Sivrisineğin gör dediği

"Şüphesiz Allah (hakkı açıklamak için) sivrisinek ve onun da ötesinde bir varlığı misal getirmekten çekinmez. İman etmişlere gelince, onlar böyle misallerin Rablerinden gelen hak ve gerçek olduğunu bilirler. Kâfir olanlara gelince: Allah böyle misal vermekle ne murat eder, derler. Allah onunla birçok kimseyi saptırır, birçoklarını da doğru yola yöneltir. Verdiği misallerle Allah ancak fâsıkları saptırır." (Bakara sûresi, 26)

Biz küçükken yaygın bir kanaat hâkimdi. (Belki hâlâ öyle.) Sinekler, sivrisinekler kesinlikle pis hayvanlardı. Taşıdıkları mikropları da gelir bizim en sevdiğimiz yiyeceklerin içine bırakırlardı bu işgüzarlar. (Ders kitapları dahi böyle söylüyordu.) Hem geceleri de rahat durmaz, kulağımıza yakın attıkları sortilerle bize bir gerilim yaşatırlardı. Acımadan kanımızı alırlardı. Ve daha neler neler... O yüzden biz de çocukken sineklere karşı pek merhametsizdik.

"Acaba sinekler gerçekten böyle canlılar mı?" Hiç sormamıştım bu soruyu. Kurumuş yaprağın bile hikmetsizce yere düşmediği bir âlemde sinekler neden bu kadar bol ve sık yaratılırlar, düşünmezdim. Bilmek istiyorsan, gerçekten istiyorsan, sormaya önce 'zaten bildiklerinden' başla demişler. Ben de bu sorgulamayı Bediüzzaman'ın metinleri sayesinde yaşadım. O kadar çok sineğe/sivrisineğe atıf yapıyordu ki Risalelerinde. Şaşırmıştım o vakitler. Hatta müstakil Sinek Risalesi diye anılan bir eseri dahi vardı:

“Kur'ân-ı Mucizü'l-Beyan’da, vahy-i Rabbaniye mazhariyetle serfiraz olduğundan, onları sevmek lazım gelirken, sinek düşmanlığı, belki insana daima muavenete dostane koşan ve her belasını çeken o hayvanata düşmanlığı gadirdir, haksızlıktır. Muzırların yalnız zararlarını def için mücadele olabilir. Mesela koyunları, kurtların tecavüzünden korumak için onlara mukabele edilir. Acaba hararet zamanından vücudun idaresinden fazla olan kanın çoğalması ve bulaşık ve bazı mevadd-ı muzırrayı hâmil evridede cereyan eden mülevves kana musallat, belki memur olan sivrisinek ve pireler fıtrî haccamlar (kan alıcılar) olmasınlar mı? Muhtemel...

Sinek pisliği, tıp cihetiyle zararı yok bir maddedir ki, bazan tatlı bir şuruptur. Fakat sinek, yediği binler muhtelif muzır maddelerin ve mikropların ve semlerin menşei olmakla, sinekler küçücük istihale ve tasfiye makineleri hükmüne geçmeleri hikmet-i Rabbaniyeden uzak değildir, belki şe'nindendir. Evet, arıdan başka sineklerin bazı taifeleri var ki, muhtelif ve müteaffin maddeleri yerler, mütemadiyen pislik yerine katre katre şurup damlatırlar. O semli (zehirli), müteaffin maddeleri ağaçların yapraklarına yağan kudret helvası gibi tatlı, şifalı bir şuruba tebdil ederek, bir istihale makinesi olduklarını ispat ederler. Bu küçücük fertlerin ne kadar büyük bir milleti, bir taifesi olduğunu göze gösterirler.”

Bakınız, bu cümleleri biraz tetkik edince bakış açımız ne kadar değişiyor. O zaman hazır olun, aynı eserden bir küçük alıntı daha:

“(...) seher vaktinde, sinek ve karınca gibi kesretli küçük hayvanlardan bahis açıldı. Ona dedim ki: Böyle nüshaları çoğalan nevilerin ehemmiyetli vazifeleri ve kıymetleri vardır. Evet, bir kitap, kıymeti nispetinde nüshaları teksir edilir. Demek, sinek cinsi de ehemmiyetli vazifesi ve büyük kıymeti var ki, Fatır-ı Hakîm, o küçücük kaderî mektupları ve kudret kelimelerinin nüshalarını çok teksir etmiş.”

Şimdi okuduğunuz bu alıntılar ışığında dünyam daha bir başka. Ben neden Bediüzzaman’ı seviyorum? Biraz da bundan: Bildiklerime, ya da daha doğru bir ifadeyle 'bildiğimi sandığım şeylere' farklı açılardan bakmamı sağladığı için.

İşte size güzel bir örnek. Hiç sineklerin böyle canlılar olduğunu düşünmüş müydünüz? Dünyayı temizleyen, mikropları öldüren ve sanıldığının aksine insana faydalı olan bir canlı. Baharda sivrisineklerin insana musallat olması bile, yaza doğru sıcaklık artışıyla yükselen kan basıncını yahut kan artışını azaltmak gibi bir hikmeti gözetiyor olabilir.

O küçükler artık 'küçüklükleri' nedeniyle hor ve hakir değiller gözümde. Canları kolayca ve acıyla alınası değiller. Belki de bu küçüklük ve büyüklük oyununda çok aldanıyoruz. Her rüyadan uyanmak lazım. Her gün gözümüzün içine bakan mucizelere uyanmak lazım. "Demek sivrisineğin gözünü halk eden, güneşi dahi o halk etmiştir." Ve hem "(...) mahlûkat mâbûdiyetten uzaklık noktasında müsâvi oldukları gibi, mahlûkiyet nisbetinde de birdirler." Birisi diğerisiz olmaz, hem birisi diğerinden sanatça geri kalmaz. Allah'ın, sivrisinekle misal vermekten çekinmemesi, bir nevi, onun mahlukiyet nisbetindeki birliğini savunmak değil mi?

Hak'sız sabır olur mu? (2)

"İçyüzünü bilmediğin birşeye nasıl sabredebilirsin?" Kehf sûresi, 68.

Vaktiyle "Hak'sız sabır olur mu?" isimli bir yazıda, Asr sûresinde geçen; 'ancak birbirlerine hakkı ve sabrı tavsiye edenlerin kurtulacağı' ihtarını anlamaya, anladığımca da anlatmaya çalışmıştım. Orada, Bediüzzaman'ın, sabırla ilgili her meselede (veya sabra değindiği her telifinde) bu ayeti rehber edindiğini ve her zaman evveliyetle okurlarına 'sabrı üzerine bina edebilecek bir hak bilgisi' sunmaya çalıştığını söylemiştim. Kısmen alıntılarsam:

“İnsanlara, gerekçesini izah etmeden sabretmelerini söylerseniz; bunu başaramazlar. Çünkü sabredebilmek için önce o ‘sabrın üzerine bina edileceği’ bir mantık, bir izah gerekir. Ki bu meselenin ‘hakkı tavsiye’ boyutudur. Önce hakkı, hakkıyla tahlil edin. Sonra sabrı arkasından söyleyin. Ancak bu şekilde sabır nasihatiniz tesir eder. Üzerine yemin edilen asırlarda/ahirzamanda ‘tavsiyeleşme’ ancak bu şekilde etkili olabilir.”

