Dünya da bize artık bir parça ahiret gibi geliyor

Birşeyin ahiretine inanmamak bizi o şey hakkında daha kolay kandırılır hale getirir mi? Soru bu. Daha zoru ise şu: Birşeyin sahtesine inanmak onun gerçeğine karşı bizi duyarsız hale getirir mi? Hafızamızın ellerinde sıkıca tutalım lütfen. Çünkü üzerine konuşacağız. Bu sorular ilhamını En'am sûresinin 113. ayetinden alıyor. Kısa bir mealini alıntılayalım: "Onlar bunu, âhirete inanmayanların gönülleri o yaldızlı sözlere meyletsin, sonra ondan hoşlansınlar ve işlemekte oldukları kötülükleri işlemeye devam etsinler diye yaparlar." Fakat böyle yapınca yarım kaldı. 112. ayetin kısa bir mealini de ekleyelim: "Her peygambere insan ve cin şeytanlarını Biz böylece düşman ettik ki, bunlar, aldatmak için birbirlerine yaldızlı sözler ilham ederler. Eğer Rabbin dileseydi onlar bunu yapamazdı; onun için sen onları uydurduklarıyla başbaşa bırak."

Görüldüğü gibi ayet-i kerimeler bize kandırılmanın doğasında ahirete inanmamanın olduğunu söylüyor. Şeytanlar ahbaplarına yaldızlı sözler fısıldıyorlar. Doğru. Fakat tesirin asıl etkeni bu değil. Bizi bu demagojilerin/cerbezelerin etkisine açık hale getiren ahiretsizliğimiz. Dünyanın yaldızları bizi kandırıyor. Zira ahiretsiz düşünülünce o da bir tür güzelliğe benziyor. Daha doğrusu: Güzelliği 'yeterliye' benziyor. Öyle ya. Uzun zaman kullanılacağı düşünülmeden alınan eşyanın çıtıpıtısı kalbi iknaya yeter. Bıcır bıcırlığı gönle şenliktir. Ancak bir saniye!

Nasıl oluyor bu? İçimizde ahirete inanmayan var mı? (Bunu burada sormak zorundayım. Zira çikolatalı gofret reklamında olduğu gibi kalabalık içinde bağıramam.) Cevapları duyamasam da hep mü'min insanlarla konuştuğumu düşünüyorum. Üstelik Kur'an da kâfirlerden çok mü'minlere dersini tekrar ediyor. Evet. Tamam. Onları da hidayetine çağırmıyor değil. Evvelemirde bu dersler elbette o mahrumları davetle tanıştırmak için. Lakin bizim de hissemiz yok mu şunlardan? Yani bu nurlardan? En'am sûresinin 112-113. ayetleri bize ne öğretiyor peki?

Ben bu öğretinin inkârla değil amma unutmayla ilgili olduğunu düşünüyorum. Biz de kolay aldatılır oluyoruz. Ne zaman? Eylemlerimizin ahiretini unuttuğumuz zaman. Bir şuur olarak uhreviliği kafamızda gezdirmeyi bıraktığımız zaman. Ebedî resmin çağrısına/gösterdiğine kulaklarımızı kapadığımız zaman. Sonumuzu düşünmeyi bıraktığımız zaman. Bu ihmalleri yaptığımız zaman biz de kolay aldatılır oluyoruz. Evet. Bediüzzaman "Onlar dünya hayatını seve seve ahirete tercih ederler!" buyuran İbrahim sûresinin 3. ayetini tefsir sadedinde der ki:

"(...) âyetinin sırr-ı işarîsiyle, âhireti bildikleri ve iman ettikleri halde, dünyayı âhirete severek tercih etmek ve kırılacak şişeyi bâki bir elmasa bilerek rıza ve sevinçle tercih etmek ve âkıbeti görmeyen kör hissiyatın hükmüyle, hazır bir dirhem zehirli lezzeti, ileride bir batman sâfi lezzete tercih etmek, bu zamanın dehşetli bir marazı, bir musibetidir. O musibet sırrıyla hakikî mü'minler dahi bazan ehl-i dalâlete taraftar olmak gibi dehşetli hatâda bulunuyorlar."

Demek bu marazdan hiç de uzakta değiliz. Bakınız, yukarıdaki mealde 'şeytanların yaldızlı sözlerine kanmak'tan bahsedildi, aşağıda mürşidim de bize 'ehl-i dalâlete taraftar olmak'ı zikretti. Sanki birbirleriyle manaca bir ilgileri var. Ancak bu ilgiyi kavrayabilmek için biraz da ahiretin manasını konuşmak gerek. Ahiret bizce nedir? Bu zamanın bitiminde başlayan başka bir zaman mıdır? Yoksa bu zamanda yaşanan bir sonsuzluk mudur? Müslümanlar için ahiret tarifinin ben biraz daha ikincisine yakın olduğunu düşünüyorum. Biz sonsuzluğu bu zamanda yaşıyoruz. Aslında şükrederken bunu az-çok kestiriyoruz. Zaten kudsî metinlerde de sürekli bu konuda uyarılıyoruz. "Dünya ahiretin tarlasıdır!" diye dersimizi alıyoruz. Ancak yaşarken işin rengi değişiyor. Ahiret, ikinci bir şuura, bir lazımın lazımına, dönüşüyor. Ötede amellerin karşılığı olduğu hatırımıza geliyor. Fakat eylediklerimizin bizzat ahiret olduğunu çok da sezinleyemiyoruz.

Kafanızı daha fazla karıştırmaktan fazlasını yapmalıyım. 'Amellerin bizzat ahiret olması' bence onları ahiretleriyle birlikte yaşamakla ilgili birşey. Hani yine mürşidim, yukarıda zikrettiği derdin devasını, başka bir yerde şöyle izah eder: "Âkıbeti görmeyen, bir dirhem hazır lezzeti ileride bir batman lezzetlere tercih eden hissiyat-ı insaniye akıl ve fikre galebe ettiğinden, ehl-i sefaheti sefahetten kurtarmanın çare-i yegânesi, aynı lezzetinde elemi gösterip hissini mağlûp etmektir." Yani arkadaşlar, ne yapıp edip, ahireti fiilerin içine kadar indirebilmeliyiz. Eylemlerimizin yekününden bir ahiret çıkarmak yerine herbir eylemin bir ahireti olmalı.

Zaten ömrü bereketlendiren de budur. Ehl-i dünya bile 'büyük amaç' sahibi olmanın eylemi büyüttüğüne inanır. Bu kadarını kavramıştır. Mesela: Öğrenciyi okul hayatını haytalıkla geçirmekten alıkoyacak güzel bir meslek sahibi olma amacıdır. Niyetidir. Şuurudur. Bu onu gafletin tesirlerinden korur. Ahireti, ama seküler bir ahireti, eylemlerinin ufkuna yerleştirdiği zaman eylediklerinin ömrü uzar. Günübirlik şenlikleri yerine bir ömürlük meslekleri olur. Bu sahte bir ahirettir. Seküler bir ahirettir. Ancak belki bugün mü'minleri mağlup eden ahiret de budur. Dünyayı seve seve tercih ettiren şeytanların ahiret dilini konuşmaya başlamasıdır.

Bakınız: Bu sahte ahiret yokken bizim gerçek bir ahiretimiz vardı. Kariyer sahibi olmak gibi hedeflerin modern zamanlara kadar ufukları kaplamaması fıtratında 'bu kadarla yetinmemek' olan insanı bir ahiret hedefine teşvik ediyordu. Dünyanın boyu kısaydı. İnsan çabuk üzerine tırmanıp ahirete uzanıyordu. Fakat şimdi iş değişti. Ahirzaman şeytanları baldan önce bunun sahtesini keşfettiler. Bizi uzun eğitim/çalışma yılları sonunda ulaşılabilecek 'kariyer putları'na maruz kıldılar. Artık yeni bir ahiret kovalıyoruz. Eylemlerimizi ona göre yapıyoruz. Ancak o ahiret sahici bir ahiret değil. Şeytanlar bizi ahirete karşı sahte bir ahiretle kandırıyorlar. İşte bu yüzden dünya hayatını seve seve tercih ediyoruz. Çünkü dünya da bize artık bir parça ahiret gibi geliyor.

Sevilmenin de bir bedeli vardır

Coetzee Yavaş Adam'ında der ki: "Sevilmenin de bir bedeli vardır, tamamen vicdansız değilsek." Bu cümleyi okuduğumdan beri 'sevilmenin bedelini' düşünüyorum. Sonra hafızam yine mürşidimin cümlelerini getirip avucuma koyuyor: "Hem hiçbir cihetle akıl kabul eder mi ki, hadsiz rahmetli, muhabbetli ve nihayet derecede şefkatli ve kendi san'atını çok sever ve kendini çok sevdirir ve kendini sevenleri ziyade sever bir Zât-ı Kadîr-i Hakîm, en ziyade kendini seven ve sevimli ve sevilen ve Sâni'ine fıtraten perestiş eden hayatı ve hayatın zâtı ve cevheri olan ruhu, mevt-i ebedî ile idam edip, kendinden o sevgili muhibbini ve habibini ebedî bir surette küstürsün, darıltsın, dehşetli rencide ederek sırr-ı rahmetini ve nur-u muhabbetini inkâr etsin ve ettirsin?" Bu sorgulamada Coetzee'nin cümlesini iki farklı yönden okuyorum. Bunlardan birincisi Zülcemal'in kendisini sevdirişini hatırlatıyor.

Nereden başlasam? Bu sevgiye dair okumalar katman katman. Tanımı gereği hiçbirşeye muhtaç olmayan bir ilahın (ilah zaten ancak böyle olur) yaratışı dahi bir sevginin ifadesidir. O, hâşâ, yaratmaya muhtaç olduğu için değil, lütfetmek kemalinin parçası olduğu için yaratır. Mahlukatı da bu hikmetle yaratmıştır. Onlara varolmayı, hiç borçlu olmadığı halde, kereminden tattırmıştır. Sonra? Sonrası ilave olan nakışları. Bir düşünsene arkadaşım: Varolan hiçbirşey bu kadar güzel olmaya muhtaç değil aslında.

