Talebe olmanın detaylaşmakla ilgisi üzerine evvel de yazmıştım. Demiştim ki: "Mürşidin, yanında susmayı sevdiğin kişidir." Bunu derken de ışığımı Hucurât sûresinin ikinci ve üçüncü ayetlerinden almıştım. Orada sahabeye öğütlenen 'az sesliliğin' ilk öğrenciler üzerinden sonraki bütün talebelere bir ders olduğunu ifade etmiştim. Ancak bunu derken şuna da dikkat çekmeyi unutmamıştım yanlış hatırlamıyorsam: İslam'ın beklediği teslimiyet asla 'hiçbir şeyi sorgulamamak' değildi. Yani 'mutlak bir sessizlik' değildi. Ya neydi?
Az seslilikti. Kendini detaylaştırmaktı. Aslolmayı terketmekti. Dinletmek yerine dinlemekti. Öğretmek yerine sormaktı. Değişmesi gerekenin kendisi olduğunu kabulle bükülmeye başlamaktı. Irwin Yalom'un Bugünü Yaşama Arzusu'nda dile getirdiği gibi: Tedavi, suçlamanın bitip sorumluluğun kabul edildiği noktada başlardı. Tüm siyer kaynakları haber veriyordu ki: Sahabe, Efendimiz aleyhissalatuvesselama soru sormanın edebini iyi bilen 'zeki muhatapların' oluşturduğu talebelerden müteşekkildi. Yani sahabe, sesini alçaltmasını bilmiş, ama büsbütün bir sessizliği de seçmemişti. Peki, ne idi 'az seslilik' ile aslında murad olunan?
Modern zamanlar, aynı zamanda, sıradışılıkla baştan çıkmış bireylerin kişisel akledişlerini her türlü nakledişe tercih ettiği zamanlar... En küçük farkındalıklar bile bin yıllık tecrübeleri gözden düşürüyor. Geleneğe sahip olmaktansa modern olmanın, birşeyin devamı olmaktansa ilk olmanın, bir sıradağın parçası kalmaktansa ada olmanın, kadim olmaktansa yeni olmanın tercih edildiği zamanlarda yaşıyoruz. Kubbeyi Yere Koymamak'ta merhum Turgut Cansever Hoca'nın da dikkat çektiği gibi 'yapılmamışı yapmayı' 'yaratılmışla uyumlu olmaya' tercih ediyoruz.
Sesimiz kesinlikle kısık değil. Ve artık öğrenci değiliz. Dağların karşısında gökdelenlerle gürüldüyoruz. Bize güzel göründükten, yok yok, sadece diğerleri arasında farkedilmemizi sağladıktan sonra, yapacağımız hiçbir şeye 'uyum' denilerek engel olunamaz. Kainatın düzeni izin verdiğimiz ölçüde varlığını devam ettirebilir. Eğer kurumaları daha uygun görünüyorsa nehirler kuruturuz. Yolumuzdan çekilmeleri gerekiyorsa her canlıyı öldürürüz. Sesimizle baştan çıktık çünkü. Modern zamanlar; bireyi; kendi keşfi, aklı, sesi, eseri, yorumu, düşüncesi ve kanaati ile baştan çıkardı. Kendinin mecnunu etti. Mimaride gökdelenle ortaya çıkıyorsa bu arıza, itikadda da modernizm/bid'a olarak kendisini gösteriyor. Herkes sıradışı olmaya/söylemeye çalışıyor.
"İşte; dalâlette, iktidarsızlar muktedir görünmeleri ve ehemmiyetsizler şöhret kazanmaları içindir ki, hodfuruş, şöhretperest, riyâkâr insanlar ve az birşeyle iktidarlarını göstermek ve ihâfe ve ızrar cihetinden bir mevki kazanmak için ehl-i hakka muhalefet vaziyetine girerler. Tâ görünsün ve nazar-ı dikkat ona celb olunsun. Ve iktidar ve kudretle değil, belki terk ve atâletle sebebiyet verdiği tahribat ona isnad edilip ondan bahsedilsin. Nasıl ki böyle şöhret divanelerinden birisi namazgâhı telvis etmiş, tâ herkes ondan bahsetsin. Hattâ ondan lânetle de bahsedilmiş de, şöhretperestlik damarı kendisine bu lânetli şöhreti hoş göstermiş diye darbımesel olmuş."