Bugün de aynı kanaatteyim. Hassaten; Hastalar, İhtiyarlar, Ramazan, İktisat, İhlas gibi risalelerinde Bediüzzaman'ın, ahirzaman (belki de bir yönüyle üzerine yemin edilen, zarar zamanı) insanlarına sabrı öğütlemeden önce, o sabrın ne kazandıracağını ve nasıl kazandıracağını da izah eden metinler ürettiğini düşünüyorum. Yani o eserlerde salt bir sabır tavsiyesi yok. "Sabırlı olun!" deyip insanı öylece emirle başbaşa bırakmıyor bu metinler. Daha sabrı tavsiye etmeden önce o 'sabrın neden sabırsızlıktan daha mantıklı' bir seçenek olduğunu izah ediyor. Öyle ki; onları okuduğunuz zaman hastalık, hapis, ihtiyarlık, fakirlik gibi musibetler 'musibet gibi görünmemeye' başlıyorlar. Adeta kapalı sandığınız kazanç taksimetresi hakkın tavsiyesinin ardından yeniden açılıyor. Demek ki; hak, bu noktada, sabırdan önce 'sabrın amacını ve dayanağını belirleyen bilgi bütünü' olarak düşünülebilir. Asr sûresi de müminlere böylesi bir bilgi üretiminin peşinde olmayı öğütlüyor olabilir.

Peki, "Hak'sız sabır olur mu?" yazısı neden tekrar aklıma geldi? Asıl onu izah edeyim ben: Bir kitaptan ötürü. Gabor Mate'in kaleme aldığı Vücudunuz Hayır Diyorsa isimli eser. İletişim Yayınlarından okurlara sunulan bu eserde Mate (teolojik değil fakat) benzer birşeyden şikayet ediyor. Modern tıbbın hastalıkları maddeci bir bakış açısına sıkıştırmasından dolayı, tedavi yöntemlerini daraltmasından yakınıyor: "İnsanların yaşam hikayelerinin uygulamada hastalığa ilişkin tıbbi yaklaşımın dışında bırakılması, doktorları etkili iyileştirme araçlarından mahrum bırakmaktadır." Hatta diyor ki: "Bir uzmanın beden ile zihin arasındaki bağlantıyı reddetmesi hiç de şaşırtıcı değil. Sağlık ve hastalık hakkındaki tüm inançlarımıza düalizm (bir olanın ikiye ayrılması) hâkimdir. Bedeni, zihinden ayırarak kavramaya çalışırız. (...) Diğer birçok disiplinin aksine, tıp bilimi Einstein'ın izafiyet teorisinden henüz önemli bir dersi alamamış durumdadır: Gözlemcinin konumu gözlemlenen fenomeni ve gözlem sonuçlarını etkileyecektir."

Nedense burayı okuduğum anda aklıma ilk gelen yer; Bediüzzaman'ın 2. Lem'a'da okurlarına aktardığı, hasta arkadaşıyla arasında geçen konuşmaydı. "'Yüz gecedir ben başımı yastığa koyup yatamadım!' diye acı bir şikâyet etti" dediği dostuna birkaç cümleyle öyle bir 'hakkı tavsiye' yapıyordu ki, nihayetinde aynı insanın dilinden şu cümle dökülüyordu: "Elhamdülillah, hastalığım ondan bire indi."

Bu da bir nevi gözlemcinin nazarını/konumunu etkileyerek fenomeni ve gözlem sonuçlarını değiştirmek değil miydi? (Az öncesindeki şekvayı şükre dönüştürüyordu, hem de hastalığı iyileştirmeden.) Mate, İvan İlyiç'ten yaptığı bir alıntıyla, hastanın maneviyatını reddeden modern tıbbı şöyle yeriyordu: "Kimyasal analizler çömlekçiliğin sanatsal değeri hakkında ve anlatabiliyorsa; tıp da iyileşme, ıstırap çekme ve ölme eylemlerinin anlamlı bir şekilde gerçekleşmesi hakkında o kadar şey anlatabilmektedir."

Kitapta bu nazar ve tedavi ilişkisi üzerine verilen pek çok örnek var. Çoğu da Mate'in hastalarıyla yaşadığı şeyler. Örneğin; kanser gibi, ALS gibi, MS gibi hastalıklarda; hatta daha küçük şeylerde bile, insanın manevi dünyasının/karakterinin büyük etkisi olduğunu söylüyor Mate: "Ciddi bir hastalıkla boğuşan hastalarımın hemen hepsi yaşamlarının önemli bir alanında hayır demeyi öğrenememiş kişilerdi." Ve yine: "Kanser teşhisi konulanlar ile intihar grubu arasında çarpıcı benzerlikler bulunmaktaydı." Yani bir karşı durma yoksunluğu, öğrenilmiş bir acizlik, kendini ifade edememe ezikliği veya Bediüzzaman'ın ifadesiyle 'gemiye yükünü bırakamama' hali. Hatta Alan ismindeki kanserli bir hastası görüşmeleri sırasında bunu şöyle ifade ediyordu: "Alan: İnsanların benden birşey istemesi yeterli, derhal yaparım. Mate: Kanserden sonra? Mate: Hayır demeyi öğrendim. Sürekli hayır diyorum. (...) Bence hayır demek iyileşmekte büyük bir rol oynuyor." Aynı şeyi astım hastası Joyce da söylüyor: "Hastalığımın bana hayır dedirttiğini farkettim."

Mate, bu yönüyle hastanın dünyasına girilmeden sadece ilaç, gen, hormon, aşı üzerine kurgulanmış bir tedavi sürecinin yeterli başarıyı yakalayamayacağını düşünüyor. Ona göre hastalıklar sebep değil, sonuç: "Öncelikle, ortada tütün gibi bir dış kanserojen madde olsa bile, kanser, kendi başına bakıldığında, bir yanıyla içerideki seyrin neticesinde bir yanlışlık olduğunu gösterir." Ve yine: "Yani, ağrı da bir algı biçimidir. (...) Kendi zararımıza olmasına rağmen görmezden geldiğimiz bilgileri sunar bize." Ve yine: "Kanser, multipl skleror, romatoid artrit ve incelediğimiz diğer hastalıklar yetişkin yaşamında aniden ortaya çıkan yepyeni gelişmeler değil, yaşam boyu var olan süreçlerin vardığı doruk noktalardır."

Burası enteresan bir dünyanın kapısını açıyor: Belki de hastalığı yaşamaktaki isteksizliğimiz ve kronik sıkıntılarımızla biz çağırıyoruz? Olamaz mı? Mate'in hastalarıyla yaşadığı birçok olay var buna dair. Mesela; sebebi bulunamayan şiddetli ağrılar çektiği halde, Mate'in tavsiyesiyle, eşiyle yaşadığı sorunlarla yüzleşme kararlılığı göstermiş Fiona'nın birden iyileşmesi gibi.

Her şekilde hayata nasıl bir anlam verdiğimiz, onun bizde nasıl tesir edeceği ile yakından ilintili. Hakkı tavsiyeleşmek bu yönüyle, birbirimizin bakış açısını düzeltmek ve dünyanın üzerimizdeki tesirini gözlemcinin konumuyla oynayarak iyileştirmek gibi. İman bu yüzden güzel, değerli. Çünkü hayatı daha anlamlı ve yaşanılır kılıyor. Hastalıkları bile. Hastalar Risalesi'nde pek çok örneğini okuduğumuz gibi daha katlanılır, hatta okunabilir kılıyor. Yani hastalıklar da bize birşeyler söyletmeye, öğretmeye çalışan araçlara, mektuplara dönüşüyorlar. Kimisi; "Hayır demeyi öğrenmelisin!" diyor. Kimisi; "Eşinle yaşadığın sorunlarla yüzleşmelisin!" Kimisi; "Vergi dairesindeki hiç sevmediğin o işi bırakmalısın!" Kimisi; "Daha sosyal olmalısın!" Kimisi de, Stephen Hawking gibi asıl potansiyelini ölümcül hastalığıyla ortaya çıkarıyor, ki eski eşi şöyle söylüyor hatıralarında: "Her nasılsa, yürüyüş şekli daha sarsak bir hal aldıkça, görüşleri de daha kuvvetli ve cüretkâr bir hal alıyordu."

