Her ütopya köleleştirir...

Orwell’ın Hayvan Çiftliği’ni okuduğumdan beri düşünüyorum: Hayaller, bugünün mahvedicisi olabilir mi? Hayvan Çiftliği’ni her hatırlayışımda bu soru beynimde yankılanıyor. Hedef ne kadar güzel olursa olsun, en nihayetinde seni bugünden vazgeçmeye yönlendiriyorsa, oradan bir ütopya doğuyor. Bugün olmayacak, gelecekte seni ve sen gibileri kuşatacak (o da belki) bir ütopya. Ütopyaların öyle tatlı, öyle meşru, öyle şehvetli bir yanı var ki; insanlar onlar için seve seve bugünlerinden vazgeçiyorlar. Belki Orwell’ın Bir Peri Masalı olarak isimlendirdiği bu karaütopyanın özünde de aynı hayalperestlik yatıyor. Gelecekte daha güzel günler görmek için bugününden vazgeçen hayvanlar, en nihayet ne geleceğe ulaşabiliyorlar ne de bugünden nimetlenebiliyorlar. Bir baskı rejiminin yerini bir başka baskı rejimi alıyor. Emek, sürünmeye devam ediyor.

Orwell’ın Hayvan Çiftliği’ni yalnızca bir komünizm, bir Sovyet Rusya eleştirisi olarak okumak çok yanlış. O aslında Bir Peri Masalı ile kandırılan tüm ideoloji mağdurlarını anlatıyor bu romanında. Mesela âlem-i İslam içinde bile çokları, gelecekte kurulacağı ümit edilen, tasavvur edilen, belki taakkulda bile yeri olmayan şeyler için gençlerini, senelerini feda ediyorlar.

Bakıyorsunuz; her ideoloji önce kapınızı kendi ütopyasıyla çalıyor. Birisi diyor ki: “Büyük bir Türk İslam imparatorluğu kuracağız!” Geç içeri, diyorsunuz. Birisi diyor ki: “Asırlardır devleti olmamış Kürtlere bir devlet vereceğiz. Kürdistanları olacak...” Ona da: Buyur bakalım, diyorsunuz. Sonra bir başkası alıyor sazı eline diyor ki: “Altın nesil gelecek. Her yer saadete garkolacak.” Nasıl olacak bu iş, demeden onu da buyur ediyorsunuz. Sonra daha başkaları geliyor. Niceleri kürsüyü dolduruyor. Kimisi Osmanlı’yı kuruyor. Kimisi Hun imparatorluğuna dönüyor. Kimisi Sümerlere uzanıyor. Kimisi daha da acayip hülyalara kapılıyor. En nihayet bir tasavvur sarıyor hayatınızın her yerini. Davanızın her yeri aslında ütopyalardan oluşuyor. Zaten dava da özünde sanki bir ütopya. İnsanlar dava adamı dediklerinde iyi bir mümini kastetmiyorlar. Bir ütopyası olan ve bu ütopya için bugününden vazgeçen adamı kastediyorlar.

İşte o zaman ben Bediüzzaman’ın “Mahrem bir suale cevaptır” kısmında söylediği ‘tasavvur değil tasdiktir’ sözünü anımsıyorum. Bu yolun, bu yolun yolcusunun tasavvurlarla meşgul olmadığını, tasdik dairesine kadar çıkabilmiş, elle tutulur hedefler peşinde koştuğunu anlıyorum. Bu yüzden belki Bediüzzaman’ın ayakları hep yere sağlam basıyor gibi geliyor bana. Onun böyle ütopyaları yok çünkü. Bir bahardan bahsediyor, evet. Ama asla bunu başkalarının yaptığı gibi tasavvura dökmüyor. Başkalarının hayal ettiği gibi imparatorluklar, nesiller, devletler kurup dağıtmıyor. Bir bahar gelecek diyor sadece... Bir bahar, ama nasıl belli değil. Ve en önemlisi; o bahara erişmek için bugünden vazgeçmek gerekli değil.

Sahabe mesleği nedir? Bu meslekte olduğunu söyleyenlerin bile tüm köşelerini bildiği birşey değil sahabe mesleği. Sahabe, ütopyası olan insan mıdır? Yoksa onların yaptığı, bugünü, Asr-ı Saadet kıvamında yaşama telaşı mıdır? Bugünlerde böyle sorular sorasım çok var. Başkalarının ütopyaları peşinde koşmaktan çok yoruldum. Çok genç gördüm kendi hayatından vazgeçmişti abilerinin, şeyhlerinin, hocalarının, komutanlarının hayali için. Siz bana gösterin: Kur’an’ın bir ütopyası var mı? Osmanlı’yı tekrar kurmak, altın nesil getirmek veya bilmem ne birliği kurmak... Kur’an’ın böyle bir ütopyası var mı? Allah aşkına söyleyin, var mı? Kur’an’ı okuyunca müslüman olmak ne kadar kolaylaşıyor. Başkalardan İslam’ı işitince ne kadar ağırlaşıyor. Herşey ne kadar karışıyor vahiyden insana gidince... Sorularım çok bugün. Peki ya cevaplar? Kaç kişide bu cevapları kaldırabilecek cesaret var? Hepimiz birilerinin faziletinin esiriyiz.

