Nübüvvete şaşılır mı?

"Hem mümkün olur mu ki, bu kâinatı bütün esmâsının kemâlâtını ifade eden masnuatla tezyin ederek seyir için garip ve ince san'atlarla süslenilmiş bir saraya benzetsin de, rehber bir muallim tayin etmesin?" Haşir Risalesi'nden.

Bu bana ilginç geldi. Sizinle de paylaşmak istedim. Belki söylediklerimin içinde bir dane-i hakikat vardır. Bende kalıp yitmesin. Hayatınızla hayat bulsun. Yaşasın. O heyecanım da Yunus sûresine dairdir. Ki şöyle başlıyor: "Elif. Lâm. Râ. İşte bunlar hikmet dolu Kitâb’ın âyetleridir. İçlerinden bir adama: 'İnsanları uyar ve iman edenlere Rableri katında onlar için yüksek bir doğruluk makamı olduğunu müjdele!' diye vahyetmemiz, insanlar için şaşılacak bir şey mi oldu ki, o kâfirler: 'Bu elbette apaçık bir sihirbazdır' dediler?"

Bu ilk ayetlerde dikkatimizi çeken şey, nübüvvetin, ehl-i inkârca 'şaşılası' bulunması. Yani 'beklenmiyor' olması. "Nereden çıktı bu şimdi?" muamelesi görmesi. Beklenmediğinden dolayı da yaşananı 'sihir' olarak nitelemeyi doğru buluyor müşrikler. (Veya öyleymiş gibi görmeye/göstermeye çalışıyorlar.) Peki neden böyle demeyi seçiyorlar? Çünkü sihir bir sıradışılıktır. Normalin aksine gerçekleşen birşeydir. Beklenmeyendir. Kalıcı da değildir. Arızîdir. Geçicidir. Düzene, düzenin gerektirmediği bir şekilde, müdahale sayıldığından düzende uzun süre tutunamaz. Bu yüzden bir yakınımızın başına sıradışı bir kötülük geldiğinde "Yoksa büyü mü yaptılar?" tarzı sözleri sıkça işitiriz. Yalnız gözboyamacılıkla olsun, sihir, eşyanın fıtrî akışı içinde yaşanmaz. Hep "Olmaz böyle şey!" denildiği yerden vurur insanı. Niyeti arzî ve de kirlidir.

Kur'an, onların bu 'şaşkınlığını' dikkatimizi çevirmekle, birşeyi daha nazarımıza vermiş oluyor aslında: "Sizin nübüvveti şaşkınlık verici bulmanız yanlış!" demiş oluyor. Neden? İşte bunun cevabı devamındaki ayet-i kerimelerde bulabiliyoruz bence. Cenab-ı Hak, bize, hilkatindeki aşamaları (ve yaratışının tek bir evreden ibaret olmayan sürecini) hatırlatmakla şöylesi bir 'sıradışılığın' aslında 'sıradışılık' değil 'yaratışında artık zamanı gelmiş bir aşama' olduğunu ihtar etmiş oluyor. Devamındaki ayetlerin kısa meallerini de alıntılayalım:

"Şüphesiz ki Rabbiniz, gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra da işleri yerli yerince idare ederek arşa istiva eden Allah’dır. Onun izni olmadan hiç kimse şefaatçı olamaz. İşte O Rabbiniz Allah’tır. O halde O’na kulluk edin. Hâla düşünmüyor musunuz! Allah’ın gerçek bir vâdi olarak hepinizin dönüşü ancak O’nadır. Çünkü O, mahlûkatı önce (yoktan) yaratır, sonra da iman edip iyi işler yapanlara adaletle mükâfat vermek için (onları huzuruna) geri çevirir. Kâfir olanlara gelince, inkâr etmekte oldukları şeylerden ötürü onlar için kaynar sudan bir içki ve elem verici bir azap vardır."

Şimdi bu ayetlerde ne hatırlatıldı bize? 'Göklerin ve yerin altı günde yaratılışı...' Daha? Bu halde kalmayacağımız. Tekrar ona döneceğimiz. Daha daha? Ahiretteki mükafat ve mücazat... Bütün bu hatırlatmaların bizde uyandırmaya çalıştığı tefekkür de şu gibi: Herşey bir bütünün parçaları olarak ilerliyor. Farklılıklar öyle farklılıklar. Yeni hiçbirşey kaderin gözünde sürpriz değil. Varlık ilk varolduğu şekilde kalmaya mahkûm değil. Her nesne çeşitli varlık aşamalarından geçerek varoluş sürecine devam ediyor. Uyumun adımlarını okumaya çalışın. Varoluşun, aşamalarından ibaret olmayan, küllî bir amacı var. Kainat kitabının da, o kitabın kurgusu içinde, hikmetsiz bir satırı yok. Tıpkı ayet-i celilede buyrulduğu gibi: "İşte bunlar hikmet dolu Kitâb’ın âyetleridir."