Gabor Mate'in kitabında böylesi pekçok bilgi ve örnek var. Ona göre hastalıklar bela değil, bize yine bizim bedenimizin gönderdiği mesajlar. "Bağışıklık sisteminin de bir duyu organı olduğunu söylersek haksızlık etmiş olmayız." O halde neden sırf sıhhat ile körleştirsin Allah bizi, sağırlaştırsın? Yazı yine beni Bediüzzaman'ın ifadelerine getirdi: "Kardeşim, senin bu hastalığının aleyhinde değilim. Hastalık için sana karşı bir şefkat hissedip acımıyorum ki, dua edeyim. Hastalık seni tam uyandırıncaya kadar sabra çalış. Ve hastalık vazifesini bitirdikten sonra, Hâlık-ı Rahîm inşaallah sana şifa verir."

Şiir neden yakışmaz?

"Biz ona şiir öğretmedik. Zaten ona yakışmazdı da. Onun söyledikleri, ancak Allah'tan gelmiş bir öğüt ve apaçık bir Kur'an'dır." Yasin sûresi, 69

Bazı şeyleri çok fazla usullere boğduğumuzu düşünüyorum. Bizi hareketsiz bırakacak şekilde. Belli şeyleri, belirgin yöntemler eşliğinde yapmayı süreç içinde kendimize şart koşuyoruz veya başkaları için de şart görüyoruz. Risale-i Nur'un, müellifinin defalarca yazdıklarının tefsir olduğunu ifade etmesine rağmen, aksi iddialara maruz kalması, biraz da bundandır. Yani Kur'an-ı Hakîm'i izah ederken, ayetlerin arasındaki bağıntıyı, sıralamayı, sıradan tefsir usullerine göre kurmuyor oluşu, 'ilm-i kelam ekolünün kurallarına' ve 'klasik tefsir usullerine' alışık olanlar için belki çok sıradışı bir yöntem gibi görünmektedir. Bu yüzden de bazı kesimler tarafından kabul edilememektedir. Oysaki müellif-i muhterem, bakınız, Sözler isimli eserinde, bu konuda neler söylemektedir:

"İşte bu sırdandır ki, Kur'ân-ı Hakîm, nihayetsiz parlak, yüksek hakikatleri câmi' olduğundan, şiirin hayalâtından müstağnîdir.

Evet, Kur'ân-ı Mu'cizü'l-Beyânın i'câz derecesindeki kemâl-i nizam ve intizamı ve kitâb-ı kâinattaki intizamât-ı san'atı, muntazam üslûblarıyla tefsir ettikleri halde, manzum olmadığının diğer bir sebebi de budur ki:

Âyetlerinin herbir necmi, vezin kaydı altına girmeyip ta ekser âyetlere bir nevi merkez olsun ve kardeşi olsun ve mâbeynlerinde mevcut münasebet-i mâneviyeye rabıta olmak için, o daire-i muhîta içindeki âyetlere birer hatt-ı münasebet teşkil etmesidir. Güya, serbest herbir âyetin ekser âyetlere bakar birer gözü, müteveccih birer yüzü var. Kur’ân içinde binler Kur’ân bulunur ki, herbir meşrep sahibine birisini verir. Nasıl ki, Yirmi Beşinci Söz'de beyan edildiği gibi, Sûre-i İhlâs içinde, otuz altı Sûre-i İhlâs miktarınca, herbiri zi’l-ecniha olan altı cümlenin terkibatından müteşekkil bir hazine-i ilm-i tevhid bulunuyor ve tazammun ediyor.

Evet, nasıl ki semâda olan intizamsız yıldızların sureten adem-i intizamı cihetiyle herbir yıldız, kayıt altına girmeyip herbirisi ekser yıldızlara bir nevi merkez olarak daire-i muhîtasındaki birer birer herbir yıldıza, mevcudat beynindeki nisbet-i hafiyeye işaret olarak, birer hatt-ı münasebet uzatıyor. Güya herbir tek yıldız, necm-i âyet gibi, umum yıldızlara bakar birer gözü, müteveccih birer yüzü vardır."

Görüldüğü gibi Bediüzzaman, Kur'an'ın ayet düzenini, klasik tefsir usullerinde olduğu gibi iki boyutlu olarak düşünmemekte, boyut sayısını, tıpkı uzayda olduğu gibi üçe çıkarmaktadır. Bilindiği gibi klasik tefsir usullerinde esas tutulan 'nuzül sırası' veya Kur'an'da esas alınan terkip sırası, Bediüzzaman'ın mesleğinde ve usulünde Kur'an'ı anlamak için yeterli görülmez. Evet, kıymetlidir; ancak Kur’an sadece bu iki düzeyden (en ve boy) ibaret değildir. Bu tarz tefsirlerde; bir ayetten çok uzağındaki bir diğer ayete (hatta pekçok ayetlere) atıf pek az yapılır.

Halbuki Bediüzzaman'ın üç boyutlu, Kur'an tefsiri algısında, müellifin daha evvel Muhakemat isimli eserde de dikkat çektiği gibi nazm-ı maanî, nazm-ı lafzîden önceliklidir. Ve nazm-ı maanî, diğer iki boyutun üzerine bir boyut daha ekler. Bu nedenle Bediüzzaman, örneğin asıl konumuzu oluşturan İhtiyarlar Risalesi boyunca birçok ayete atıf yapar. Uzaydaki yıldızlar gibi dizilmiş ayetler arasında seyran eder. Çünkü onların her birisinin, nuzül olma sırasından ötede, birbirlerine bakar yüzleri ve ilgileri vardır.

"Güya herbir tek yıldız, necm-i âyet gibi, umum yıldızlara bakar birer gözü, müteveccih birer yüzü vardır."

Matematikte uzay, sonsuz sayıda noktanın bulunduğu, bu nedenle sonsuz sayıda doğrunun çizilebileceği bir alandır. Biz bu uzay kavramını tefsir ilmi içerisinde; Kur'an düzeyinde düşünürsek, ayetler bizim yıldızlarımız olur ki, onların da arasında sonsuz sayıda doğru, ilgi, bağıntı kurulabilir. Çünkü boyut sayısı üçe çıkmıştır ve bu düzeyde mana, yani müellifin ifadesiyle nazm-ı maanî, bize ayetlerin yorum sırasında daha rahat olabilme imkânı sağlar.

