Beklemek hayatın yarısıdır

Bir amaç uğruna bu kadar şey karaladıktan sonra, şimdi, işimi güçleştiren şey: Nasıl tekrar 'öylesine' karalamalar yapacağımı bilememem. Anlatması zor ama 'öylesine' olmanın özgür kılıcı bir yanı da var. Bunu başıboşluk anlamında söylemek istemiyorum. Yazmak amaçsız olamaz. Bir anlama sahip olmadan bir cümleye sahip olamazsınız. Kastettiğim kaleminin götürdüğü yere kadar gitmek. Tıpkı hayat gibi. Başlarken bilememek. Ne yazdığına kendin de şaşırmak. Yazdığından kendin de öğrenmek. 'Öylesine'lik, yolun varacağı son noktayı bilmemenin kâşife verdiği heyecan, hayret, motivasyon. Eğer kaderimizde neler olduğunu son detayına kadar bilseydik yaşamak bu kadar heyecan verir miydi?

Vermeyeceğini tahmin ediyorum. Geleceği öğrenmek istiyoruz. Geleceğe ulaşmak istiyoruz. Ancak onun büsbütün harikalığını yitirmemesi de cahilliğimize bağlı. Mucizelerin bizim sınırlılığımıza karşı harikalıklarını korumalarının tek yolu tesettür. Yoksa sıradanlaştırırız. Yağmur için dua ederiz de her sabah doğan güneş için dua etmeyiz.

Allah'ın bize bahşettiği nimetlerden birisi de cahilliğimizdir. Eğer bu kadar az şey bilmeseydik yeni şeyler öğrenmek nasıl bizi heyecanlandıracaktı? Kalbimizin herhangi birşey, belki bir yüz, belki bir hayal, belki bir ümit yüzünden daha hızlı atması... Birşeyleri beklemek... Bunlar, ism-i Hayy'ın tecellisini en derinden hissettiğimiz anlar değil mi? Beklemek hayatın yarısı değil mi? Dua ederek beklemek. Umut ederek beklemek. Cenneti beklemek. Rahmeti beklemek. Bir vakit namazı kıldıktan sonra sonraki vakti beklemek. Bir Ramazan'dan sonra diğerini beklemek. Bir bayramdan sonra ötekini beklemek. Kıştan sonra yazı beklemek. Yazdan sonra kışı beklemek. Heyecanlanmadan hayat 'hayat' olur mu? O zaman, Allah'ın bize bildirdiği şeylerden mutlu olduğumuz gibi, haber vermediği şeylerden de mutlu olmalıyız. Rabbimiz bizi bilmemiz gereken kadar bilgili ve cahil kalmamız gereken kadar cahil yaratıyor. O ne yapsa güzel yapıyor.

Hem mahlukatının cahilliği onun sonsuzluğunun da delilidir. Kevserinin akışı karşısında kabların yaşadığı çaresizlik, tasların yorulması, onları dolduran kolların yorulması, denizin sonsuzluğuna delildir. Bir de melek kardeşlerin şu sözlerine bu pencereden bak: "Melekler: Yâ Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur. Şüphesiz alîm ve hakîm olan ancak sensin, dediler." Eğer kusurlu ve cahil olmasaydık ve böyle olduğumuzu da bilmeseydik, Allah'ın alîm ve hakîm olduğunu nereden bilecektik? Odur, hem bağışı hem mahrum edişi ayrı birer nimet olan. Odur, bir kere varolduktan sonra ihsanından kaçılamayan. Odur, iblisin bile kendisine karşı yine kendisinden mühlet istediği. Odur, ne mutlu bize, Rabbimiz.

Akıl ve nakil meselesinde 'bir kafa karıştırma taktiği' üzerine...

Bu meselede kalem oynatacak ehliyete sahip değilim. Fakat benim gibi bu tarz itirazlarla karşılaşmış olanlara, küçücük de olsa, bir yararım dokunsun isterim. Bizzat yaşadığım birşey. Eskiden Risale-i Nur'la da münasebeti bulunmuş, ancak daha sonra modernist/ehl-i bid'a rüzgarlara kapılmış birisi, sosyalmedyada yaptığım hadis müdafaaları nedeniyle demişti ki bana: "Sen hadisleri bu kadar savunuyorsun, ama bak, Bediüzzaman Muhakemat'ta ne diyor: Takarrur etmiş usuldendir: Akıl ve nakil teâruz ettikleri vakitte, akıl asıl itibar ve nakil tevil olunur." Yani aslında demek istiyordu ki: "Bir hadis akla uygun olmadığı zaman reddetmekte veya tevil etmekte bir beis yoktur. Bak, Bediüzzaman da öyle söylüyor." Ben de kendisine mürşidimin o metne tetimme kabilinden eklediği şu ifadeyi hatırlattım: "Fakat o akıl, akıl olsa gerektir..."

Daha sonra benzeri şeylerin İmam Şafii (r.a.) gibi ehl-i sünnetin büyükleri üzerinden de denendiğini gördüm. Anladım ki: Bu bir taktiktir. Aklın ve naklin tearuzu sadedinde söylenmiş böylesi cümleler, bağlı ve mukayyet oldukları bahislerden cımbızlanarak, ehl-i sünnet mensublarının gözünde 'hadislerin reddi' normalleştirilmeye çalışılmaktadır.

'Aklın akıl olması meselesi' aslında bize, onu, doğru bilginin tek kaynağı olarak görmemeyi de öğretiyor. Ne demek bu? Belki biraz şu demek: Akıl, iman edilen şeylerin rengiyle renklenen, işaretiyle yönlenen ve eşliğinde şekillenen bir araçtır. Doğruyu ararken işe yarar, ama doğrunun 'hikmetinden sual olunmaz' tek ölçüsü olamaz. Örneğin: Bireysel menfaatinin en yüce şey olduğuna inanan birisi için 'başkasının parasını aşırmak' normal bir davranış olabilir. Yine, büyük balığın küçük balığı yutmasının doğanın (veya piyasanın) gereği olduğuna iman edenler için birilerini iflas ettirmek hayatın lazımı sayılabilir. Ve yine sokakta denk geldiği bir dilenciye para veren ile bunun yapılmaması gerektiğini düşünen, her ikisi birden, kendilerince bir akılla hareket etmektedirler. Bu noktada hakikat arayışı şu soruya odaklanır: Hakikat hangi akılla bulunacak?

İşte, İslam, hakikat gavvası/dalgıcı olacak aklın şekillendiricisi olarak nakli önemser. (Bediüzzaman'ın İçtihad Risalesi, modern aklın, selef-i salihînin aklından bu yönüyle ne kadar eksik olduğunu da ortaya koyar.) Bizzat vahiy, yolunu kaybetmiş beşer aklına doğru yolu göstermek için, taraf-ı ilahîden lütfedilen bir nakildir. Tabir-i caizse, ayetler, Hz. Cebrail aleyhisselam ve Hz. Muhammed Mustafa aleyhissalatuvesselam kanalıyla, yani 'yine nakledilerek' bize ulaşmışlardır. Başta Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerifler olmak üzere, geçmişten bugüne nakledilegelen tüm sahih bilgiler, düşünce dünyamızı tefekkürde mahir dalgıçlar olacak şekilde geliştirir ve yetiştirirler. Bediüzzaman'ın felsefe hakkında en çok yakındığı şeylerden birisi de budur. Onun, kendisini merkeze alan aklı, maneviyata karşı yabancılaştırmasıdır:

"Bir fennin veya bir san'atın medar-ı münakaşa olmuş bir mes'elesinde, o fennin ve o san'atın haricindeki adamlar ne kadar büyük ve âlim ve san'atkâr da olsalar, sözleri onda geçmez, hükümleri hüccet olmaz; o fennin icma-ı ulemasına dahil sayılmazlar. Meselâ büyük bir mühendisin, bir hastalığın keşfinde ve tedavisinde bir küçük tabip kadar hükmü geçmez. Ve bilhassa, maddiyatta çok tevağğul eden ve gittikçe mâneviyattan tebâud eden ve nura karşı gabîleşen ve kabalaşan ve aklı gözüne inen en büyük bir feylesofun münkirâne sözü mâneviyatta nazara alınmaz ve kıymetsizdir."

İşte tam da bu yüzden Bediüzzaman'ın "Abdulkadir Geylanî Hazretleri mi, yoksa Aristo mu?" şeklindeki bir soruya vereceği cevap açıktır:

"Acaba yerde iken Arş-ı Âzamı temaşa eden, harika bir deha-yı kudsî sahibi olan ve doksan sene mâneviyatta terakki edip çalışan ve hakaik-ı imaniyeyi ilmelyakîn, aynelyakîn, hatta hakkalyakîn sûretinde keşfeden Şeyh Geylâni (k.s.) gibi yüz binler ehl-i hakikatın ittifak ettikleri tevhidî ve kudsî ve mânevî meselelerde, maddiyatın en dağınık ve kesretin en cüz'î teferruatına dalan ve sersemleşen ve boğulan feylesofların sözleri kaç para eder? Ve inkârları ve itirazları, gök gürültüsüne karşı sivrisineğin sesi gibi sönük olmaz mı?"