Cadde-i kübra neresi?

On haftadır bir grup talebe, Metin Karabaşoğlu abiyle Ene Risalesi okumaları yapıyoruz. Amacımız; öncelikle Ene Risalesini anlamak. Fakat Ene Risalesinin merkezleştiği bir düzlemde külliyatı tarama imkanını da elde ediyoruz. Mesela tekrar be tekrar atıf yaptığımız metinlerden birisi; Lema­at’taki ‘dimağdaki meratip’ meselesi. ‘İnanma’ veya ‘bilgiyi işleme’ dereceleri olarak kendimce tarif ettiğim bu me­ratip, başka bir açıdan bakıldığında bilginin ahlaka/hale dönüşüm aşamalarını ifade ediyor kanaatimce.

Tahayyül, tasavvur, taakkul, tasdik, iz’an, iltizam ve itikad ola­rak sayılan bu mertebeler, doğru bir şekilde oturmazsa zihinde, külliyata, kısmen kör bakılmasına sebep aslında. Lemaat’ın devamında bu mertebelerin her birinin başka bir haleti (belki davranış şekli) olduğuna dikkat çeken Bediüzzaman, külliyat içinde kullanımıyla da bu farklılıkları hissettiriyor. Örneğin; Ene Risalesinde, enenin kendisinde bir rububiyet ‘tasavvur’ etmesini sorunlu görmezken, devamında buna ‘itikat’ etmesinin büyük bir sorun olduğunun altını çiziyor. (Bu nüansa uyanmamızı sağladığı için Metin abiye teşekkürler.)

Eğer iyi bir külliyat okuru olmak istiyorsanız, nüanslara uyanabilecek kadar hassas olmalısınız. Ve bazen bir kelimenin kuyruğunda ileri/geri taramalar yapabilmelisiniz. Bu okumalar esnasında böyle bir hassasiyet ufaktan oluştu bende. Kavramlar gözümde parlamaya başladılar. Mesela iki yazıdır anlamaya çalıştığım “Mahrem bir suale cevaptır” mektubunda da aynı metne yapılan atıflar ve bu atıflar içinde bir gariplik dikkatimi çekti.

Orada Bediüzzaman ‘tasavvur değil tasdiktir’ ifadesini kullanarak meratip içerisinde külliyatı yukarılara doğru çıkarırken; diğer taraftan da ‘iltizam değil iz’andır’ diyerek eserlerini aşağıya çekiyordu. Evet, yazılan Sözler, tasavvurlardan ibaret değildiler. Akılcı bir onaylamaya erişmiştiler. Fakat diğer taraftan Bediüzza­man, aksi yönde bir uyarıyı da yapıyordu peşisıra: “Bu metinler tasavvurdan yukarıdır. Fakat iltizam seviyesine çıkmaya zorlamazlar. Hedefleri önce tasdik, sonra iz’andır.”

Baktım, Lemaat’ta da tasdik ve iz’an peşpeşe geliyor. Yani birbirlerine bitişik aşamalar. Yalnız birinde akıl, diğerinde kalp var. “Peki” dedim kendime “Bediüzzaman eserlerini neden itikad dairesine kadar yükseltmiyor, hatta iltizamı bile yakıştırmıyor, iz’an’a çekiyor?”

Baktım ki, cevabı zaten aynı bahsin devamında varmış. Mesela orada tersten alırsanız diyor ki; “mezcine eğer olmaz muktedir” bu merte­belerden arızalar da ortaya çıkabilir. Mesela tahayyül safsataya ne­den olur. İltizam taassubu getirir. Fakat buna bedel, itikad ta­sal­lub (sağlamlık) belirtisidir. İz’an’ın getirisi imtisal olur. Tasdik de iltizama (taraftarlığa) götürür. Yani bunlardan bazılarının sıralamadaki etkileri tamamen pozitifken, bazılarının durumu biraz daha dengesizdir. Ama illa “mezcine eğer olmaz muktedir.”

Anladım ki; Risale-i Nur insanları akıllarıyla onay verdikleri (tasdik) ve tüm latifeleriyle inandıkları (iz’an) dairelerinde mücadele veriyor. Getirisi taassup olan bir iltizamı (ne kadar yüksek görünse de) aramıyor. Makam-ı tasdike çıkmayan kuru tasavvurlarla da işi yok! Ütopyalar da kurgulamıyor. O bir cadde-i kübra ki; herkesin istifade/kabul edebildiği bir bilgiyi tasdik ve iz’an ekseninde üretiyor, öğretiyor.

Neden her hayrın başı?

"Oysa sizin mevlanız Allah'tır ve O, yardımcıların en hayırlısıdır." (Âl-i İmran sûresi, 150)

Bismillah’tan bir kapı açılır ki, ta "Bütün güzel isimler Allah’ındır" arşına kadar gider. Besmeleyle başlayıp o ayette soluklanmayan hissetmez bunu. Hem de anlamaz, Bediüzzaman neden öyle demiştir: "Bismillah her hayrın başıdır. Biz dahi başta ona başlarız." Bunu sığ/slogan bir cümle sanır. Öyle değildir halbuki. Ne besmele ne de Birinci Söz’ün girizgâhı bir okuyuşta tüm derinliğiyle anlaşılacak şeyler değildir. Hem Allah’ı bilmek de İbn-i Arabî’nin dikkatleri çektiği gibi ‘varlığını bilmekten’ ibaret değildir. Varlık bilinci, marifetin yalnızca kapısıdır.

