Ölüm korkusunu yenmenin bir yolu var mı?

"Sevginin zıttı nefret değildir. İlgisizlik, kayıtsızlıktır." Blind filminden.

Sen de hissetmişsindir arkadaşım. Beklentinin hayatla bir ilgisi var. Birşeyleri (özellikle güzel şeyleri) beklerken hayat daha 'yaşanılır' oluyor. Beklenecek kalmadığında ise insan bunalıyor. Sıkılıyor. Daralıyor. Duvarlar üzerine üzerine gelmeye başlıyor. Bugünlerde bu ilgiyi anlamaya çalışıyorum. Ve şöyle bir aydınlığa ulaştırılıyorum: Biz hayatın 'bir tür ilgi eseri olduğunu' seziyoruz aslında. Evet. Cenab-ı Hakkın bize bir 'alaka-i münezzehe' veya 'ilgi-i mukaddese' ile varlık lütfettiğini seziyoruz. (Varlığımızla ilgilenmeseydi bizi yaratmazdı.) Bu sezgi 'varlığımızı borçlu olduğumuz şeye' bir açlık doğuruyor. Bu açlık da 'ilginin devam ettiğini hissettirecek' tezahürlere tutkun dolaşıyor. Kalbimizde dolaşıyor. Zihnimizde dolaşıyor. Gözlerimizde dolaşıyor. Kulaklarımızda dolaşıyor. Bu dolaşmanın ayak izleri olarak 'beklentiyi' tanıyoruz. Evet. Beklenti 'bizimle ilgilenilsin' isteğimizdir. 

Pedagojinin kurucularından kabul edilen Françoise Dolto (1908-1988) 'Ölümü Nasıl Anlatmalı' kitabında asıl korkulanın 'ölüm' değil 'iletişimsizlik' olduğunu söyler. Yani, ona göre, insan 'bu hayatın son bulmasından' değil, 'etkileşimlerinin tekrar varolamamasından' korkmaktadır. Bu korkuyu aştığı zamanlarda ölüm korkusunu da aşar. Nitekim inançlı bireylerde ölüm 'ilgisizlik alanı' olarak görülmediğinden dolayı bu korku büyük ölçüde aşılmış olur. Hatta böylesi bireylere göre ölüm, hayatın ötesi değil, bir parçasıdır. Dolto, daha seküler bireylerde, bu tür bir tedaviyi 'söz' üzerinden uygulamayı dener. Sözler söylendikleri zamanlardan çok sonra bile varolmayı başarıyorlarsa ve hatta 'başka dillere tercüme edilmeleri' dahi onların manasını öldüremiyorsa, pekâlâ bedenin dağılması da hayatın varlığını etkilemeyebilir. Bu çeşit bir ölüm ancak manaya nisbeten lafzın değişmesi gibidir.

Dolto'nun bu noktada verdiği örneklerden birisi de kaybettiğimizin yakınlarımızın bizim için devam eden varlığıdır. Onun hatırasıyla kurduğumuz ilişkinin de, Dolton'a göre, ölümün 'iletişimsizlik' olmadığını gösterir bir işareti vardır: "Yaşayan kişi belki bunun farkında değil ama iletişim daima vardır. Geride kalan kişi sevdiği varlığın son günlerinde görevini layıkıyla yerine getirmişse, bu iletişim devam etmekle kalmaz, aynı zamanda yaşayan kişiye yaşama bağlanma gücü de verir. Bu güç, ölen kişinin nerede olduğunu bilmeden, ama bizim de bir gün gideceğimiz bir yere hareket ettiğinin farkında olarak yaşarken onu sevme mutluluğu ve sevgiyle onu düşünme keyfinin sonucudur."

Bu bahis bana mürşidimin metinlerinde sıklıkla kullandığı 'haps-i münferit' ifadesini hatırlattı. Bir buklecik alıntılamış olayım: "Kabir var; hiç kimse inkâr edemez. Herkes, ister istemez oraya girecek. Ve oraya girmek için de üç tarzda, üç yoldan başka yol yok. Birinci yol: O kabir ehl-i iman için bu dünyadan daha güzel bir âlemin kapısıdır. İkinci yol: Âhireti tasdik eden, fakat sefahet ve dalâlette gidenlere, bir haps-i ebedî ve bütün dostlarından bir tecrit içinde bir haps-i münferit, yalnız başına bir hapis kapısıdır. Öyle gördüğü ve itikad ettiği; ve inandığı gibi hareket etmediği için, öyle muamele görecek. Üçüncü yol: Âhirete inanmayan ehl-i inkâr ve dalâlet için, bir idam-ı ebedî kapısı, yani hem kendisini, hem bütün sevdiklerini idam edecek bir darağacıdır. Öyle bildiği için, cezası olarak aynını görecek."

Söz Basım baskısında ise 'haps-i münferit' ifadesi bir dipnot yardımıyla şu hadis kaynaklarına dayandırılıyor: "bk. Dârimî, Rikak 94; Müsned 3:38; İbni Ebû Şeybe, el-Musannef 7:58; Abd b. Humeyd, el-Müsned s. 290; Ebû Ya'lâ, el-Müsned 2:491, 11:522; İbni Hibbân, es-Sahîh 7:391, 392."

Buradan şuraya geçelim: Hapis nedir? Hapis, bence, sevdiklerinizden iletişiminizin kesildiği yerdir. Burada çekilen acı 'yokluksallığın' değil 'beklentisizliğin' acısıdır. İnsan, Allah korusun, müebbet bir hapis cezası aldığında ölüm korkusundan dolayı acı çekmez, fakat iletişimsizlik korkusuyla büyük bir acı yaşar. Ben, Bediüzzaman'ın, ölüm ile haps-i münferit ifadesi arasında kurduğu bağın tıpkı Dolto'nun kurduğu türden bir bağ olduğunu düşünüyorum. Hatta, bir adım ilerisinde, mürşidim de ölüm korkusunu 'iletişimin varlığıyla' tedavi ediyor:

"Şu temsile bak, gör, nasıl dünyaya hasr-ı nazar, aziz bir lezzeti elîm bir eleme kalb eder. Meselâ, şu karyede, yani Barla'da, iki adam bulunur. Birisinin yüzde doksan dokuz ahbabı İstanbul'a gitmişler, güzelce yaşıyorlar. Yalnız birtek burada kalmış. O dahi oraya gidecek. Bunun için şu adam İstanbul'a müştaktır. Orayı düşünür, ahbaba kavuşmak ister. Ne vakit ona denilse, 'Oraya git'; sevinip gülerek gider. İkinci adam ise, yüzde doksan dokuz dostları buradan gitmişler. Bir kısmı mahvolmuşlar. Bir kısmı ne görür, ne de görünür yerlere sokulmuşlar. Perişan olup gitmişler zanneder. Şu biçare adam ise, bütün onlara bedel, yalnız bir misafire ünsiyet edip teselli bulmak ister. Onunla o elîm âlâm-ı firakı kapamak ister.

Ey nefis! Başta Habibullah, bütün ahbabın, kabrin öbür tarafındadırlar. Burada kalan bir iki tane ise, onlar da gidiyorlar. Ölümden ürküp, kabirden korkup başını çevirme. Merdâne kabre bak, dinle, ne talep eder? Erkekçesine ölümün yüzüne gül, bak, ne ister. Sakın gafil olup ikinci adama benzeme."

Dolto da mezkûr kitabında diyor: "Bir iletişim şeklinin eksikliği yenilerinin keşfiyle altedilir." Körler bu eksikliklerinin yarasını diğer duyularındaki inkişafla kapatırlar. Kollarını kaybedenler ayaklarını el gibi kullanmaya başlarlar. Bu aslında Allah'ın bize sunduğu bir şifa şeklidir. Yalnız bir saniye... Yeri gelmişken 'anlatmayı kolaylaştıracak' hatıralarımdan birisine uzanmak istiyorum.

Babasını 'ilişkileri gerilimliyken' kaybeden birisine taziye ziyaretinde bulunmuştum bir keresinde. Dönüp dolaşıp acılı bir şekilde bu durumu dilegetiriyordu. Oradan çıkamıyordu. Ben de en nihayet ona dedim ki: "Öyle şeyler söylüyorsun ki gören de babanla ilişkin sonsuza dek kesildi sanır. Sen şimdi bir Fatiha okusan, onun adına bir hayır işlesen, bir dua etsen, baban bundan haberdar olur. Allah onu haberdar eder. 'Küsken vefat etti. Tamam. İlelebed küs kalacaksınız!' diye birşey yok ki arkadaşım. Müslümanız. Ölüme 'mutlak iletişimsizlik' diye inanmayız. Kur'an ve sünnet bize bu türden bir haberleşmenin kesilmediğini söylüyor."