Dün, bugün olanın habercisi; bugün, dün üzerinden okunursa şaşkınlık verici değil. Yarın, dün ve bugün üzerinden bakılırsa, sanatlı. Eğer bu konuda sizde bir şaşkınlık varsa, bu, yaratışta (hâşâ) 'ani bir karar değişikliği olduğundan' değil. Allah böyle kusurlardan münezzehtir. Sizin aşamaların dilini okuyamamanızdandır. Okulu yaptıran öğretmeni de gönderecektir elbette. Kitabı yaratan muallimi de indirecektir.

Bundan önce hep 'şöyle' olması, sizin buna alışmanız, bundan sonra 'böyle' olmayacağı anlamına gelmez. Uyumlu bir bütünlük içinde değişimler olur. Ve, evet, Hak Teala, hikmetinin uygun gördüğü vakit geldiğinde vahyini Nebisi aleyhissalatuvesselama indirir. Sizin şaşırmanız bu hikmete nakise getirmez. Çünkü hikmet, kısa nazarlarınızla değil, kainatın yaratıldığı amaçla ilgilidir. Hatta, ayetlerin devamında 'zamana' ve 'aşamalara' yapılan vurgu, yine böylesi bir ihtarın içlerinde saklı olduğu hissini uyandırıyor:

"Güneşi ışıklı, ayı da parlak kılan, yılların sayısını ve hesabı bilmeniz için ona (aya) birtakım menziller takdir eden O’dur. Allah bunları, ancak bir gerçeğe (ve hikmete) binaen yaratmıştır. O, bilen bir kavme âyetlerini açıklamaktadır. Gece ve gündüzün değişmesinde (uzayıp kısalmasında) Allah’ın göklerde ve yerde yarattığı şeylerde, (Onu inkâr etmekten) sakınan bir kavim için elbette nice deliller vardır!

"Huzurumuza çıkacaklarını beklemeyenler, dünya hayatına razı olup onunla rahat bulanlar ve âyetlerimizden gafil olanlar yok mu, işte onların, kazanmakta oldukları (günahlar) yüzünden varacakları yer, ateştir! (...) Eğer Allah insanlara, hayrı çarçabuk istedikleri gibi şerri de acele verseydi, elbette onların ecelleri bitirilmiş olurdu. Fakat bize kavuşmayı beklemeyenleri biz, azgınlıkları içinde bocalar bir halde (kendi başlarına) bırakırız."

Özetle demek istediğim şu: Kainatı, varoluşu, aşamaları, zamanı, döngüselliği vs. doğru okuyan bir insanın nübüvvete şaşırması mümkün değildir. Süreç onu bu beklentiye sokar zaten. Yani fıtrî olan nübüvveti beklemektir. Kendi halini, yaşayışını, aklını, okumasını, sınırlarını mutlaklaştıran kişi ancak nübüvveti inkâr eder. Bin hikmet üzerine varedilen kainat kitabının öğretmensiz, derssiz ve rehbersiz kalması elbette mümkün olamaz.

Sonsuz sayıda ihsan ve yaratış sahibinin, bu ihsan ve yaratışla neyi murad ettiğini, vakti geldiğinde akıl sahibi mahlukatına bildirmemesi hiç mümkün olabilir mi? Akıl böyle bir hikmetsizliği kabul eder mi? Hâşâ! Uyanık olalım. Dün 'sihir' deyip anormal bulanlar, bugün de mucizeleri kafalarına sığdıramayanlar, varlığın şahit oldukları kısmını mutlaklaştırıp "Nübüvvetin ne gereği vardı?" demeye getiriyorlar. Semavî bir amaçla varolanı arzî nedenlere indirgiyorlar. Halbuki varlık, ilk anından son anına kadar, "Nübüvvete ihtiyaç var!" diye çığlık atıyor. Duyamayan kulaklar çın çın çınlasın!

Belki depresyonun da bir hikmeti vardır?

“Biz, bir ayetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya onu unutturursak mutlaka daha iyisini veya benzerini getiririz. Bilmez misin ki Allah herşeye kadirdir.” Bakara sûresi, 106.