Çam ağacına yaşatmak için kozalağı yeterken şeftaliye neden yetmiyor? Neden üzerine görünüşü-kokusu-tadı ayrı ayrı hoş, ayrı ayrı can çeker, ayrı ayrı tebessüm eder giysiler giydiriliyor? Dikenler tohumlarını yaymaktan aciz değilken; hatta bağı-bahçeyi, dağı-vadiyi dolanmada en başarılı bitkilerden birisi iken diken, gül neden bu kadar zahmetle güzelleşmeyi seçiyor? Ona yeten buna neden yetmiyor? Neden ziyadeleşiyor? Bu yetmeyişlerden de bir süsleme seçilmez mi? Bu süslemelerden bir kerem sezilmez mi? Bu keremde bir sevginin nakışları yok mudur? Ona bakıp sevildiğini anlasan çok mudur?

Her sabah kapında bir demet çiçek bulsan 'gizli bir sevdiğin' olduğuna kesinkes iman edersin. Fakat her bahar, hiç mecbur olmadıkları halde, türlü türlü süslenip gelmiş, hem de buketlere sığmaz çiçekleri görüyor da sana bir sevgi duyulduğuna ihtimal vermiyorsun. "Sevilmesem seveceklerim olmazdı!" diyemiyorsun. Çünkü görmemeyi alışkanlık edindin. Bedel korkusu gözlerini kör etti. Başka tarafa bakmaktan görüşün köreldi. Bir kem alışkanlığı kırmak inatçı bir farkındalığa sahip olmakla mümkündür. Buna çalışmalısın.

Sadece bu mu? Değil elbette. Farkedilenler kadar farketmek de bir nimet. Hatta farkedebilme yeteneği farkedilenlerden önceki nimet. Koku alma duyun kokulardan önce bağışlanmış bir hediye. Leyla'dan önce kalbinde Mecnun'luk istidadı yaratıldı. Bu da bir sevgi ifadesi. Bu da bir iltifat. Eğer vicdansız değilsen bunun da sana yüklediği bir bedel var. Teşekkür etmek insaniyetinin bir parçasıdır. İnsanı hayvandan ayırır. Hayvanlar teşekkür etmez. Sen, velev ki dilegelmesin, yüreğinde buna ihtiyaç hissedersin. Çünkü vicdan denilen zişuur fıtratın 'yaratılışının bunun üzerine olduğunu' sezer. İnsan teşekkür eder çünkü 'sevilmenin de bedel istediğini' bilir. Bu yüzden belki de kişioğlu/kızı bedel ödemek istemediklerinin sevgisinden rahatsız olur. Her güzel sevmediğinin nazarından sıkılır. Kaçar. Aslında karşılığından kaçar.

Bu meselenin birinci tarafıydı. İkincisini de söz verdik. Onu da konuşalım: İşte insan da bu kadar 'sevilme farkındalığı' ile dolunca Allah'ını sevmeden yapamıyor. Öyle-böyle kalbinde kime edeceğini şaşırdığı bir teşekkür hissi ile doluyor. Peki bizim bu sevişimizin de Cenab-ı Hakkın Rahmet arşına dokunur bir yanı yok mu? Sen aciz bir beşerken sevgiye karşılık vermek gerektiğini bilirsin. Kudreti herşeye yeten Mevlan bunu bilmez mi? Senin yapılmakla kemal bulunduğunu sezdiğin şeyi, yani sevgiye karşılık vermeyi, sevilmenin bedelini ödemeyi, değil mecburiyeti olmadan ama kemalinin gereği olarak, yerine getirmez mi? Bunu anladınsa, gözün aydın, kalbinden cennete yolu araladın. Çünkü mürşidim de metnini devamında şöyle diyor:

"Yüzbin defa hâşâ ve kellâ! Bu kâinatı cilvesiyle süslendiren bir cemâl-i mutlak ve umum mahlûkatı sevindiren bir rahmet-i mutlaka, böyle hadsiz bir çirkinlikten ve kubh-u mutlaktan ve böyle bir zulm-ü mutlaktan, bir merhametsizlikten, elbette nihayetsiz derece münezzehtir ve mukaddestir. Netice: Madem dünyada hayat var; elbette insanlardan hayatın sırrını anlayanlar ve hayatını sû-i istimal etmeyenler, dâr-ı bekàda ve Cennet-i bâkiyede hayat-ı bâkiyeye mazhar olacaklardır. Âmennâ."

Arkadaşım, formül basit aslında, aklında tutman gereken sadece birkaç cümle var: 1) Sevilmenin de bir karşılığı var. 2) Sen sevilmenin kadr u kıymetini bilmekte Allah'ı geçemezsin. 3) Hem karşılığını vermede de Allah'tan ileriye gidemezsin. Bir fincan kahveye kırk yıl hatır biçen aklın şuna da uyanmalı: Rabb-i Rahim bizim sınırlarımızdan yücedir. Dilerse, ki vaadetmiştir, onu andığımız bir ömre karşılık sonsuzluk verebilir. Bizim fincan hesabına hapı yutturabilir. Onun için ahireti yaratmak senin için teşekkür etmekten daha güç değildir. Üstelik kahveyi yine sen içeceksin. Yalnız zikri-fikri-şükrü unutma.

Çaktırmadan 'tefsir' olur mu?

Bazen oluyor, mürşidimin, bazı Kur'an ayetlerini ve/veya sûrelerini 'onları tefsir ettiğini söylemeden' tefsir ettiğine şahit oluyorum. Daha doğrusu, onlar öylece duruyor da, ben yeni farkediyorum. İşte, bunlardan birisi, bugün hakkında yazacağım Kevser sûresidir. Gerçi aynı konuyu daha evvel de kaleme getirmeye çalışmıştım, fakat bu metni farketmeden yapmıştım o zaman. Demek, varlığını sezmişim, ama teşhis edememişim. Şimdi o metinle birlikte konuşmayı deneyelim. Tevfik Allah'tan. Ve hamd yalnızca Ona.

Peki, Risale-i Nur'da, Kevser sûresinin 'çaktırılmadan' tefsir edildiği yer neresidir? Bencileyin orası 24. Mektub'un Birinci Makam'ının 5. Remiz'idir. Ki şöyle başlar:

"Madem Cenâb-ı Hak var; herşey var. Madem Cenâb-ı Vâcibü'l-Vücuda intisap var; herşey için bütün eşya var. Çünkü, Vâcibü'l-Vücuda nisbetle herbir mevcut, bütün mevcudata, vahdet sırrıyla bir irtibat peydâ eder. Demek, Vâcibü'l-Vücuda intisabını bilen veya intisabı bilinen herbir mevcut, sırr-ı vahdetle, Vâcibü'l-Vücuda mensup bütün mevcudatla münasebettar olur. Demek herbir şey, o intisap noktasında hadsiz envâr-ı vücuda mazhar olabilir. Firaklar, zevâller, o noktada yoktur. Bir ân-ı seyyâle yaşamak, hadsiz envâr-ı vücuda medardır."

İşte, bence, burası tastamam 'Kevser' kavramının bir tefsiridir. Çünkü Kevser, Efendimiz aleyhissalatuvesselama ahirette verilecek bir bereketli havuz olmasının yanında, onun varoluş şeklidir. (O bizim kevserimizdir.) Hatta, biraz daha ötesi, bize kattığı/öğrettiği varoluş şeklimizdir. Zira ancak onun öğrettiği şu 'intisab' sırrıyla bizler anlık varoluşlarımızı sonsuzluğa taşıyabiliriz. Yoksa, eğer onun ders verdiği varoluş şekli olmazsa, dünyevî bütün varoluşlar aslında soyukesikliklerdir. Ebterliklerdir. Aynı bahsin devamında denilir:

"Eğer o intisap olmazsa ve bilinmezse, hadsiz firaklara ve zevâllere ve ademlere mazhar olur. Çünkü, o halde, alâkadar olabileceği herbir mevcuda karşı bir firakı ve bir iftirakı ve bir zevâli vardır. Demek, kendi şahsî vücuduna, hadsiz ademler ve firaklar yüklenir. Bir milyon sene vücutta kalsa da (intisapsız), evvelki noktasındaki o intisaptaki bir an yaşamak kadar olamaz. Onun için, ehl-i hakikat demişler ki: 'Bir ân-ı seyyâle vücud-u münevver, milyon sene bir vücud-u ebtere müreccahtır.' Yani, Vücud-u Vacibe nisbetle bir an vücut, nisbetsiz milyon sene bir vücuda müreccahtır."

Burada özellikle 'vücud-u münevver' ve 'vücud-u ebter' tabirlerine dikkatinizi çekmek istiyorum. Zira bence Kur'an da, kâfirlerin, Efendimiz aleyhissalatuvesselamı 'varoluş süresi/şekli' üzerinden (yani erkek çocuğu olmaması üzerinden) yermesine, 'asıl/devam edecek vücud şeklinin ne olduğunu' hatırlatarak cevap vermektedir. Hemen mezkûr sûrenin kısa bir meailin alıntılayalım: "(Resûlüm!) Kuşkusuz sana Kevser'i verdik. Şimdi Rabbine kulluk et ve kurban kes. Asıl ebter (soyukesik) olan, şüphesiz, sana kin besleyendir."