O arkadaşım, bu diyaloğun gerçekleşmesinden yıllar sonra, taziyeler içinde özellikle söylediklerimin kendisine çok yardımcı olduğunu söyledi. Dediğine göre bu sözlerim 'tam isabet'ti. Düğümünü çözmüştü. Acısını almıştı. Ben şimdi bütün bu tefekkürlerimi biraraya getirip şöyle düşünüyorum: Mezarlık ziyaretleri, ölüler adına işlenen hayırlar, indirilen hatimler, mevlidler... Aslında hepsi aynı yöne doğru çıkıyor.

Bunlar sadece yakınlarımıza değil bize de yapılmış iyilikler. Cenab-ı Hak bize 'ölülerimizle iletişimimizi kesmememizi' öğütlüyor. Çünkü onlarla iletişimi kestiğimizde ölüm tasavvurumuzu da 'haps-i münferit' şeklinde inşa etmiş oluyoruz. "Biz kimseyle ilgilenmiyoruz. O halde kimse de bizimle ilgilenmeyecek! Yokolacağız!" diyoruz. Fakat Kur'an'la ve sünnetle bize ulaşan duaların ölülerimize bakan yüzleri de var. Her tilavetimiz sevabını ölmüşlerimize de bağışlayarak son buluyor. Bize su ikram edene dahi "Ölmüşlerinin canına değsin!" diye dua ediyoruz. Mü'min bir şekilde her gün oraya bir/birçok mektup yolluyor. Belki maziyle böyle sıkı bir ilişki içinde bizi yaşatan dinimiz bizdeki 'iletişimsizlik' veya 'ilgilenilmeme' korkularını da tedavi ediyor. Bize de bu ağızdan bir şifa suyu içiriyor. Ne dersiniz? Olamaz mı? Ben artık bunu muhtemel bir hikmet olarak görüyorum.

'A' partisine oy vermek bizi onun zulümlerine ortak eder mi?

Bundan yıllar önce 'A' partisine oy veren bir arkadaşım 'C' partisine oy verenler hakkında şöyle bir soru yöneltti bana: "Bu partiye oy verenler için 'küfre girdiklerini' söyleyemez miyiz?" Ben de "Söyleyemeyiz elbette!" dedim. O biraz daha ısrarcı davrandı. Vazgeçmedi. Dedi ki: "Bu partinin şimdiye kadar yaptıkları ortada. Hep dinin aleyhinde çalışıyorlar. Hep dindarlara zulmediyorlar. Onlara destek olmak 'zulümlerine taraftar olmak' sayılmaz mı? Dolayısıyla onlara oy verenler de bu zulme destek çıkmış olmuyorlar mı?" Ben de kendisine Risale-i Nur'da da zikredilen önemli bir kaideyi hatırlattım: "Lazım-ı mezhep 'mezhep' değildir."

Peki "Lazım-ı mezhep 'mezhep' değildir!" ne demektir? Onu da bir örnekle açmayı deneyelim. Diyelim ki: Bilmediğiniz bir semtte yürürken birkaç adım ötenizde sıcaktan bayılan oldu. İnsansınız. Yardım etmek istediniz. Aklınıza hemen 'soğuk su bulmak' geldi. Karşınıza çıkan ilk markete daldınız. Soğuk suyu aldınız. Koşup gelip adamı rahatlattınız. Sonra farkettiniz ki burası içki satan bir markettir. Hatta o semtteki marketlerin çoğu böyledir. Siz de, maşaallah, dinî konularda hassas birisisiniz. Böyle yerlerden alışveriş yapmamaya çalışıyorsunuz. Ancak olan da oldu. Artık zamanı geriye döndüremezsiniz. Kullandığınız suyu iade edemezsiniz. Şartlar sizi 'ehven-i şerreyni/kötünün iyisini' seçmek zorunda bıraktı. Can kurtarmak için o suyu oradan almaya kendinizi mecbur bildiniz.

Hayal bu ya. O sırada bir tanıdığınız da uzaktan sizin bu yaptıklarınızı izliyordu. Herşey olup bittikten sonra yanınıza gelip dedi ki: "Sen şimdi küfre girdin. Tekrar müslüman ol. Tevbe et." Şaşırdınız. Ve sordunuz: "Neden?" O da şöyle cevap verdi: "Çünkü içki satan bir yerden alışveriş yaptın. Dolayısıyla onun içki satmasına destek vermiş oldun. Dolayısıyla içkinin haramiyetine itiraz ettin. Haram olan birşeyin helalliğini savunmak ise dinden çıkmaktır."

İşte, arkadaşlar, bütün bu 'dolayısıyla, dolayısıyla, dolayısıyla' atıfları 'lazım-ı mezhep'tir. Sizin asıl mezhebiniz ise 'acilen soğuk su bulmak'tır. Niyetiniz, ne 'içki satan bir markete destek vermek'tir, ne de 'içkinin helalliğini savunmak'tır. Bu nedenle muradınız dışında yapılan böylesi küfür suçlamaları haksız suçlamalardır. Siz de bunu vicdanınızda takdir edersiniz. Çünkü küfrü niyet etmemişsinizdir.

Siyasette de bu kaidenin hakikatini idrak etmemiz gerekiyor. Bir insan 'A' partisine oy veriyor olabilir. Bir insan 'C' partisine oy veriyor olabilir. Fakat, hiçbir oy, o partinin veya o partideki her kişinin veya o partinin her uygulamasının, oy veren kişi tarafından onaylandığı/desteklendiği anlamına gelmez. İnsan kastından mesul olur. "Zulme rıza zulümdür!" veya "Küfre rıza küfürdür!" gibi kaideler bizzat zulmün veya küfrün onaylandığı zamanlar için geçerlidir.

Yoksa bir insan takım tutmakla o takımın her taraftarının işlediği suçların mesulü olmaz. Holiganların taşkınlıkları tüm taraftarlara yazılmaz. "Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez!" ayet-i celilesinin bir yüzü de buraya bakar. Yani 'zulmün' veya 'küfrün' onayı bizzat zulmün ve küfrün onayıdır. Yoksa bir insan sırf Sivaslı olmakla Sivaslıların bir kısmının işlediği bir cürmün (veya her cürmün) sorumlusu olmaz. Velev sabah-akşam Sivaslı olmakla övünüyor olsun. Yine de olmaz. Ancak o zulme sahip çıkarsa olur.

Kişiler değişiyor ama mevzular değişmiyor. Geçenlerde de başka bir arkadaşım 'A' partisine oy vermenin 'zulümlerine ortak olmak' anlamına geleceğini söyledi. Hatta kendi validesini bu yolla 'A' partisine oy vermekten vazgeçirdiğini söyledi. Aynı hatayı onda da gördüm. Bir insan 'A' partisine illa onun her uygulamasına "Helal olsun!" diyerek oy vermiyor olabilir. Bu seçim bir 'ehven-i şerreyn' seçimi olabilir. Ehven-i şerreyn ise, bizzat Bediüzzaman'ın ifadesiyle, bir adalet-i izafiyedir. Adalet-i izafiye, daha bu başlığı yüklendiği anda, işin içinde şerrin de olduğunu kabul eder. Zaten dünyada insanın karıştığı hiçbir iş, hele böyle kapsamlı işler, büsbütün hayır değildir. Aynı bahsin devamında mürşidim de der: "Âlemin her halinde hayr-ı mahz olamaz."

Bakınız, hem muhalifte hem muvafıkta, aynı sorun var. Dinî argümanları kullanarak birbirimizi esir almaya çalışıyoruz. Lakin dinî argümanların meze yapıldığı her tartışmanın bizi götürüp 'tekfir' kapısına iteklemesi kaçınılmaz oluyor. Çünkü taraflar bu tartışmaları 'ikincil niyetlerle' yürütüyorlar. Din ile toplum mühendisliği yapıyorlar. Yani, Allah selamet versin, bilmiyorum sonumuz ne olacak? Herhalde yakında, DP'ye oy verdiği için, Atatürk'ü Koruma Kanunu veya Anıtkabir gibi icraatların sorumluluğu da Bediüzzaman'a yüklenecek. Yok. Hayır. Buna mecbur değiliz. Kıralım bu zinciri. Birazcık merhamet herşeyin çözümü olabilir.