Belirtilerinden birisinin de ‘unutkanlık’ olduğunu okumuştum arkadaşım. Evet. Depresyona girenler unutmaya yatkınlaşırlarmış. Bunu sürecin ‘acılarda sabitlenme’ durumuyla ilişkilendirince gerekçesini bir parça anlıyorum. Acılar mâziyle ilintili şeylerdir. Unutmaksa geçmişten kurtulmanın aracı. Anlamını bulamamış yara hep sancır. Mevsimlik sızılar hikmetle sarıp yerlerine kaldıramayınca kronik rahatsızlıklara dönüşür. Bir giden hep gider. Yani derim ki arkadaşım: Bilmek acıların da ilacıdır. Abestir en çok kalbe eziyet eden. Boşunalıktır. Yolculuklarına başlarken Hızır aleyhisselam da, sanki bu sırrı sezdirir gibi, Musa aleyhisselama der: “İçyüzünü bilmediğin şeye nasıl sabredeceksin?”

Doğrudur. ‘İçine atmak’ tabirini genelde ‘duygularını belli etmemek’ bağlamında kullanıyoruz. Lakin bizdeki hissesi bu kadarcık değildir. Nasıl? Açayım: İçine attığın; yani anlamlandıramadığın, dosyasını kapatamadığın, arkanda bırakamadığın, rafına kaldıramadığın, ‘ne’liğini tayin edemediğin, ismini söyleyip geçemediğin… Evet. Bırakmak için ait olduğu yere karar vermen lazım. Bu koordinat tayini bir yönüyle ‘hikmetini bilmek’tir. Hikmeti bilinemeyenler hareket ettikçe daha derine batan kıymıklar gibidirler. Ardındaki soru işareti kaldırılmamış her cümle bir ‘içe atış’tan haber verir. “Neden böyle söyledi? Neden beni kandırdı? Neden öyle öfkelendi? Neden arkamdan konuştu? Neden yüzünü astı? Neden selamımı almıyor? Neden, neden, neden…” Bu birikmiş ‘neden’lerin sonucu depresyon olur. Arşivci masasındaki dosyalarda boğulur. Ve arkadaşım insanın dosyalardan kurtulmak için denediği şeylerden birisi de unutkanlıktır.

Mürşidim bu sadedde diyor ki: “Hafıza bir nimettir. Fakat ahlâksız bir adamda musibet zamanında nisyan ona râcihtir. Nisyan da bir nimettir. Yalnız her günün âlâmını çektirir. Müterâkim olmuş âlâmı unutturur.” Demek unutkanlığın da hikmeti var. Kullanılması gereken yerler var. Yaratılmış hiçbirşey abes değil.

Bir de dalgınlık. Depresyonun bir eseri de dalgınlık. Bu da anlaşılır birşey. Yukarıdaki perspektiften bunu da çözebiliriz. İkisinde de ‘ilgisizlik’ var ne de olsa. Daha doğrusu her dokunanın acı verdiği ‘dokunaklı bir insan’ın (bunu ‘kolay etkilenir’ anlamında kullandım) kabuğudur dalgınlık. Ve unutkanlık. İkincisi geçmişe yönelik bir kabuktur. Birincisi bugüne kuşanılmış bir zırhtır. Bu kalkanları indirmeyerek ayakta kalmaya çalışır sabitlenmiş acıların sahibi. Fakat bence depresyonun ‘yeni bir doğuşa’ yaklaştığı eşik de tam burasıdır. Unutkanlık ve dalgınlık, bir yönüyle mevcudun yitimi iken, bir yönüyle de yeninin keşfidir. Açlığın yeniden uyanışıdır. Mürşidim bu sadedde de der ki:

“Eğer sair teellümât-ı ruhaniye ise, sabra, mücahedeye alıştırmak için Rabbanî bir kamçıdır. Çünkü, emn ve ye’sin vartasına düşmemek hikmetiyle, havf ve reca müvazenesinde sabır ve şükürde bulunmak için kabz—bast hâletleri celâl ve cemal tecellîsinden intibah ehline gelmesi, ehl-i hakikatçe medâr-ı terakki bir düstur-u meşhurdur.”

Unutkanlığı önceleri bir hastalık gibi görürdüm. Nefsimden misallendireyim: Özellikle tarihler, kişiler ve mekanlar konusundaki unutkanlığım hayatımı zorlaştırıyordu. Ama sonları farkettim: Unutkanlık bende güzel işler de yapıyor. Bereketli bir misafir kimi zaman. Peki nasıl? Onu da açayım: Mesela unutkanlığım yüzünden hayretim artıyor. Daha sık şaşırıyorum. Daha sık heyecanlanıyorum.