Evet, asıl soyu kesikler onlardır, çünkü varoluşun hakiki şeklini reddetmişlerdir. Sonsuzla bağ kurmayı öğreten o Nebi-i Muhterem aleyhissalatuvesselama düşman olmayı seçmişlerdir. Onun düşmanı olan elbette Allah'ın da düşmanıdır. Allah ise düşmanlarına varlık hazinelerinden bahşetmez. Kaç sayıda çocuğu, kaç kişilik aşireti, kaç yıllık ömrü olursa olsun. Madem ki, sonsuzlukla bağı kopuktur, o halde bu dünyada varlık gibi görünen halleri de yoksunluktur. Tuttuğu dikenlerin sayısı ancak yaralarının sayısını arttırır.

Hem burada 'namaz' ve 'kurban kesme'nin birlikte anılması da ayrıca bana sırlı geliyor. Çünkü kurbanın kesilmesi görüşte 'yokluksal' bir eylemdir. Olan, bir canlının ölümüdür. Fakat, o 'yokluksallık/ademîlik' altında bir 'varlık/vücudîlik' hazinesi gizlidir ki, Allah'ın rızası böylece elde edilir.

Hem namaz da, tıpkı kurban gibi, zamana atılmış bir kesiktir. Günü beşe böler. Beş yerinden faniliğin kanını akıtır. Varlıksallık umduğumuz fani iştigallere güzel bir fasıla verir. Fakat onun da bu ara verişi de aslında 'asıl hayra' eriştirişidir.

İşte, Aleyhissalatuvesselamın hayatı da, müşriklerin penceresinden ne kadar ademî/yokluksal görünürse görünsün, varlığın en geniş membaıdır. Hakikatidir. Hakiki varoluşudur. Öyle ki, ancak ona yaslanan varlıklar, ahirette ayakta kalırlar. Böyle olacağı için de asıl soyukesikler şunlardır. Yani onun getirdiği nurdan nasipsizlerdir. O nasipsizlerin kalacağı yurt, yokluğa dair her acının tekrar be tekrar tadılacağı, bir cehennem yurdudur. O Rahman u Rahim bizi öyle kuyularda boğulmaktan korusun. Âmin.

Azap da bir ilgidir

Bir önceki yazıda Âl-i İmran sûresinin 3 ve 4. ayetleri üzerine birşeyler söylemeye çalışmıştım. Ağırlıklı olarak 2. ayetteki Hayy ve Kayyum isimlerinin 3. ve 4. ayetlerdeki hakikatlere bakan yüzlerini görmeye, okumaya, anlamaya ve anlatmaya gayret etmiştim. İlerlemeyeceğiz. Bu yazımda yine o ayetler hakkında tefekkür etmek istiyorum. İlerleyeceğiz. Çünkü bu defa aynı ayetleri farklı bağlamda ele almak arzu ediyorum. Bu yazının perspektifini ise mezkûr ayetlerde 'vahiy' ve 'ceza' arasında kurulan ilişki teşkil edecek. Fakat her zaman olduğu gibi yazıya başlamadan önce kısa bir meallerini alıntılayalım:

"(Resûlüm!) O, sana Kitab'ı hak ve önceki kitapları tasdik edici olarak tedricen indirmiş, daha önce de, insanlara doğru yolu göstermek üzere Tevrat ile İncil'i indirmişti. Furkan'ı da indirdi. Bilinmeli ki Allah'ın âyetlerini inkâr edenler için şiddetli bir azap vardır. Allah suçlunun hakkından gelen mutlak güç sahibidir." İşte, ben, bu ayetlerde buyrulan ve hatırlatılan 'tekrar tekrar gelen vahiy' ile 'ahirette verilecek ceza' arasında, ism-i Kayyum gölgesinde, bir zaruret ilişkisi olduğunu düşünüyorum. Peki bunu nasıl düşünüyorum? İzah edeyim:

Bir önceki yazımda da dokunmaya çalıştığım: Allah'ın varlıkla hiçbir zaman kesilmeyen tasarruf ilişkisi (her an ve her an devam eden yaratışı, her an ve her an devam eden işitişi, her an ve her an devam eden ilham edişi, her an ve her an devam eden daha nice sonsuz şey...) ism-i Hayy ve Kayyum'un bize anlattığı mübarek o sır, tekrar be tekrar gelen vahiyle de kendisini gösteriyor.

Anların birbirinin aynısı, tekrarı veya kopyası olduğunu söylememizi imkansız kılacak olan nüansları, yani varlıktaki hiçbir anın diğerini tutmayışı, aynı nehirde iki kez yıkanmayı imkansız hale getiren o komplike değişim ve dönüşüm, o anlardan herbirisinin ayrı bir yönelişle (kelimelerin kiyafet etmediği bir alanda ancak bunu bulup kullanabildim) yaratıldığını gösterir.

Yani biz bir saat değiliz. Kurulup bırakılmış değiliz. Ustamız bizi arkasında bırakmadı. İlgisini kesmedi. Çünkü hareketlerimiz bir tekdüzelik içermiyor. Ömrü olsa, bin yıllar boyunca aynı işleyişi sergileyecek ve bundan başka birşey olmak konusunda asla ve asla bir arpa boyu yol gideyemeyecek olan bir saatle, insanın her an başka başka başkalıklar ortaya koyan hali arasındaki fark, onun kurulup bırakılmadığını, her an yeniden Ustasının ilim, irade ve kudret elinde işlendiğini gösteriyor. Öyle ya! Bir saat kendi halinde tıkırdarken ustasından bağımsız olabilir. Ancak bir saat yapılırken (malzemesi kendisinden daha üst birşeye dönüşürken) ustasının tasarrufundan uzakta kalamaz. Dikkat edelim. Biz tıkırdamıyoruz. Yapılıyoruz. Her an her an yeniden yeniden yapılıyoruz. Her an yeniden ve yeniden başka bir insana dönüşüyoruz. Değişiyoruz.

Bu 'her anın ilişkisi' veya 'Ehadî yöneliş' ism-i Kayyum'un gölgesine sokuyor bizi. Vahyin beşerle olan ilgisi de böylesi bir 'yapılış ilgisi' zaten. Vahiy de bizi inşa ediyor. Eğer Cenab-ı Hak bizi yaratmış ve (hâşâ) arkasında bırakmış olsaydı, o zaman vahiyle inşamız sürmezdi. Bize peygamberler gönderilmezdi. Cennete (inşaallah) hazırlanmazdık. Kayyum isminin muktezası nasıl her anımızın ayakta tutuluşunu kapsıyor, aynen öyle de, vahiyle insaniyetimizin veya kulluğumuzun veya imanımızın ayakta tutuluşunu da kapsıyor. Bunun bir adım ilerisinde ise ilhamı görebiliriz. İlham da Cenab-ı Hakkın kesilmeyen ilgisinin delilidir. Yaratarak varlığını bildirdiği gibi konuşarak da varlığını bildirmesidir.

Ve azap da, evet, azap da 'kesilmeyen bir ilginin' delilidir. İnsanla yaratış ilişkisini bir ancık olsun kesmeyen bir Hallak-ı Mutlak, elbette, onun toprak altına girmesiyle de bu ilişkiyi kesmez. Hâşâ! Ona arkasını dönmez. Ölüm de bu kuvvetli bağı koparamaz. Toprak olmak isteyenlerin arzusu boşunadır. Ancak şu vardır: Bu ilgi şeklini/tecellisini bir açıdan değiştirir. İmtihan biter. Onunla ilgili isimler gölgelenir. Yaşadığı dönem boyunca beşeri bir murad ile ayakta tutan ve bu murad doğrultusunda tekrar be tekrar vahiyle/nebilerle uyaran Allah, bu ilginin kıymetini bilmeyenlerle (veya bilenlerle) ilişkisini 'hiçbirşey olmamış gibi' kesecek değildir. Bu ilişki sürecektir. Değişerek sürecektir. Bu dünyada imtihanla kurulan ilgi ahirette 'mükafat' veya 'mücazat' renkleriyle devam edecektir.

Hatta kabir azabı bile bu ayet-i kerime üzerinden isbatlanır hale gelir. Bu dünyada (imtihan sırrınca bir derece perdeli dahi olsa) kötülüğü ve kötüleri cezalandıran Allah, biz nass-ı Kur'an ve hadisle biliyoruz ki, onlara asıl cezayı ahirette verecektir. İmansızlık daha bu dünyada, mürşidimin ifadesiyle, kalpte bir zakkum-u cehennem tohumu olabiliyorsa, sıkıntı verebiliyorsa ve ahirette bu zakkum yeşerip sahibi için asıl cehennemi boy verecekse, nasıl bu ikisinin arasında o Hayy u Kayyum, küfrün veya kafirin varlığına kayıtsız kalır? Hâşâ!

Öyle ya! Varlığı sürüyorsa varediş ilişkisi de sürüyor demektir. "Ölenle ilgisini keser!" denilemez. Çünkü ölüm yokluk değildir. Bazı vefatlara, Kur'an'ın şehitler hakkında buyurduğu gibi, 'ölü' bile denilmez. O varetmese herşey yokluğa düşer. Demek o âlemde de bir çeşit mükafat ve mücazat olacaktır. Allah'ın yaratış ilgisi kulundan kesilmediğine göre bu ilişkinin tecellilerinden kul dahi kaçınamayacaktır. Öyleyse deriz ki: Dünyada çektiği imansızlığın kalbî azabı, ahirette çekeceği cehennemin acı azabı, ikisinin arasında başına gelecek ise kabir azabıdır. Allahu'l-A'lem. İşte bu ayetten aldığım bir ders de bu oldu benim. Cenab-ı Hak cümlemizi azaplarının her çeşidinden muhafaza eylesin.