"Kafirleri dost edinmeyin!" ayet-i kerimesini Bediüzzaman'ın ele aldığı yeri hatırlayalım mesela. 'A' partisine oy vermenin 'yaptığı bütün zulümlere ortak olmak' anlamına geldiğini söyleyen aslında tam da bu ayetin 'yanlış anlayıcıları'na benziyor. Peki mürşidim onlar hakkında ne diyor? Alıntılayalım: "Hüküm müştak üzerine olsa, me'haz-ı iştikakı, illet-i hüküm gösterir. Demek bu nehiy, Yahudi ve Nasara ile Yahudiyet ve Nasraniyet olan âyineleri hasebiyledir. Hem de bir adam zâtı için sevilmez. Belki muhabbet, sıfat veya san'atı içindir. Öyleyse her bir Müslümanın her bir sıfatı Müslüman olması lâzım olmadığı gibi, her bir kâfirin dahi bütün sıfat ve san'atları kâfir olmak lâzım gelmez. Binaenaleyh, Müslüman olan bir sıfatı veya bir san'atı, istihsan etmekle iktibas etmek neden câiz olmasın? Ehl-i kitaptan bir haremin olsa elbette seveceksin!"

Yahu, tamam, bunlardan hiçbirisi 'hayr-ı mahz' değildir. Kabul. Fakat siz de kabul edin. Yine bunlardan hiçbirisi 'şerr-i mahz' da değildir. İnsan, 'A'ya veya 'B'ye veya 'C'ye oyunu o şer içindeki hayrı görerek, amaçlayarak, hedefleyerek, niyet ederek vermiş olabilir. Zannında hata vardır. O ayrı. Güvenli zeminde kalınarak zannı tartışılabilir. Lakin hemen manevî esaret altına almak, zulme ortak etmek, hatta ve hatta küfre götürmek... İnsanın bu insafsızlık karşısında durup durup "Allah'tan korkun!" diye bağırası geliyor. Cenab-ı Hak cümlemizin ayağını istikamet üzere eylesin.

Duasına düşman olan dosta da düşmandır

Sözler'de, Birinci Söz'ün hemen ardında, 14. Lem'a'nın 2. Makamı var. Hemen başında "Makam münasebetiyle buraya alınmıştır!" yazıyor. Çünkü o da, tıpkı Birinci Söz'de olduğu gibi, 'besmele'yi anlatıyor. Eser hakkında tafsilatlı bilgi edinme işlevini 'meraklılarının özel gayretlerine' emanet ederek bu yazıda yalnız küçük bir noktaya dikkat çekeceğim. 6 Sır'dan oluşan bu bahisin 6. Sır'rında bana ilginç gelen birşey var. (Ki bu yazının zeminini de o oluşturacak.) O da şudur: 6. Sır'ra kadar 'besmele'ye dair tefekkürlerini anlatan mürşidim 6. Sır'ra geldiğinde, önce birden Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın insanlık için ifade ettiği anlama geçiyor, sonra da dönüp salavata vurgu yapıyor. Metin de böylece hitama eriyor.

Ah, dayanamıyorum, yazıyı uzatmak pahasına azıcık alıntılayayım: "Öyle de, o Zât-ı Akdese ve o Şems-i Ezel ve Ebede biz çendan nihayetsiz uzağız, yanaşamayız. Fakat Onun ziya-yı rahmeti Onu bize yakın ediyor. İşte, ey insan! Bu rahmeti bulan, ebedî, tükenmez bir hazine-i nur buluyor. O hazineyi bulmasının çaresi, rahmetin en parlak bir misali ve mümessili ve o rahmetin en beliğ bir lisanı ve dellâlı olan ve Rahmeten li'l-Âlemîn ünvanıyla Kur'ân'da tesmiye edilen Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın sünnetidir ve tebaiyetidir. Ve bu Rahmeten li'l-Âlemîn olan rahmet-i mücessemeye vesile ise, salâvattır."

Metnin zaten kendi akışından yakaladığınız bir nazm-ı maani (anlam düzeni) var. Buna dokunmayacağım. Hatta altını daha kalın çizeceğim: Evet. Metin, okuyanların hemen yakalayacağı şekilde, besmeledeki 'Rahman' ve 'Rahim' isimlerinden 'rahmet' hakikatine, oradan da 'Rahmeten li'l-Âlemîn' olan Efendimiz aleyhissalatuvesselama geçiyor. Buradan da 'sünnete ittibaya' bir vurgu yapıyor. Şuradan da 'salavat-ı şerifeyi' zincirine son bir halka olarak dahil ediyor. Yani metindeki sıralama (en özet şekliyle) şöyle: 1) Besmele. 2) Rahman ve Rahim isimleri. 3) Rahmet Hakikati. 4) Rahmeten li'l-Âlemîn olan Aleyhissalatuvesselam. 5) Sünnet-i Seniyye. 6) Salavat-ı Şerife... Bunları zaten görüyordunuz. Yeni birşey söylemedim.

Benim 'yeni' sayılabilecek (öyle olmasını umuyorum) teklifim ise şu: Besmeleyi bir kanun gibi okuyalım! Nasıl? Belki biraz şöyle: Lütfen hayalinizle de bana birazcık yardımcı olun. Evet. Yaklaşın. Elini bana verin. Tamam. Haydi! Şimdi tasavvur edelim: Cenab-ı Hakkın 'başlangıçlar kanunu' diye bir kanunu olduğunu farzedelim. Ve bu 'başlangıçlar kanunu' dediğimiz şeyin en özet ifadesi de 'besmele' olsun. Daha doğrusu: Bu kanunun Allah'ın kelamındaki izdüşümü besmele olup görünsün. (Yani 'besmele' olarak yansısın.) Şimdi, hayalinizin diğer elini de öteki elime koyun, evet. Çekinmeyin. Onunla da gidip 'big-bang' denilen büyük başlangıcın ellerinden tutalım.

Ve ona diyelim ki: "Ey big-bang efendi, eğer varsan (bilimin seninle ilgili söyledikleri doğruysa), sen de pekâlâ bu 'başlangıçlar kanununun' varlıktaki yansıması olabilirsin. Yani: Kelamın beslemesi 'Bismillahirrahmanirrahim' ise. Buraların besmelesi de sensin. Lafzınla başlandı eşyanın kitabı yazılmaya."

Bitti mi? Hayır. Elbette bitmedi. Şimdi de herşeyden önce varolan hakikat-i Muhammediye aleyhissalatuvesselama gideceğiz. 'Levlake levlak' sırrına dokunacağız. Hayalimizin bir eliyle de onun mübarek ellerinden tutacağız. Dudaklarımızı konduracağız. Ve diyeceğiz ki: "Ey Allah'ın Resulü, senin en güzel şekilde kendinde özetlediğin 'kulluk hakikati' daha başlangıçta bize bir tohum/zemin oldu da, bizim gibi milyarlar canlının varlık sahasına çıkmasına sebebiyet verdi. Zamanın ne söylediği umurumuzda değil. Sen bizim nihayetimizsin. Sahib-i Miraç sensin. Bu işin en sonuna sen gittin. Varılacak en son yere kadar sen vardın. Sen gibi bir meyveye varabilmek için yaratıldı âlem. Sen gibi bir meyveye de senin tohumunla varıldı. Sen de o halde, hatta 'big-bang'den çok daha önce, varlığımızın besmelesisin.

Daha da işimiz bitmedi. Şimdi de hayalimizin (eğer kaldıysa) başka bir elini tutup salavat-ı şerifenin kapısını çalacağız. O neden? Salavat neyin başlangıcını anlatacak ki bize? İşte benim hoşuma giden latiflik burada saklanıyor arkadaşım.

Evet. Salavat-ı şerife de, Rahmeten li'l-Âlemîn'e muhabbetimizi göstermemizin, ittibaya niyetimizin, yoluna başımızı koymamızın ilk adımını oluşturuyor. Nasıl Kur'an'a 'besmele' kapısından giriliyor, aynen öyle de, muhabbet-i Resulullah aleyhissalatuvesselam kapısına da 'salavat' ile giriliyor.