Burada artık aydınlanmacılığın sorgulanmaz aklından değil, gelenekten gelen naklî/aklî bilgilerle şekillenmiş bir akıldan bahsediyoruz. Bu aklın değerlendiriş usûl ve üslûbu değerlendirdiği herşeyin rengini değiştirir. Daha arkasına uzanmaya çalışsak, varacağımız yer, esma-i hüsna bilgisidir. Allah'ın nasıl tarif edildiği veya 'ona nasıl inanıldığı'dır anlam dünyamızı bütünüyle belirleyen. "Hakikî hakaik-i eşya, esmâ-i İlâhiyedir..." sırrınca, Allah'a 've hüve ala külli şey'in kadir/herşeye gücü yeten' olarak inanan bir insanın aklına, elbette, mucizelere inanmak zor gelmez. Allah marifeti eşya marifetine böylece yön verir.

Ancak mucizelere inanmasıyla birlikte de iş bitmez. Mucize kavramının tanım ve çerçevesini de yine nakilden öğrenir. Nitekim, hiçbir hakiki müslüman, naklî delilleri bu denli sağlam olan Miraç hadisesini veya nüzûl-i İsa aleyhisselamı veya mehdiyeti "Aklım almıyor!" diyerek inkar etmez. Çünkü aklını, naklî bilgiyi inkâra değil, anlamaya kullanır. Çözemiyorsa da saygı gösterir. Yine Bediüzzaman'ın ifadesiyle "Ya bir tefsiri, ya bir tevili, ya bir tabiri vardır!" der, ilişmez. Bakınız bu noktada Ebubekir Sifil Hoca neler söylüyor:

"Aklî ve naklî deliller çatıştığında şu dört ihtimalden birisi söz konusudur: 1) Hem aklî, hem de naklî delil kat’îdir. 2) Her iki delil de zannîdir. 3) Naklî delil kat’î, aklî delil zannîdir. 4) Naklî delil zannî, aklî delil kat’îdir. Bu ihtimallerden ilkinin vukuu mümkün değildir. Zira her ikisi de kat’î olan delillerin, birisini tercih etmedikçe diğeriyle amel etmek mümkün olmayacak tarzda çatışması (tearuz) aklen mümkün değildir. İkinci ihtimal söz konusu olduğunda, her iki delil de zannî olduğundan Müslüman aklı, naklî delili tercih eder. Üçüncü ihtimal karşısında izleyeceğimiz yol açıktır. Zira ikinci ihtimalde tercih edeceğimiz 'naklî delil' olunca, üçüncü ihtimalde bu yol evleviyetle izlenecektir.

Dördüncü ihtimale gelince, aklî delilin naklî delile tercih edileceği yegâne ihtimal budur. Ancak burada da (zannî olan) naklî delil tamamen terk edilmez; kat’î aklî delil ile çatışmayacak makbul bir tarzda tevil edilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur: 'Aklî delil' ifadesiyle zikrettiğim delil, 'vehmî' veya 'hayalî' olmamalı, 'bedihiyyat' dediğimiz, kabulü zorunlu bir gerçeği ifade etmelidir. Burada sadece 'kat’î aklî delil'in değil, 'zannî aklî delil'in dahi bir vehim veya hayalden kaynaklanmadığından emin olunmalıdır."

İşte, Bediüzzaman'ın Muhakemat'ta zikrettiği durum da Ebubekir Hoca'nın detaylarıyla izah ettiği bu dördüncüsüdür. Bu noktada diyebiliriz ki artık: İslam'ın akıldan saydığı 'akıl' naklî delil sisteminin geçerliliğini kabul etmiş, tanımlarıyla yetişmiş veya gerektiğinde teslim olmaya hazır olan mü'min aklıdır. İmam Buharî'nin (r.a.) adı anılınca yüzü ekşiyen, İmam Şafii (r.a.) denilince cin çarpmışa dönen, İmam Suyutî (r.a.) anılınca alerji olan tiplerin aklıyla İslam'ın nakil mirası tartılmaz. Onların kafalarındaki modern kalıplarla yapacakları tartıda meziyet bulunmaz. Biz, işte tam da bu yüzden, selef-i salihîn dönemindeki akılların mirasına büyük bir kıymet, teslimiyet ve saygı gösteriyoruz. Çünkü bugünün aklına/algısına güvenmiyoruz. Nakli tevil edecek olan akıl, aklına yatmayan herşeyi reddetmeye meyyal, şu yüzyılın aklı olamaz.

"Çocuk dövmemek sünnetir" üzerine bir küçük itiraz (2): Fıtrat 'akışına bırakmak' değildir

Meseleyi uzatmak istemiyordum ama sosyalmedyada yaptığım bazı yazışmalar mecbur etti. Şuradan başlayalım: Hz. Aişe (r.anha) annemizden rivayet edilen bir hadis-i şerif var. Müslim'de geçen bu hadiste "On şey fıtrattandır!" deniliyor ve şunlar sayılıyor: "1) Bıyıkları kısaltmak. 2) Sakalı salıvermek. 3) Misvak kullanmak. 4) (Abdest alırken) buruna su çekmek ve sonra onu burundan çıkarmak. 5) Tırnakları kesmek. 6) Parmak mafsallarını yıkamak. 7) Koltuk altı kıllarını yolmak. 8) Etek tıraşı yapmak. 9) Küçük abdest ve büyük abdest mahallerini yıkamak..." Onuncu içinse şöyle bir not var: "Ravi Zekeriyya dedi ki: Mus'ab, onuncuyu unuttum, ancak o 'ağzı çalkalamak' olabilir."

Şimdi, size, bu hadis-i şerifin ilk kısmını okuduktan sonra girdiğim beklentiyle, okuduktan sonra yaşadığım şaşkınlığı anlatayım: "On şey fıtrattandır!" ifadesini görünce aklıma ilk gelen, belki de fıtratı hep öyle şeyler üzerinden konuşmaya alıştığımızdan, duygulardı. Yani mesela bu hadis "On şey fıtrattandır!" deyip şöyle devam etse şaşırmayacaktım: 1) Şefkat etmek. 2) Sevmek. 3) Özlemek. 4) Etkilenmek vs... Böyle, daha kalbî boyutta (karşıkonulmaz) on şey söylense, benim bu hadis karşısındaki beklentim tatmin olmuş olacaktı. Ancak Allah Resulü aleyhissalatuvesselam öyle söylemiyordu. Temizlik adâbına dair şeyler öğretiyordu hadisle. Şaşırdım.

Kafamda bir süre bu hadis-i şerif döndü durdu. Sanki üzerinde bir perde vardı ve kaldıramıyordum veyahut bakmam gereken yeri kaçırıyordum da o yüzden harikalığını göremiyordum bu sözün. Sonra, biraz da Metin Karabaşoğlu ağabeyin "Çocuk Dövmemek Sünnettir" başlıklı yazısına dair yoğunlaşmam nedeniyle belki, perde aralandı. Farkettiğim ise şu: Bu hadis bize fıtrata dair çok önemli birşeyi öğretiyor. Fıtrat 'akışına bırakmaktan' ibaret değildir. Allah insanın fıtratını sadece 'akışına bırakarak' korumaz. Sakal akışına bırakılır ama tırnak akışına bırakılmaz.

Evet, Allah, insanı fıtrat üzerine yaratmıştır. Ve evet, bu fıtrat İslam üzeredir. Ancak Allah bizi fıtratımızla başbaşa da bırakmamıştır. Bediüzzaman'ın kuvveler üzerinden verdiği derslerden de anladığımız üzere, şeriat, fıtraten had konulmamış kuvvelerimizi 'kalmaları gereken alanlarda' veya tabir-i diğerle 'istikamette' tutmak için emredilmiştir. Aşure gibi karışık ama aynı derecede tatlı bir-iki alıntı yapalım:

"Sırat-ı müstakim şecaat, iffet, hikmetin mezcinden ve hülâsasından hasıl olan adl ve adalete işarettir. Şöyle ki: Tagayyür, inkılâp ve felâketlere mâruz ve muhtaç şu insan bedeninde iskân edilen ruhun yaşayabilmesi için üç kuvvet ihdas edilmiştir. Bu kuvvetlerin, birincisi, menfaatleri celp ve cezb için kuvve-i şeheviye-i behimiye, İkincisi, zararlı şeyleri def için kuvve-i sebuiye-i gadabiye, Üçüncüsü, nef' ve zararı, iyi ve kötüyü birbirinden temyiz için kuvve-i akliye-i melekiyedir. Lâkin, insandaki bu kuvvetlere, şeriatça bir had ve bir nihayet tayin edilmişse de, fıtraten tayin edilmemiş olduğundan, bu kuvvetlerin herbirisi, tefrit, vasat, ifrat namıyla üç mertebeye ayrılırlar. (...) Elhasıl: Herşeyin ifrat ve tefriti iyi değildir. İstikamet ise, hadd-i vasattır ki, Ehl-i Sünnet ve Cemaat onu ihtiyar etmiş."