Ancak herşeye rağmen yine de bir girizgâh lazımdır. Kolay bir girizgâh... Kulu avam iken sinesine basacak, havas olduğunda da kendisinden soğutmayacak bir girizgâh olmalıdır bu. Başlarken onunla başlamalı, biterken de yine ona varılmalıdır. Sıkılmamalıdır kul. Hiçbir şeyi ardında bırakmamalıdır. Dairesel bir yolculuktur iman. Hayy’dan başlanır Hu’ya varılır. Tıpkı bir tesbihte başlangıçta yola çıkılan imamenin bitişte varılan yer olması gibi. Fakat bu aynılık içinde de bir gayrılık vardır. Varılan yer yine imame olsa da varılan yüz diğer yanıdır. Ve bence Esma sarayının imamesi de, kapısı da, girizgâhı da, besmelesi de, sultanı da Allah’tır. Yola oradan çıkılır, en nihayet—bambaşka bir bilinç seviyesinde—yine ona varılır.

Esma ilminde Allah bütün isimleri içeren bir manaya işaret eder. Aslında o müstakil bir manaya sahip olmanın yanında bütün güzel isimlerin de toplamıdır. Bu yönüyle Bediüzzaman’ın Birinci Söz’de çok veciz ifade ettiği ‘her hayrın başı olma’ meselesi, Allah lafzının derinliğinde düşünülünce kolay anlaşılır. Esma’da yolculuk (ve dahi iman yolculuğu) önce onun zikri ve kabulüyle başlar.

Kelime-i tevhit veyahut kelime-i şahadet, ikisinden birisi içinde Allah’ın Allah olarak anılması ve kabul edilmesiyle başlar iman etmiş aklın/kalbin hayır yolculuğu. Eline geçen/geçecek ‘her hayrın başı’ Allah’a imanı olur. Sonra vahyi soluklayarak öğrenir diğer isimleri. "Bütün güzel isimler Allah’ındır" arşına varınca soluklanır uzunca. Esmanın miracına varmıştır artık. Sonra tekrar toplar hepsini Allah lafzı içinde. Vardığı yer yine imamedir belki, fakat zikrettiğimiz gibi, yüz aynı yüz değildir. Avamın imanından havasın imanına geçilmiştir artık. Hurma çekirdeği kıvamında başlayan yolculuk, ulu bir hurma ağacına varmıştır. Ama en nihayet varılan şey yine hurmadır.

Allah ile başlamada bir güzellik var. Fikre bir güzellik, kalbe bir güzellik, hayata bir güzellik ve bir pratiklik var. Allah ismi dimağı hiç zorlamıyor. Çocuğa da, ihtiyara da, dertliye de, mutluya da, cahile de, âlime de aynı rahatlamayı sağlıyor. Esma’ya dair her manayı ve her hayrı içeren bu güzellik bir kere hafızaya nakşoldu mu, geri kalan isimlere de kapılar aralanıyor. Sanki bir anahtar, bir çilingir aleti mübarek... Ona bir kere yapışan, onu elde eden derinliği içinde tekliğini soluyor.

Buna benzer bir şekilde; külliyatı tanımaya Birinci Söz’le başlayan niceleri de en nihayet tamamına vakıf olup Birinci Söz’e döndüklerinde "Ne kadar az anlamışım!" diyorlar. "İlk okuduğumda ne kadar az anlamışım. Meğer herşeyin düğümü buymuş. Bu düğüm, hem avam için ne kolay ve sadeymiş. Hem havas için ne zengin ve giriftmiş. Hem bir başlangıçmış, hem de bitişmiş. Demek Bediüzzaman, Sözler’e bu yüzden onla başlamış. Ve hakikaten de Bismillah, içerdiği Allah lafzıyla tüm hayırların kaynağı olan Esma’nın anahtarıymış, başıymış. Nasıl fark etmemişiz? Nasıl?" Bunu benim gibi çokları söylüyor.

Vaazlar değil, kitaplar yetiştirir...

Yazı, benim için her zaman sözlü ifadeden daha kıymetlidir. Çünkü söz, düşüncelerimi sistemleştirmemi engeller. Yazarken yaşamam bu güçlüğü. Konuşurken ne anlattığımı tüm köşeleriyle hatırlamam güçtür. Bazen küçük bir müdahaleyle ne anlatacağımı unuttuğum bile olur. Yazarken öyle değil. Her ne anlatacaksam hepsi önümde hazır olur o zaman. Hem risk de azalır. Tekrar tekrar okurum yazdıklarımı sunmadan önce. Vermeye niyetlendiğim bilgileri sınayabilirim. Yanlış anlaşılabileceleri düzeltebilirim. Daha kalıcı olur yazı. Sonra tekrar bakabilirim. Bu yönleriyle yazmak hakikatin naklinde daha sıhhatli bir araç olmuştur benim için.