Salavatla ona biat ediliyor. Çünkü sevgi 'iyiliğini istemekle' başlıyor. İyiliğini istiyoruz biz senin! Bunu söyledik salavat getirmekle. Sevginin devamı duanın devamını netice veriyor. Hem her yeni salavatta bağlılığımız tazeleniyor. Tıpkı birşeyi elde etmenin onun arzulamakla başlaması gibi, biz de bu salavat ile bir başlangıç yapıyoruz, diyoruz: "Bizim bir niyetimiz var. Elimizden geldiğince senin ardında yürüyeceğiz. Sana ittiba edeceğiz. İyiliğini istememiz tarafında olduğumuzun en güzel göstergesidir. Sana dua etmemiz senin tarafını cidden tutmaya başlangıcımızdır."

İşte, arkadaşım, gördün ya! Besmele bir kanuna dönüştükten sonra nasıl da herşeyde aksini arıyor. Her yerde bir yansımasını gösteriyor. Öyle ya! Her saraya bir kapıdan giriliyor. Bizim Habib-i Ekrem aleyhissalatuvesselama ittiba kapısından girişimiz muhabbetledir. Muhabbet kapısının kulbu ise salavattır. Hem o buyurur: "Kişi sevdiğiyle beraberdir!" Biz de kendi dünyamızdan biliriz: "Kişi sevdiğine dua eder." Biz de ona dua ederiz. Onun eriştiği rahmet bizim de (elhamdülillah) eriştiğimiz rahmettir. Dosta gelen rahmet dostuna da rahmettir. Bu yüzden salavata düşman olana düşmanızdır. Çünkü duasına düşman olan dosta da düşmandır.

Ördek tüyü üzerine çalışmak...

"Mü'minlerin hepsinin toptan sefere çıkmaları doğru değildir. Onların her kesiminde bir grup dinde (dinî ilimlerde) geniş bilgi elde etmek ve kavimleri (savaştan) döndüklerinde onları ikaz etmek için geride kalmalıdır. Umulur ki sakınırlar." (Tevbe sûresi, 122)

Sosyalmedyada bu sıralar çokça paylaşılan bir video var. Enis Batur'un Aykırı Sorular programında yaptığı bir tesbit. Diyor ki orada Batur: "Birilerinin 'ördek tüyü' üzerinde çalışması lazım. 'Neden su geçirmediğini' ortaya çıkarması lazım. Eğer bir toplumun bütün ögeleri/bireyleri son hücrelerine kadar aktüalitenin, gündemin, siyasetin içinde yeralırlarsa o toplum güdük kalır."

Doğrusu, bu sözleri işitince, nicedir ifade edip rahatlayamadığım bir mananın güzelce dilegetirilmiş olduğunu hissettim. Mutlu oldum. Hakikaten ben de epeydir 'ördek tüyü' gibi meseleler üzerine kafa yormak taraftarıydım. Zira gırtladığımıza kadar boğulduğumuz tartışmalar içinde nefes alamıyordum. Üstelik bu türden günübirlik tartışmaların topluma mesafe aldırabildiğine de inanmıyordum.

Bu zeminde herşey pek kolay tersyüz oluyordu. Dünün 'en kötüsü' bugünün 'en iyisi' haline gelebiliyordu. Dünün 'en iyisi' bugün 'en kötü' olabiliyordu. Suya yazı yazılıyordu âdeta burada çalışılırken. Bir gün sonra (bizzat yazanı tarafından dahi) şevkle yanlışlanabilecek şeylere 'tek günlük değişmezler' gözüyle bakılıyordu.

Şunu farkettim önce: İlkelerin hâkimiyeti yalandı. Çünkü ilkeler 'sabit uygulanışlara' (sünnetlere) sahip değillerdi. Bugün ilke gereği 'onu' destekleyenler, yarın ilke gereği 'bunu' destekliyorlardı. Hatta oturup iki farklı duruşa da ayrı ayrı ilkeler bulabiliyorlardı. Bir önceki duruşlarını (yanlışlarını) sonradan keşfettikleri yeni bir ilkeyle izah edebiliyorlardı. (Herşeyin bir 'olur'u bulunuyordu.) Yani yeterince ilke üretebiliyorsanız ortada yanlış diye birşey kalmıyordu.

Demagogların tamamı birer 'ilke canavarı'ydı. Ben gidişatı kaçırmıştım ama, galiba, ilkesellik 'oynaklığın' yeni adı olmuştu. Hatta Kur'an'ı hevalarına göre bükebilmek isteyen 'tarihselciler' dahi onu 'somut fıkhın' alanı olarak görmek yerine 'soyut ilkelerin' alanı olarak görmeyi tercih ediyorlardı. Hele Kur'an bir 'ilkeler kitabı' haline gelsindi. Ondan sonrası kolaydı. İlkeler bükülmeye müsaitti.

Peki ben ne yaptım? Kaçtım. Bildiğiniz kaçtım. Koşabildiğim kadar hızlı hem de. Yok. Korkmayın. Deist falan olmadım çok şükür. Çünkü hevama değil Allah'a kaçtım. Kalbimi modern sohbetlerden kurtarıp 'geleneğin huzurlu iklimine' saldım. Devam ettiğim dersleri bırakıp, netten, merhum Esad Coşan Hocaefendi'nin (k.s.) ve Ebubekir Sifil Hoca'nın hadis derslerini takip etmeye başladım.

Onlar beni ferahlattı. Onlar bana Risale-i Nur'da bulduğum, bulmakla tutulduğum, tutulmakla ardından yürüdüğüm 'gönül inşirahını' yeniden verdi. Çünkü gündemden korunmuşlardı. Çünkü bugünün saflaşmalarıyla bir ilgileri yoktu. Çünkü beni Allah'tan başka bir yöne doğru itmiyorlardı. Tefekkür ettikleri kudsî metinlerin uhrevî kokusunu sunuyordu bu dersler bana. Hükümet kurup hükümet devirmiyorlardı. Sabah 'siyaset' diye kalkıp akşam 'siyaset' diye yatmıyorlardı. Gazete başlıklarına göre şekillenmiyorlardı.

İçimde bunları yaşarken gençlerin de neden 'din yorgunu' haline geldiklerini bir nebze anladım. (Neden deizmi/ateizmi bir kaçış gibi gördüklerini, bir açıdan, kavradım.) Kanaatimce: Onlar 'dinden' değil 'anlatıcıların bükücülüğünden' kaçıyorlardı. İnsanlar İslam'a koşarken huzur arıyordu. Fakat bazı meclislerde din kesintisiz bir kavganın aracıydı. Bir topuzlar savaşıydı. Ve, mürşidimin bir yerde ifade ettiği gibi, mütehayyirler topuzu görünce korkuyordu. 'Şiddet görme' korkusu değildi bu. 'Kullanılma' korkusuydu.

"Ben bakıyorum ki, yirmiye karşı seksen adam, elinde topuz tutuyor. Halbuki, o biçare ve mütehayyir olan seksene karşı hakkıyla nur gösterilmiyor. Gösterilse de, bir elinde hem sopa, hem nur olduğu için, emniyetsiz oluyor. Mütehayyir adam, 'Acaba nurla beni celb edip topuzla dövmek mi istiyor?' diye telâş eder. Hem de bazan arızalarla topuz kırıldığı vakit, nur dahi uçar veya söner."

Ben de bunu yaşadım. Tıpkı tıpkısına hem de. Derslerinden istifade ettiğim kimi dillerde nurun uçuşunu/sönüşünü gördüm. Ürktüm! Bildiğiniz ürktüm! Nasıl tarif etmeli bunu size? Belki şöyle: Allah'ın rızasını kazandıracak hakikatler dinlemeye gittiğim yerlerde sanki 'bükülen hakikatler eşliğinde' başka bir yöne doğru da sevkediliyordum. Meclislerden 'huzurla dolmuş olarak' değil 'keyifsiz bir gerilimle' kalkıyordum. Oysa bunun için girmemiştim o yola. Böylesi seküler bir mala da talip olmamıştım. Ben dinimle dünya istemiyordum. İşte, tam da bu noktada, durduğum yeri sorgulamaya başladım. Ve marifetullahı gündemin etkisinde bırakan yerlerden uzaklaşma kararı aldım. Tıpkı temsildeki adam gibi diyordum çünkü: "Acaba nurla beni celp edip topuzla dövmek mi istiyor?"