Bir çocuk dünyaya neden şaşırır? Bir bebeğin gözünde ebeveyninin yaptığı en sıradan şakalar/sürprizler bile neden bu kadar gülünesidir? Bir bebek (hepsinde denedim hep de işe yaradı) bir yere saklanıp “Ciiiğğğ!” diye ortaya çıktığınızda neden sevinir? Bence bunların altında tazeliğin hayreti var. Bir bebek elbette büyükleri kadar dünyayı bilmiyor. Daha hiçbir şeyi ezberine almamış ve almadığı için de sıradanlaştırmamış. Bu ‘sıfır sıradanlık’ dünyasında gördüğü herşey hayret verici. Herşey harika. Herşey kendisiyle ilk kez karşılaşılan bir mucize.

“Her çocuk İslam fıtratı üzerine doğar…” şeklinde çevrilen ama aslı “Her çocuk fıtrat üzerine doğar…” şeklinde olan hadis-i şerifin bir vechi de bu belki. Kevnî olarak fıtrat, dinî olarak İslam, ikisi de hayret mesleği üzerinedir. Yani hayreti kadar tefekkürü olur insanın. “Allahım hayretimi arttır!” diye dualayan Aleyhissalatuvesselamın da ihtar ettiği sır belki bu. Fıtratına dönüş çağrısı birnevi. Herşeye hayret ettiğin o güzel döneme. Miden kadar gözünün, aklının ve kalbinin de aç olduğu zamanlara. Belki Nilüfer Kuyaş’ın Serbest Düşüş’te tasvir ettiği o açlığa: “En son, annem ölünce, kırılganlık iyice arttı. Yalnız ve ölümlü olduğum duygusu tekrar önplana geçti. Sonra da bu açlık geldi işte, derin açlık. Hiçbir şeyin doyurmayacağını bildiğim açlık. Hiç kimsenin karşılayamayacağı, bu insanüstü sevilme ihtiyacı.”

İnsan çocukluğunu neden özler? Allahu’l-a’lem: İnsan çocukluğunu önce ayrıldığı hayretinden dolayı özler. Yaşlandıkça şaşılacak şeylerin sayısı azalır çünkü. Çocuklukta hiçbir şey monoton değildir. Anlar dahi sıradışıdır. Çocuk mutludur hep. Mutluluk dediğimiz şeyin büyük bir kısmı hayrettir zira. Yeni varlıklar ve onlarla beraber hisler/etkiler dünyamıza katıldıkça mutlu oluruz. Yeniden yeniden canlanırız. Heyecanlanırız. Faniliğimizi onlarla unuturuz.

Neyi görünce mutlu oluyoruz? Neyi duymak sevindiriyor? Nerede varolsak gönlümüz ferahlar? Karıştırsanız bu külün altından hayretin koru çıkar. Bizi mutlu eden, sevindiren, hayatımıza lezzet katan, yeni olandır ve yeniye hayretimizdir. Hayret ettiklerimizin sayısı azaldıkça sıkılmamız; bazı israf, bazı sefahet, bazı zahmet ile yeni hayretler peşinde koşmamız da bundandır. Sıkıntıysa hayretin yitimidir. Hayretini yitirdiğinde insan ölümüne yaklaştığını düşünür. Korkar.

Yine mürşidim diyor ki: “İşte, iktisat ve kanaat, hikmet-i İlâhiyeye tevfik-i harekettir; kuvve-i zâikayı kapıcı hükmünde tutup, ona göre bahşiş verir. İsraf ise, o hikmete zıt hareket ettiği için çabuk tokat yer, mideyi karıştırır, iştihâ-yı hakikîyi kaybeder. Tenevvü-ü et’imeden gelen sun’î bir iştihâ-yı kâzibe ile yedirir, hazımsızlığa sebebiyet verir, hasta eder.”