İman ergenlere de lazım

Pyromanen/Kundakçı filmiyle dikkatimi çeken birşey: İnsan bazı şeylerin sonsuza dek sürmeyeceğini kavrayamadığında veya 'fanilikle barışamadığında' diyelim, çevresi için yıkıcı bir hale gelebiliyor. Çocukken herkesin gözdesi olmuş bir kişi, eğer ergenlik sonrasında herşey aynı şekilde gitmemişse, öncenin özlemiyle bugünden intikam almaya çalışabiliyor. Tıpkı esas oğlan Dag'ın, itfaiye şefi babasına yardım ettiği mutlu çocukluğuna ve halkın kendisini takdir ettiği kahramanlıklarına dönmek için yangınlar çıkarması gibi. Sonra onları söndürmede en büyük gayreti kendisi gösterse de bu onu zararsız kılmıyordu.

Çocukların da bir aklı var. Bir 'doğru-yanlış' değerlendirmeleri var. Fakat bu onların teklifle mükellef olmalarına yetmiyor. Teklif, yani imtihan, onların bulûğa ermeleriyle başlayan birşey. Ondan evvel sorumlulukları yok. Bu geçiş dönemi halk arasında 'aklı ermek' olarak da isimlendiriliyor. Peki, bu yaştan sonra, kararlarını akıllıca mı veriyor gençler? Hayır. Aksine, en aptal, hatta çocukluğumuzdan çok daha aptal zamanlarımızı yaşadığımız oluyor bu yaşlarda. En feci hatalara düşme tehlikesini bu çağda atlatıyoruz. Demek: 'Aklı ermek'le kastedilen birkaç senede aptaldan dehaya dönüşmek veya gelecek için en doğru kararları verme yetisini kazanmak değil. Ya? Farklı kıstaslar olduğunu meselenin bu yanı bize hissettiriyor. Çünkü, yine aynı ebeveynler, 'aklı ermiş' bu gençlerden bahsederken, akıl yürütmelerindeki veya hareketlerindeki öngörüsüzlükten dolayı onlara 'cahil' demeyi de seviyorlar.

O halde nedir bu 'tekliften sorumlu tutulmamızı sağlayan' ama 'kararlarımızın yüzdeyüz doğru olmasını sağlamayan' akıl erişi? Kendi ergenlik dönemime de bakarak bu konuda şöyle bir kanaate vardım: Çocuğun sahip olamadığı ancak ergenin sahip olduğu 'eriş' ancak zamana dair bir kavrayış farklılığı. Nasıl söylesem? "Zamanın farkına varıyor gençler." Fizyolojilerinde meydana gelen değişimleri bir kenara ayırarak düşündüğümde aklıma başka birşey gelmiyor. Ergenlik, aynı zamanda, bizim birşeylerin gidiyor olduğunu net biçimde farketmeye başladığımız süreçtir. Bu açıdan atlanan bir eşiktir. Mürşidimin 6. Söz'deki hikaye-i temsiliyesi üzerinden konuşursam: Muharebe meydanının fırtınalı olduğunu ancak ergenlik döneminde farkediyoruz biz. Belki biraz da bu farkındalığın aşırı stresi o dönemde hayatlara yansıyan.

"Bir zaman bir padişah, raiyetinden iki adama, herbirisine emaneten birer çiftlik verir ki, içinde fabrika, makine, at, silâh gibi herşey var. Fakat fırtınalı bir muharebe zamanı olduğundan hiçbir şey kararında kalmaz; ya mahvolur veya tebeddül eder, gider. Padişah, o iki nefere, kemâl-i merhametinden, bir yaver-i ekremini gönderdi. Gayet merhametkâr bir ferman ile onlara diyordu: Elinizde olan emanetimi bana satınız; ta sizin için muhafaza edeyim, beyhude zayi olmasın."

Fırtınayı farkettiğin zaman sorular önüne gelmeye başlıyor. Cevaplardan sorumlu tutuyorsun. Çünkü artık soruların sakınılmazlığını/önemini hisseder durumdasın. Hem de bu kaçınılmaz birşey. Zira, kendindeki değişim, seni eşyadaki değişime karşı uyanıklaştırıyor. Arkada bıraktığın çocukluk, o çocuk bedeni, o çocuk hissedişleri, o çocuk mutluluğu... vs. 'arkada bırakma' hakikatiyle yüzleşmeni mecburî kılıyor. Kendilik rasathanesinde değişimi tadıyorsun. 'Dönülmez akşamın ufku'nu görüyorsun. Geri döndürülemeyen süreçlere uyanıyorsun. Bu uyanış seni sevdiklerine karşı "Acaba onlar da mı?" endişesiyle dolduruyor. Geleceğe dair sorularını arttırıyor. Gerilmeye başlıyorsun. Çünkü tutman gereken çok şey var ve ellerin küçük.

Kanadalı yazar Fred Reed, Bir Zamanlar Biz Birdik'te, kendi çocukluğunu anlatırken diyor ki: "Dünyamız iyiliksever ve düzenli bir yerdi. Sofrada yemek beklenirdi. Masada yerlerimizi alır ve patlamaya hazır şekilde büyüyen ergenlik öncesi erkek çocuklarına has bir şekilde yemeğimizi alelacele yer, kesin bir şekilde şimdiki zamanın hiç bitmeyeceğine inanarak onu yoğun bir biçimde yaşardık." 'Zaman ve çocuk' ilişkisine dair buna benzer bir tesbiti de, İngiliz yazar Ian Mcewan, Zamanın İzlerinde'de yapıyor: "Çocuklar için çocukluk sonsuza dek sürer. Her zaman şimdiki zamanda yaşarlar. Etraflarındaki herşey şimdiki zamanda olup biter. Onların da anıları vardır elbette. Zaman elbette onlar için de biraz değişir. Ama zamanın geçip gittiğini hissetmezler. Hissettikleri tek şey bugündür. 'Ben büyüyünce...' diye başlayan cümleler kurduklarında, söylediklerine hiçbir zaman tam olarak inanmazlar."

Benim de en nihayet vardığım kanaat bu oldu: Bulûğa ermekle ulaşılan şey salt bir zeka değil. Bir farkındalık. Kendinin, başkalarının ve zamanın geri döndürülemez bir şekilde değiştiğinin farkındalığı. Bu farkındalık aynı zamanda kendisiyle ilgili soruların ve yanıtların da annesi. Bu halet-i ruhiye içinde tutmaya ve tutunmaya çalışmak kaçınılmaz. Peki nasıl tutmaya/tutunmaya çalışacaksın? Yanında başkalarını da denizin dibine çekecek misin? Ellerini dikenlere kestirecek misin? Cenab-ı Hak, kemal-i rahmet ve kereminden, Yaver-i Ekrem aleyhissalatuvesselamı gönderiyor, doğru yerden tutmayı da öğretiyor.

"Elinizde olan emanetimi bana satınız; ta sizin için muhafaza edeyim, beyhude zayi olmasın. Hem muharebe bittikten sonra size daha güzel bir surette iade edeceğim. Hem güya o emanet malınızdır; pek büyük bir fiyat size vereceğim. Hem o makine ve fabrikadaki aletler benim namımla ve benim destgâhımda işlettirilecek; hem fiyatı, hem ücretleri birden bine yükselecek. Bütün o kârı size vereceğim. Hem de siz, âciz ve fakirsiniz. O koca işlerin masârifâtını tedarik edemezsiniz. Bütün masarifatı ve levâzımatı, ben deruhte ederim. Bütün varidatı ve menfaatı size vereceğim. Hem de terhisat zamanına kadar elinizde bırakacağım. İşte beş mertebe kâr içinde kâr!"

Bazıları imanı 'edinilmesi âdetten' bilgiler seviyesine indirebilir. 'Öyle de güzel. Böyle de güzel...' sanabilir. Fakat iman, insanın 'eşyayı algılayış' ve 'onunla ilgili sorularla yüzleşme' şeklidir. Ve zamanla ilgili bu ilk çetin yüzleşmede de gerginliğin ilacı ondadır. Tutanamayanlar'dan olmamanın yolu, eşyayı tutmak yerine, kendisini Kur'an'da 'sapasağlam bir kulp' olarak tarif edene tutunmaktır. Ona tutunduğunuz zaman, tutmak istedikleriniz de ona tutunur, sizinle kalır. Ergenlikle ilgili sorunları konuşurken neden itikadın eşya algımıza ve psikolojimize etkilerini görmezden geliyoruz ki? Sorunun kaynağı onlar zaten.

Küsmek daha az yarayla yetinmektir

"Herşeyi bütün açıklığıyla görmeye yara mı diyorsunuz siz?" Nietzsche Ağladığında'dan.

Yeterince güçlü değiliz. Olamayız da. Çünkü vazgeçmeyi beceremiyoruz. Arzulayacak kadar güçle donatılmışız ama vazgeçecek kadar güçlü kılınmamışız. Vazgeçmek için dışardan yardıma ihtiyacımız var. Küseriz, o ayrı, ama o bile ilgimizin ve yoksunluğundan gelen yaramızın delilidir. İnsan ancak sevdiğine küser. Varlığına duyduğu umudu/arzuyu kırabilmek ve yoksunluğunun acısını sınırlayabilmek/sabitlemek için küser. Tekrar tekrar yara almaktan korktuğu için küser. Küsmek, yarasızlık değil, daha az yarayla yetinmektir. En azından denemektir yaraların durdurulabilir olup olmadığını.

En çok arzuladığımız şey, bir süre sonra, en büyük zaafımıza dönüşüyor. Kapmaya çalıştığımıza kapılıyoruz. Hırsımız hem gücümüzün hem güçsüzlüğümüzün kaynağı oluyor. Peşinden koştuğumuz karadeliklere çekilmeye başlıyoruz. Elde edebilirsek, karşıladığımız arzu sayısınca, insanlara karşı övünüyoruz. Elde edemezsek, karşılayamadığımız arzu sayısınca, insanlara karşı ajitasyon yapıyoruz. Belki, Allah korusun, isyan da büyütüyoruz bu yoksunluklardan. Acılarımızın üzerine, şifa niyetine, öfke tuzu sürüyoruz.