Arkadaşım. Topuzu sadece 'kuvvet' ekseninde yorumluyoruz biz. Fakat salt bunu ifade etmiyor bence. Daha fazlası da var. Topuz her türden zorlamadır. Endoktrinasyondur. (Beyin yıkamadır.) Dayatmadır. 'Görü' bozumudur. Propagandadır. Baskıcı telkindir. Dönüştürmedir. Sözün ardındaki ikincil niyetlerdir. İhlassızlıktır.

Bu manaların tamamı temsildeki 'topuz'un kapsamı içine girer. Ve, ahirzamanda siyasete merkezi bir önem atfedenler, fiilen görev alsınlar-almasınlar, bu yöntemlerin tamamını çevrelerine karşı kullanırlar. Ellerindeki her türlü bilgiyi, buna din bilgisi de dahildir, toplumun gitmesini istedikleri yöne doğru sevkederler. Çünkü siyaset, diğer bütün bilimlerin aksine, sadece varolanı okumaz, 'varolması gerekeni' de söyler. Bu tabiatı da onu baskıcı kılar.

Nur ise böyle değildir. İtmez. Çeker. İnsan nura 'canı çekerek' gelir, 'canı çekerek' kalır, 'canı çekerek' dahil olur. Ondan gelen aydınlıkla 'zaten varolanı' okur. Nur, topuzun rağmına, tastamam bir kavgasızlık alanıdır. Risale-i Nur'un tebliğ başarısının ardında da bu sır vardır. Saff-ı evvellerimiz hakkında konuşalım mesela. Bu insanlar çevrelerini 'siyasi mühendislik faaliyetleri' ile mi hidayete çağırmışlardır? Hâşâ. Ya? Onlara dünyada tadılır bir cennet sunmuşlardır. Kaçabilecekleri huzurlu bir liman sağlamışlardır.

Meclisleri nur olduğu, nur dolduğu, nur koktuğu, nur konuşulduğu için de (Kur'an'ın tabiriyle) 'kendilerinden hiçbir ücret istemeyenlere' tâbi olmaya yatkın insan fıtratları onlara kaymıştır. Yani: Nur itmemiştir. "Nur çağırmıştır." Bu yola tekrar dönülmelidir.

Yoksa, bugünkü gibi, karşısındakinin beynini/iradesini hakikat dersinin ücreti olarak isteyenlerin elinde sermayeden yenmeye devam edilecektir. Evet, biz o saff-ı evvellerin çok gerisindeyiz, çünkü onlar kadar 'nur'cu değiliz. Topuzla da hafiften hafiften dürterek toplulukları bir yere sevketmeye çalışıyoruz. Ve insanlar bundan ürküyorlar. Gelmiyorlar. Hatta bazıları dinin de ötesine kaçıyorlar.

Sadece nurcular için söylemiyorum bunları. Söyleyeceklerim bütün ekoller için geçerli. Eğer biz, hakikaten iman hizmeti davasındaysak, insanların huzur duymak için geleceği 'kavgasızlık alanları' oluşturmak zorundayız. Geçmişte tasavvufun yaptığını şimdi de başarmak zorundayız. Seküler olandan korunmak zorundayız. Eğer böyle alanlar oluşturmazsak gençler dini 'güdük tartışmaların argümanlarından birisi' sanacaklar. Uhrevî yanlarını ıskalayacaklar. Âdi pazarın kötü mallarından zannedecekler. Çünkü din bu tartışmalar sırasında ister-istemez sekülerleşecek. Kullanılacak.

Kaçak güreşmeyelim. Bahane bulmayalım. Suçu başkalara atmayalım. Bu mesele 'iktidarın kimde olduğuyla' ilgili değil. Birer tebliğci olarak senin-benim-onun nerede durduğumuzla ilgili. Biz Allah'ı araçsallaştırmadan anlatmalıyız. Amme cüzünü kavgada kendisini korumak için siper eden çocuk gibi olmamalıyız. Kendimizi Amme cüzüne siper etmeliyiz. Önce bu lazım. Tevfik ise Allah'tandır.

Dini sadece Diyanet İşleri anlatırsa ne olur?

Daniel Quinn'in İsmail'de 'çeşitlilik' ve 'hayat' ilişkisi üzerine söylediği kıymetli birşey var. Diyor ki Quinn: "Çeşitlilik topluluğun kendisi için bir hayatta kalma faktörüdür. Yüz milyon türün meydana getirdiği bir topluluk, küresel bir felaket dışında, neredeyse herşeyden sağ çıkabilir. Bu yüz milyonun içerisinde dünya ikliminde yirmi santigrat derecelik bir düşüşten sağ çıkabilecek binlercesi olacaktır ki, bu değişiklik, kulağa geldiğinden çok daha yıkıcıdır. Bu yüz milyonun içerisinde dünya ikliminde yirmi santigrat derecelik bir artıştan sağ çıkabilecek binlercesi olacaktır. Ancak (daha başlangıçta) yüz veya bin türden oluşan bir topluluğun (böyle bir değişimde) hayatta kalma niteliği yok gibidir." (Parantez içi açıklamalar bana aittir.)

Geçenlerde şahit olduğum bir tartışma nedeniyle bu ifadeler ister-istemez hatırıma geldi. Başlarken azıcık da ondan bahsedeyim: Taraflardan birisi diyordu ki: "Bu hoca eflasyonuna bir son verilmeli! İslam'ı sadece Diyanet İşleri personeli anlatmalı. Her isteyen hocalık yapmamalı!" Doğrusu bu işe taaccüp ettim. Çünkü aynı kişinin cuma hutbelerinden de şekva ettiğini hatırlamaktaydım. Neden mi şikayet ediyordu? Üslûbundan. Tesirsizliğinden. Sıkıcılığından. Suya sabuna dokunmayan mahiyetinden. Evet. Bu yönde şikayetlerini duymuştum.

Muhatabı ise 'otorite eleştirisi' üzerinden farklı bir yöne gitmişti. Dini anlatacakları kontrol etmenin dolaylı yoldan 'dini kontrol etmek' anlamına geleceğini söylüyordu. Haklıydı. Fakat, yola aşk-ı tenkit ile çıktığı için, haklı bir çerçevede kalamıyordu. Büsbütün 'kontrolsüzlüğü' istiyordu. Bilimsel gelişmenin yegane kardeşi olarak hürriyeti tanıdığından (seküler ihtisası ona böyle öğretmişti) din konusunda da çözümü 'özgürce tartışmakta' görüyordu.

Ona göre dinî konulardaki tartışmaların artması iyiye gidişti. Böylelikle din gelişiyordu(!) Ne enteresan değil mi? Fakat ben buna da taaccüp ettim. Çünkü o arkadaşın da kimi hocaların yaptığı açıklamaları (söyledikleri fıkhın en sarih/sıradan meselelerini tekrar etmekten ibaret olmasına rağmen) 'bağnazlık' olarak görerek öfkeyle yakındığını hatırlıyordum. Demek elinden gelse o da kontrol edecekti. Kontrolsüzlük arzusu katıldığı isimlere dairdi.

Buralardan da zihnim Münazarat'ta denk geldiğim birşeye kaydı. Medrese, mektep ve tekkenin Medresetü'z-Zehra denilen bir yapıda birleştirilmesi gerektiğini ifade ettikten sonra diyordu ki mürşidim:

"Elhasıl: İslâmiyet hariçte temessül etse, bir menzili mektep, bir hücresi medrese, bir köşesi zaviye, salonu dahi mecmaü'l-küll, biri diğerinin noksanını tekmil için bir meclis-i şûrâ olarak, bir kasr-ı meşîd-i nuranî timsalinde arz-ı dîdar edecektir. Ayna kendince güneşi temsil ettiği gibi, şu Medresetü'z-Zehra dahi o kasr-ı İlâhîyi haricen temsil edecektir." Bir sayfa öncesindeyse bu 'birleştirmenin' ilk faydası olarak şunu zikrediyordu: "Medârisin tevhid ve ıslâhı..."