Hem ne yalan söyleyeyim, hakikati öğrenirken de yazılı eserleri tercih ederim. Hatiplerin sözlerine kitaplar kadar kıymet vermem. Çünkü bilirim; hatipler ne kadar iyi niyetli olurlarsa olsunlar, o an boşaltırlar içlerindekileri. Hataya müsait anlarda aktarırlar malumatlarını. Ve ehl-i ilim, vaaz dinleyen cemaatlerden değil, okuyarak ilmi sinelerine nakşetmeye çalışan talebelerin içerisinden çıkar.

Bu yönüyle Bediüzzaman’ın yazıya ve okumaya olan düşkünlüğünü anlarım. Onun güçlü bir hatip olmasına rağmen Yeni Said döneminde insanlara hutbe vermekten kaçınmasını anlarım. Kendisinden hutbe bekleyen insanlara (Hanımlar Rehberi’nin başında belirttiği gibi) beklentilerini karşılamak yerine metinler/mektuplar göndermesini anlarım. Ziyaretine gelmek isteyenlere, kendisini ziyaret etmek yerine eserlerini okumalarını öğütlenmesini anlarım.

Hatta bunların ötesinde Hulusi Yahyagil, Sabri Halıcı, Hafız Ali gibi talebelerine eserlerini gönderdikten sonra hissettiklerini kendisine yazmalarını söylemesini anlarım. Bütün öğrencilerini birer müellif haline getirip birbirleriyle mektuplaşmalarını sağlamasını anlarım. Onlardan beğendiklerini lahika suretinde kendi eserlerinin içine katmasını anlarım. Hatta okumayazması zayıf talebelerini bile eserlerini çoğaltmaya yönlendirmesini—bir yazma pratiği olarak—anlarım. Bütün bunlardan anlarım ki; ahirzamanda yazı, sözden öne geçecek. Fikirler yazmak suretiyle muhataplarına tesir edecek.

Ve bunu bir yerden daha anlarım. “Mahrem bir suale cevaptır” mektubunda bir yerden... Orada (belki biraz da garip bulunabilecek bir bakış açısıyla) yazının öncelendiğini, sözlü anlatımın ötelendiğini anlarım. Nasıl mı anlarım? Şöyle:

“(...) Çünkü, ‘yazılan’ Sözler tasavvur değil, tasdiktir. Teslim değil, imandır. Marifet değil, şehadettir, şuhuddur. Taklit değil, tahkiktir. İltizam değil, iz’andır. Tasavvuf değil, hakikattir. Dâvâ değil, dâvâ içinde burhandır.”

Evet, ben bu metni, sadece bir kelimeyi küçük harfle yazarak daha farklı anlarım: Yazılan sözler (ancak) tasavvur değil tasdiktir. Çünkü akıl işin içine karışmış ve onu sistemle kağıda dökülmeye zorlamıştır. Ve kağıda dökülürken herşey ister istemez bir tasdik sisteminden geçer, tartılır. Yazılan sözler (ancak) teslim değil, imandır. Çünkü insan ancak iman ettiği/tam anladığı şeyleri yazıya dökebilir. Kendi anlatacak seviyeye gelebilir. Ezberleri/teslim oldukları ise hep tekler kağıda dökülürken. Her sınavda kendini eleverir...

Yazılan sözler (ancak) marifetin ötesinde bir şahadettir, şuhuddur. Çünkü yazmak bilmenin ötesinde o bilişin itirafıdır, ifadesidir, şahid olmaktır. Aynı hakikatin kendi süzgeçlerimizden geçerek bizim şahitliğimizde, bizim sözcüklerimizle ifadesidir. O metin dahi bir şahitlik belgesidir. Yazılan sözler (ancak) iltizam değil, iz’andır. Çünkü bir gerekliliği değil, kalben iman edilmiş bir düşünceyi barındırır arkasında. Yazılan sözler (ancak) tasavvuf değil hakikattir. Çünkü hakikatin şe’ni daha elle tutulur olmaktır. Yazılan sözler (ancak) dava değil, daha içinde bir burhandır. Çünkü metin, sözden daha kavidir.

Ben o paragrafı zahir manası dışında bir de böyle anlarım. Ve Bediüzzaman’ın sonrasındaki paragraf içinde Sözler ile birlikte ‘yazdığım’ ifadesini kullanmasını anlamlı bulurum.

Hem birşey daha söyleyeyim mi? Her kim ki yazdıklarıyla değil hitabetiyle kalabalıkları etkilemeye çalışmıştır, onda genelin rağmına bir sistemsizlik hissederim. Ses tonu, anlatımı, kişisel karizmasıyla birşeyler yapmaya çalıştığını, hakikatteki boşluğunu onunla doldurmaya gayret ettiğini düşünürüm.

Bugün de en çok sesiyle (ve bazen fon müziğiyle de) oynayanlar yeni hakikatler keşfetmekten yoksun, menkıbeleri hoş bir sada ile anlatmaya meftun insanlar değil midir? Bence Risale-i Nur’un başarısının bir sebebi de müellifinin Yeni Said döneminde konuşmak yerine yazmayı seçmesidir. Ve talebelerini de yazmaya ve okumaya teşvik etmesidir. Hani şahsıma ait bir görüştür bu, herkes de kabul etmeyebilir. Fakat bana hep öyle gelir: Yazı, sözden kuvvetlidir. Ve de güvenlidir.