Örneğin; İhtiyarlar Risalesi'nde izah edilen ayetlere baktığımızda; Meryem Sûresi, 19:1-4; Bakara Sûresi, 2:117; Yâsin Sûresi, 36:82; Âl-i İmrân Sûresi, 3:185; Müzzemmil Sûresi, 73:17; Âl-i İmrân Sûresi, 3:173; İsrâ Sûresi, 17:23-24; ila ahir... gibi bir dizilimle metnin içinde birbiri peşi sıra geldiklerini görürüz. Görüldüğü gibi bir sure veya bir ayet öbeği, belirgin bir sırayla işlenmez İhtiyarlar Risalesi’nde. Zahirde karmaşık gibi görünen bir nazm-ı maanî içinde olur bütün anlatım. Bu adeta, Kur'an semasındaki yıldızlar arasında, fikir hızında yapılan yolculuklardır ve mana itibariyle bunlar arasında kurulan bağıntılardır.

Sanıyorum; Bediüzzaman'ın eserlerinin klasik tefsir usulü sevenler tarafından eleştirilmesinin bir nedeni de budur. Yani ayet dizilimindeki ve izahındaki hür yapısıdır. Ben, hassaten İhtiyarlar Risalesi'ni okurken konu itibariyle zikri geçen ayetlerin nasıl kanaviçe gibi bir eseri dokuduğuna şahit oldum. Her hakperest okur da, bu hale şahit olur, hak verir.

Burada zahiren geçen ayetlerin yanısıra, mana itibariyle ayetten mülhem olunan cümleler de yer almaktadır ki, onları tesbit etmek de ayrı bir dikkat işidir. Bazı külliyat çalışmaları, böyle bir inceliği de gözetmişlerdir. İşte bu tarz sıradışı bakışlardır ki, bize Kur’an’ın daha önceki asırlarda açılmamış kapılarını açacak, görülmemiş güzellikleri gösterecektir. Zira Bediüzzaman’ın da dediği gibi; “Zaman ihtiyarlar, ama Kur’an gençleşir.”

The Last Siyerbender (Son Siyer-Bükücü)

Avatar: The Last Airbender (Avatar: Son Hava Bükücü) 2010 yılında M. Night Shyamalan tarafından sinemaya aktarıldı. Toprak Bükücüler, Ateş Bükücüler, Su Bükücüler ve Hava Bükücüler adlı dört ırkın yaşadığı fantastik bir dünyada (her 'bükücü' ilavesi, o ırkın, ilgili elementi istediği gibi yönlendirebilme gücüne sahip oluşunu ifade ediyor) Ateş Bükücülerin diğer ırkları yoketmeye çalışması ve Hava Bükücülerin sonuncusu olan Avatar'ın, kayboluşundan yüzyıl sonra tekrar ortaya çıkmasıyla yaşananları anlatıyordu.

Doğrudan söyleyeyim: Filmi beğenmedim. Çizgifilmi daha güzeldi. Fakat yazıya isim babalığı yaptığı için müteşekkirim. Çünkü o 'bükücü' ifadesini hafızama atmış olmasa, bu yazıya nasıl bir başlık bulurdum, bilemiyorum. İşte ben bugün aynı bükücülüğü, 'siyer' kelimesinin önüne koyarak, bir grup ve özellikle başlarındaki adam için kullanmak istiyorum. Zira yaptığı iş buna pek benziyor.

Nasıl benziyor? Hakikati bükebilme yeteneğine sahip olabilmesi açısından benziyor. Demagoji/muğalata kelimelerinin ifade ettiği manayı zihninize birazcık yaklaştırabilirsem, bunu izah etmeyi başarabilirim sanırım. Tarif için bir örnek kullanalım. Çok bilinen birşey. Bir önermemiz olsun: "Gerçekler acıdır." Tüm gerçekler acı değildir, ama bu önermeyi hakikat olarak kabul etmiş olalım. Bunun peşisıra ikinci bir önermeyi daha sunalım: "Biber de acıdır." Tüm biberler de acı değildir, ama bunu da şimdilik hakikat kabul etmiş olalım. Bunların ardından üçüncü bir önerme daha gelecektir: "O halde biber gerçektir."

Bakınız, bu cümle diğer ikisinden daha fazla hakikat olmasına rağmen, dayandığı mantık itibariyle bu bir demagojidir. Evet, biber gerçektir. Fakat yola çıkarken iddia ettiğimiz gerçeğin acılığı ve biberin acılığı bir cins değildir. Kullanılan kelime aynı olsa da, bu, aynı fiilin kastedildiği anlamına gelmez. Acı kelimesinin kullanılabildiği çok sayıda farklı anlam vardır. Tıpkı 'yoğun' kelimesi gibi. "Trafik yoğun" denildiğinde kastedilenle, "Bugün yoğunum" denildiğinde kastedilen bir değildir. Ancak bu demagoji, kelimelerin ve benzetmelerin köklerine inilerek, aralarındaki nüanslar ortaya konularak ortaya çıkarılabilir. Eğer "Benzetmenin öğeleri/detayları birbirine ne kadar uyuyor?" diye sormazsanız, cerbezeci sizi, lafzın zahiri ile aldatır. Tıpkı Firavun'un sihirbazları gibi. Ortaya hakikatin asâsı atılana kadar bütün yerde kıvrılan şeyler yılandır.

Gülen'in de tıpkı buna benzer bir cerbeze yeteneği olduğunu düşünüyorum. Özellikle kıssa-yı Kur'aniye ve siyer hususunda. Her ikisiyle de kurduğu bağlantılar; kendisi, cemaati ve hükümet arasındaki gerilim hakkında kurdukları özellikle; harika demagojiler içeriyor. Örneğin: Hükümet ile aralarında yaşanan gerilimin ilk günlerinden beri Gülen'in ve çevresindekilerin ısrarla istimal ettikleri Hz. Musa-Firavun, Ashab-ı Kehf-Dakyanus, Hz. Davud-Calut tarzı benzetmeler detayına girilmediği zaman bir kısım safderunları kandırabilir mahiyette. Nasıl mı? Tıpkı yukarıdaki biber-gerçek benzetmesinde olduğu gibi.

Önce diyor ki: "Sahabiler çok çile çekmişlerdi." Veya diyor ki: "Hz. Musa ve çevresindekiler de çok çekmişlerdi." Veyahut başka bir tarihî/İslamî hadiseyi örnek veriyor. 'Acı çekmişlik' bağlantısını kuruyor ilk. (Bu birinci kementti.) Akabinde ikinci bağlantıyı beyninize salıyor. Hz. Musa kime karşı mücadele etmişti? O zamanın iktidarda bulunan zalimi Firavun'la. Allah Resulü kimlerle mücadele etmişti? O zamanın ileri gelenleri olan Mekke müşrikleriyle. (Dikkat ettiniz mi? Mücadele edilen hep iktidar sahipleri.) Hz. Davud kime karşı savaşmıştı? Büyük bir ordusu olan uzun boylu Calut'la. (Son örnekte 'uzun boy' bir akıl kemendi daha oluyor.) Ne oldu şimdi? Mazlumlar halktan kimseler oldular. Zulmedenler illa 'iktidardan' birileri oldular. Bu beyninize salınan ikinci yılan. Sonra getiriyor kendi yaşadıklarına bağlıyor olayları ve diyor ki: "Biz de halktanız, iktidar değiliz. Ve biz de şu an sıkıntılar çekiyoruz. O halde biz de haklıyız."