Sanıyorum 'birleştirme/tevhid' kelimesinin gelebildiği birkaç anlam var. Anlaşmazlıklar da en çok buradan çıkıyor. Bunlardan ilkinde 'birleştirme' aslında bir 'tekilleştirme' manası içeriyor. Yani norm alınan 'bir' haricinde geri kalan herşey eleniyor. Dışlanıyor. Sistem dışına atılıyor. Budanıyor. 'Anormal' ilan ediliyor. Bu tür bir birleştirme 'kendinden gayrı herşeyi dışlayan' bir birleştirme. Tahtie. Aslında bir tekilleştirme. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile edindiğimiz bugünkü eğitim sistemi kelimenin daha çok bu anlamına bakıyor.

Kelimenin ikinci anlamıysa 'buluşturma' mahiyetinde. Yani biz 'farklılıkların buluşturulmasına' da bir tür 'birleştirme' diyoruz. Buradaki birlik 'aynılık' değil 'beraberlik.' Tekillik değil de ittihad. Veya ittifak. Veya kardeşlik. Veya musavvibe. Herhangi bir zeminde buluşan, ortak bir 'paydaya' veya 'faydaya' veya 'tanıma' veya 'amaca' sahip olan şeylerin beraberliği ile oluşan bir beraberlik. Mürşidimin 'Medârisin tevhidi' tâbiri de sanki böyle bir bağlama bakıyor.

Yani Bediüzzaman, Medresetü'z-Zehra projesinde, herbirisi İslam emanetinin bir parçasını omuzuna almış 'ekollerin beraberliğini' hayal ediyor. Ne için? Elbette yoketmek için değil. Teke indirmek için değil. Arkadaşımın tabiriyle 'hoca eflasyonuna son vermek için' değil. Ya? Dengemizi bulmamız için. Şikayet ettiğimiz ölçüsüzlüklerden kurtulmak için. Birbirimizi daha fazla anlamaya çalışmamız için. Tek tek çiçekler yerine bir buket olabilmek için. Ve beraberce İslam emanetini layık olduğu şekilde ayakta tutmak için.

Çünkü (tıpkı İsmail'de Daniel Quinn'in dikkatimizi çektiği gibi) hayatta kalmanın bir yüzü de 'çeşitliliğe' bakıyor. Evet. Çeşitlilik! Çeşitlilik, ism-i Kayyum'un bir tecellisi olarak, varlığa dahil oluyor. Nasıl? Belki biraz şöyle: 'Yaşam şartları' değiştiği zaman bu türlerden bazıları diğer bazılarına göre daha 'elverişli bir fonksiyon' icra ediyor ve 'canlılığın sürmesine' vesile oluyor. Buğday bitmeyen tarlaya arpa ekiliyor. Zeytin olmayan toprakta kaysı oluyor. Muz yetişmeyen dağlardan elma fışkırıyor. Her farklı zemin, şartlarına uygun yaşam türleriyle, ism-i Kayyum'un bir tecelli rengini bize haber veriyor.

Evet. Şu yazılana dikkat et arkadaşım. Kayyum ism-i şerifinin bir tezahürü de farklılıklarımızdır. Çünkü ancak farklılıklarımız sayesinde hayatlarımız bereketlenir. Ayakta kalır. Dayanır. Farklılaşan şartlara karşı uyum gösterir. Hatta genetikte akraba evliliklerinin yoğunluğu hastalıklı genlerin ortaya çıkması riskini arttırıp nesli zayıflatırken karışmaksa nesli sağlamlaştırır.

Kavgada celal gerekir. Barışta cemal gerekir. Panikte soğukkanlılık gerekir. Hayırda acelecilik gerekir. Annede şefkat gerekir. Babada disiplin gerekir. Atada korumacılık gerekir. Evlatta saygı gerekir. Bu binlerce renk güzelliğimiz içinde biz de insanlığın hayatta kalmasını sağlarız. Her dönemde bir tabiat öne çıkar. Günü kurtarır. Ve onun vesilesiyle insanlık da kurtulur. Hayat devam eder.

Bu iş insanlıkta böyledir de 'insaniyet-i kübra olan İslamiyet'te nasıldır? Bence hiç farkı yoktur. Tıpkı orada olduğu gibi burada da dinin hayatı 'farklılıklara' bağlıdır. Ama neredeki farklılıklara? İstikamet içi farklılıklara. Cadde-i Kübra içi sokaklara. Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat içinde kalmaya ahdetmiş, Sünnet-i Seniyyeyi amel edişinin merkezine koymuş, Dört Mezheb'i kıblesi yapmış farklılıklara. Bunların dışında meydana gelen ayrışmalar fıtrî farklılıklar değil kanserlerdir. Kimliğimizi değiştirirler. Tanımlarımızı yokederler. Bizi öldürürler. Ancak Ehl-i Sünnet mabeyninde meydana gelen renklenmeler bizi hayatta tutarlar. Zenginleştirirler. Çünkü 'çerçevesizlik' bir açıdan 'tanımsızlıktır.' Her anlama gelebilenler aslında hiçbir anlama gelmezler. Ehl-i Sünnetse bizim çerçevemizdir.

Hepiniz az-çok yaşamışsınızdır. Bir Nurcu olarak yakınınızdaki bir gencin dünyasına ulaşamazsınız. Bir Nakşibendî mübarek ulaşır. Bir Nakşibendî mübarek bir başkasının dünyasına ulaşamamıştır. Tarikatlarla hiçbir bağı olmayan bir mübarek hoca ulaşır. Bir mübarek hoca onun dünyasına girememiştir. Bir Kadirînin nasihati tesir eder. Bir Kadirînin nasihati tesir edemiyordur. Bir başka ekolün mensubunun sözü dokunur. Allah insanı renk renk, huy huy, kabiliyet kabiliyet yarattığı gibi mürşid dillerini de aynen bu şekilde usûl usûl, metod metod, tesir tesir yaratmıştır. Birisinden nasibini alamayan arı ötekine konar. Harun'dan ders alamayan Musa'ya gider. Hidayet balı yaratılmaya, elhamdülillah, bu şekilde devam eder.

Özetle şunu söylemek istiyorum: Canlılıklarımızı 'tekilleştirmeye' kasteden canımıza kastetmiştir. Ama 'buluşturmaya' kasteden gözümüzün bebeğidir. Amacı mübarektir. "Allah onun yardımcısı olsun!" diye dua ederiz. Zira bizi buluşturmak aynı zamanda silahlarımızı/yöntemlerimizi buluşturmaktır. Küçük küçük taburlardan 'her bölüğü ayrı bir savaş sanatında mahir' kocaman bir tebliğ ordusu kurmaktır. Bu ordunun neticesi her cephede zaferdir.

Lakin bizi (olumsuzladığım anlamda) 'tekilleştirmek' her gün yeni bir saldırı şekliyle maneviyatımıza kasteden şeytanlara karşı tek bir taburu veya tek silah türünü veya tek stratejiyi hayatta bırakmaktır. Gerisini ise dağıtmaktır. Halbuki, oynayanlar bilirler, satrançta her taşın ayrı önemi vardır. At ayrı kıymetlidir. Kale ayrı önemlidir. Fil ayrı ehemmiyetlidir. Her taşın hareket tarzı sayesinde yeni bir strateji sahibi olursunuz. Yeni savunmalar yaparsınız. Taşları tekilleştirmek, sadece fili veya kaleyi veya atı bırakmak, geri kalanı yoketmek, ehl-i İslam'a yardım değil düşmanlıktır. Allah böyle bir düşmanlığa niyet edenleri kem niyetlerinden döndürsün. Ehl-i Sünnet'in herbir parçasını 'hikmetle okumayı' bize öğretsin. Mabeynimizdeki ihtilafları da sulh ile çözmek nasip etsin. Âmin.

Manipülasyon bir gayret katilidir

Bu yazımda sizinle Enfal sûresinin 46. ayeti hakkında konuşmak istiyorum. Meşhurdur. Fakat başlamadan önce kısaca bir mealini alıntılayalım: "Allah'a ve Resulüne itaat edin ve birbirinizle çekişmeyin; yoksa yılgınlığa düşersiniz, gücünüz de elden gider. Bir de sabırlı olun. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir." Bir başka meal versiyonu da şöyle: "Allah’a ve Resulüne itaat edin, sakın birbirinizle ihtilaf etmeyin; sonra korkuya kapılıp za’fa düşersiniz, rüzgârınız (kuvvetiniz) gider. Bir de tam mânasıyla sabredin. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir."