Fakat nihayetinde övündüklerimiz veya yerindiklerimiz 'karşılanmış arzular' ve 'karşılanmamış arzular'dan daha fazlası değil. Kefenin cebi yok. Bedenin de öyle. Beden ile yaşadıklarımız damağımızdan akıp gider. Ruhla yaşananlar kalır. Ruhun cebi kalbidir. Ondakiler kalıcıdır. Dışımızda olanın bizdeki varlığı ancak hakkındaki duygulanımlarımızdır. Ceset cisme heves eder. Tutabileceğini veya tutunabileceğini sanır. Ama ruh yalnız manayı saklar. Cismin itibarı ruhta bırakacağı izlerin itibarıdır. Çünkü onlar sonsuzdur. Bu açıdan diyebiliriz ki: Asıl varlığımız yoksunluklarımızdır. Çünkü onları unutmayız.

"Kavuşamayınca aşk olur..." diyenler de buna yaslanıyorlar. "Pişmanlık ayraçtır" derken ben de buna yaslanıyorum. Biliyorum. Siz de biliyorsunuz. Hayatı elimize alınca ilk o sayfalar açılıyor. Başımızı yastığa koyunca da öyle. Eskiye dair neye dokunsak yine öyle. Yağmurlu havalarda, pencere önünde, uzun yolculuklarda, zirvelerde, denize bakarken, martılara simit atarken, çocukluğumuzun geçtiği sokaklarda yürürken, hatta aynaya bakarken yine öyle. Belli ki arasına birşeyler bırakılmış. Canımızı yakanlar bize hep sızlatan ayraçlar hediye etmişler. Biz de hayatımızın pişman olduğumuz anlarına, o sayfalar açıldığında canımız daha az yansın diye, 'tevbe' merhemi sürmüşüz.

"Dünyanın âkıbeti ne olursa olsun, lezâizi terk etmek evlâdır. Çünkü, âkıbetin ya saadettir; saadet ise şu fâni lezâizin terkiyle olur. Veya şekavettir. Ölüm ve idam intizarında bulunan bir adam, sehpanın tezyin ve süslendirilmesinden zevk ve lezzet alabilir mi? Dünyasının âkıbetini küfür sâikasıyla adem-i mutlak olduğunu tevehhüm eden adam için de terk-i lezâiz evlâdır. Çünkü, o lezâizin zevaliyle vukua gelen hususî ve mukayyed ademlerden, adem-i mutlakın elîm elemleri her dakikada hissediliyor. Bu gibi lezzetler o elemlere galebe edemez..." derken mürşidim de yaralarımızı çoğaltmamamızı salık veriyor sanki. Yoketmek mümkün değil ama azaltabilmek mümkün. Azaltmaya bakmalıyız. Çünkü yaralardan kaçış yok. İlla bu kuşa kurşun değecek avcıların arasında uçarken.

Züht, takva ve hatta inzivayı bu perspektiften ele alınca, onları, kırılgan insanların dünyaya karşı giyindikleri zırh gibi de düşünüyorum. Ne kadar az dünyanın fani yüzüyle muhatap olursan o kadar az canın acıyor. O kadar az sarsılıyorsun. O kadar az inciniyorsun. Dünyadan sakınmak aslında yaralarından sakınmaktır. Günahlardan sakınmak yaralayıcılardan sakınmaktır.

Schopenhauer ve Nietzsche gibi insanların 'karamsarlık felsefesi' sakınma güdülerinin bir uzantısı ve kendilerince fikrî dayanaklarından oluşuyor bence. Acıyı överek veya yererek acıyı aşabilmek mümkün mü? Takva imanlı insanın endişesidir. Onlarınkine takva denmez. Belki 'seküler bir takva' bu. Amacı ahiret değil dünyadaki huzur. Dünyadan sakınışı yine dünya için. Yaralarını mantıklı kılarak gerekli tatmini yaşayabileceklerini sanıyorlar. Nietzsche Ağladığında kitabında denildiği gibi: "Ümitsizlik özfarkındalık uğruna ödenmiş bir bedeldir." Veya yine dendiği gibi: "Önce zorunlu olanı istemek ve sonra da istenileni sevmek gerekiyor." Bu teselli değil afyon. Bu dünyadan ibaret kalırsan yaralarını işte böyle kendi kanını içerek iyileştirmeye çalışırsın. Sakın sen bunu yapma!

Ahiret olmasaydı keşkelere nasıl katlanırdık?

Ecelin kalın bir kalemi var ve hep 'keşke'lerin altını çiziyor. Yahut da şöyle: Azrail aleyhisselam, yakınımızda birisine uğrayıncaya kadar, ona dair endişelerimizin sahiciliği olmuyor. Babanıza yeterince hürmet göstermediniz mi? Aman canım, daha zaman var, gösterirsiniz. Annenize yeterince "Seni seviyorum!" demediniz mi? Aman canım, daha vakit çok, illa ki dersiniz. Amcanızı yeterince aramadınız mı? Aman canım, günler torbaya mı girdi, elbette ararsınız. Böyle ertelemeli tesellilerle ömür geçiyor. Sonra? Sonra ecel ansızın gelip çatıyor. Boş sayfası bol sandığınız defterin altına bir çizgi çekiliyor. Sayfa bitiyor. Hesap kapanıyor.

Sınavın vakti doldu. Kağıtlar toplandı. O dakikadan itibaren yukarıda ufaktan ufaktan sızısını hissettiğiniz herşey korkunç çığlıklara dönüşüyor. Artık telafileri mümkün değil. Artık zaman kalmadı. Önceleri sadece birer ihtimaldiler ama artık hakiki ihmaller. Ölüm geldiği zaman böylesi tüm ihtimalleri gerçeğe dönüştürüyor. Yerlerini doldurulmaz kılıyor. Ve siz, vicdan azabınızın "Ama... Ama..."larını "Yaa... Yaa..." olarak işitmeye başlıyorsunuz. "Ben demiştim!" diyor size. Siz de dediğini hatırlıyorsunuz. Bir yakınınız öldüğü gün, onunla ilgili amellerinizin defteri ya sağınızdan ya solunuzdan veriliyor. Mahşerde de bunun olacağına aynelyakîn bir şekilde iman ediyorsunuz.

Üniversite sınavına girenler iyi hatırlarlar o psikolojiyi. Son dakikalar gelinceye kadar zaman herşeye yeter görünür. İlk sorulara daha geniş zaman dilimleri ayrılarak cevap verilir. Acele edilmez. Son dakikalar yaklaştığında farkedersiniz ki: Daha cevaplanması gereken birçok soru ve pek az süre var. El-ayak dolaşmaya, kafa karışmaya, telaş taşmaya başlar. Tekrar bakılmak üzere kenarına işaret konulmuş sorulara dönülemez. Ya yetişir ya yetişmez. Bir de sorunun şöyle katmerli olduğunu düşünün: Sınavın kesin süresini bilmiyorsunuz. İstediğiniz kadar uzatabileceğinizi sanıyorsunuz. Ağırdan alıyorsunuz. Birden öğretmeniniz kağıdı istiyor. Hatta çekip alıyor. Şok oluyorsunuz.

Hem babamın hem amcamın vefatlarını duyduğumda aynı şeyi yaşadım ben de. Sanıyordum ki: Onlar hep oradalar. Hep yanımda olurlar. Doğduğum günden itibaren onları arkamda birer dağ gibi gördüğüm için dağsızlığın nasıl birşey olduğunu/olacağını tahmin edemiyordum. Hakîm ve Rahim olan Allah'ın takdiri yetişip, önce babamı, şimdi de amcamı aldığında seslerini bastırdığım bütün sızılar çığlık olup kulaklarımda toplandı. Daha sık aramalıydım. Evet. Daha çok ilgilenmeliydim. Evet. Daha çok yanlarında/etraflarında kalmalıydım. Dertlerini/sorunlarını daha sık kollamalıydım. Evet. Evet. Evet.

Ama bu sorular her canlandığında acı ile üzerlerine bastırdım. Ne yapabilirdim? Verecek cevabım yoktu. Allah yokluklarını tattırana kadar nimetlerini anlayamayacak kadar gafildim. Beni yalnız sanmayın. Her insan, belki şu an siz de, en az bu kadar gafilsiniz bazı konularda. Her evladın bir veya birçok 'keşke'si vardır. Keşkesi olmayan evlat anasının veya atasının kıymetini anlamamıştır. Fakat burada şunu da ifade etmeliyim: Keşkeler her zaman vefasızlığın delili olmayabilir. Bazı keşkeler vardır ki, onlar tamamen insanlığımızdan, sınırlarımızdan, zaaflarımızdan ileri geliyor. Çünkü ahiret olmadan bu dünya bize yetmiyor. Mürşidim bu sadedde diyor ki:

"Hem her insanın küçük bir dünyası, belki küçük bir cenneti dahi kendi hanesidir. Eğer iman-ı âhiret o hanenin saadetinde hükmetmezse, o aile efradı, herbiri şefkat ve muhabbet ve alâkadarlığı derecesinde elîm endişeler ve azaplar çeker. O cenneti, cehenneme döner veyahut muvakkat eğlenceler ve sefahetlerle aklını tenvim edip uyutur. Devekuşu gibi avcıyı görür, kaçamıyor, uçamıyor. Başını kuma sokar, tâ görünmesin. Başını gaflete sokar, tâ ölüm ve zevâl ve firak onu görmesin. Divanece, muvakkat iptal-i his nev'inden bir çare bulur. Çünkü, meselâ valide, ruhunu feda ettiği evlâdını daima tehlikelere mâruz gördükçe titrer. Ve pederini ve kardeşini eksik olmayan belâlardan kurtaramayan evlâtlar, daim bir keder, bir korkaklık hisseder.