Yani arkadaşlar şu cerbezeye bakar mısınız? Tıpkı gerçekler acıdır, biber de acıdır, o halde biber gerçektir gibi. Fakat biberli-gerçekli örneğim inanın bu adamı cerbezesinden daha hakikat, daha doğru. Fakat bu cerbezeyi dağıtmak, bu demagojinin sarhoşluğundan kafayı kurtarmak, ortaya Hz. Musa cesaretinde bir asâ/soru atmakla mümkün. Sorumuz ise şu: "İyi de bu benzetmelerin her yönü birbirine uyuyor mu? Yani iki hadiseyi birbirine bağlamak ve ondan ona 'haklılık' delili bulmak sadece bu birkaç benzerlikle(!) mümkün mü? Diğer yönleri de tutuyor mu bu olayların? Ve buna ilave olarak: İslam tarihinde iktidar ve toplumun bir kesimi arasında anlaşmazlık yaşadığında hep iktidarlar mı haksız çıkardı? İstisnaları var mı bunun? Yoksa genel hüküm mü?"

İşte bu soruyu/soruları ortaya attığınız an bütün sis dağılıyor. Bakıyorsunuz ki; bir kere bugünkü hadiseler iman-küfür denkleminde yaşanıyor değil. Yani bir taraf mümin, diğer taraf kâfir değil. Her iki taraf da (inşaallah) iman sahibi insanlardan oluşuyor. Her iki taraf da namaz kılıyor. Orucunu tutuyor vesaire... Yani ne Hz. Musa-Firavun, ne Allah Resulü-Ebu Cehil, ne de Hz. Davud-Calut durumları var. İman eden iki topluluğun arasında siyasi merkezli/yönetsel bazda bir anlaşmazlık var. Meselenin evvelemirde okunuşu bu.

Sonra; bugün mazlum olduğunu söyleyen topluluk, iddia ettiği gibi büsbütün mazlum da değil. Hatta öncesinde ilk zalimliği o yaptı. Bildiğiniz darbe teşebbüsünde bulundu meşru yönetime. (Tabii Gülen bunlar unutulur sanıyor.) Aylarca sosyalmedyayı, medyayı, gündemi, her yeri yalan haberleri, iftiraları, gıybetleri, kasetleri, ses kayıtları ve çirkin zanlarıyla doldurdu. Hakaretler dizboyuydu aylarca. Yani ne Hz. Musa'nın saflığı, ne Allah Resulü'nün ismeti, ne de Hz. Davud'un haklılığı vardı onlarda. Karşılarındakiler de onların bu yaptıklarının ardından kendilerini savunmaya aldılar. Ha, bütün mücadeleleri meşru dairede mi? Hayır, kesinlikle bunu iddia edemem. Onlar da yanlış yapıyorlar. Ama yaptıkları yanlışlar Gülen'in oturttuğu o iman-küfür denklemiyle alakalı değil. İntikamın ifratı belki.

Gülen bunu hep yapıyor. Yıllardır yapıyordu, fakat görmezden geliniyordu. Mesela himmet toplantılarında daha çok para çıksın diye her zaman Hz. Ebu Bekir'i ve onun bütün malını bağışlamasını örnek/ideal olarak gösterirdi takipçilerine. Fakat Allah Resulü'nün cadde-i kübrasının bu olmadığını, yani pek çok sahabeden malının tamamını kabul etmediğini hiç belirtmezdi. Bediüzzaman'ın da Risale-i Nur'da, Bakara sûresinin 3. ayetini tefsir ederken, sadaka şartı olarak; 'Sadakaya muhtaç olmamak derecede sadaka vermek...' dediğini hiç aktarmazdı. Dengesini bozardı hakikatin. Böylece siyeri istediği gibi bükerek, istediği yöne takipçilerini sevkedebilirdi. İstediği himmeti, hatta fazlasını toplayabilirdi.

Bank Asya'nın Uhud'daki okçular tepesine benzetilmesinden tutun, son gerilimde içlerinden ayrılanların sefere giden müminlerden ayrılan münafıklara benzetilmesine; Ali Ünal'ın birkaç aydır yazılarındaki atıflarından tutun, Gülen'in son nağmelerinde siyer-i nebeviyeye ve kendilerine yaptığı atıflara kadar her yerde en büyük sanatları bu. İman-küfür denkleminde yaşanan her tarihsel olayda kendilerini hak sahibi(!) olarak iman edenlerin yerine koyup, muhataplarını mutlaka karşı tarafa yerleştirmek. Anlatılacakları seçilmiş, hatta bu seçilme içinde yönlendirilmiş bir siyer ve tarih anlayışı bu.

Gülen, Osmanlı'ya dair anlatımlarında dahi bunu yapıyor. Onları anlatmıyor aslında, onları bugün kendisine hareket kabiliyeti sağlayacak şekilde büküyor. Yolunu açmak için geçmişi kullanıyor. Kendi söylemini desteklemeyen örnekleri görmezden gelerek, söylemini destekleyecekleri yahut evriltebileceklerini tırnaklıyor. Nurculardan ayrıldığı yetmişli yıllarda Ebu Zerr'e (r.a.) vaazlarında çok atıf yapmasının sırrı da bu. Ayrılışını onun üzerinden meşrulaştırmak. Halbuki demiyor ki: Aşere-i Mübeşşere Hz. Ebu Zerr'in yanında değil, onu süren Hz. Osman'ın yanındadır. Cadde-i kübra orasıdır. Ne diyelim: İnşaallah iflah olup yola gelirler. Yoksa gidişatları hiç iyi değil.

Bank Asya'ya bakarken Hz. İbrahim'i hatırlamak: "Batıp gidenleri sevmem..."

"Bir nesnenin değeri, onunla ulaşılanda değil, onun için ödenen bedeldedir. Onun bize kaça mal olduğundadır. Bir örnek veriyorum: Liberal kurumlar, ulaşılır ulaşılmaz, liberal olmaya son veriyorlar. Sonra da liberal kurumlardan daha kötü ve daha temelden özgürlüğe zarar veren bir kurum kalmıyor." Nietzshe, Alacakaranlık'tan...



Geçtiğimiz dönemin Karakalem seminerlerinden birisinde (yanlış anımsamıyorsam final semineriydi) Metin Karabaşoğlu abi Mülk sûresini analiz etti. Daha giriş kısmında "Kur'an'da 'mülk' isminde bir sûre neden bulunsun ki?" sorgulamasıyla başlayan seminer, Kur'an'dan Ene Risalesi'ne uzanan kollarıyla bize şunu söyledi: "Doğru bir mülk algısına sahip olursanız ancak, vahye ve varlığa doğru bir şekilde bakarsınız. Eğer mülk algınızda (veya bir derece açmak için 'sahiplenmenizde' diyeyim) bir sorun varsa, o nazarla elde edeceğiniz sonuçlar, yapacağınız çıkarımlar da arızalı olur..."

Bunu; kâh hayatın içinden, günübirlik örneklerle; kâh "Benim bedenim, benim kararım!" cümlesiyle özdeşleşen kürtaj tartışmaları eşiğinde tefekkür ettik. Seminer, benim hem Mülk sûresine, hem Ene Risalesi'ne, hem de 'mülk' kelimesinin geçtiği her yere bakışımı ciddi etkiledi diyebilirim. Eh, Kur'an'ı bir kitap gibi okumak başka, bir mürşid gibi okumak başka. Farkı nasıl mı anlarız? Okuduğun, nazarını etkiliyorsa, mürşidindir. Ezber kalıyorsa, hatta kalmıyorsa, kitaptır. Yahut şöyle ifade edeyim: Bakış açısı öğretiyorsa, mürşidindir. Salt done veriyorsa, kitaptır. Veyahut da şöyle diyeyim: Bitirip kapattığında seni bırakmıyorsa, mürşidindir. Yitip gidiyorsa, kitaptır.