Bu yakınlarda benim bu ayet-i kerimeye bakışımda bir küçük değişiklik oldu. Aslında değişiklik de denmez buna. Bir 'zenginleşme' oldu. Münazarat'ı okurken yaşadığım bir aydınlanma bu. Sadede geleyim. Mürşidime orada soruyorlar ki: "Biz Türkler ve Kürtler, bizde kalbimizin dolusu, belki cesedimiz mâlâmâl, belki inbisat edip şu derelerde dağ olarak tahaccür etmiş kalemiz olan bir şecaat vardır. (...) Komşumuz olan milletler bizden az iken, kuvvetleri bizden çok kısa iken, üzerimize tetavül ediyorlar?" İşte, Bediüzzaman'ın bu soruya verdiği uzunca cevap, aynı zamanda bana mezkûr ayet-i kerimenin farklı bir okumasını daha öğretiyor. Fakat 'farklı'yı öğrenmeden önce 'önce'yi bilmeniz gerek. O zaman biraz ondan bahsedelim:

Ben, bu bahisteki derinliği farkedene kadar, 'kuvvetin elden gitmesi' meselesini 'azlıkla' ilgili görürdüm. Derdim ki içimden: "Eh, tabii, bölününce sayı azalıyor. Sayı azaldıkça da kuvvet azalıyor. Hem cesaret azalıyor. Hem de sonuç almak güçleştiği için yılgınlık oluyor." Elbette bu okuma şekli hatalı değildi. Ancak bir hayli eksiği vardı. Çünkü ihtilafın içimizde meydana getirdiği yıkımı görmüyordu. Meseleyi hemen sayısal/niceliksel zaviyeye çekiyordu. Nitelikteki kaybı ise ıskalıyordu. Oysa ihtilaf öncelikle bir nitelik kaybıydı.

Ne demek istiyorum? Anlatmaya çalışayım: Mü'minler kendi aralarında hırslı bir ihtilafa tutulduklarında sadece kuvvetlerini bölmekle kalmıyorlar. İçsel üretim kuvvetlerini de (tenkid kadarcık olsun) birbirlerine karşı kullanıyorlar. Yani, Cenab-ı Hakkın, salih ameller eylemeleri için varlıklarına nakşettiği kuvve-i şeheviye (menfaatleri elde edebilme kuvveti), kuvve-i gadabiye (zararlardan koruma kuvveti) ve kuvve-i akliyeyi (doğruyu yanlıştan ayırabilme kuvveti) birbirlerine karşı sarfediyorlar. Bu da, tıpkı sürtünen metallerde olduğu gibi, yıpranmaya neden oluyor. Enerjinin yanlışta sarfedilişi doğru yönde sarfedilecek enerjiden de çalıyor.

Sadece bu mu? Değil. En büyük zarara tenkidi/eleştiriyi bir bıçak gibi kullanarak giriyoruz. Mü'minin mü'mine tenkidinin 'dua' gibi olması gerekirken biz onu 'hırs' gibi yapıyoruz. Hırs gibi eleştiriler ise kaderin önünden gitmeye çalışıyorlar. Vakt-i merhunu gelmemiş şeylerin 'olabilecek en kısa sürede' vücuda gelmesi için uğraşıyorlar. Tabir-i caizse üçüncü ayda bebek istiyorlar. Yüz basamağı üç adımda çıkmaya cüret ediyorlar. Onlar bu müfrit yolu takip ettikleri için hem 'sahiplerinin' hem de 'muhataplarının' dünyasında yıkıcı tesirleri oluyor. Yıpratıyor. Yıpranıyor. Çoğu zaman da aksülamel yapıyorlar.

Mürşidimin mezkûr metinde yaptığı bir benzetme var. Hemen alıntılayayım: "Zira, her bir millet için, o milletin cesaret-i milliyesini teşkil eden ve namus-u milliyesini muhafaza eden ve kuvveti onda toplanacak bir mânevî havuz vardır. Ve sehâvet-i milliyesini teşkil eden ve menâfi-i umumiyesini temin eden ve fazla kalan malları onda tahazzün edecek bir hazine-i mâneviyesi vardır. İşte o iki kısım reisler, bilerek veya bilmeyerek, o havuzun ve o hazinenin etrafında delik-melik açtılar. Mâye-i bekàyı ve madde-i hayatı çektiler. Havuzu kurutup hazineyi boş bıraktılar. Böyle gitse, devlet milyarlar borç altında kalıp düşecek. Nasıl bir adamın kuvve-i gadabiyesi olan dâfiası ve kuvve-i şeheviye olan cazibesi olmazsa, ölmüş olmuş olur ve hayy iken meyyittir. Hem de, bir şimendiferin buhar kazanı delik-melik olsa, perişan ve hareketten muattal kalır. Hem de bir tesbihin ipi kırılsa dağılır. Öyle de, bir şahs-ı mânevî olan bir milletin kuvvet ve malının havuzu ve hazinesini boşaltan başlar, o milleti serseri, perişan ve mevcudiyetsiz edip, fikr-i milliyetin ipini kesip, parça parça ederler."

İşte, bence, biz de kendi adımıza bu tehlikeden korkmalıyız. Neden? Çünkü bu 'delik açılardan' birisi haline pekala gelebiliriz. Nerede? Öncelikle kendi dünyamızda. "Herşeyi elde etmeye çalışan herşeyden mahrum kalır!" kabilinden biz de içimizdeki kuvvetleri salih hedeflere yoğunlaştıramazsak üretimden düşeriz. Bir sabır ve sebat ipine dizemezsek tesbihten oluruz. Rüzgârımız kesilir. Zira gücümüz ancak sebatımızla tesirlidir. Onu yitirirsek etkisizleşiriz.

Manipülasyon bir gayret katilidir. Dikkat dağıtıcıdır. Eleştirecek onlarca, yüzlerce, binlerce şey var âlemde. Fakat her tenkit edişte bizden de bir miktar güç azalmış olmuyor mu? Öfkelenip hakkında konuştuğumuz her kötülükte bir iyilik yapma fırsatını elimizden kaçırmış olmuyor muyuz? Kötülüğün zikri, iyilik yapılmadıktan sonra, onun vücudunu çağırmak gibi değil midir? Öyle ya! Kötülükten bahsetmekle iyi olunmaz. Ancak iyilik yapmakla iyi olunur.

Sosyal medyada her gün kızılacak yüzlerce şey görüyorsunuzdur. Ben de görüyorum. Yanlışlar, yanlışlar, yanlışlar... Onlara nişan almış atarlı twitler. Bütün bunlar bir açıdan bizim dikkatimizi de elimizden alıyor gibi. Yoğunlaşsak başaracağımız birçok harikayı düşlerimizden çekiyor gibi. Dağıtıyor gibi.

Nihayetinde, sosyal medya karşısında aklını geveze etmiş, eleştirdiği şeylerle dahi meşguliyeti bir twitçik olan, ertesi gün ne hakkında twit attığını daha hatırlamayan bireylere dönüşüyoruz.

Tamam. İhtilaf toplumsal gayretimizi öldürüyor. Kabul. Ama ondan önce, ihtilaf, içimizdeki gayreti de öldürüyor. Şahs-ı manevimizi de katlediyor. Hedefsizliğimizin bize yaşattığı şaşkınlık içinde giderek yılgınlığa düşüyoruz. Parçalarımız dağılıyor. Evet, ayet-i kerimeden, kendi içimdeki ihtilafa dair böyle bir ders de aldım ben: Her yola doğru yürümeye çalışan aslında hiçbir yere gitmiyor. Herşey hakkında yorum yapan aslında hiçbirşey bilmiyor. Herşey hakkında konuşan aslında hiçbirşey duyurmuyor. Ve işte, kardeşlik, öncelikle şu 'gayretin iktisadını' sağladığı için kıymetlidir.

Ya evren de canlıysa?

Ünlü gökbilimci Carl Sagan'ın bir sözünü işittim (Bir Uzay Serüveni belgeselinde) bu yakınlarda. Demiş ki: "Biz evrenin kendisini tanıması için bir aracıyız." Bana çok etkileyici geldi. Neden? Çünkü ben de kimi yazılarımda böylesi bir eşik olduğumuzun altını çizmeye çalışmıştım. Hatta biraz da cüretle demiştim ki: İnsan bir karadeliktir. Şahit oldukları ondan geçerek başka bir âleme dönüşür. Kulluğumuzun Cenab-ı Hak katındaki kıymeti de buradan gelir. Biz âlemin anlamlandırıcılarıyız.