Buna kıyasen, bu dağdağalı, kararsız hayat-ı dünyeviyede, o mes'ut zannedilen aile hayatı çok cihetlerle saadetini kaybeder. Ve kısacık bir hayattaki münasebet ve karâbet dahi, hakiki sadakati ve samimî ihlâsı ve garazsız bir hizmeti ve muhabbeti vermez. Ahlâk o nisbette küçülür, belki sukut eder. Eğer âhirete iman o haneye girse, birden ışıklandıracak. Ortalarındaki münasebet ve şefkat ve karâbet ve muhabbet, kısacık bir zaman ölçüsüyle değil, belki dâr-ı âhirette, saadet-i ebediyede dahi o münasebetlerin devamı ölçüsüyle samimî hürmet eder, sever, şefkat eder, sadakat eder, kusurlarına bakmaz gibi ahlâk yükseklenir. Hakikî insaniyet saadeti o hanede başlar inkişafa..."

İşte şimdi, tam da dert yakınıma isabet etmişken, şu devayı daha iyi idrak ediyorum. Öpüp öpüp yarama çalıyorum. Hakikaten de 'kısacık bir hayattaki münasebet ve karâbet dahi, hakiki sadakati ve samimî ihlâsı ve garazsız bir hizmeti ve muhabbeti vermiyor.' Gücüm bu yüzden yetmiyor. Bu yüzden sık sık geç kalıyorum. Onlar bu hizmeti ve muhabbeti vermediğinden yetişmek istediklerime yetişemiyorum. Benim ahirete ihtiyacım var. Babamın ve amcamın yokolmamasına ihtiyacım var. Onlarla irtibatımı sürdürmeliyim ki, bu 'keşke'ler, devasız dertlere dönüşmesin. Cennetimin cehenneme dönüşmemesi veya devekuşu ahmaklığıyla bulunmuş bir teselliden ötesi ancak bununla mümkün. Babamın veya amcamın ayrılığının içimde bir yara olmaması benim onları ahirette yeniden bulmamla, orada onlarla geçireceğim (inşaallah) güzel zamanlarla teselli bulabilir. Orada onlara kendimi affettirebilirim.

Hem ilacım yalnız bu kadar da değil. Madem onları yokluğa göndermedim. Madem onlar sadece mekan değiştirdiler. O zaman dualarım, ibadetlerim, amel-i salihlerim ve hatta selamlarım Cenab-ı Hafîz tarafından korunup kendilerine iletilebilir. Ölmeleriyle onlara ulaşabilmemin yolu kapanmadı ki. Ölüm yokluk değil ki. Hadis-i şerifte de buyrulduğu gibi, inşaallah, ben onların kapanmayan bir defteri olabilirim, onlar adına yazmaya devam edebilirim. Salih bir evlat olabilirsem bu mümkün. Benim yaptığım her iyilikten onların, elhamdülillah, bir hakkı/hissesi var. Allah Resulü aleyhissalatuvesselam bu müjdeyi vermiş. Yapabileceğim her hayırla onlara manevî hediyeler gönderebilirim. O halde 'keşke' ateşi beni yakamaz. Ancak gayretlendirir.

Vicdan ahireti nereden biliyor?

Bu yazı, inşaallah, hoş bir farkındalığa dair olacak. Nereden başlayalım? En kolay yerden. En kolay yer, talebe için, mürşidinin sözüdür. Mürşidim bir yerde diyor ki: "İnsanın fıtrat-ı zîşuuru olan vicdanı, saadet-i ebediyeye bakar, gösterir. Evet, kim kendi uyanık vicdanını dinlerse, 'Ebed, ebed!' sesini işitecektir. Bütün kâinat o vicdana verilse, ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz. Demek o vicdan, o ebed için mahlûktur. Demek, bu vicdanî olan incizap ve cezbe, bir gaye-i hakikiyenin ve bir hakikat-i cazibedârın yalnız cezbiyle olabilir..."

Bu metni hatırınızda tutun. Yazının ilerleyen kısımlarında lazım olacak. Vicdanın ahirete delil oluşu bir süredir dünyamı kurcalayan birşey. Şu şekliyle biraz anlayabiliyorum: İnsanın içinde bir yer sonsuza kadar varolmak istiyor. Ve bu arzu da içimize bırakılmış bir açlık olarak kendi rızkının delili oluyor. Buraya kadar tamam. Ama doymuyorum. 'Daha'sının olduğunu seziyorum. Hepsi bundan ibaretmiş gibi gelmiyor bana. En azından mezkûr metin öyle olmadığını düşündürüyor. O halde izlerimi takip edin. Belki güzel bir yere çıkacağız.

Farkındalığımca 'vicdan'ı ve 'nefs'i şöyle ayırabiliyorum ben: Nefis, kısavadede/hemen kazandıranları farketmemizi sağlayan ve arzulatan şey. Vicdan ise uzunvadede/daha sonra faydamıza olanı sezer ve arzulatır. Bu iki arzulayış şekliyle imtihan oluruz. Neden ikili sistem? Varlığımızı devam ettirebilmek için ikisine de ihtiyacımız var çünkü. Çünkü insan hem beden hem ruhtur. Hem madde hem manadır. Hem dokunuş hem duyuştur. Hem akıl hem kalptir. Hem algı hem yorumdur. Sadece birisi değildir.

Maddî menfaatlerimiz için nefis zaruretimizdir. O olmadığında onlara boşveririz. (İştahı kesilen bala aldırmaz.) Hem nefis olmadan manevî elemlerden de kurtulamayız. Tek bir hüzün damlası yüzümüzü hayata küstürebilir. Böylesi durumlarda nefis kendi arzulayış biçimiyle bizi yeniden hayata bağlar. En büyük acıların ardından dahi bir süre sonra karnımız acıkır. Canımız çeker. Yüzümüz güler. İyi ki de acıkır, çeker ve güler. Yoksa varolmaya dayanamayız.

Ancak kısavadeli arzular da, salt etkisine bıraktığımızda kendimizi, tehlikeli olurlar bizler için. Bir kere 'hayır' mürşidimin ifade buyurduğu gibi 'küllî' ve 'vücudî' birşey olduğu için bütünlüğe ve genişliğe ihtiyaç duyar. (Şerdir cüzî ve ademî olan.) Daha fidanken hiçbir ağaç meyve vermez. Ağaç büyüyene kadar sabretmek gerekir. Hem hiçbir meyve de bir günde olmaz. Onun da hamlığından olgunluğuna bir yolculuğu vardır. Erken koparırsanız haltedersiniz. Diliniz ve mideniz yediğiniz haltın haberini size pek çabuk söyler.

Hayırlı olan kendisini her zaman parçada göstermez. Bazen de bütünlüğe bakmamızı ister. Bugün kıldığımız namaz, sadece kıldığımız anda değil, ahirete uzanan bir düzlemde asıl meyvesini sunacaktır. Eğer oruçtan kebaptaki peşin hazzı beklerseniz, hayalkırıklığına uğrarsınız. İşte bu noktada da vicdanımıza ihtiyacımız var. Kısavadede kazandıran gibi görünen amellere dair doğru/yanlış tahlilini o yapar. Yere düşürülen bir cüzdanı cebimize atmak nefse hoş gelebilir. Ancak vicdan bu işe ne diyecektir? Vicdan böyle konularda doğru olana taraftardır. Genelde böyle olur. Peki, nasıl böyle olur?

İşte burada alıntıladığımız metne tekrar dönüyorum: Vicdan, ahiretin ve saadet-i ebediyenin bir delilidir, çünkü sanki orayı biliyormuş gibi davranır. Sanki bir küçük miraç yaşamış, cenneti/cehennemi görmüş, içine onlardan birer ümit ve korku düşmüş gibi davranır vicdan. O cüzdanı götürüp sahibine vermekte insanın bedensel anlamda nasıl bir tatmini olabilir? Hiç ve hiçbir şey. Hiçbir menfaatimiz yoktur maddî anlamda bu 'doğru'da. Ancak vicdan yine de doğruyu tanır. Çünkü vicdan ahiretin farkındalığıyla yaratılmıştır. İçindeki bütün cezbeler/çekimler/arzulayışlar ahiretin farkındalığıyla kuşanmıştır. "Demek o vicdan, o ebed için mahlûktur."

Yani sonsuzluğa duyduğumuz arzuyu kastetmiyorum sadece burada. Biz her amelimizde sonsuzluğu arzuluyoruz, varmış gibi davranıyoruz, eğer kulağımız vicdanımızdaysa. Çünkü ancak ahiret varsa doğru oluyor vicdan ile yaptığımız eyleyişler. "Demek, bu vicdanî olan incizap ve cezbe, bir gaye-i hakikiyenin ve bir hakikat-i cazibedârın yalnız cezbiyle olabilir..." Eğer ahiret yoksa, vicdanımız vicdan değil, aptallığımızdır. Hatta sadece 'aptallık' diyerek de kurtulamayız onun gerçekliğinden. Aynı zamanda anlaşılmazımızdır o bizim. Dolu bir cüzdanı neden sahibine götürmemizi istediğini hiçbir yere koyamayız. Bu koyamayış da onu ahiretin bir delili kılar. Eğer vicdanın kararları doğruysa, ki buna hiçbir insanoğlu itiraz etmez, o halde bu kararların doğruluğunun ortaya çıkacağı ahiret de vardır. Bu metin bize bunu da söyler. Allahu'l-alem.

Cehennem ateistlere de iyi gelir

"Malûmdur ki, her kalb, kendine ihsan edeni sever (...) Kendiyle beraber sevdiği ve şefkat ettiği zâtlara dahi ihsan edeni daha pekçok sever." Sözler'den.