Bir tebliğ hatası olarak: Gıpta damarını tahrik ede ede tebliğ...

Mahrem kelimesinin sözlük anlamına baktığınızda küçük nüanslar dışında fark göremiyorsunuz. Genelde; ‘başkalarına söylenmeyen, gizli’ gibi anlamlara geliyor. Risale-i Nur içindeki kullanımlarında da benzer şeyler var: Her nerede bir ‘mahrem’ ifadesi geçiyorsa, hemen anlıyorsunuz ki; o mesele biraz özel/içsel bir meseledir. Her yerde bahsi uygun değildir. O meseledeki hakikate ulaşmak için metinlere belli bir yakınlığın—ve belki muhabbetin—hasıl olması gerekir. Yoksa yine doğru olur, fakat hikmetli olmaz. Ki belagat de hakikatin, muhatap ve zamanla uyumlu dile getirilmesidir.

Bugünlerde Barla Lahikası’ndaki “Mahrem bir suale cevaptır” bahsini okurken de bunlar aklımdaydı. Orada, ‘bir talebesinin’ sorusuna cevap veren Bediüzzaman da mektubunun başına bu kaydın düşülmesini istemişti.

Damağımda aynı lezzeti bıraktı cevap ve soru... Fakat mahrem kavramı üzerine düşününce, yeni soru işaretlerim oldu bu sefer. Öyle ya, ben şimdiye kadar bu mahrem kaydını devrin idaresinin sakıncalı gördüğü eserlerin ‘daha tedbirli’ bir şekilde ulaştırılması için konulan birşey olduğunu düşünüyordum. Yani her ne ki, mahremdi; bir zamanlar yasaklı/siyasi bir eserdi. (Örneğin: 5. Şua ve Kevser tefsiri...) Şimdi şartlar değişmiş, mahremiyetten eser kalmamıştı. Peki kayıtlar hâlâ neden duruyordu? Ve daha önemlisi: Böylesi siyasetle alakasız bahislerde neden bu kayıt vardı?

Biraz sonra, yaşadığım örneklerden hareketle şuna uyandım: Böylesi mahrem kaydı olan bahisler, ne zaman her sınıftan insanın dahil olduğu bir platformda konuşulsa; orada bir rekabet hissi uyanıyordu. Risale-i Nur’un böylesi bahisleri, biraz daha yakınlık gerektirdiği için, yeni tanışanlarla (veyahut tanıyan ama muhabbeti yeterli seviyeye gelmeyenlerle) konuşulsa, onların bir kısmında arıza yapıyordu. Hatta çokları Risaleleri sevdikleri halde bunların konuşulmasından sıkılıyorlardı. Gönüllerindeki mürşidin üstünde bir makamı Risalelere atfetmemiz, onları rahatsız ediyordu.

Burada bir yanlışı daha tanımladım: Bazı acemi ama samimi talebeler, Risale-i Nur’a daha çok talebe kazandırmak için uğraşırlarken; eğer karşılarındaki dinî arkaplana sahip birisi ise, önce böylesi bahislerle tebliğe girişiyorlardı. Risale-i Nur’un faziletlerinin yüksekliğini, diğerlerini nasıl geride bıraktığını medar-ı bahis yaparak tebliğe başlıyorlardı. Bu yöntem, kalp kazanmaktan ziyade, kaybettiriyordu.

Mesela bu “Mahrem bir suale cevaptır” bahsi... Neredeyse bütün Hizmet Rehberleri’nde bulunan bu bahis, üzerindeki mahrem kaydı unutularak bir tebliğ aracı olarak kullanılıyordu. Ve belki çoklarda da aksi netice veriyordu. Risale-i Nur’u sevdirelim derken, soğutuyordu. Halbuki bizzat müellifinin kaydıyla bu, dairenin zaten içinde olanlara yapılan bir açıklamaydı. Dışarıdakilerle bu dille konuşmak doğru değildi. Hatırlarsak, böylesi bir amaçla yazdığı İhlas Risalesi’nde şöyle diyordu: “(...) kardeşlerinizi tenkit etmemek ve onların üstünde faziletfuruşluk nev’inden gıpta damarını tahrik etmemektir.”

Böylece, bu bahisten hareketle bir hatamı daha teşhis etmiş oldum. Risale-i Nur’u anlatmaya bizzat Risale-i Nur’un ‘diğerlerinden yüksekliğini’ konuşarak başlamak, diğerlerine muhabbeti olanlar için ciddi bir yaralamaydı. Apaçık bir şekilde gıpta damarını tahrikti. Mahrem, mahrem olanlarla konuşulmalıydı. Ve mahremin bir diğer manası da ‘en yakın insanlar dairesi’ demekti.

Aşmak ya da açmak, işte bütün mesele...

Peki... Zor bir yazı olacak şimdiden kabul edelim. Çok şey anlatan bir kitabı, birkaç sayfa içinde aktarmaya çalışacağım. Büyük hayaller kurmaya gerek yok. Muhtemelen beceremem. Yine eteğimde ne kaldıysa onlar dökülecek ortaya. O halde biraz kendi geçmişimden bahsedeyim size. Oradan başlayınca, yaşamak gibi, herşey kolay geliyor. Okuduklarımı hayatımla tefsir ediyorum böylece, daha bir kalıcı oluyor. Ayıraç koyduğun sayfaya dönmek gibi birşey. Tanıdık bir satır bulmak gibi. Oradan tekrar okumaya başlıyorsun herşeyi. Herşey evine giden yol gibi tanıdık oluyor.