Peki, mülk algımızın Ene Risalesi'yle ne ilgisi var? Bağlantıyı kuramayanlar için şu kısmı paylaşayım:

"İşte, Cenâb-ı Hakkın, ilim ve kudret, Hakîm ve Rahîm gibi sıfât ve esmâsı muhit, hudutsuz, şeriksiz olduğu için, onlara hükmedilmez ve ne oldukları bilinmez ve hissolunmaz. Öyle ise, hakikî nihayet ve hadleri olmadığından, farazîve vehmî bir haddi çizmek lâzım geliyor. Onu da enaniyet yapar. Kendinde bir rububiyet-i mevhume, bir mâlikiyet, bir kudret, bir ilim tasavvur eder, bir had çizer, onunla muhit sıfatlara bir hadd-i mevhum vaz eder. 'Buraya kadar benim, ondan sonra Onundur' diye bir taksimat yapar. Kendindeki ölçücüklerle onların mahiyetini yavaş yavaş anlar."

Yani bizdeki sahiplenme gücü/güdüsü veya metinde geçen ifadeyi tırnaklarsak; 'ene' aslında sahip olmadığımız şeylere 'mış gibi' sahip olarak Allah'ın malikiyetini, esmasını, şuunatını anlamamızı sağlayan birşey. Bir yetenek, bir öğretmen, bir okul, yahut da bir okuma formülü. Fakat bazı zaman oluyor ki, tıpkı kürtaj tartışmalarında olduğu gibi, anahtar bizzat kapının en büyük problemi haline geliyor. Yani bir nevi, anahtar kapının içinde kırılıyor, artık çilingir çağırsanız bile işi öncekinden daha zor. Araç, engele dönüşüyor.

Bence ene'nin sahiplenmeyle bağı, dolayısıyla onu sekülerleşme/dünyevîleşme ile de ilintiliyor. Hatta diyebiliriz ki: Enenin suistimalidir ki, bizzat sekülerleşmenin kendisidir. Yani mülkle kurulan sorunlu sahiplik ilişkisi, Karunca ifade edersek; "Bu bana ilmimle verildi!" algısı, bizim bugünlerde hakkında çoklukla şekva ettiğimiz sekülerleşmenin asıl adıdır. Ve eğer daha 'bizden' bir şekilde söylenmesi gerekiyorsa, yazılacak şudur: Dünyanın kollarını bize açması, bizim Kur'an'dan ders aldığımız eşya algımızın dengesiyle oynamıştır. Bunun altbaşlıkları ise: İsraf, sefahet ve fısktır.

Ancak daha evvel kaleme aldığım bir yazıda da altını birazcık çizdiğim gibi; bence, aslında bütün günahlarımızın izini sürüp gitsek, içimizdeki yanlış bir mülk algısına, yanlış bir sahiplenmeye dayandığını görürüz. Hatta bize emredilen ibadetlerin bile bu mülk algısındaki sakatlıkları tedavi etmeye yönelik etkileri var. Mesela; namazın zamanla, zekatın malla, orucun rızkla, haccın mekanla vesaire. Allah'ın (c.c.) bizdeki mülk algısını düzeltme yöntemi; mülkünden bir kısmını bizden istemesi ve bizim istediği gibi Ona geri vermemiz şeklindedir. "Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, onlara karşılığında cennet vermek suretiyle satın almıştır!" ayet-i celilesinden tutun daha nice nice ayetler bu manayı deruhte ediyor. Yine bu gözle bakarsanız, Bediüzzaman'ın, Risale metinleri içinde çoklukla kullandığı misaller de benzeri bir algı düzeltme yeteneği içerir. Mesela; terzi ve model örneği:

"Mâdem hayat Esmâ-i Hüsnânın nukuşunu gösterir; hayatın başına gelen Herşey hasendir. Meselâ, gayet zengin, nihayet derecede sanatkâr ve çok sanatlarda mâhir bir zât, âsâr-ı sanatını, hem kıymettar servetini göstermek için, âdi bir miskin adamı, modellik vazifesini gördürmek için, bir ücrete mukabil, bir saatte murassâ, musannâ, yaptığı gömleği giydirir, onun üstünde işler ve vaziyetler verir, tebdil eder; hem, her nevi sanatını göstermek için keser, değiştirir, uzatır, kısaltır. Acaba şu ücretli miskin adam, o zâta dese: 'Bana zahmet veriyorsun, eğilip kalkmakla vaziyet veriyorsun, beni güzelleştiren bu gömleği kesip kısaltmakla güzelliğimi bozuyorsun' demeye hak kazanabilir mi? 'Merhametsizlik, insafsızlık ettin' diyebilir mi?"

Yazıyı uzatmamak için alıntılayamasam da buna ilaveten 4. Söz'deki 24 altın hikayesini, hatta Küçük Sözler'deki hikayelerin tamamını bu gözle okumanızı isterim. Hakikaten o misallerin neredeyse tamamı mülke dair bakışımızı, sahiplik algımızı ıslah etmek için yazılmış gibi. Bediüzzaman'ın hepsinin içinde söylediği şu: "Senin olanı bağışlamıyorsun. Sana emanet edilmiş olanı, emanet edenin rızası doğrultusunda kullanmakla sınanıyorsun."

Nereden nereye geldik. Ben aslında size bu yazıda başka birşey anlatacaktım. Bu sıralar biliyorsunuz Gülen Örgütünün en büyük derdi Bank Asya'nın batmaması. Tabii bu batışı engelleyebilmek için cemaat tabanındaki fedakâr insanları da bir seferberliğe zorluyorlar. Onlar 'teşvik etmek' deseler de bu bir teşvik değil bence. Manevî bir istibdat.

Sırf Bank Asya batmasın diye evlerini, arabalarını bile satmalarını istiyorlar insanların. Neleri varsa yatırmalarını söylüyorlar. Hatta ehl-i takva sandığımız kerli ferli abilerimiz bile "Başka bankadan faizle kredi çekin, götürüp Bank Asya'ya yatırın!" paylaşımlarında bulunuyorlar. Doğrusu; akl-ı selim değil bu. Bir cinnet. Bediüzzaman'ın Bakara sûresinin üçüncü ayetinden çıkardığı sadaka şartlarından; 'Sadakaya muhtaç olmamak derecede sadaka vermek...' hükmüne de aykırı. Fakat bu arkadaşlar, onlara bu tarz vahyin dengesini içeren uyarılar yaptığınızda sizi dünyevîleşmekle, kendilerini ise feragat mesleğinin dibini bulmakla damgalıyorlar. Halbuki; ben asıl onları dünyevîleşmiş buluyorum. Hem de çok sinsi bir dünyevîleşme bu. Bireysel değil kitlesel. Yine ene'nin arızasından alıyor gücünü:

"Evet, ene ince bir elif, bir tel, farazî bir hat iken, mahiyeti bilinmezse, tesettür toprağı altında neşv ü nemâ bulur, gittikçe kalınlaşır, vücud-u insanın her tarafına yayılır, koca bir ejderha gibi, vücud-u insanı bel' eder. Bütün o insan, bütün letâifiyle âdetâ ene olur. Sonra, nevin enâniyeti de bir asabiyet-i neviye ve milliye cihetiyle o enâniyete kuvvet verip, o ene, o enâniyet-i neviyeye istinat ederek, şeytan gibi, Sâni-i Zülcelâlin evâmirine karşı mübâreze eder."