‘Yenileceklerin sayısını arttırarak’ hayretini diriltmeye çalışmak israftır. Açlığını koruyarak lezzete olan hayretini diri tutmak oruçtur, iktisattır, kanaattir, riyazettir. İstikamettir. Unutkanlığım da bende böyle bir açlık artımına neden oluyor. Sanki yorum yapabilme gücümün kaynağı bizzat bu unutkanlığım. Hiçbir şeyi ezber edip arkamda bırakamıyorum. Bazen öyle oluyor ki yazdıklarım hatırlatıldığında şaşırıyorum. Veya bazen ben okuyup şaşırıyorum. Önce bu huyumla savaştım. Kendisinden sıkıldım. Mutsuz oldum. Ama şimdi barışığım. Onun da bir hikmeti olduğunu düşünüyorum. Elbette Allah’tan hayırda kullanmak üzere daha güçlü bir hafıza dilerim. Daha güzeli istemek kulluğumun bir parçası. Fakat vermiş olduğu şeyden de razıyım. Belki de benim görevim tutmak değildir? Yorumlayıp gitmek üzere yaratılmışımdır? Zaten insanın şu dünya ile misali bir misafir hali değil midir? Misafir ikramdan ne kadarını elinde tutabilir? Evliya Çelebi’nin gezdiği onca yerde, elinde, Seyahatname’sinden gayrı ne kaldı?

Sen ancak 'bir benzerini' denersin!

"En büyük bilginler bile bilmedikleri birşeyi açıklayamazlar. Birşey ancak biliniyorsa açıklanabilir." Hans Christian Andersen; 'Peiter, Peter, Peer' öyküsünden.

Yaratıcılık aslında nedir? Mecazi (ancak kusurlu) bir şekilde bazen kendimize de atfettiğimiz 'yaratıcılık' sıfatı, aslında, 'varolanı yorumlamaktan' öte birşey değil. Hatta yeniden yorumlamak da dememeli buna. Çoğu zaman sınırlı mizanlarımızla taklidine çalışıyoruz. (Uçak yapıyorsak kuşları takliden. Denizaltı yapıyorsak balıklara özenti.) Her ne yapıyorsak kainatta zaten olagelen birşeye denk geliyor.

Varolmayan bir fiili ortaya koyabilmiş, yani, 'bir fiil yaratabilmiş' değiliz. Bizim 'yaratıcılık' diye tesmiye ettiğimiz sıfatımız, var etmekten ziyade, varolana kendi rengimizle dahil olmak veya farklı bir kurguyla tekrar biraraya getirmekten ibaret.

Tasarım. İki (veya daha fazla) şeyi bir araya getirince 'üçüncü' (veya daha fazlası) sayılacak kompozisyonlara varabilme. Daha önce hiçbir insanın görmediği bir kurguyu farkedebilme veya kurabilme. İnsanın kendinde 'yaratıcılık' olarak gördüğü şey bu. Bir kompozisyonerlik. Türüne, şuuruna, algısına, mazisine, zamanına, aklına, şahit olduklarına sıkışmış bir yaratıcılık. Elbette hakiki bir yaratıcılık değil bu.

Hatta hayal ettiklerimiz bile şahit olduklarımızın meyvesi, getirisi, sonucu. İnsan olmuşlarla hiçbir bağı bulunmayan bir olmamışı hayal edebilir mi? Hayalden bir derece daha serbest/istemsiz diyebileceğimiz rüyalarda dahi mümkün değil bu. Onlar bile malumata tâbi. Kabuslarımız uyanıkken korktuklarımız üzerine. Malumdan yola çıkarak hayal kurabiliyoruz ancak. Ürettiğimiz şey kainatta görüp akla malzeme yaptıklarımızın türevleri. Kendi âlemimize yansıyan yeni bir dünya bizimkisi. O kadar da yeni sayılmamalı.

Yaratmak yeniliğin zatıdır. Bizimkilerin yeniliği arızî. Asıl dünyayı alsan insanî aynası da bomboş kalacak. Hayal kuramayacak. Neyi alıp kendi rengine boyayacağını bilemeyecek. Öyle nâçârız aslında. Öyle yaratıcılıktan uzağız. Asıl yaratıcılık, yani Halık-ı Zülcelal'in yaratıcılığı, Nur ayetinde geçen sır gibidir: 'doğuya da, batıya da nisbet edilemeyen...' Orijinal olan. Öncesiz olan. Ben Allah'ın Fâtır isminin Halık ismiyle bütünlüğünü biraz böyle anlıyorum. Allah Halık'tır, ama Fâtır bir Halık'tır. Yaratırken taklid edecek bir önceye ihtiyaç duymaz. Yaratışının her anı orijinaldir.