'Vasat' kelimesi bizde bazen 'takribî/ortalama' anlamlarında da kullanılıyor; fakat onunla aslında kastedilen, mürşidimin de yukarıda ifade ettiği gibi, 'adalet'tir. Kuvveler ifrata ve tefrite düşmeden nasıl adaletle kullanılır? Nasıl zalim olunmaz? İşte, şeriat dairesinde istikametle amel ederek. Yani dinimiz bize hiçbirşeyde aşırılığı emretmez. Hatta evvelemirde iyi bilinen şeylerde dahi ifrat etmemeyi, kötü olduğunu tasavvur ettiğimiz şeylerde bile tefrite düşmemeyi salık verir. Bediüzzaman'ın 'şefkat' üzerinden buna dair yaptığı okumalar konuyu zihne yaklaştırmak anlamında kıymetlidir:

"Şefkat-i insaniye, merhamet-i Rabbaniyenin bir cilvesi olduğundan, elbette rahmetin derecesinden aşmamak ve Rahmetenli'l-Âlemîn zâtın (a.s.m.) mertebe-i şefkatinden taşmamak gerektir. Eğer aşsa ve taşsa, o şefkat, elbette merhamet ve şefkat değildir; belki dalâlete ve ilhada sirayet eden bir maraz-ı ruhî ve bir sakam-ı kalbîdir. Meselâ, kâfir ve münafıkların Cehennemde yanmalarını ve azap ve cihad gibi hâdiseleri kendi şefkatine sığıştırmamak ve tevile sapmak, Kur'ân'ın ve edyân-ı semâviyenin bir kısm-ı azîmini inkâr ve tekzip olduğu gibi, bir zulm-ü azîm ve gayet derecede bir merhametsizliktir."

Burada, Bediüzzaman, 'yolunun esaslarından' birisi kabul ettiği ve 'aşktan üstün olduğunu' tekrar be tekrar ifade ettiği 'şefkat' için bile ifratın/tefritin ne denli zarar verici olduğunu anlatır bizlere. Başka bir yerde ise şefkatin istikameti 'cihad' üzerinden değil 'anne şefkati' üzerinden ders verilir:

"Evet, bir valide veledini tehlikeden kurtarmak için hiçbir ücret istemeden ruhunu feda etmesi ve hakikî bir ihlâs ile vazife-i fıtriyesi itibarıyla kendini evlâdına kurban etmesi gösteriyor ki, hanımlarda gayet yüksek bir kahramanlık var. Bu kahramanlığın inkişafı ile hem hayat-ı dünyeviyesini, hem hayat-ı ebediyesini onunla kurtarabilir. Fakat bazı fena cereyanlarla, o kuvvetli ve kıymettar seciye inkişaf etmez. Veyahut sû-i istimal edilir. Yüzer nümunelerinden bir küçük nümunesi şudur: O şefkatli valide, çocuğunun hayat-ı dünyeviyede tehlikeye girmemesi, istifade ve fayda görmesi için her fedakârlığı nazara alır, onu öyle terbiye eder. 'Oğlum paşa olsun!' diye bütün malını verir, hafız mektebinden alır, Avrupa'ya gönderir. Fakat o çocuğun hayat-ı ebediyesi tehlikeye girdiğini düşünmüyor. Ve dünya hapsinden kurtarmaya çalışıyor; Cehennem hapsine düşmemesini nazara almıyor. Fıtrî şefkatin tam zıddı olarak, o mâsum çocuğunu, âhirette şefaatçi olmak lâzım gelirken dâvâcı ediyor."

Demek istediğim en nihayet şudur: Elhamdülillah, hiçbirimiz çocuk dövmekten zevk alan tipler değiliz. Hâşâ, çocuk dövmeyi bir meziyet olarak Allah Resulü aleyhissalatuvesselamdan da duymuş değiliz. Kendi adıma konuşayım: Ebeveynleri bir çocuğa kızmamı istediklerinde dahi bunu başaramıyorum. Müslümanları da (istisnalar kaideyi bozmaz) bu ahlak üzerine gördüm hayatım boyunca. Ve bugün, Kur'an kursu hadisesi üzerinden tersi bir okuma yapılsa da, biz biliyoruz ki: Dayak hadiseleri Kur'an kurslarından ziyade seküler okullarda mevcuttur. İlkokuldan lise yıllarına, öğretmenlerimiz, hepimizi şöyle bir ellerine dolamışlardır. (Ben bu konuda da epey tecrübeliyim.) Fakat bütün bunların böyle olduğunu düşünüyor olmamız, yine de, bir hadis-i şerifin 1400 yıldır amel edilen manasını inkâr etmemize karine olamaz.

Çünkü şeriat bize ifratı ve tefriti aşılamak üzere değil istikameti aşılamak üzere gelmiştir. Ve istikameti belirleyen de ifrata ve tefrite çekilen çizgilerdir. Zina edenin (bekarsa) sopalanması veya (evliyse) recmedilmesi, hırsızlık yapanın elinin kesilmesi, iftira atana had cezası uygulanması, mürtedin katledilmesi, kafirle cihad edilmesi... ve daha bunlar gibi saymakla bitiremediğimiz birçok hüküm bizim şefkatimize belli noktalarda ve belli kişilere dönük olarak sınırlar çizmektedir. Bunu 'şefkatte ifrata düşmememiz' için yapmaktadır.

Yukarıda alıntıladığım "On şey fıtrattandır" hadisi dahi 'vücudu akışına bırakmayı' değil, kimi zaman müdahalelerle toplamayı, yön vermeyi, şekillendirmeyi ve asıl bu müdahalelerin fıtrattan olduğunu söylemekte değil midir? Cihad ederken kafiri öldürmenin, bayramı geldiğinde kurban ve hırsızlık yaptığında 'Fatıma (r.anha) dahi olsa' elini kesmenin, uzadığında tırnakları kısaltmanın 'gerekli olduğunu' ders veren Allah; namaz alışkanlığı kazanmakta direnen çocuğa karşı da, namazın ehemmiyetini kavraması için, ona pek şefkatli olan ebeveyni tarafından 'hafifçe vurulmasını' emretmiş olamaz mı? Allah Resulü aleyhissalatuvesselam da aldığı bu emri tebliğ edemez mi?

Bu meseleyi sakın ha küçümsemeyin derim. Çünkü fıtrat zamanla bozulabilir yanlara da sahiptir. Eğer o yaşlarda orucu ve namazı alışkanlık haline getiremediyseniz sonraki yaşlarda başlamak çok zor oluyor. Alışkanlık da insanda ikinci bir fıtrat gibi. Terkleri güç. Alkolu sık kullanan alkolik olup bırakmakta zorlanıyor da namazsızlığa alışan bir bağımlılık sahibi olmuyor mu? Onu bu bağımlılığından (daha yolun başındayken) kurtarmaya çalışmak şefkatten sayılmıyor mu?

Hayatları boyunca oruç denir bilmemiş insanlara oruç tutmanın çok zor geldiğini ve özellikle yaz günlerinde nasıl dayandığımızı anlamakta zorlandıklarını iyi biliyorum. Fakat tam tersi olarak, oruç tutmanın alışkanlık haline geldiği birisinin de, Ramazan'da oruçsuz kaldığında nasıl eziyet çektiğini annemde görmüştüm. Şeker hastalığı şiddetlenince doktor oruç tutmasını yasaklamıştı da Ramazan gelince şöyle demişti: "Ramazan'da oruç tutmamak şeker hastası olup tutmaktan daha zor."

"Çocuk dövmemek sünnettir" üzerine bir küçük itiraz

“Ey insanlar! Sizden evvel yaşamış toplumların neden dolayı yollarını şaşırıp saptıklarını biliyor musunuz? Asilzadeleri bir hırsızlık, haksızlık, yaptığı zaman onu affeder, zayıf ve kimsesizleri bir suç işler, birşey çalarlarsa onları cezalandırırlardı. Allah'a yemin ederim ki, böylesine kötü bir hırsızlığı, suçu, Mahzum kabilesine mensup Fatıma değil, kendi kızım Fatıma yapmış olsaydı, kesinlikle onun elini de keserdim.” (Müslim, Hudud 2)

Bu meselede şunu reddetmem: Son yıllarda modernistlerin Amerika'yı yeniden keşfeder gibi İslam'ı yeniden keşfetmeleri 'yeni buluşlara' karşı bizi daha hassas bir hale getirdi. Bugüne kadar hakkında 'acaba' demediğimiz namaz gibi, hac gibi, oruç gibi, tesettür gibi, takva gibi birçok kavram modernistlerin dilinde 'O aslında öyle değil şöyledir'le anılmaya başlayınca din ayaklarımızın altından çekilir gibi oldu. Biz de "İslam geçtiğimiz pazartesi gelmedi ki kardeşim. 1400 yıldır var!" diyerek zemine daha güçlü tutunmaya başladık. Bu da şu refleksi beraberinde getirdi:

Dine dair 'daha önce bildiğimiz şeyleri değiştirecek' veya tabir-i diğerle 'ezberbozan' ne duysak "Acaba selef-i salihîn bu konuda ne demiş?" diye bakmaya kendimizi mecbur biliyoruz. Eğer yeni duyduğumuz şeye oradan bir dayanak çıkıyorsa habersizliğimizi (çok şükür) cahilliğimize verip rahatlıyoruz. Yoksa tereddütte kalıyor ve soğuk bakıyoruz. Hem bu konuda mürşidimiz de bize benzer bir kaygıyı salık veriyor ki, onu da şurada buluyorum ben:

"Kur'ân-ı Hakîmin esrarı bilinmiyor; müfessirler hakikatini anlamamışlar, diye beyan olunan fikrin iki yüzü var. Ve onu diyen, iki taifedir. Birincisi: Ehl-i hak ve ehl-i tetkiktir. Derler ki: Kur'ân bitmez ve tükenmez bir hazinedir. Her asır, nusus ve muhkemâtını teslim ve kabul ile beraber, tetimmat kabilinden, hakaik-i hafiyesinden dahi hissesini alır, başkasının gizli kalmış hissesine ilişmez. Evet, zaman geçtikçe Kur'ân-ı Hakîmin daha ziyade hakaiki inkişaf eder demektir. Yoksa—hâşâ ve kellâ—Selef-i Sâlihînin beyan ettikleri hakaik-i zâhiriye-i Kur'âniyeye şüphe getirmek değil. Çünkü onlara iman lâzımdır. Onlar nasstır, kat'îdir, esastırlar, temeldirler. Kur'ân ("Bu Kur'an'ın lisanı apaçık Arapçadır...") fermanıyla, mânâsı vâzıh olduğunu bildirir. Baştan başa hitab-ı İlâhî o mânâlar üzerine döner, takviye eder, bedâhet derecesine getirir. O mensus mânâları kabul etmemekten—hâşâ sümme hâşâ—Cenâb-ı Hakkı tekzip ve Hazret-i Risaletin fehmini tezyif etmek çıkar."

İşte duyduğumuz yeni şeyler 'tetimmat kabilinden' ise rahatlıyoruz. Değilse, 'Selef-i Sâlihînin beyan ettikleri hakaik-i zâhiriye-i Kur'âniyeye şüphe getirmek' anlamına geleceğinden korkup bazı karşı çıkıyor bazı tevakkuf ediyoruz. Benim Metin Karabaşoğlu ağabeye (Allah afiyetle uzun ömürler versin) twitter'da yaptığım itiraz da biraz bu arkaplana yaslanıyordu.

İtirazlarıma şahit olmayanlar için bir kısa özet geçeyim: Metin ağabeyin "Çocukları Dövmemek Sünnetir" başlıklı güzel bir yazısı var. Yazının ilk kısmı, hiçbirisine itiraz edemeyeceğimiz ve hakikaten Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın şan-ı şefkatine pek yakışan misallerle, onun çocuk sevgisini anlatıyor. Fakat devamı, mezkûr şan-ı şefkatten hareketle “Onlar yedi yaşına geldi mi, çocuklarınıza namazı emredin. On yaşına gelince de kılmadığı takdirde, onları dövün.” (Ebu Davud, Salat 26; Tirmizi, Salat 2) hadisinin 'yanlış anlaşıldığı' iddiasında bulunuyor. Ve diyor ki:

"Hazindir ki, eğitim için bula bula ‘eğmek’ kökünden türetilmiş bir fiili bulan, dayağı ise ‘cennetten çıkma’ gören bir sosyo-kültürel ortam, rahmeten li’l-âlemîn aleyhissalâtu vesselamın hadislerine bakışa ve hatta hadislerini tercüme edişe de sirayet etmiş; algıdaki yanlış seçicilik bir hadisi nazarlardan gizlerken, bir diğer hadise yanlış mânâ verdirmiştir."

Yazının devamında ise 'ihtisas kesbetmiş bir isim' olarak anılan ancak kim olduğu söylenmeyen birisinden nakille (Ben bu kişinin Mehmet Emin Ay Hoca olduğunu tahmin ediyorum ve alanını da 'hadis' değil 'din eğitimi' diye biliyorum), Arapça dil kaidelerine göre, hadiste 'vurmak' diye anlaşılan kelimenin 'ısrarcı olun' veya 'teşvik edin' diye anlaşılması gerektiği söyleniyor.

İşte, Ahmed'in itirazları da tam bu noktada başlıyor. Çünkü Ahmed de küçüklüğünden beri karıştırdığı ilmihal kitaplarında bunu böyle öğrenmiş. Hatta twitter'daki itirazının ardından kontrol için merhum Ömer Nasuhi Bilmen Hoca'nın ilmihalini açıp bakıyor ve şu satırlara rastlıyor:

"Müslümanlar, henüz yedi yaşına girmiş çocuklarını namaza alıştırmakla görevlidirler. Bu çocuklara ana-babaları ve yetiştiricileri namaz kılmalarını öğretir ve yaptırırlar. On yaşına bastığı halde namaz kılmayan çocuğa velisi, üç tokattan ziyade olmamak üzere, hafifçe el ile vurur."

Bediüzzaman'ın çağdaşı olan böyle isimlerden daha eski âlimlerin kitaplarında mesele nasıl geçiyor, bunu tam olarak bilmiyorum. Ancak benzerleri günümüzde yetişmeyen bu insanların nasları yorumlarken 'sosyo-kültürel ortam' veya 'algıda seçicilik' eseri olarak hata yapabileceklerini kabullenemiyorum. Hatta, bilakis, 'sosyo-kültürel ortam' ve 'algıda seçicilikten' (buna bir de modernizmin dogmalarını ekleyelim) etkilenmeye daha müsait olanların biz olduğumuz kanaatine sahibim. Nitekim, bundan birkaç ay önce, Caner Taslaman'ın, Bediüzzaman'ın Mucizat-ı Ahmediye Risalesi'nde yer verdiği 'çocuğa beddua' olayını diline dolaması nedeniyle ona yazdığım cevapta bu arızaya dikkat çekmeye çalışmıştım. Hatta demiştim ki:

Eğer "Allah Resulü aleyhissalatuvesselam böyle şey yapmaz!" türünden 'göreli' bir itiraz ile bu meseleye bakılırsa, Kur'an'da, Hz. Hızır (a.s.) ve Hz. Musa (a.s.) kıssasında geçen 'Hz. Hızır'ın bir çocuğu öldürmesi' hâdisesi de itiraz edilebilir bir hale gelir. Bize böylesi meselelerde yakışan: Hz. Musa'ya (a.s.) (ve onun örnekliğinde de bize) yaşadıkları üzerinden öğütlenen sabrı ve hikmet arayışını yapabildiğimiz ölçüde gösterebilmektir.

Belki cehaletimin bu noktada tekrar altını çizmem gerek. Ben Arapça bilmiyorum. Ama Arapça bilmediğimi biliyorum. Bu yüzden de, başta Bediüzzaman'ın isabetle ifade ettiği gibi; onların dili, fehmi ve sosyolojisi üzerine inmiş bir kitap olan Kur'an'ı (ve tefsiri olan hadisleri) yorumlamada kendimi müstakilleştiremiyorum. Böyle meselelerde, ister istemez, aklıma şu soru geliyor: Metin ağabeyden (veya onun nakilde bulunduğu kişiden) önce bu hadise şu manayı veren olmuş mu?

Eğer olmuşsa, ne âlâ, demek böyle anlayabilmek de mümkündür. Elhamdülillah. Fakat yoksa? O zaman şöyle ikinci bir soruyla yüzleşmek kaçınılmaz oluyor: Bu yorum 'tetimmat kabilinden' birşey değildir. Bundan önce anlaşılanın yanlış olduğu iddiasındadır. O vakit, aman, bu yol bizi şuraya çıkarmasın: "O mensus mânâları kabul etmemekten—hâşâ sümme hâşâ—Cenâb-ı Hakkı tekzip ve Hazret-i Risaletin fehmini tezyif etmek çıkar."

Hem aynı fiilin farklı bir kullanımı Kur'an'da da kadınlar hakkında var: "Geçimsizliğinden korktuğunuz kadınlara öğüt verin, sonra onları yataklarında yalnız bırakın, sonra da hafifçe dövebilirsiniz." (Nisa sûresi, 34) Bu ayete 'dövmek' kelimesi üzerinden (ki hadisteki kelimeyle aynı kökten gelen bir kelimedir) 'sonra da onlara ısrarcı olun' veya 'teşvik edin' manası veren (bildiğim kadarıyla) bir tane müfessir yok.

Hatta fıkıh kitaplarında bu 'dövmenin sınırlarına' dair açılmış bâblar var. Nasıl birşeyle, nerelerine ve ne şiddetle vurulabileceğine dair izahlar yapılmış. Şimdi, yarın birisi de, tıpkı bu hadiste yaptığımız gibi Cenab-ı Hakkın veya Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın kadınlara gösterdiği şefkate dair misalleri topladıktan sonra dese: "Bu ayete şimdiye kadar verilen mana sosyo-kültürel etkinin veya algıda seçiciliğin ürünüdür." Bilmiyorum bu iddiaya ne cevap veririz?