Bugün biz de kainatın, insanlığın, fıtratımızın yüzüne pisliyoruz sırf bizden bahsedilsin diye. Çevre kirliliği dediğimiz şey, işte, yine bir farkedilme arzusunun, külliyetli bir pislemenin eseri değil mi? Uyum sağlamak yerine farklı ve farkedilir olmanın rekabetine kapılmışız. Aklımıza birşeyler geliyor. Kendi fikrimizi, sesimizi, eserimizi her fikirden, sesten, eserden yüksekte görüyoruz. Bu görüş her türlü tecrübeyi anlamsızlaştırıyor. Hatta rakipleştiriyor. Sünnet-i seniyyeyi küçümsemenin, sahabeyi önemsizleştirmenin, İslamî mirası modern faydalar üzerine elinin tersiyle itebilmenin dayanağı bu. Başka sesler karşısında sesimizin kısılmasına karşıyız. Bir mürşidin karşısında talebe olmaya karşıyız. Aslolmak yerine detay kalmaya karşıyız. Kendi başımıza bütün olmak varken parça olmaya karşıyız. Ve gerekirse bunun için her bütünlüğü parçalarız.
Bugün Hikmetü'l-İstiaze Risalesi'ni okurken farkettim istiaze ile istiğfar arasındaki ilgiyi. Mürşidim diyor ki orada: "Nefsini ittiham eden, kusurunu görür. Kusurunu itiraf eden, istiğfar eder. İstiğfar eden, istiâze eder. İstiâze eden, şeytanın şerrinden kurtulur. Kusurunu görmemek, o kusurdan daha büyük bir kusurdur. Ve kusurunu itiraf etmemek, büyük bir noksanlıktır. Ve kusurunu görse, o kusur kusurluktan çıkar. İtiraf etse, affa müstehak olur." İstiaze ne peki? En kısa anlamı: "Allah'a sığınmak." Her Kur'an okuması öncesinde tekrar ettiğimiz bir söz, yok yok, bir işlem bu. 'Euzübillahimineşşaytanirracim' diyoruz. Neden diyoruz? Büyük bir mürşidin karşısına oturacağız. Mürşidin karşısına oturmak, talebe olduğun şuurunu edinmeden/ tazelemeden mümkün olabilir mi?
Demek biz de her 'euzü' değişimizde aslında mezkûr işlemden geçmiş oluyoruz. Tersten gidelim: İstiaze ediyoruz, çünkü istiğfar edeceğimiz şeylerimiz var. Allah'a sığınmamız gereken yaralarımız var. Düşmeye müsaitiz. Kabul ettik bunu. Kayyum olanın ayakta tutuşuna kaçıyoruz. Kandırılmaya müsaitiz. Kabul ettik bunu. Hak olanın hakikatine koşuyoruz. Hataya müsaitiz. Kabul ettik bunu. Gaffar olanın affedişine sığınıyoruz. Sığınmayı seçtiğimiz anda varlığımız ikileşiyor. Kaçtığımız bir kendimiz var. Bir de olmak istediğimiz kendimiz. Bir kaçtığımız yer var. Bir de olmak istediğimiz yer. İkilik üzereyiz. Kabul ettik bunu.
'Kaçtığımız kendimiz' ve 'olmak istediğimiz kendimiz' arasında talebeye dönüşüyoruz. Değişmesi gerekenlerin olduğunu kabulle tedaviye açık hale geliyoruz. İstiaze istiğfarı, istiğfar itiraf edilmiş kusurları, itiraf edilmiş kusurlar ise nefsimizi ittihamı beraberinde getirdi. Çünkü onlarla edinilmiş şuurun sonucuydu. Kendimize karşı tetikteyiz artık. Şeytanın işi kolay değil. Karşısında zaaflarının farkında bir birey var. Bir istiaze bütün bunları yapıverdi. Nefsimizden memnun değiliz. Sesimizi kıstık. Biz bir başka 'ben' olmaya geldik. Kur'an'ın başına bu yüzden oturuyoruz. Bu yüzden şeytanın bizi getirebileceği her halden, Allah'ın bize lütfedeceği her hayra sığınıyoruz. Mü'minûn sûresinde bize öğretildiği gibi yakarıyoruz: "De ki: Ey Rabbim, şeytanların vesveselerinden Sana sığınırım. Onların yanımda bulunmalarından da, ey Rabbim, Sana sığınırım."