'Asıl hayata mazhar olanın ahiret olduğunu' hatırlatan ayet-i kerime de bir açıdan bunu söylüyor gibi geliyor bana. (Allahu'l-alem.) Yani bu dünya 'ahirete dönüşürken' insan eşiğini kullanıyor. Cenab-ı Hak böyle bir hikmetle varetmiş âdemoğullarını. Nasıl ki herşeyde türlü türlü berzahlar (eşik âlemler) yaratmış, sütü bile soğurken kaymaktan berzahla eşiklendirmiş; aynen öyle de; insanı da öteki âleme geçmeden önce kabir âleminde bekletiyor/bekletmiş.

Yani insana da eşikler yaratmış. Ergenliğini 'gençliği' ile 'çocukluğu' arasına bir eşik kılmış. Şimdiyi 'öncesi' ve 'sonrası' arasına bir eşik tayin etmiş. Hem insanı da âleme bir şuurlu eşik olarak yaratmış. İçinden şahitlikler geçirmiş. Geçişin kapısını onunla açmış. Kişisel imtihanını vesilesi kılmış. Ve nihayetinde 'içinden geçirdiği âlemin cinsine göre' bir âlem bulacak ahirette. İyiyse iyi olacak. Kötüyse kötü. Eşik, en nihayet, yüzü diğer tarafa dönük olarak kapatılacak. Cebinde cennet götürenler orada onu görecekler. Cebinde cehennem taşıyanlar orada onu bulacaklar.

Mürşidim bir yerde diyor ki:

"İnkılâplar neticesinde her iki taraf arasında geniş geniş dereler husule geliyor. O dereler üstünde her iki âlemle münasebettar köprüler lâzımdır ki her iki âlem arasında gidiş-geliş olsun. Lâkin o köprülerin inkılâbat cinslerine göre şekilleri, mahiyetleri mütebayin, isimleri mütenevvi olur. Meselâ, uyku, âlem-i yakaza ile âlem-i misal arasında bir köprüdür. Berzah, dünya ile âhiret arasında ayrı bir köprüdür. Ve misal, âlem-i cismaniyle âlem-i ruhanî arasında bir köprüdür. Bahar, kış ile yaz arasında ayrı bir nevi köprüdür. Kıyamette ise inkılâp bir değildir. Pekçok ve büyük inkılâplar olacağından, köprüsü de pek garip, acip olması lâzım gelir."

Diğer başka metinlerinde de Bediüzzaman'ın akıl, kalp veya vicdan gibi özelliklerimiz için 'berzah' ifadesini kullandığına şahit oluruz. İşte bir örnek: "Âlem-i gayb ve şehadetin nokta-i iltisakı ve berzahı ve iki âlemden birbirine gelen seyyârâtın mültekası, vicdan denilen fıtrat-ı zîşuurdur."

Yani birer 'eşik' olarak yaratılan bizler de içimizdeki 'geçişkenliği' böylesi yeteneklerimiz üzerinden sağlarız. Bilmeyiz belki yaşarken ne derece büyük bir iş eylediğimizi. Zamanı gösterdiği bilmeyen saat gibiyizdir çoğu zaman. Ancak burada şu nüans vardır: İnsan şuurlu bir varlıktır. Allah'ın varlığından ve kendi konumundan haberdar olanlar, buna iman edenler ve hakkını vermeye çalışarak yaşayanlar, kendileri üzerinden dönüşen âlemi nurlandırırlar.

Güzel isimler verirler. Güzel elbiseler giydirirler. Güzel anlamlara sarıp saklarlar. Güzel işler yaparlar. Güzel sözler söylerler. Bu güzel eşikliklerinden dolayı da Allah onları dönüşümünde pay sahibi oldukları âlemlerle ödüllendirir.

İşte, kanaatimce, kulluk böyle birşeydir. "Evrenin dönüşümünde eşik olmaktır." Bu ehemmiyeti nedeniyle insan vahiyle/nübüvvetle hakikatten haberdar edilir. Uymakla sorumlu tutulur. Kötü anlamlar vermesi (günah) yasaklanır. Güzel anlamlar vermesi (sevap) öğütlenir. Eşik, kendinden geçenleri dönüştürürken, dönüştürdüklerinin sıhhatinden mesuldür çünkü. Tıpkı bir havayolları şirketinin taşıdığı canlardan mesul olması gibi. Cehenneme giden her insan da yaşadıklarıyla, eyledikleriyle, söyledikleriyle, ettikleriyle bir cehennem yaratılmasından mesuldür.

Mürşidim, Cenab-ı Hakkın, 'kendisini inkâr edenleri' neden 'sonsuz bir cehennemle' cezalandırdığını ifade sadedinde diyor ki: "Katl ve küfür, tahrip ve tecavüz olduğu için, gayre tesirat yapar. Bir dakikada katl, lâakal, zâhirî âdete göre, onbeş sene maktulün hayatını selb eder, onun yerine hapse girer. Bir dakika küfür, bin bir esmâ-i İlâhîyi inkâr ve nukuşlarını tezyif ve kâinatın hukukuna tecavüz ve kemâlâtını inkâr ve hadsiz delâil-i vahdâniyeti tekzip ve şehadetlerini reddetmek olduğundan, kâfiri, bin seneden ziyade esfel-i sâfilîne atar, 'halidîn'e hapseder."

Hepimizin elinde kan var! Buradan şuraya geçeceğim: Yukarıda insana nisbetle akıl, kalp ve vicdan gibi yeteneklerin bir tür 'geçiş âlemi' veya 'eşik âlem' olduğunu söylemiştik. Peki insanın kendisi için de içinde bulunduğu evrenin aklı, kalbi veya vicdanı olduğunu söyleyemez miyiz? Bu bana mümkün görünüyor. Nasıl ki, akıl bizde bir şube iken, maddi yeri belki o kadar küçük ki 'Şurasıdır!' deyip gösterilemiyor; aynen öyle de; insan da o kadar küçük ki evrende, evren 'kendi aklı nerede' bilemiyor, fakat akıllanıyor. İnsanla akıllanıyor. İnsanla kalpleniyor. İnsanla vicdanlanıyor. İnsanla anlamlanıyor. İnsanla duygulanıyor.

Carl Sagan'ın insana yüklediği 'aracılık' bu pencereden de anlaşılabilir. İnsanda akıl nasıl ki bir aracıdır, insan da evrende bir aracıdır, yani evrenin de aklı insandır. Bu büyük düzenin 'kuşatamadığımız bir canlının parçaları olduğunu' düşünürsek, ki Bediüzzaman da kimi metinlerinde böyle bir anlamı çağrıştırır şeyler söyler, biz o canlının aklıyız belki. (Melek kardeşler de diğer hücreleri.)

Kalbiyiz belki. Vicdanıyız belki. Kendini müstakil bir varlık sanan parçasıyız. Tıpkı kendi aklımız, kalbimiz veya vicdanımız gibi. (Belki hücrelerimizin içinde de kendisini böyle sanan mikro düzey canlılar var.) Öyle ya, arkadaşım, içimizdeki kentte yolculuk ederken onlar da kendilerini 'müstakil birer varlık' gibi dayatmazlar mı bize? "Benim dediğimi yap!" diye ayrı ayrı demezler mi?

O halde bu yazıyı da son paragrafın dayanağı olabilir bir yerle bitirelim: "Küremiz hayvana benziyor, âsâr-ı hayatı gösteriyor. Acaba yumurta kadar küçülse, bir nev'i hayvan olmayacak mıdır? Veya bir mikrop küre kadar büyüse, ona benzemeyecek mi? Hayatı varsa, ruhu da vardır. İnsan-ı ekber olan âlem, tazammun ettiği manzume-i kâinat o derece hassasiyet ve âsâr-ı hayat gösteriyor ki, bir cesetteki âzâ, eczâ, zerrat, izhar ettikleri tesanüd, tecazüb, teavünden daha ziyade muntazam, muttarid, mükemmel âsârı gösteriyor. Acaba âlem insan kadar küçülse, yıldızları zerrat ve cevahir-i fert hükmüne geçse, o da bir hayvan-ı zîşuur olmayacak mıdır?"