Hülasa: Eğer bu hadise verilen mezkûr mananın selef-i salihînden bir dayanağı varsa bana düşen çenemi kapamak olur. "Elhamdülillah!" der ve yeni birşey öğrendiğim için Allah'a şükrederim. Fakat modern zamanlara kadar bu hadise şu manayı veren yoksa endişeyle sorarım: Sakın ha biz, modernizmin bize dayattığı ön kabuller nedeniyle, nasları büküyor hale gelmeyelim? Sakın, Allah Resulü aleyhissalatuvesselamın dilinden kendi doğrumuzu (modern zaman doğrusunu) diyor olmayalım?

Ben de endişemi ağabeyim bildiğim Metin Karabaşoğlu'na 'hakikati rendeçlemek' adına yazıyorum. İnşaallah, o beni delillerle cerh eder, ben de o delilleri paylaşmaktan iftihar ederim. Tevfik Allah'tan ve hamd yalnızca Ona.

Mürtedin derdi modernistleri niye gerdi?

"Kim iman ettikten sonra Allah'ı inkâr ederse, kalbi iman ile dolu olduğu halde (inkâra) zorlanan başka, fakat kim kalbini kâfirliğe açarsa, işte Allah'ın gazabı bunlaradır; onlar için büyük bir azap vardır." (Nahl sûresi, 106)

Birileri kırmızı ışıkta duran arabaları soyuyor diye kırmızı ışıkta durmak suçun kaynağı olabilir mi? Veya bazı askerler kuşları avlıyor diye askerlere silah dağıtmak? Veyahut bazıları onunla elini yakıyor diye ateş yakmayı yanlış bulmak? Haydi, hepsini geçtim, Mustafa Akyol'un 'mürtedin katli' meselesiyle IŞİD arasında kurduğu bağda şunu ilmî bulup saygı duyabilmemiz mümkün mü: İslam'a bir anomali üzerinden teşhis konmaya çalışılıyor. Halbuki böylesi tesbitlerin ilmî olması (en azından) genel-geçerlikten beslenmeleriyle mümkündür. Meseleyi zihninize yaklaştırmak için çirkin bir örnek vereceğim:

Radyoaktif etkiye maruz kalmış bir anneden genetik anlamda çok kusurlu bir bebeğin dünyaya geldiğini düşünün. Bedeninin birçok detayında insan biyolojisinde hiç rastlanmayan anormallikler var. Ve bir grup biyolog, o bebeğin karşısına geçip, insan biyolojisine dair genel-geçer tesbitler yapmaya başlıyorlar. Sözgelimi: Bu bebeğin üç ayağı ve üç gözü var diyelim. Biyologlarımız pipolarını tüttürdükten sonra diyorlar ki: "İnsan üç ayaklı ve üç gözlü bir varlıktır." Bu çıkarımın ne kadar akıldan uzak olduğu anlaşılır.

İlmî olan; genel tesbitler için böyle 'garip' fertlerin değil, 'galip' olanların kullanılmasıdır. İnsanî annelerden doğan bebekler, iki ayaklıların garip karşılanacağı kadar üç ayaklı doğuyorsa, o zaman denilebilir ki: "Evet, insan üç ayaklı bir varlıktır." Yok, galip olan iki ayaklı bebeklerse ve üç ayaklılar nadirattan sayılacak kadar seyrekse, denilir ki: "İnsan iki ayaklı bir varlıktır." Bunun böyle olacağı ilim denilen şeyin kapısını henüz açmış birisinin dahi rahatlıkla bileceği birşeydir. Analizler istisnalardan değil ekserlerden yapılır.

Ancak bugün IŞİD üzerinden ehl-i sünnet ve'l-cemaate yüklenmeye çalışanlar, özellikle modernistler, hiç de böyle davranmıyorlar. IŞİD'in her sapkınlığında mal bulmuş mağribî gibi coşkuyla analizlere başlıyorlar. Bu analizler hastalık teşhisi gibi de olmuyor. Bilakis, hastalığa bakıp, sağlıklı bünyeye dair hüküm veriyorlar. Ehl-i sünnet ve'l-cemaatin pir u pak cadde-i kübrasını, medeniyetler haritası gibi tarihçesini, insanlığı taçlandırır ve insaniyet-i kübra olan İslamiyete yakışır hizmetlerini/duruşlarını görmezden geliyorlar. Başlıyorlar 'üç ayaklar' uydurmaya. Nitekim, Akyol'un 'mürtedin katli' meselesi üzerinden getirdiği eleştiri de tam bir 'üç ayak' vakıasıydı.

Diyeceğim şey, Ebubekir Sifil Hoca'nın, özellikle Akaid Bilinci Dersleri'nde dikkat çektiği birşeydir: Ehl-i sünnet ve'l-cemaat kişi bazında küfür tayininden mümkün olduğunca sakınır. Ancak itikadî veya fiilî alanda küfürün tayin ve izahını titizlikle yapar. Hatta yeni dalaletler ortaya çıktıkça bu izahlar gelişir, güncellenir, çoğalır. (Bu büyük oranda kelam ilminin konusudur.) Bunu da yapmaya mecburdur. Çünkü başka türlü istikameti/selameti net bir şekilde ortaya koyamaz. Yani 'aslında ne olduğunu' ifade edemez. Aslında ne olduğunu öğrenmek isteyenlere kendi yolunu gösteremez.

Şuna mantığını yitirmemiş herkes hak verir ki: Bir yolun veya alanın tarifi ancak sınırlarının ve dışarısının tarifiyle kemal bulur. Arabalara 'kullanacakları yola kaldırımların dahil olmadığını' söylemek trafiğin istikametinin gereğidir. Yine yolculara, yol ayrımına geldikleri her noktada, 'hangi yolun nereye gittiğini' söyleyecek tabelalarla yardım etmek 'yolculuğun istikametinin' şartıdır. İşte, İslam âlimleri de, yolların çatallandığı her noktada, sırat-ı müstakime gitmeyen yolu tarif etmek zorundadırlar. Zira herşey zıddıyla bilinir.

Demek ki; tekfir meselesi, değil sadece İslam'ın, insanlığı belli bir 'idea' çerçevesinde götürmek isteyen her inanışın veya ideolojinin lazımıdır. İslam, hak din kendisi olduğu için, dışındaki alanı 'bâtıl' ve 'küfür' çerçevesinde tarif eder. (İdeolojiler ise hainleriyle uğraşırlar. Hristiyanlar ise aforoz ederler.) Yakın geçmişi azıcık hatırlayanlar tarafların birbirlerini davaya ihanetle suçladığı birçok ideolojik tartışmaya şahit olmuşlardır. Reklamcılık yapan 'kapitalizm uşağı' eski solcuların hainlikle suçlandıklarını hangimiz okumadık veya duymadık? Benzeri tartışmaların her yerde yaşandığını kim bilmiyor? Hatta bu tartışmaların tarafları da bazen birbirleriyle kanlı-bıçaklı oluyor ve hainlerini infaz ediyorlar. Neyse, uzatmayayım, hepsinin zulmü kendisine...

Benim dikkatinizi çekmeye çalıştığım hakikat ise şu: Bediüzzaman'ın Sünuhat isimli eserinde ifade ettiği gibi; musavvibe mesleğinde giden ehl-i sünnet ve'l-cemaatin cadde-i kübrası 'atmaya' değil 'tutmaya' çalışır. 'İtmeye' değil 'çekmeye' gayret eder. Bu nedenle kişi üzerinden küfür tayininden mümkün mertebe kaçınır. Mürted meselesi küfr-ü inadî ile ilgili bir meseledir bu nedenle. Bu noktada, hristiyanlığın veya ideolojilerin meseleyi kişilere hapsetmesine ve tekfir müessesini kişiler üzerinden çalıştırmasına bedel, İslam, meseleyi kişilerden uzaklaştırarak mümkün mertebe 'tanımlar' ve 'tarifler' üzerinden ortaya koymaya gayret eder. İman ve Küfür Muvazeneleri diye eseri bulunan Bediüzzaman'ın şu sözleri meseleyi izah sadedinde yeterli değil midir?

"Halbuki Said'i bilenler bilirler ki, mümkün olduğu kadar tekfirden çekinir. Hattâ sarih küfrü bir adamdan görse de, yine te'vile çalışır, onu tekfir etmez. Her vakit hüsn-ü zanla hareket ettiği halde ona bu ittihamı yapan, elbette kendisi o ittiham ile tam müttehemdir."

İslam tarihi bu nedenle bid'at fırkaların katledildiği bir tarih değil, aksine, bid'at fırkaların bile fikirlerini eserleştirip ortaya koyabildiği bir tarihtir. Müşebbiheden tutun mutezileye, şiadan tutun hariciliğe kadar birçok bid'at fırkasının hem kitleleri hem âlimleri hem eserleri vardır ve ehl-i sünnet ve'l-cemaat bunları, onlar kendilerine kılıç çekmedikçe, öldürmemiştir. Halbuki; sevad-ı âzâmı oluşturan ehl-i sünnetin buna gücü her türlü yeterdi. Fakat sakındı. Bilakis, bid'at fırka mensupları, ehl-i sünnet dünyayı katliamlarıyla sarstılar ve kendileriyle, Hulefa-i Raşidin'den itibaren, cesaretle savaşıldı. Bugün IŞİD'le veya Haşdi Şabi'yle olan aslında dün de haricilerle ve haşhaşilerle olmuştu. Ve hem bunlar, hem ötekiler, aslında sakat doğmuş çocuklardı.