Demek insan sadece kendi adına sahiplenmiyor eşyayı. Bazen de 'nevin enaniyeti' veya 'asabiyet-i neviye ve milliye' şeklinde görünebiliyor bu sekülerleşme. Normalde baksan birey birey hepsi zühd sahibi gibi. Fedakâr. Fakat birazcık cemaatlerinin/nevlerinin enaniyetine, yani cemaat adına sahip oldukları(!) şeylere dokunsan, canlarına ateş değdirmişsin gibi şiddetle tepki veriyorlar. Dersanelerini camilerle eş, Bank Asya'larını Uhud'daki okçu tepesiyle bir tutuyorlar. Cemaat adına sahip oldukları her kuruma, her binaya, her markaya Karun'un malına bağlandığı gibi bağlılar. Onlar için faizle kredi çekmeye, yani harama sapmaya hazırlar ve saptılar. Faniliğini veya fenasını akıllarına bile getirmek istemiyorlar. Karun'un malını hesap etmesi gibi okullarını sayıyorlar sürekli. (Gülen'in son beş nağmesini dinleyin, sürekli cemaat adına sahip olunan mülklerin vurgusu var: "Şu kadar okulumuz var, şu kadar ülkeye gittik, şu kadar insanız..." vesaire.)

Bence bu sekülerleşme birincisinden daha sinsi bir sekülerleşmedir. Çünkü birincisinin teşhisi kolay, fakat bununkisi zordur. Üstelik birincisinin yanlışta olduğunu gördüğünüzde kolay ilzam/ikna edersiniz, fakat bunlar bu bozuk mülk algılarına toz da kondurmuyorlar. Ne söyleseniz, onları ve hizmeti anlamadığınızın delili sayıyorlar. Peki, o halde Bediüzzaman'ın şu sözünü nereye koyacağız:

"Bil ki, şu âlemin fenâsından sonra sana refakat etmeyen ve dünyanın harabıyla senden mufarakat eden bir şeye kalbini bağlamak sana lâyık değildir. Hususan senin asrının inkırazıyla seni terk edip arka çeviren ve bahusus berzah seferinde arkadaşlık etmeyen ve hususan seni kabir kapısına kadar teşyî etmeyen, hususan bir iki sene zarfında ebedî bir firakla senden ayrılıp günahını senin boynuna takan, hususan senin rağmına olarak husulü ânında seni terk eden fâni şeylerle kalbini bağlamak kâr-ı akıl değildir."

Peki ya Ebu Hanife'yi (k.s.)? Hani gemisinin battığı söylendiğinde elini kalbine koyup 'Elhamdülillah!' diyen Ebu Hanife'yi? Sonra "Batan gemi seninki değilmiş!" diye tekrar geldiklerinde yine elini kalbine koyup 'Elhamdülillah' diyen Ebu Hanife'yi? Her ikisinde de 'mufarakat eden birşeye kalbini bağlama'dığından mutlu olan Ebu Hanife'yi?

Sahi onu nereye koyacağız? Farz edelim bankanız battığında, siz, elinizi kalbinize koyup 'Elhamdülillah!' diyebilecek misiniz? Başta tırnakladığım Nietzshe'nin tabiriyle; ödüyor olduğunuz bedelin, onlarla ulaşacaklarınıza değeceğini düşünüyor musunuz? Halbuki; "Göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır; dönüş de ancak O'nadır." Keşke bunu idrak edip, İbrahim (a.s.) gibi; "Batıp gidenleri sevmem" diyebilseydiniz.

İhtiyaçlarınızdan hangi birini inkâr edersiniz?

"Şüphesiz insan azgınlaşır. Kendini ihtiyaçtan uzak görürse..." Alâk sûresi, 6-7.

Her nimet, bir açlığa mukabil. İnsanın muhtaç olmadığı şeyin ona bağışlanması nimet sayılmaz. Bu yüzden çoğu zaman elimizdekilerin kıymetini kaybettikten sonra anlarız. Neden kaybettikten sonra? Çünkü kayboluşu ihtar ediyor bize lazım olduğunu. Bu nedenle 'nimet' kelimesine bir tanım getirdiğimizde yalnız 'faydalı'yı değil, 'lazım derecesinde faydalı'yı kullanmalıyız. Fayda var ki; aslında israftır; insanın israfıdır onu faydalı sandıran. (Fayda bizde oynak bir kelime. Sanrısı çok.)

Lazım ile faydalı arasında ince bir nüas var. Lazım, olmazsa seni eksik bırakandır. Faydalı, olduğunda seni arttırandır. İsraf, arttığında seni zarara uğratan, eksilten.

Bu kulakla dinlersek; "Yiyiniz, içiniz, ama israf etmeyiniz!" emr-i Kur'anîsi diyor ki bize: Lazım için çıktığınız yolculuk, faydalıya uğradıktan sonra; faydaya (ama sanrısı çoktur dedik) müptela olup israfı arattırmasın. Yemek ve içmek sizin lazımınız idi. Oradan yola çıktınız. Lezzet, koku, süs, renk vesaire, o lazımı yapmanızın mükafatı/ücreti idi. Sakın sakın! Mükafatını lazımı sanıp yemeyi ve içmeyi araçsallaştırmayın. İşte o zaman yediğiniz, içtiğiniz israf olur. Sizi arttırmaz, azaltır. Yalnız tenevv-ü et'imeden (yeneceklerin çeşitliliğinden) gelen bir yalan iştah kalır dilinizde. Ücreti, hedef kılmışsınızdır çünkü. Kapıcıyı sultan etmişsinizdir. Bediüzzaman nasıl tarif ediyor onu 19. Lem'a'da:

"İşte, iktisat ve kanaat, hikmet-i İlâhiyeye tevfik-i harekettir; kuvve-i zâikayı kapıcı hükmünde tutup, ona göre bahşiş verir. İsraf ise, o hikmete zıt hareket ettiği için çabuk tokat yer, mideyi karıştırır, iştihâ-yı hakikîyi kaybeder. Tenevvü-ü et'imeden gelen sun'î bir iştihâ-yı kâzibe ile yedirir, hazımsızlığa sebebiyet verir, hasta eder."

Her nimet, bir açlığa mukabil. Muhtaç olmadığın şeyin sana bağışlanması nimet sayılmaz. Kumruya aslanlara layık et versen, değersizdir. Kedinin kuyruğu tavus olsa, yakışmaz. Balıklara oksijen tüpü bağışlamışsın, sevdiler mi sandın? Herşey yerinde hikmetli. Herşeyin yerli yerindeliği hikmet. Hikmetin bir gözü 'ihtiyaç'a bakıyor. Görebilirsek.

Ve görebilirsek, Allah'ın rububiyeti, yani terbiye ediciliği, o ihtiyaçların diliyle ve eliyle bize gösteriliyor. İhtiyaçlarımız bizim öğretmenlerimiz. Belki de bu yüzden, 78 ayetlik Rahman sûresinde, tam 31 kere aynı şey soruluyor: "Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkâr edersiniz?" Ben bu soruyu nimet ve ihtiyaç arasında yukarıda kurduğum bağlantının diliyle şöyle de işitiyorum: "Ey insanlar ve cinler topluluğu, ihtiyaçlarınızdan hangi birini inkâr edersiniz?" Çünkü ihtiyaçlar, inkâr edilmezdir.

"Acz, elini nefisten çekse, doğrudan doğruya Kadîr-i Zülcelâle verir. Halbuki en keskin tarîk olan aşk, nefsinden elini çeker, fakat mâşuk-u mecâzîye yapışır. Onun zevalini bulduktan sonra Mahbûb-u Hakîkiye gider. Hem şu tarîk daha eslemdir."