İkram Arslan Risale Ayracı'nda sarfettiği bir cümleyle beni düşüncelere saldı. Şefkatin, sadece 'hayattaki acıları arttırmaya' yaramadığını, aksine, 'lezzetleri de arttırmayı' sağladığını gösteren bir cümleydi. Ne dedi peki? Dedi ki: "Şefkat lezzetler için de çarpan etkisi yapıyor. Şefkat ettiğimiz herşeyin lezzetiyle mutlu oluyoruz." İtiraf edeyim: Başkasının mutluluğundan neşe kapmanın şefkatle olan ilgisi daha önce hiç aklıma gelmemişti. (Ben bunu menfaat eksenli düşünmeye alış-tırıl-mışım.) Her nedense, biz şefkati hep 'acılara ortak olma' olarak, hatta bizzat 'acımak'ın kendisi olarak anlıyoruz. Sanıyoruz ki: Canlar yandığı ve onlar için canımız yandığı zamanlarda şefkatliyiz sadece. Bize böyle geliyor. Halbuki 'adına sevinmek' de 'onu sevmenin' bir delili/çeşidi değil midir? Şefkatimiz, bu yönüyle, başkalarına verilen nimeti de bizim için nimet kılmaz mı?

Haydar Ergülen'in, Kahve Bahane'de, bu konuya şahane bir dokunuşunu hatırlıyorum. Şefkat 'acımak' değil. Acımak, 'ol'uşun ardından, ona gösterilen bir tepkiden ibaret. Şefkatse 'ol'madan önceyi de kapsıyor. Şefkat bir bakış açısı. Yaşam açısı hatta. Nasıl yaşadığınızı, neleri gözeterek yaşadığınızı, göğsünüzün genişliğini ifade eden birşey. Bir yaşam pusulası. Fakat acımak oluşdan sonra gösterilene münhasırlığıyla 'tepkiselliğe' hapsoluyor. Örneğin: Yumuşak huylu olmak şefkatle anlaşılır birşey. Bir insan karşısındakini incitmeden önce yumuşak huylu olur ancak. Kırdıktan sonra değil. Acımak ise önce acının varlığını istiyor. Acımak özür dilemektir biraz. Şefkatse tedbir almaktır. Canı yanmayana acınır mı? Sanmam. Ama canı yanmayana şefkat edilir. 'Canı yanmasın' diye şefkat edilir.

Yine İkram abinin izlerini takip ederek devam edelim: Şefkat, bizi ötekinin dünyasına davet eden, hatta ötekiyle ilgili olmamızı sağlayan yegane his. Varlıkla kurduğumuz ilişkinin iki boyutundan 'daha selametli' olanı. Nedir o iki boyut derseniz: 1) Ben ekseninde, varlıkla 'ben'e menfaat sağladığı, mutlu ettiği ölçüde/şekilde ilgili olmak. 2) O merkezinde, varlıkla 'hepimizden daha üst birşeyin hatırına' ilgili olmak. Şefkat, bireysel lezzeti arkada bırakmasıyla, ister istemez ikincinin sahasına koşturuyor bizi. Mürşidim bu sadedde diyor ki:

"Eğer sen dalâlette boğulup çıkamıyorsan yine Cehennemin vücudu bin derece idam-ı ebedîden hayırlıdır ve kâfirlere de bir nevi merhamettir. Çünkü insan, hattâ yavrulu hayvanat dahi, akrabasının ve evlâdının ve ahbabının lezzetleriyle ve saadetleriyle lezzetlenir, bir cihette mes'ut olur. Şu halde, sen ey mülhid, dalâletin itibariyle ya idam-ı ebedî ile ademe düşeceksin veya Cehenneme gireceksin. Şerr-i mahz olan adem ise senin bütün sevdiklerin ve saadetleriyle memnun ve bir derece mes'ut olduğun umum akraba ve asıl ve neslin, seninle beraber idam olmasından, binler derece Cehennemden ziyade senin ruhunu ve kalbini ve mahiyet-i insaniyeni yandırır. Çünkü Cehennem olmazsa Cennet de olmaz. Herşey senin küfrünle ademe düşer. Eğer sen Cehenneme girsen, vücut dairesinde kalsan, senin sevdiklerin ve akrabaların ya Cennette mes'ut veya vücut dairelerinde bir cihette merhametlere mazhar olurlar. Demek, herhalde, Cehennemin vücûduna taraftar olmak sana lâzımdır. Cehennem aleyhinde bulunmak ademe taraftar olmaktır ki hadsiz dostlarının saadetlerinin hiç olmasına taraftarlıktır."

Şefkat, kanaatimce, materyalizmin açıklamakta en çok zorlandığı his. Hedonistlerin de gelip ayaklarının sürçtüğü yer burası. Birşey, kendi varlığından daha fazla, başka birşeyin varlığını neden/nasıl önemser? Neden onun için (gerekirse) canını verir? Veya neden onun için lezzetinden vazgeçer? Bazen kendisi aç kalır da ona yedirir. Kendisi giymez de ona giydirir. Bunu maddeciliğin aşıladığı bencillik ile izah edemezsiniz. Egoizm nefis merkezli birçok lezzeti açıklasa da burada ayağı dolanır. Bir çıkış bulamaz. Yalnız kendi hayatı/çıkarı için yaşadığını iddia ettiği varlıkların neden başka canlılar için o hayattan ödün verdiklerini bir yere koyamaz. Küçük aklına sığıştıramaz.

Ama varlığını da inkar edemez. Edemezsiniz. Bir kediden tutun ta file kadar, her türün anneleri, evlatları için canlarını/lezzetlerini feda etmeye hazırdırlar. Bu onların salt hayatlarının devamı için mücadele etmediklerine en zâhir bir delildir.

Bu noktada, şefkat, kainatı Allah ile (Allah olduğu bilinmese de 'O' denilecek bir 'gayb' ile) açıklamaya doğru itiyor. 2. Söz'de, Bediüzzaman'ın, temsilî hikayecikteki iki karakterden birini 'Hodbin' diğerini 'Hudabin' olarak tarif etmesi boşuna değil. Varlıkla kuracağımız ilişkinin durumu ifade ediliyor aslında orada.

Üçüncü bir yol yok. Algımız iki türlü. Ya biz merkezindeyiz varlığın ve herşey 'merkezinde olduğumuz bir menfaat-değer algısı' ile şekillenecek; yahut da bir 'O' var ve herşey 'o bütünlüğün etrafında bir değere' sahip olacak. Dikkat edelim, şefkat denilen yetmiş libaslı huri, bir güzel yüzünü daha gösteriyor şimdi: Belki de şefkat 'parçanın bütünlüğü sezmesinden' hasıl olan bir histir. Yani, kendisinin aslolmadığını, ben'inin (ve ben gibi herşeyin) bir O adına çalıştığını hisseden canlının, O'ya hizmetlerinden ötürü diğer bütün şey'lere karşı hissettiği sorumluluktur. Bir nevi kardeşlik hissidir.

Parçanın bütüne karşı sorumluluğu... Parçanın, artık kendisinden aşkın bir bütünlüğü hissetmesinden ötürü, diğer parçaların varlığını ve mutluluğunu da önemsemeye başlaması... Uhuvvet. Evet. En çok neye şefkat eder insanoğlu? Kendini bir bütünlük içinde gördüğü fertlere değil mi? Ancak aramızda bir bütünlük bağı varsa nesne/kişi 'hakkında hissedilmeye' değerdir. Bir akrabaya şefkatimiz ele şefkatimizden ziyadedir. Çünkü kan bağı bir bütünlüktür. Bir müslümana şefkatimiz diğer din mensuplarına şefkatimizden şiddetlidir. Çünkü onunla İslam bütünlüğünde kardeşiz. Fakat elbette bir gayrimüslime de merhamet gösteririz. Çünkü onunla da insanlık bütünlüğünde kardeşiz. Demem o ki: Kardeşliktir şefkatin madeni. Bir tevhidî bütünlüktür bizi birbirimize bağlı kılan. Kardeşlik dediğiniz aynı bütünün parçaları olmaktan başka nedir ki?

"Hem bir şefkat ve merhamet sahibi, şefkat ettiği mahlûkların istirahatleri derecesinde hakikî bir lezzet alır. Meselâ, bir validenin, evlâdının mes'udiyetlerinden ve istirahatlerinden şefkat vasıtasıyla aldığı lezzet o derece kuvvetlidir ki, onların rahatı için ruhunu feda eder derecesine getirir."

Şefkatin, bencillik kalesinden kurtulup, Huda'ya açılan yollara koşmamızda kritik bir önemi var bence. Kendini ötesinin yerine koymayan, ötekilerini eşiti saymayan, aynı bütünün parçası olduklarını farkedebilir mi? Hatırlayalım: 2. Söz'de Hodbin neden çevresindeki acıları açıklamakta zorlanıyor ve onların baskısı altında karamsarlaşıyor? Neden Hudabin onun gibi düşünmüyor ve hissetmiyor? Düşünelim: Kainatın, müstakil parçalar torbası değil, parçaları uyumlu bir bütünlük olduğunu farketmeyen insanın imanı 'tevhid arşı'na erişebilir mi? Tevhide iman etmeyen varlığı kardeş görebilir mi? Şefkat, bu açıdan, tevhidin bir neticesi gibi. Hatta kaçınılmazı. Derviş Yunus misali: "Yaradılanı sevmek, Yaratandan ötürü." Madem aynı bütünün parçalarıyız, sen kardeşimsin, başına gelene elbette sevinir/üzülürüm. Çünkü bütünümüzün selameti benimle olduğu kadar seninledir de. Seninle tamam olduğumuz için, senin için, duygulanırım.

Herkesin cennete bir gitmişliği vardır

Zerre Risalesi hakkındaki bazı düşüncelerimi (veya Zerre Risalesi'nin tetiklediği bazı düşünceleri) karaladığım "Ya hepimiz dönüşüyorsak?" başlıklı yazımda şunu anlatmaya çalışmıştım: Belki de hepimiz, 'her an cennete ve cehenneme dönüşen' bir âlemin içinde, 'dönüştürücüler' olarak istihdam ediliyoruz. Varlığımızın bir hikmeti de bu: Dönüştürmek.