Peki, 'mürtedin katli' diye birşey İslam'da neden var? İşte, mürtedin katli, mürtedin küfr-ü inadîsinden bozulan insaniyetinden dolayı var. Düşünün ki; Allah Resulü aleyhissalatuvesselam, Medine'deki münafıkları bile (isim isim bildiği halde) katletmemiştir. Ondan sonra görev alan Raşid Halifeler de (Allah hepsinden razı olsun) kapı kapı dolaşıp mürted veya münafık avına çıkmamışlardır. (Bırakın imanını sakladığı günahını dahi araştırmak iyi karşılanmaz İslam'da.) Ya nasıl olmuştur mürtedin katli? Ridde savaşlarında olduğu gibi, mürtedin kendini netlikle ve husumetle ortaya koymasıyla. Bu ortaya koyuş nasıldır? Genelde ümmet-i Muhammed'e savaş açarak. Dikkat edin: Sapkın fırkalar dışında, mürted avına çıkıp, bireysel ve hatta yargısız infazlar şeklinde, kendilerince kafir olanları katledenler yoktur. Mürtedin katli, İslam devletinin ve fıkıhta detayları titizlikle belirlenmiş şartların ekseninde, ekseriyetle mürtedler İslam'a savaş açtıkları için, yaşanmıştır. Kendisine savaş açanlara karşı İslam'ın kendi duruşunu/savunuşunu ortaya koyuşudur mürtedin katli. Bediüzzaman'ın izahları da meselenin bu yönüne ışık tutar:

"Hem İslâmiyet sair dinlere kıyas edilmez. Bir Müslüman, İslâmiyetten çıksa ve dinini terk etse, daha hiçbir peygamberi kabul edemez. Belki Cenâb-ı Hakkı dahi ikrar edemez ve belki hiçbir mukaddes şeyi tanımaz; belki kendinde kemâlâta medar olacak bir vicdan bulunmaz, tefessüh eder. Onun için, İslâmiyet nazarında harbî kâfirin hakk-ı hayatı var. Hariçte olsa, musalâha etse; dahilde olsa, cizye verse İslâmiyetçe hayatı mahfuzdur. Fakat mürtedin hakk-ı hayatı yoktur. Çünkü vicdanı tefessüh eder, hayat-ı içtimaiyeye bir zehir hükmüne geçer. Halbuki, Hıristiyanın bir dinsizi, yine hayat-ı içtimaiyeye nâfi bir vaziyette kalabilir. Bazı mukaddesâtı kabul eder ve bazı peygamberlere inanabilir ve Cenâb-ı Hakkı bir cihette tasdik edebilir."

Burada söylenenler, Bediüzzaman'ın kişisel görüşü değil sadece, tarih boyunca yaşananlardır, öyle bakılmalı. Ve İslamiyeti terkeden 'müslümanlara göre' güzelliğin aslını/özünü terkettiği için, başka yerde de güzellik bulamaz. Kötüleşir. Bozulur. Sair dinlerin içindeki güzellikler, eğer böyle küçük güzelliklerden bahsedilecekse, onların da İslam'dan (çünkü İslam, Hz. Âdem'den bugüne nebilerle öğretilen hak dindir) aldıkları hisseden kaynaklanır. İslamiyeti terkedenler, sair inanışlarda aslı bu dinde zaten olmayan bir güzelliği bulamazlar ki, bunu terkedip ona gitsinler, onunla insaniyetlerini korusunlar. İslam insanî güzelliklerin yekûnü olduğu içindir ki, onu terkeden, insaniyeti de terkeder.

Demek, mürtedin katli konusundaki 'acaba'lar biraz da kişinin İslam'a ve Allah'a bakışıyla ilişkileniyor. İnsanın İslam'ı terketmekle insaniyet-i kübrayı terketmediğini düşünenler, elbette, mürtedin katli meselesinde 'hık, mık' diyebilirler. Bunu 'cadı avı' gibi lanse edebilirler. Dinlerine müslüman gibi, Allah'larına mü'min gibi iman edenler ise, burayı terkedişin insanın 'insanlığında' ne tür bir yıkım yaptığını takdir ederler. Ve kendisine ilim erbabı diyenler de, bir teşhis yapacaklarsa eğer, bunu küresel güçlerin radyoaktif etkisiyle genleri bozulmuş dokularda değil, vücudun sağlam olduğu zamanlarda/insanlarda yapmalıdırlar. Bunun dışında yapılanlar ilim değil 'fırsat bu fırsat vurun abalıya'dır. Allah cümlemizi istikamet üzere eylesin. Âmin.

Bediüzzaman'dan IŞİD çıkar mı?

"Kim iman ettikten sonra Allah'ı inkâr ederse, kalbi iman ile dolu olduğu halde (inkâra) zorlanan başka, fakat kim kalbini kâfirliğe açarsa, işte Allah'ın gazabı bunlaradır; onlar için büyük bir azap vardır." (Nahl sûresi, 106)

Ebubekir Sifil Hoca'nın derslerinde sıkça atıf yaptığı Selman-ı Farisî'ye (r.a.) ait hikmetli bir söz var: “Sonra gelenler, ilmi önce geçenlerden öğrendiği sürece insanlar hayır üzeredir. Ne zaman ki sonra gelenler kendilerinden öğrenmeden önce geçenler göçüp gider, işte o zaman insanlar helak olur.” Bu sözü aktardıktan sonra diyor ki Ebubekir Hoca: "Bizi istikamet üzere tutacak olan ilim, her bir neslin kesintisiz biçimde Efendimiz (s.a.v)’e dayanan silsilelerle öğrenip aktardığıdır." Ben, zikredilen bu hakikatin bir vechini, mürşidimin Lemeat'ta altını çizdiği 'kavram karmaşası' üzerinden okuyorum. Diyor ki orada mürşidim: "Zaman olur ki zıd, zıddını saklarmış. Lisan-ı siyasette lâfz mânânın zıddıdır. Adalet külâhını zulüm başına geçirmiş. Hamiyet libasını, hıyanet ucuz giymiş. Cihad ve hem gazâya, bağy ismi takılmış. Esaret-i hayvanî, istibdad-ı şeytanî, hürriyet nam verilmiş. Zıdlarda emsal olmuş, suretlerde tebâdül, isimlerde tekabül, makamlarda becâyiş-i mekânî."

Zulmün adalet, cihadın bağy, esaret-i hayvanînin hürriyet olarak yutturulduğu bu 'becayiş-i mekânî' neden yaşanmaktadır sizce? Bence, arıza, tam da Ebubekir Hoca'nın dikkatimizi çektiği şekilde, öncekiler ve sonrakiler arasında yaşanan kopuştadır: "Doğru bilginin mevcudiyeti maksadın husulü için yetmez, ona sahih biçimde ulaşabiliyor olmak da şarttır. İşte medrese sisteminin ve 'icazet' usulünün ne denli alternatifsiz olduğu tam bu noktada dikkatimizi çekiyor. Doğru bilgili elinde bulunduranlarla temasın kesildiği nokta, medreselerin kapatılıp, ulemanın itibarsızlaştığı sürece denk geliyor. Ve dikkat edin: Yaşamakta olduğumuz 'kafa karışıklığı' da tam bu noktada ortaya çıkıyor."

Evet, biz, İslam tarihinde daha önce hiç yaşanmamış bir şekilde öncemizden koparıldık. Harf inkılabından tutun medreselerin kapatılmasına kadar bir dizi balyoz darbesi, bizi, öncemizle eskisi kadar sıkı bağlar kuramaz hale getirdi. Bunun sarsıcı etkilerinden birisini de kavramlar dünyasında yaşadık. İslam'ın hakkını verdiğimiz dönemlerde kullandığımız kavramlar/ıstılahlar bugünkülerle aynı olsa da, onlara verdiğimiz karşılıklar birebir aynı değildi. Öncekilerin dilini konuşmak, sadece lisanla değil, o lisanın zihinde uyandıracağı doğru karşılıklara da sahip olmakla mümkün olurdu. Karşılıklar farklı olduğunda, aynı sesleri çıkarsak da, aynı dilin konuşmak mümkün olmazdı. Bunu şöyle bir örnekle zihinlerinize yaklaştırmak istiyorum:

Öyle bir hafıza kaybı hayal edelim ki: Kişi, kelimeleri ses olarak hatırlıyor ve kullanabiliyor, fakat o kelimelerin geldikleri anlamları hatırlayamıyor olsun. Siz de bu kişiye dilini yeniden öğrenmesi için bir sözlük veriyorsunuz. Ancak hilecisiniz. Hakikatten başka amacınız var. Kelimelerin manalarını 'zıddı karşılıklarla' değiştirmişsiniz bu sözlükte. Siyahın karşısında beyazın anlamını, dürüstlüğün karşısına yalancılığın karşılığını koymuşsunuz.