Benim Risalelerle tanışıklığım aslında eskidir. Daha önce bahsetmiştim. Ortaokul yıllarımdan itibaren, hatta belki daha öncesinde Risale metinleri görmüştüm. Birinci Söz’ü de yine o yıllarda okumuştum. Daha sonra ise yine sevdiğim bir abimin (ve de kendi abimin) etkisiyle Nur cemaatlerinin birisine dahil oldum. Dahil olmak derken, işte Fen Lisesi sınavlarına hazırlanırken üniversite öğrencisi abilerden dersler falan almaya gidiyorduk ilçemizdeki yurda. Dinî bir eğitim de alıyorduk. Dahil olduğum bu daire beni ancak lise ikiye kadar taşıyabildi. Daha sonra attı omuzlarından... Evet, resmen atıldım. Çünkü ben biraz aykırı bir adamdım.

Ahlaksızdım, hırsızdım, yalancıydım anlamında değil; biraz beynime ve irademe düşkündüm diyeyim. Bana birşeyin yapılması söylendiğinde—eğer ikna edici bir sebep zikredilmezse—onu yapmıyordum. Çok soru soruyordum. Hatta dersanede böyle ev işlerine falan koştururken heyecanla yaptığım birşeyi, birisinin “Yap!” diye emretmesiyle derhal bırakıyordum. Daha elimi de sürmüyordum. Garip bir şekilde emir-komutaya uymayan bir yapım vardı. Dahası; beynimin açlığı giderek artıyordu. Okuduklarımla (ki okuduğumuz kitaplar da kontrol ediliyordu bir nevi) bu açlık doymuyordu. Eh, en nihayet bir gün arkadaşlarım dersaneden geldiklerinde benim cemaatten atıldığımı söylediler. Herşeye rağmen umursamadım desem yalan olur. Umursadım. Hatta yaşarken cehenneme gitmiş gibi hissettim kendimi.

Nedenine gelirsek, işte bu neden beni Geleceğe Dönüş kitabına bağlıyor. Çünkü aynı kitapta anlatıldığı gibi, Bediüzzaman’ın daire dışına çıkanlar hakkında yaptığı yorumları kendi cemaatlerine/kanaatlerine münhasır gören insanlar bana şakiler defterine yazıldığımı öğrettiler. Onlara göre ben artık iflah olmazdım. Tuhaftır, ben de bu telkinin etkisiyle onlara hak veriyordum. Aralarda aksatsam da kıldığım namazlarımı tamamen bıraktım. Hatta cumaları hiç kaçırmayan birisiyken onları da terk ettim. Her tarafımı şüpheler sardı. Bir boşluğa düştüğümü hissettim. Bana öyle geliyordu ki, artık ben cehenneme doğru gidiyordum. Her neyse...

Yıllar geçtikten sonra Cenab-ı Hak, insanların rağmına, benden vazgeçmediğini göstererek beni sevindirdi. Hem sadece Cenab-ı Hak da değil, Risale-i Nur’un şahs-ı manevisi de bana küsmemişti. O güzel kitaplar yıllar sonra bana tekrar açıldılar. Dört beş yıllık ademî bir hayatın ardından tekrar vücudumla buluştum. Hem de ne güzel buluştum. Bu sefer taklidî değil, tam bir tahkikle sarıldım onlara. Doğrudan onlara sarıldım. Başka hiçkimse arada kalmadı. Her perdeden soyundum.

Şimdi, Metin Karabaşoğlu’nun Geleceğe Dönüş kitabına geri dönelim. Geleceğe Dönüş, aslında isminden başlayarak benim gibi öyküleri olan Nurculara hitap ediyor kanaatimce. (Çok mu üzerime alındım?) Bizim geleceğimiz aslında ilk Risaleleri elimize aldığımız gün. O günkü tat, lezzet. O günkü samimiyet. Daha külliyatın dışında, külliyatın üzerinden geliştirilen hiçbir sınırla tanışmadığımız o zaman dilimi. Oraya dönmek aslında bu kitapla amaçlanan. Müellifin izahı başka Sunuş’ta ama ben cüretkâr davranıp farklı izah edeceğim. Benim arkalarda okuduğum başka şeyler var. Kavgalardan yorgun başka şeyler...

Metin abinin Geleceğe Dönüş boyunca aradığı/sorguladığı şey, aslında(n) kaybolan metinler, becayiş-i mekanî yaşamış anlamlar ve tevillerle incitilmiş hakikatler... Amaçların önüne geçmiş araçlar, araçlaşmış amaçlar, görmezden gelinen gerçekler ve hepsinin ortasında hâlâ temizliğini koruyabilmiş bir güzellik: Umut. Risale-i Nur’un ilk yazılmaya başladığı günlerden bugünlere inşa etmek istediği insan tipiyle, insanların inşa etmek istediği Nurcu tipi arasındaki derin uçurumlar... Sanıyorum bütün bunlar Geleceğe Dönüş’te var. Ve sanıyorum, eylem ve söylem arasındaki farklılıklara uyanmış her insanın da bu kitaptan istifadesi olacaktır.

