâ-yı Musa gibi: Bir kere elde edilince, bir daha bırakılmıyor. Nereye vurulsa, su çıkarıyor.

Ben mesela bu paragrafı suizan ekseninde hemen şöyle uygulayabiliyorum: Tanıdığım (veya yabancım) olan bir insanın, hakkımdaki düşüncelerini kötü tahmin etmek, kötüye yormak, benimle ilgili fikirlerini suizanla değerlendirmek, ondan önce benim dünyama azap olup yağıyor. Artık ne yapsa bana batar hale geliyor. Beni strese sokuyor. Beni kırıyor. Huzur muzur kalmıyor artık.

Belki o bu niyetle de yapmıyor fiillerini. Ama ben bir kere suizana alıştım ya, artık ne yapsa bana batıyor. Öylece durması bile dokunuyor, manidar geliyor. Sadece bu bile nefse hoş gelen kötü işlerin, aslında ona da kötü geldiğini (fakat nedenini farketmediğini) göstermeye yeter. Bence bütün günahlarda böyle bir yön var. Onu nefse gösterebilirsek, ikna olması mümkün. Üzerindeki necaseti gören göz, hiç insana elindeki baklavayı yedirir mi? Nefsin de bir aklı var. Ama kalp gibi çalışmıyor.Aklı olmayan menfaatini nasıl bilsin? Ki, kısa vadede, nefisten iyi menfaatini bilen bulamazsın.

Mesela bu yönüyle ‘bahtiyar doktor’ mektubundaki şu ders nasıl da anlamlıdır:

“Bilirsin ki, ömür kısadır, lüzumlu işler pek çoktur. Acaba benim gibi sen dahi kafanı teftiş etsen, malûmatın içinde ne kadar lüzumsuz, faidesiz, ehemmiyetsiz, odun yığınları gibi câmid şeyleri bulursun. Çünkü ben teftiş ettim, çok lüzumsuz şeyleri buldum. İşte o fennî malûmatı, o felsefî maarifi faideli, nurlu, ruhlu yapmak çaresini aramak lâzımdır. Sen dahi Cenâb-ı Haktan bir intibah iste ki, senin fikrini Hakîm-i Zülcelâlin hesabına çevirsin, tâ o odunlara bir ateş verip nurlandırsın. Lüzumsuz maarif-i fenniyen, kıymettar maarif-i İlâhiye hükmüne geçsin.”

Çok şey bilmenin, eğer o bilgi insanı ‘asıl bilmesi gerekene’ götürmüyorsa, bir yük olduğu öğretisi; mantıkla birlikte nefse de verilen enteresan bir derstir. Hepimizin şehveti var. Her birimiz kuvvelerimizdeki potansiyeli başka kanallara yönlendirerek oralardan ‘amel’ devşiriyoruz. Burada da Bediüzzaman Hazretleri, kuvvelerinin cazibe merkezi ‘daha çok şey bilme’ olan bir mütefennine, çok şey bilmenin de (eğer doğru bir bakış açısı kuşanılmazsa) bir nevi cehalet olacağını ders vermekle nefsine bir tokat atıyor.

Böyle bir tokatın iki türlü faydası var: Birincisi; hakikatin nerede olduğunu öğretmesi. İkincisi; geçmiş emeklerin ziyan olmasını önlemek çaresini aratması ve yolunu da göstermesi. Ve böylece emekleri konusunda hassas olan nefsi harekete geçirmesi. Yani ikna etmesi... Öyle ya, hangimizin nefsi şimdiye kadar harcadıklarının ziyan olduğunu düşünmek ister? Hangimizin tabiatı iflastan hoşlanır? Ona, kaybettiklerini geridönüştürmenin bir yolunu gösterirseniz, koşarcasına gider peşinden. Ki nefsin bu tabiatını, Furkan sûresi 70, şöyle ders veriyor:

“Ancak tövbe edip de inanan ve salih amel işleyenler başka. Allah işte onların kötülüklerini iyiliklere çevirir. Allah, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” Bu ayetteki çift müjde, bu mektupta da ‘bahtiyar doktora’ müjdelenenden çok farklı değil. Önce tövbelerinin kabulü, sonra ise geçmiş seyyiatın hasenata dönüşeceği müjdesi veriliyor. Tıpkı bahtiyar doktora yapıldığı gibi; emekleri konusunda hassas olan nefse, bir çıkış formülü sunuluyor: “Onları da kurtarabilirsin!” Görüyorsunuz ya, küçücük lahika mektuplarında bile Kur’an’la irtibatlı ne dersler var. Yeter ki, marifete açlığımız geçmesin. Amin.