Mezkûr kişinin sözlüğü ezberledikten sonra okuduğu metinlerle veya işittiği hakikatlerle muhatabiyeti nasıl olacaktır? O metinlerde dürüstlüğünden bahsedilen bir insanı nasıl tasavvur edecektir? Kendisine karlı bir manzara tarif edildiğinde zihninde nasıl canlanacaktır? Şu an bizde canlananlar gibi değil, hatta tam zıttı, öyle değil mi? (Orwell'ın 1984 romanını okuyanlar buna yakın birşeyin Winston Smith'in çalıştığı Doğruluk Bakanlığı'da yapıldığını hatırlarlar. Bakanlık, doğruları siyasi konjonktüre göre sürekli yeniden kurgulamakta ve eski evrakları, tanımları ve tarihi yok etmekteydi.)

İşte, Bediüzzaman'ın da dikkatimizi çektiği 'operasyon' budur. Bugün, biz, İslamî birçok kavramın 'aslında ne anlattığı' bilgisinden yoksunuz. Kulakla bir aşinalık duysak da kastettiği şeye dair yoksulluğumuz var. Bu nedenle 'cihad' veya 'şeriat' denildiğinde yüzümüzü bir ekşilik kaplıyor. 'İslamcı' veya 'dinci' sözlerini işittiğimizde, aslında anlamları ne kadar şeker ve çiçek olursa olsun, 'şekerci' veya 'çiçekçi' denildiğindeki gibi hoşluklar doldurmuyor gönlümüzü. Çünkü kelimenin kastettiği şey başka türlü nakşedilmiş beynimize. Nitekim, tersi anlamda, hürriyetin kötü bulduğumuz hiçbir yanı yok. "Pornoma dokunma!" diye pankart açıldığında azıcık uyanır gibi olsak da, yine, hürriyet taleplerinin sınırları üzerine pek bir eleştirimiz yok.

Bu, mezkûr meselenin 'genele' bakan tarafı. Bir de nur talebelerine bakan daha özel bir yönüne dikkat çekmek istiyorum şimdi. Bizler, mürşidimize de bu fonksiyonu yüklediğimiz için 'tecdid/müceddid' kavramlarına, diğer birçok ehl-i sünnet ve'l-cemaat grubundan daha fazla vurgu yapıyoruz. Bu vurgu özünde zararlı birşey mi? Kesinlikle değil. Nitekim bu kavramları ilk kullananlar da biz değiliz. Tarihte birçok ehl-i sünnet büyüğü için bu kavram/tanım kullanılıyor. Örneğin: İmam-ı Rabbanî Hazretlerinin lakaplarından birisi de müceddid-i elf-i sâni, yani 'ikinci bin yılın müceddidi.'

Fakat arkadaşlar, bu kavramdaki vurgumuz üzerinden, modernistlerin bize çekmek istediği bir operasyon var. Vurgu azı çoğa galip eder. Bediüzzaman'ın, Risale-i Nur metinleri boyunca ehl-i sünnet ve'l-cemaat kimliğine yaptığı vurguya ve Mirkatü's-Sünne gibi birçok eserinde ehl-i bid'aya geliştirdiği sert eleştirilere rağmen, bir kısım modernistler, nur talebeleriyle yakın takılarak 'tecdid' kavramının içini daha değişik bir biçimde doldurmak istiyorlar. Bu 'daha değişik'ten kastım, neredeyse 'tam tersi.' Tıpkı Lemeat'ta söylediği gibi: "Zıdlarda emsal olmuş, suretlerde tebâdül, isimlerde tekabül, makamlarda becâyiş-i mekânî." Halbuki Kenan Demirtaş Hoca'nın gözetiminde hazırlanan Risale-i Nur'da Geçen Terimler ve Kavramlar Sözlüğü'nde bakınız tecdid nasıl anlatılıyor:

"Müceddidler dine yeni birşey ilave etmezler. Veyahut ondan birşey eksiltmezler. Bulundukları asırlarda dinin ruhuna uygun olmayan bid’at veya dalâlet yollarını kapatır, dinî emirlere karşı meydana gelen lakaytlığı da bertaraf ederler. Diğer bir ifadeyle üzerindeki külü üfleyip içindeki koru gösterirler."

Peki, modernistler tecdidin nasıl anlaşılmasını istiyor? Cevabı için fazla uzağa gitmeye gerek yok: Onların tecdidden anladıkları, kelimenin 'yenilenme' manasını farklı bir yöne bükerek, dine özünde olmayan yeni şeylerin eklenmesi veya dinin eksiltilmesi veyahut değiştirilmesi manası saklayan bid'at veya reformizm anlamları. Hatta bu kadarla kalmıyorlar, Mustafa Akyol gibi kimileri, Bediüzzaman'ın İçtihad Risalesi gibi eserlerindeki 'yeni delikler açmama' vurgusuna rağmen, 'fıkhın tecdide ihtiyaç duyduğunu' söyleyebiliyorlar. Malum, kendisi geçenlerde twitter'da şöyle yazmıştı: "Satranç günahtır gibi absürt hükümler İslam fıkhındaki tecdid (yenilenme) ihtiyacını bağırarak önümüze koyan örneklerdir."

Sonra, işi orada bırakmamış, dört mezhebin üzerinde ittifak ettiği bir mesele olan 'mürtedin katli' mevzuunu IŞİD gibi terör örgütlerin sütannesi ilan etmişti: "Gayr-i Kur'anî 'dinden çıkan öldürülür' hükmü sorgulanmadan IŞİD'le ideolojik yüzleşme olmaz." Tabii bu 'gayr-ı Kur'anîlik' ilanıyla (sahabe ve selef-i salihînden beri bu yaptırım uygulanageldiği için) cümle İslam tarihini 'haybeden adam öldürür' konumuna düşürdüğü bir tarafa, nicedir selamlar çaktığı nur talebelerini ve adına sunumlar yaptığı Bediüzzaman'ı da IŞİD'in sütannesi konumuna getirmiş oldu. Zira Bediüzzaman mükerrer diyor:

"Hem İslâmiyet sair dinlere kıyas edilmez. Bir Müslüman, İslâmiyetten çıksa ve dinini terk etse, daha hiçbir peygamberi kabul edemez. Belki Cenâb-ı Hakkı dahi ikrar edemez ve belki hiçbir mukaddes şeyi tanımaz; belki kendinde kemâlâta medar olacak bir vicdan bulunmaz, tefessüh eder. Onun için, İslâmiyet nazarında harbî kâfirin hakk-ı hayatı var. Hariçte olsa, musalâha etse; dahilde olsa, cizye verse İslâmiyetçe hayatı mahfuzdur. Fakat mürtedin hakk-ı hayatı yoktur. Çünkü vicdanı tefessüh eder, hayat-ı içtimaiyeye bir zehir hükmüne geçer. Halbuki, Hıristiyanın bir dinsizi, yine hayat-ı içtimaiyeye nâfi bir vaziyette kalabilir. Bazı mukaddesâtı kabul eder ve bazı peygamberlere inanabilir ve Cenâb-ı Hakkı bir cihette tasdik edebilir."

Hem yine diyor:

"Ey Müslümanları dünyaya şiddetle teşvik eden ve san'at ve terakkiyât-ı ecnebiyeye cebirle sevk eden bedbaht hamiyetfuruş! Dikkat et, bu milletin bazılarının din ile bağlandıkları rabıtaları kopmasın. Eğer böyle ahmakane, körü körüne topuzların altında bazıların dinden rabıtaları kopsa, o vakit hayat-ı içtimaiyede bir semm-i kàtil hükmünde o dinsizler zarar verecekler. Çünkü mürtedin vicdanı tamam bozulduğundan, hayat-ı içtimaiyeye zehir olur. Ondandır ki, ilm-i usulde 'Mürtedin hakk-ı hayatı yoktur. Kâfir eğer zimmî olsa veya musalâha etse hakk-ı hayatı var' diye usul-i şeriatın bir düsturudur. Hem mezheb-i Hanefiyede, ehl-i zimmeden olan bir kâfirin şehadeti makbuldür; fakat fâsık merdûdü'ş-şehadettir. Çünkü haindir."

İşte, Mustafa Akyol'da iş bu noktaya kadar vardı. İşlenen tüm cinayetleri devletin idam cezasına bağlamak veya haricilerin katliamlarından 'hakem ayetini' sorumlu tutmak kabilinden İslam hukukunda sınırları/şartları belli bir yaptırımı, birileri suçunu onunla ilişkilendiriyor diye, o suçların anası gibi gösterdi. İnşaallah, bu durum biz nur talebelerini "Bediüzzaman'ı her övene gönül verme" sevdasından kurtarır. Ve tecdid kavramını da bid'ayı, modernizmi, reformizmi kapsar şekilde yeniden inşa etmeye çalışanlara karşı bir uyanıklık sağlar. Bu kadar çamurlu suçlamalar içinde, inşaallah, böyle güzel bir gül biter. Bu zaman, nur talebelerinin, ehl-i sünnet ve'l-cemaatin bir parçası olduklarını daha şiddetli bir şekilde hatırlamaları gereken bir zaman. Yoksa kalbimizde ve beynimizde 'becayiş-i mekânî'ye maruz kalmamız kaçınılmaz. Bitirirken son bir not: Mürtedin katli meselesini bir sonraki yazımda müstakil olarak ele almak istiyorum. Tevfik Allah'tan ve hamd yalnızca ona.