Ben hep birşey söylerim bana Risale-i Nur’u soranlara: Risale-i Nur bir kitaptır, cemaat değildir. Bir yönüyle cemaatlerin ilk ilhamı ondan olsa da sonuçta bu kadar çok insanın karıştığı bir çorbadan bir kitabın lezzeti, nizamı beklenemez. Biz ilk hatayı oradan yapıyoruz. Nurculuğu kulaktan dolma yaşıyoruz. İnsanlardan okuyoruz. Metinlerle aramız iyi değil. Çok okumak da değil kastettiğim, yanlış bile çıkacak olsan, hakikati arayarak okumak...

Aslında biraz daha içerikten bahsetmek istiyordum ama şimdi neresini anlatsam? Her yazı değişik bir zaman diliminin ve yaranın ilacı. İlaç diyorum çünkü taşların kafanızda yerlerini bulması açısından çok anlamlı. Metin Karabaşoğlu’nun Risale Okumaları serisi, Risale-i Nur’u okumaya başlamadan önce değil, ama en azından bir miktar haşır neşir olduktan sonra mutlaka takip edilmesi gereken eserler. Çünkü cemaat içinde eritilen sorularınızı yeniden diriltiyorlar. Bu kadar cemaat aleyhinde konuştum da onların düşmanı değilim tabii... Ama içinde bu kadar insan olan hiçbir şeye (kendim de dahil) kitaplar kadar güvenmiyorum. Ve en az müellif kadar endişe ediyorum hakikatlerin yerini kişilerin/kanaatlerin almasından...

Nurculuk açısından bence çok önemli bir özeleştiri dili (belki tek dil bu) geliştiren Metin Karabaşoğlu’nu tebrik etmek gerek. Belki Risale-i Nur’u geleceğe bu sorular taşıyacak. Sorusu olmayana hiçbir şey öğretemezsiniz. Nur talebelerinin de kendilerini geleceğe taşıyacak yeni sorulara ihtiyacı var. Gerçi Metin abi kitabını ifade eden cümleyi “Risale-i Nur aşılmayı değil, açılmayı bekliyor” olarak seçiyor. Fakat kitabı anlamak için benim tavsiyem 254. sayfanın ilk paragrafının okunması. Yapılmaya çalışılan en çok bu... Hepinize güzel okumalar muhterem karilerim. Bu kitaplık benden bu kadar...

İyi de neden Allah'ın zikriyle?

“Bir kitap okudum, hayatım değişti!” demeyeyim de “Bir kitap okudum, yeni bir bakış açısı kazandım!” diyeyim. Böylesi daha uygun. Zira kanaatimce hiçbir kitabın hayatı değiştirecek gücü yoktur. Kitapların yapabildiği tek şey nazarları değiştirmektir. Her kitap da yapamaz bunu. Yeni bir bakış açısı veremez. Böylesi kitapları bu yüzden daha bir kıymetli bulurum. Zaten dünyamda kitapları ikiye ayırırım: Bilgi kazandıranlar ve bakış açısı kazandıranlar. İkinci kısmı daha çok önemsediğimi yaptığım girizgâhtan anladınız.

Hakikatin Dengesi kitabı hakkında da konuşurken bu sınıflandırmanın bana faydası olacak. Zira bence Metin Karabaşoğlu eserleri, bilgi vermeye değil, onun da ötesinde bakış açısı kazandırmaya konsantre olmuş eserlerdir. Okuduğum kadarıyla (en aşağı on kitaptır) itiraf edeyim: Her vakit aynı fikirde olmasam da Metin abinin her kitabını okuduktan sonra kafamda soru işareti sayısı artar.

Bu çok iyi birşey. Hatta sırf bu yüzden bir oturuşta yüz sayfayı aşmasıyla meşhur benim gibi birisi için o kitapların yirmi sayfasını geçmek büyük başarıdır. Kitap boyunca aklıma o kadar şey hücum eder ki; durup düşünürüm. Oradan oraya... Oradan oraya... Sonra bir bakmışım, okuduğum metinden kopmuşum. Bu yüzden hep söylüyorum: Metin Karabaşoğlu okuması yaparken çok sayfa sayısına, zamana kastırmamak gerek. Yapamazsınız da zaten. Bir hakkını verememişlik hissi huzursuz eder.

Neyse, konuyu dağıtmayayım. Her kitabı bir yana da Hakikatin Dengesi her nedense biraz daha fazla etkiledi. (Yakın zamanda konuştuğum Said Nohut kardeşim de aynı tesirden bahsediyordu, tevafuk.) Tam neden, ifade edemem. Ama tahmin ettiğim şey; kitabın, başlığından itibaren hedeflediği şeyi, hedeflediği şekilde yapması bunda etkili oldu. Ve enteresandır, bana, her ne okusam veya kendimce keşfetsem onda bir istiğrak yaşama diyebileceğim bir haleti yasakladı. Eskiden vardı çünkü. Severdim birşeye fazlaca kapılmayı. Şimdi neye kapılacak olsam bir de öteki tarafa başımı çevirmeye çalışıyorum. Denge—haklı bulununca—bir saplantı oluyor. Öteki tarafın ağırlığına bakmazsam ayağım kayar diye korkuyorum. Garip, ama hoş bir durum.