Orada sayılan şeylere baksan, bir yanıyla senden uzak geliyor ama, diğer yanıyla olmazsa olmazların onlar senin. Güneş, ay, gece ve gündüz, otlar, ağaçlar, beyan yeteneği, Kur'an ve diğerleri. Hepsine muhtaçsın aslında, fakat elinden alınmadıkça ve alınmış haliyle alınmamış halini kıyaslamadıkça, farketmiyorsun.

Ey imtihana gelen insan, sen Allah'ın rububiyetini ihtiyaçlarınla ders alıyorsun. Birinci Söz'de geçen, aczinin ve fakrının en makbul şefaatçi oluşunu da birazcık böyle anla. Onlar senin öğretmenlerin, eğer görebilirsen. Sen Allah'a ihtiyaçlarının sayısınca muhtaçsın. Her ihtiyacın bir irtibat noktası aynı zamanda. Bir kapı, dilenebileceğin. İhtiyaçlarının sayısınca alabileceğin dersler var. "Muzaaf meyil, ihtiyaç olur; muzaaf ihtiyaç, iştiyak olur; muzaaf iştiyak, incizab olur." Böyle böyle Allah'a doğru çekilir, zaten muhtacı olduğun Allah'ın (tabir-i caizse) yörüngesine kapılır, pervanesi olursun. Acz, fakr, şefkat, tefekkür yolunu bir de böyle düşün. Yüzünü öğretmenine dönmeyen nasıl dersini tefekkür etsin?

Değişiyorum, o halde varım

Değişimi tarif etmek için öyle çok fazla kelimeye ihtiyacım yok. Malumu ilam edeceğim çünkü. Herkeste ve herşeyde olanı, her an olanı, yani zaten biliniyor ve yaşanıyor olanı; kendi suretimde önünüze koymamı bekliyorsunuz benden. Zoru değil, kolayı istiyorsunuz. Ama madem benim suretime (aslında siretime) bürünecek; hakkını versin, altında Ahmed yazsın, üstünden Ahmed koksun, damakta Ahmed tadı bıraksın isterim.

Yazmayı 'daha fazla yarına kalma çabası' olarak tarif ediyor İbrahim Tenekeci. Madem yarına daha fazla kalmak istiyoruz yazarken, o halde biz olarak kalalım. Yazdıklarımız başkasından değil, bizden haber versin. (Sende senden, bende benden. Ama ikimizde de en çok Ondan.) Asl-ı ben'den, yani siretimden, benim bile ben'e dair bilmediğim şeylerden. Bana sorarsan: Yazarken yalan söylemek kolaydır da tasannu yapmak zordur. Yalan, ötekini incitmektir çünkü. Tasannu ise kendini. Ötekini incitmek, kendini incitmekten daha kolaydır. İnsanlar da genelde bu yolu tercih ederler. Can yakarlar, canı yanmaktansa. Canlar yanmasın diye canını ateşe atmak Ebu Bekir mesleğidir.

Değişimden başladım. Yüzümü tekrar ona döneyim. Bence değişim; sonsuzun sonluda yaptığı tesirdir. Yani sınırı olmayanın sınırlıyı mecbur bıraktığı eskimedir. Kısa, uzundan nasıl ayrılır? Sıcak, soğuktan farkını nasıl ortaya koyar? Sonlu da sonsuzdan böylece ayrılır: Değişerek. Değişiyorum, çünkü mahlukum. İhlas sûresinin verdiği ders: "O doğmamış ve doğurmamıştır." Herşeyin başlangıcı varsa ve dolayısıyla sonradan oluyorsa, o sonradan olanları yapacak, sonrası ve öncesi olmayan birisine ihtiyaç var. Herşey mümkünse ve mümkünün hesabı değil bizim beynimize, matematiğe bile zor sığıyorsa, mümkünün içinde külli iradesinin tesiri görünen ve ihtimallerden birisini yaratılışa götüren bir vacip (olmazsa olmaz) olmalı.

İşte sen mahluk olduğunu, Allah'ın halık olduğunu böyle anlıyorsun: Sen değişiyorsun. O hiç değişmiyor. Sen sınırlısın. O sınırsız. Sen sonlusun. O sonsuz. Sen bir beyaz tahtasın, o imam-ı mübin ve kitab-ı mübin'in sahibi. Elbette senin tek sayfan, tek tahtan, onun tecellisi önünde daha fazlasından nasiptar olabilmek için değişecek. Silinecek, silinecek, tekrar yazılacak. Sen sonsuz olanın senin üzerinde daha fazla tecelli edişini, sınırlarından dolayı değişim diye algılıyorsun. Sende değişim, varlıkta zaman. Küçük küçük değişimlerimizi birleştirince zaman ortaya çıkıyor. "Nevide celaldir, fertte cemaldir" diyor ya Bediüzzaman. Bizdeki şu küçük cemalî adımlardır zamana bu kadar yol aldıran. Hem Einstein de öyle diyor: Hareket, değişim ve zaman arasında bir ilgi var.

Sana kusurlarıyla birlikte bir misal daha vereyim: Karşında bir sayfalık bir metin olsa; bütün harflerini, kelimelerini ve manalarını aynı anda okuyamayacağın için onu parçalaman, parça parça okuman ve zamanla anlaman senin mecburiyetindir. Sınırlarından dolayı dudakların kıpırdar. Pekçok defa soluk alıp verirsin. Pekçok defa tuhaf sesler çıkarırsın. Pekçok defa gözüp açılıp kapanır. Pekçok defa düşünürsün. Ki bütün bu çabalarından Allah sende o metnin manasını yaratır. Bilmek ortaya çıkar. Senin sınırındır ki, seni bu kadar değişime mecbur etti. Dudakların kıpırdadı bir sürü. Gözün harfleri dolandı bir sürü. Beynin yoruldu bir sürü. Aklın koşuşturdu bir sürü. O metnin senin sınırlarını aşmasından dolayı, metnin tamamına mazhar olabilmek için hareket ettin, bölüp bölüp fethettin; işte bu bölüp bölüp fethetmelerin adıdır değişim.

Hastalık, sağlık; iyilik, kötülük; neşe, keder... Allah silip silip senin tahtanı yeni şeyler yazıyor. Hatta bence hastalık silgi, sağlık yeni bir yazı. Kötülük bir silgi, iyilik yeniden bir yazı. Keder bir silgi, neşe yeniden bir yazı. Yaz, sil; yaz, sil; yaz, sil; biz Allah'ı böyle böyle öğreneceğiz güzel dostum. Sonsuz olan, sınırlı olanın fikrine başka türlü nasıl sığar? Allah, müminin kalbine nasıl sığıyor? Hadis-i kudsî'de “Ben göklere ve yere sığmam, fakat mü'min kulumun kalbine sığarım" diyor. O kalp ne kadar değişken birşey! Hakkında düşünülecek ne büyük bir sır işte! Demem o ki: Değişkenliğinden şikayet etme, onunla barış. Onun sayesinde öğreniyorsun, bilmekle bitmeyecek olanı.

Bilmekle bitmeyecek olan, yazmakla tükenmeyecek olan. Kendisi Zat'ını böyle vasfediyor vahyinde: "Yeryüzünde bulunan ağaçlar kalem olsa, denizlerde mürekkep olsa ve yedi deniz daha eklense, yine Allah'ın sözleri yazmakla tükenmez."