Dinle satranç oynanır mı?

"Fakat Allah, gerekli olan emri yerine getirmesi, helak olanın açık bir delille helak olması, yaşayanın da açık bir delille yaşaması için (böyle yaptı)." (Enfal sûresi, 42)

Siz, bu meselenin Cübbeli Ahmed Hoca'ya bakan yönüyle oyalanadurun, ben size Mustafa Akyol Hoca'ya bakan yönüne dair birşeyler söyleyeceğim. Malum, Akyol Hoca, geçtiğimiz günlerde twitter'da şöyle yazdı: "Satranç günahtır gibi absürt hükümler İslam fıkhındaki tecdid (yenilenme) ihtiyacını bağırarak önümüze koyan örneklerdir." Bu 'süper ilmî' tesbiti gördükten sonra aklıma gelen şeylerden birisi de, yine geçtiğimiz günlerde dinlediğim, Ebubekir Sifil Hoca'nın bir hadis dersiydi. Mişkatü'l-Mesabih isimli eserin Kitabu't-Tahare bahsinin 3. Bâb'ındaki 367 numaralı hadis-i şerifle başlayan ders; aslında Asr-ı Saadet'ten bugüne insan psikolojisinin çok da değişmediğini gösteriyordu.

Özetle ve bilmana nakledeceğim: Hadisin başında bir müşrik Selman-ı Farisî'ye (r.a.) alaycı bir üslûpla soruyordu ki; "Arkadaşınız (Allah Resulü aleyhissalatuvesselamı kastediyor) size tuvalette ne yapacağınızı bile öğretiyormuş?" Ve hadisin devamında da Hz. Selman ona cevap veriyordu. Burada Ebubekir Hoca'nın hikmetli bir şekilde dikkatimizi çektiği şey şu idi: Hz. Selman, bu alaycı sual karşısında hiçbir 'acaba' yaşamadan, büyük bir özgüven ve rahatlıkla diyordu ki: "Evet, o bize def-i hacette şöyle şöyle yapmamızı öğretti." Zaten mezkûr hadisin Kitabu't-Tahare bahsinde yeralması içerdiği 'temizlik adabı'na dair bilgilerden ötürüydü.

Hakikaten de Asr-ı Saadet'ten bize ulaşan bütün misaller, sahabenin, Aleyhissalatuvesselamın konumunu sadece bir 'postacı' olarak değil, hayatın her alanında rehberliğinden istifade edilmesi gereken bir 'muallim' olarak gördüklerini gösteriyordu. Hadis kitaplarında yeralan ve hayatın her alanıyla ilgili ümmete rehberlik sunabilecek olan nakiller, Efendimiz aleyhissalatuvesselamın hiçbir davranışının sahabe tarafından 'absürt' bulunmadığını; bilakis, dikkatle takip ve zaptedilerek/nakledilerek muhafaza edilmesi gereken birşey olarak görüldüğünü ortaya koyuyordu. Bu rivayetlerin içerisinde tuvalet adabı da vardı, eşler arasındaki ilişkiler de, hangi kapıdan hangi ayakla girileceği de... Sahabeye göre bunlardan hiçbirisi 'absürt' değildi. Müşriklere göre durumun aynı olmadığını ise mezkûr hadis-i şeriften anlıyoruz.

Ben, bu sorunun, sadece 'peygamber' kavramına bakıştaki bir arızadan kaynaklanmadığını düşünüyorum. Çünkü mürşidim "Neden bir cüz-ü hakikat-ı imaniyeyi inkâr eden kâfir olur ve kabul etmeyen Müslüman olmaz?" sualine verdiği cevapla bana öğretiyor ki: İmanın esaslarından birisinde arıza yaşayan insanın bu arızası aslında esasat-ı imaniyenin tamamıyla ilgilidir. Başta Allah'a iman olmak üzere, iman esaslarının tamamı, birbirine yaslanarak ayakta duran taşlar gibidir. Birisinde devrildiğiniz (veya birisi devrildiği) zaman bu gösterir ki: Diğerlerinde de arızalarınız var.

"Elcevap: İman, altı rüknünden çıkan öyle bir vahdânî hakikattir ki, tefrik kabul etmez. Ve öyle bir küllîdir ki, tecezzî kaldırmaz. Ve öyle bir külldür ki, kabil-i inkısam olmazlar. Çünkü, herbir rükn-ü imanî, kendini ispat eden hüccetleriyle, sair erkân-ı imaniyeyi ispat eder. Herbiri herbirisine gayet kuvvetli bir hüccet-i âzam olur. Öyle ise, bütün erkânı bütün delilleriyle sarsmayan bir fikr-i bâtıl, hakikat nazarında birtek rüknü, belki bir hakikati iptal edip inkâr edemez."

İşte, Allah Resulü aleyhissalatuvesselamana da 'öğretisiyle hayatın her detayına nüfuz eden bir muallim' olarak değil de 'mesajı iletmekle işi bitmiş bir postacı' gözüyle bakmak; aslında Allah'a da 'ilmi, iradesi, kudretiyle hayatın her anında müdahale eden, her yerde isimleriyle hazır, nazır ve mahlukatına ilgili olan bir ilah' olarak değil de 'kainatı başta kurmuş/yaratmış sonra kendi haline bırakmış bir saatçi' gözüyle bakmanın neticesidir. Biri diğerinin anasıdır. Bu arıza doğduktan sonra da Allah (hâşâ) ufaktan ufaktan (önce) müdahale ve (sonra) varlık sahasından iteklenmeye başlar.

Önce fıkıhtan rahatsız olmaya başlarsınız. (Çünkü Allah fıkıh sayesinde hayatınızın her anına karışabilmektedir.) Sonra sünnet-i seniyye canınızı sıkmaya başlar. (Çünkü sünnet, size dair, ama sizden üst bir otoritenin belirlediği yoldur.) Sonra sahabe rahatsız eder. (Çünkü dinin hayata yansımasında rehberliği kaçınılmaz bir otoritedir.) Sonra da... Neden uzatıyorum? Sonra da önce deist olur vahyi itelersiniz. (Çünkü dışarıdan insanlığa bir müdahaledir.) Sonra da determinist olur Allah'ı kainatta hiçbirşeye karışmaz hale getirirsiniz. (Çünkü dışarıdan kainata bir müdahaledir.) Yani hevanız hatrına 'azıcık da kendinize yer açmaya çalışmakla' başlayan yolculuğunuz, Allah muhafaza, en nihayet Allah'a yer bırakmamakla biter.

Şimdi ben de, buraya kadar yazdıklarımdan hareketle, Mustafa Akyol Hoca'nın gösterdiği yere değil, parmağına bakmayı teklif ediyorum sizlere. Evet, yanlış okumadınız, parmağına! Bu parmak, satranç haram olsun veya olmasın, dinde verilecek bir hükmü neye bağlıyor? Onun 'absürt' olup olmamasına değil mi? Peki, birşeyin absürt olup olmaması hangi kaideyle bağlıdır? Hangi ilmî usûl çerçevesinde birşey absürt olur veya olmaz? Ben cevap vereyim: Hevadan başka birşeye bağlı değildir. Çünkü absürtlük tayini bir usûlle yapılmaz.

Daha açıklayıcı olmak adına twitter'da verdiğim örneği tekrarlayayayım: Biz normalde selamı ne zaman veririz? Bir yere yeni geldiğimizde değil mi? Peki namazdan çıkarken neden sağımıza ve solumuza selam veririz? Bir yere yeni gelmekle ne ilgisi vardır bunun? Mescide neden sağ ayakla gireriz? Bir işe sağ ile başlamanın sol ile başlamaktan, biyolojik olarak, ne farkı vardır? Daha hızlı ilerleyelim: Eğer siz, fıkhî bir meselede 'absürtlüğü' bir usûl olarak işletmeye başlarsanız, dinin özellikle 'taabbüdî' diye tarif edilen kısmına ne olur?

Mugalata ile kıvırmaya gerek yok: Duman olur. İşte, Akyol Hoca'nın, işaret ettiği yere değil de, parmağına bakınca görülen facia budur. Cübbeli Ahmed Hoca'ya bir cevap verilecekse bu 'heva' ile değil ehl-i sünnet kıstaslarının kabul edeceği 'bir usûlle' verilmelidir. Ben de, meseleyi satranç üzerinden değil, Akyol Hoca'nın ve benzerlerinin kem niyetli parmağı üzerinden konuşalım istiyorum. Zira bu usûlsüz parmak çok göz çıkaracak gibi duruyor. Nitekim, Kur'an da, o parmaklardan birisinin "Çürümüş kemikleri kim diriltecek?" sorusunu, yani 'tekrar dirilişi absürt bulan tavrını' haşmetle cevaplamıyor mu: "De ki: Kim onları ilk başta yaratmış ise o diriltecek. O yaratmanın her türlüsünü bilir."