“Bir kitap okudum, hayatım değişti!” diyemem. Başta da söyledim. Ama bazı kitaplar hayata açılan yeni pencereler verebilir size. Hakikatin Dengesi de öyle birşey. Mesela geçen dönüp dönüp aklıma gelen bir ayeti tekrar tefekkür ederken bu denge beni kovaladı ve en nihayet kafamda yerini arayan parçayı keşfetmemi sağladı. O ayet şudur: “Kalpler ancak Allah’ın zikriyle tatmin olur.” (Râd sûresi, 28) Nasıl birşey açtığını şimdi anlatayım:

Efendim, azıcık Risale-i Nur aşinalığı olanlar bilirler. Bediüzzaman’ın bize öğrettiği en büyük tefekkür sırlarından birisi, isimden isme geçme yeteneğidir. “Birbirine bakar şe’n ve namlar...” (24. Söz) temsili içinde ders verdiği bu yetenek, aynı zamanda Allah’ı daha derinden tanımayı sağlar. Yani bir insan mesela çiçeğin güzelliğine bakarak Allah’ın sanatını ve sanatkârlığını keşfetmekle birlikte, biraz daha akıl gözünü kıstığında, onun arkasında hikmetinin parıltılarını da görür. Yerli yerindelik sarar kainatın her yanını. Bu yerli yerindelik bir düzen işidir aynı zamanda. İksadı seven birisinin işidir. Her neyse...

Ben bu denge müptelalığına uğrayana kadar bu isimden isme geçiş meselesini sadece Allah’a iman vesilesi olarak görürdüm. Hatta işte bu nesneler üzerinden tefekkür etme olayında da pek ileri gitmezdim. İşte ezber ettiğim birkaç şey vardı, onları böyle kafamdan yapar geçerdim. İmanım vardı zaten. Zorum neydi? Fakat şimdi denge meselesi devreye girince mezkur ayet farklı görünmeye başladı gözüme.

Mesela ayetle ilgili sormaya başladım: Orada Allah neden başka bir ismini söylemiyor da “Allah” diyor? Mesela neden “Rahman’ı zikretmekle...” veya “Hakîm’i zikretmekle...” veyahut “Kadîr’i zikretmekle...” demiyor? Bunları sormaya başladım. Ha, bu soruları nereden çıkardın derseniz, İşaratü’l-İ’caz’dan bilirsiniz; Üstad, orada bazı kelimelerde aynen buna benzer sorgulamalar yapar. Ama daha çok çekimlerden hareketle bunu yapar. Referansım oradan... O başka bir yazının konusu olsun. Sadede gelirsem:

Ben şimdi anlıyorum ki; kalp denilen şeyin tatmin olması için bir isim veya birkaç isim yetmiyor. Allah’ı sadece birkaç yönüyle, ismiyle tanımak kalbi tatmin etmiyor. Allah lafzının esma terminolojisinde en önemli özelliği, bütün isimleri kapsayan bir isim oluşu. Ve Allah’tan başkasına isim olarak verilemeyişi. Yani Cenab-ı Hak, hissettiğim kadarıyla, orada muhteşem bir denge dersi veriyor ve diyor ki: “Allah’ı yalnız Rahman olarak zikretmekle, Allah’ı yalnız Hakîm olarak zikretmekle, Allah’ı yalnızca Kadîr olarak zikretmekle kalbiniz tatmin olmaz. Kalpler ancak bütün isimlerin birden kuşatılmasıyla, yani Allah lafzının kastettiği bütün isimler ve özellikleri bilinerek tatmin olur. Yoksa eksik kalırsınız. Tatmin olmazsınız.”

Zaten yine Bediüzzaman’ın ifadesiyle bütün dalaletler de Cenab-ı Hakkı doğru tanımamaktan kaynaklanmıyor mu? Bütün sapkın fırkaların hareket kaynağı bir ismin tecellisine garkolma ve onunla kalbini tatmin etmeye çalışmadan ortaya çıkmıyor mu? Al sana 24. Söz’den Râd 28’e uzanan bir merdiven!

Hakikat, ama dengeli bir hakikat... İman, ama dengeli bir iman... Allah bilgisi ama tüm isimlerini kuşatan bir tefekkürle edinilmiş bir Allah bilgisi... Sanıyorum bizim ihtiyacımız biraz bu. Durun, durun! Buradan “Allah’ın 99 ismi var. Kim bu isimleri bilirse cennete girer” hadisinin bir manası da gözkırpıyor birden bana. Hakikaten, Allah’ı böylesi bir dengeyle tanıyan için; uzakta bir cennete kadar düşlemeye gerek yok; daha bu dünyada o cennete girer. Çünkü kalbi o dengeli tefekkürün kazandırdıklarıyla herşeye doğru anlamları yükler. Herşeyde bir kalp tatmini, bir ferah bulur. Bana sorarsanız; huriler, gılmanlar, ırmaklar değil; asıl cennet budur: Kalpte Allah...