Ciğerlerimizin oksijen alıp karbondioksit vermesi gibi, biz de nesneleri alıp, tadıp, yaşayıp, hissedip, duyup, koklayıp, görüp, düşünüp, kullanıp ahirete dönüştürüyoruz. "Zulmette, karanlıkta, anlamsızlıkta, saçmalıkta, hiçlikte, fanilikte, amaçsızlıkta bıraktıklarımız, bizi, dönüştürdüğümüz o kötü halleriyle cehennemimizde bulacak. İmanla aydınlattıklarımız ise, sonsuza kadar bizimle olmak ve bizi mutlu etmek üzere, cennetimize dönüşecek. Bugünümüzün yarınımızı her ânıyla böyle meyve verecek.." gibi bir hal halimizden okunuyor. Çünkü yaşadıklarımızla ilişkimiz kopmuyor. Bir giden hep gidiyor. Bir yaralayan hep yaralıyor. Bir sevindiren hep sevindiriyor. Hatırladıkça, düşündükçe, deştikçe zamanı aşkın bağlar kuruyor bizimle.

Böyle birşeyler anlamıştım, kendimce, Zerre Risalesi'nde mürşidimin söylediklerinden. Şimdi, onun bir adım ötesinde, ama yine onunla ilgili birşeyi 6. Söz'de farkediyorum. Görüyorum ki: Bediüzzaman ayet-i kerimede geçen 'cennet' ifadesini sadece 'gelecekte yaratılacak bir âlem' veya 'daha sonra bağışlanacak olan bir mükafat' gibi yorumlamıyor. Adeta her an ve her defasında bir alışverişimiz oluyor Hak Teala ile bizim. Her an canlarımızı/mallarımızı satıyoruz. Allah da karşılığında bize her an bir başka cennet bağışlıyor. Ahiretin cenneti kadar hakikat bir "an'ların cenneti."

6. Söz'de tefsir edilen ayetin kısa bir mealini alıntılayalım başlarken: "Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, karşılığında onlara cennet vermek sûretiyle satın almıştır." Tevbe sûresinin 111. ayeti olan bu müjde bir kesinliğin altını çiziyor. Yani: "Müminler bu alışverişi yapmışlardır ve cennetlerini de almışlardır." Sanki ardımızda kalmış bir alışveriş gibi. Çoktan bitmiş. Fakat bu hakikati sınırlarımız itibariyle anlamak güçleşiyor.

Zamanın içinde olduğumuz ve ahiret âlemi geleceğin ucunda, henüz varamadığımız/erişemediğimiz bir mesafede göründüğü için, Allah'ın böylesi bir alışverişin bittiğini ve cennetin verildiğini söylemesi 'zor anlaşılır' gelebilir. O nedenle biz bu ayeti biraz daha şuna yakın anlamayı tercih ederiz: "Allah, müminlerden canlarını ve mallarını, karşılığında cennet vermek sûretiyle satın 'alacak'tır." Yani; daha ileriye, geleceğe, olacaklara dair bir ümit gibi. Öyle ya! Cennet bizler için henüz dokunulabilir birşey değildir. Biz bu karşılığı henüz alabilmiş veya alabilir değiliz. O halde kullukla yaptığımız alışverişe bitmiş gözüyle nasıl bakabiliriz?

Fakat Cenab-ı Hak, bizim mahkûmu ve mecburu olduğumuz kayıtlardan müberra ve münezzeh olduğu için, yani Ezelî ve Ebedî olduğu için (buna bir tür zaman-dışı'lık veya zaman-üstü'lük de diyebiliriz) gelecekte olacak birşeyin onun nazarında şu an olandan farkı yoktur. Bu nedenle bize göre gelecekte olacak birşeyin, Kur'an'da, olmuş veya şu an oluyor gibi buyrulmasında yadırganacak birşey olamaz.

Bu perspektiften güzel bir cevap aldık. Elhamdülillah. Fakat hemen pes etmeyelim. Bu balı kaşıklamaya devam edelim. Birkaç sual daha soralım hemen mesela: "Acaba bu ayette 'alacağım' diyemez miydi? Neden dememiş? Neden böyle bir ifade yolunu seçmiş? Neden salt geleceği değil de yaşadığımız hazır zamanı da içine alacak şekilde buyurmuş?"

6. Söz'ü okurken, Bediüzzaman'ın, bu tarz sorulara da bir cevap verdiğini farkettim kendimce. Mürşidimin, o ayetten 'sadece ahiretteki cenneti' anlamadığını, cennetlerin sayısını "İşte, beş mertebe, kâr içinde kâr..." ifadesinde olduğu gibi 'beş çeşit' şeklinde tefsir ettiğini gördüm. Hatta bu noktada 'satın almıştır' ifadesini de böylesi bir 'beş mertebe cennet' içinde tevil edebildiğini farkettim. Zira burada ifade buyrulan cennet, yalnız ahirette kavuşulacak bir cennetten ibaret değilse, yani dünyadaki hazır karşılıkları da içine alıyorsa, o halde 'satın almıştır' ifadesini geçmiş ve şimdiki zaman için kullanabilmek çokça hikmetliydi. Hemen 6. Söz'deki kâr tariflerine sığınayım burada:

"Birinci kâr: Fânî mal bekâ bulur..." Yani yaptığın fiillerin yok olup gidici olmadığını, Bakî-i Zülcelal yolunda işlenen amellerin hem kaydedildiği, hem unutulmadığını, hem ziyan olmayacağını, hem de cennet sûretinde sonsuza dönüştürüldüğünü bilmen sana verilen birinci cennettir. Eylemlerinin sonsuzluk sahibi için olması, onları da, dair oldukları şey üzerinden sonsuzlaştırır. Yoksa 'batıp gidenlerin' ardından çok ağlayacaktın.

"İkinci kâr: Cennet gibi bir fiat veriliyor..." Burada konsantre olunması gereken cennet değil, 'fiyat' bence. Bir fiyat veriliyor yani insana. Hemen o güzel işi yaptığı anda. Bunu ben 'Satmaya bakacağız' yazımda yeğenimle oynamaktan aldığım lezzet üzerinden örneklendirmeye çalışmıştım. Yaptığınız her iyi şeyin içinde lezzet türünden size bağışlanmış bir küçük cennet var. Ki o cennettir çoğu zaman sizi o iyi işi yapmaya sevk eden.

"Üçüncü kâr: Her âzâ ve hasselerin kıymeti, birden bine çıkar..." Kullanılış amacı, kullandığımız şeyin değerini arttırdığına göre; yani amacın yüksekliği ve kıymeti, yapılan fiile de artı değer olarak yansıdığına göre Allah rızası için yapılan bir fiilden, kullanılan bir yetenekten, sarfedilen her emekten daha yüksek değeri bulabilecek bir iş, bir âzâ, bir hasse, bir kabiliyet, bir yetenek yoktur. Niyet amellere içirilmiş bir iksir gibidir. "Meselâ, göz, bir hassedir ki, ruh bu âlemi o pencere ile seyreder. Eğer Cenâb-ı Hakka satmayıp, belki nefis hesâbına çalıştırsan, geçici, devamsız bâzı güzellikleri, manzaraları seyr ile şehvet ve heves-i nefsâniyeye bir kavvat derekesinde bir hizmetkâr olur." İşte, bu değerleniş, yani 'hayatını yaşamaya değer kılan anlam' üçüncü cennetim.

"Dördüncü kâr: İnsan zayıftır, belâları çok; fakirdir, ihtiyacı pek ziyâde; âcizdir, hayat yükü pek ağır. Eğer Kadîr-i Zülcelâle dayanıp tevekkül etmezse ve itimad edip teslim olmazsa, vicdânı dâim azab içinde kalır. Semeresiz meşakkatler, elemler, teessüfler onu boğar; ya sarhoş veya canavar eder." İşte, dördüncü cennetin de seni, yaptığın şeyi Allah'ın rızası için, dolayısıyla ona dayanarak ve güçlükle karşılaştığında ona sığınarak yaptığın için buluyor. Kendinden ötesi birşey için yaptıklarında öte olanın da desteğini almış oluyorsun. Böylesi bir dayanak bulan daha dünyada iken bir cennet almış değil midir? "Mevlam görelim neyler, neylerse güzel eyler!" tesellisinde bir cennet saklı. Umut aynı cennettir.

"Beşinci kâr: Bütün o âzâ ve âletlerin ibâdeti ve tesbihâtı ve o yüksek ücretleri en muhtaç olduğun bir zamanda Cennet yemişleri sûretinde sana verileceğine, ehl-i zevk ve keşif ve ehl-i ihtisas ve müşâhede, ittifak etmişler." İşte, bu da, ayetin manasından hemen anladığın, ahirette sana verilecek olan cennet. En muhtaç olduğun zaman o çünkü. Kıyametin dehşetinden yokluğa düşmeye korktuğun an. Dilerim, Allah bizi seninle orada da buluşturur, esması hakkında sonsuza dek konuşturur.

Özetlersem: Cennet aslında sadece bir değil, beş değil, yedi değil, Allah rızası için ve şeriatı dairesinde yaptığımız her güzel şeyde birçok cennet var hemen bizi bulan. Bir küçüğün başını okşamakla onun yüzünden aldığınız tebessüm bile bir cennet. Bir annenin ellerini öpmekle ondan aldığınız dua bile bir cennet. Bir kedi yavrusunun karnını doyurmakla ondan aldığınız 'miyav' bile bir cennet. İyi olan herşeyin içinde bir sürü cennet var. Ve bu küçük cennetler onların ahirette daha büyük bir cennete dönüştüğünün delili oluyor. Dünya dönüşüyor arkadaşım. Dünya onu nasıl yaşarsan ona doğru dönüşüyor. Sonra seni tekrar bulmak üzere...