Meleklerin duası da bu noktada bir ışık tutuyor sanki bana: “Seni her türlü noksandan tenzih ederiz. Senin bize öğrettiğinden başka bilgimiz yoktur. Muhakkak ki Sen, ilmi ve hikmeti herşeyi kuşatan Alîm-i Hakîmsin.” Kur'an'da, Hz. Âdem'in hilkati ve devamında yaşananlar anlatılırken aktarılan bu itiraf, aslında insana da bir duruş öğüdü. Daha önce varedilmişlerin, yani melek kardeşlerin, bizim kulağımıza fısıldadığı bilme sırrı: "Senin bize öğrettiğinden başka bilgimiz yoktur." Evet, yoktur. Bildiklerimiz, hep şahit kıldıkları ve hayal ettirdikleri... Biz kendiliğimizden yeni birşey söyleyemeyiz. Yeni sandıklarımız en fazla esinlenmedir. Dolayısıyla varoluşumuz tastamam bir muhtaçlıktır. Allah'ın bize ihtiyacı yoktur.

Bu açıdan bakınca, Bediüzzaman Hazretlerinin, Yirminci Söz'de, Kur'an'da geçen peygamber mucizelerinin bir hikmetinin de, beşere, 'fennî ilimlerde gidilecek nihayet hududu göstermek' olduğunu zikretmesi anlamlı geliyor. Yukarıda konuştuklarımızdan hareketle özetlemem gerekirse: Allah, yarattıklarından bizi haberdar ederek, bize hayalini kurabileceğimiz şeyler öğretiyor. Evet. Aynen böyle. Hayalimizin nazarını daha yukarıya kaldırıyor bu mucizelerle. Sürümümüzü yükseltiyor. Yoksa biz, yani olmuşlardan hareketle ancak hayal kurabilen bizler, böylesi mucizelerin varlığını bilmesek, o derece yüksek hayalleri kurabilir miydik?

"Hattâ denilebilir ki, mânevî kemâlât gibi maddî kemâlâtı ve hârikaları dahi en evvel mu'cize eli nev-i beşere hediye etmiştir. İşte Hazret-i Nuh'un (Aleyhisselâm) bir mu'cizesi olan sefine ve Hazret-i Yûsuf'un (Aleyhisselâm) bir mu'cizesi olan saati, en evvel beşere hediye eden, dest-i mu'cizedir. Bu hakikate latîf bir işarettir ki, san'atkârların ekseri, herbir san'atta birer peygamberi pîr ittihaz ediyor. Meselâ, gemiciler Hazret-i Nuh'u (Aleyhisselâm), saatçiler Hazret-i Yûsuf'u (Aleyhisselâm), terziler Hazret-i İdris'i (Aleyhisselâm).

Evet, mâdem Kur'ân'ın herbir âyeti, çok vücûh-u irşâdî ve müteaddit cihât-ı hidâyeti olduğunu, ehl-i tahkik ve ilmi belâgat ittifak etmişler; öyle ise Kur'ân-ı Mu'cizü'l-Beyânın en parlak âyetleri olan mu'cizât-ı enbiyâ âyetleri, birer hikâye-i tarihiye olarak değil, belki onlar, çok maâni-i irşâdiyeyi tazammun ediyorlar. Evet, mu'cizât-ı enbiyâyı zikretmesiyle fen ve san'at-ı beşeriyenin nihayet hududunu çiziyor, en ileri gâyâtına parmak basıyor, en nihayet hedefleri tâyin ediyor; beşerin arkasına dest-i teşviki vurup, o gâyeye sevk ediyor. Zaman-ı mâzi, zaman-ı müstakbel tohumlarının mahzeni ve şuûnâtının aynası olduğu gibi; müstakbel dahi mâzinin tarlası ve ahvâlinin aynasıdır."

Son cümleyi, yani 'müstakbel dahi mâzinin tarlası ve ahvâlinin aynasıdır' cümlesini bir kez daha okuyun isterim. Çünkü geleceğin/hayallerin geçmişten/bilinenlerden hareketle düşlendiğini benim sönük ifadelerimden daha veciz anlatıyor gibi geliyor bana. Belki bu noktada mucizeyi de Çehov'un Bir Sanatçının Öyküsü isimli eserinde olduğu gibi geniş anlamalıyız. Şöyle diyor Çehov orada: "Mucizeyi yalnızca hastalarda, yaşlı kadınlarda aramak doğru değildir. Sağlık da bir mucize değil midir? Ya hayatın kendisi? Bence anlaşılamayan herşey mucizedir."

İşte bütün bunları hesaba katınca, Bakara sûresinin 23. ayeti daha bir anlamlı görünüyor: "Eğer kulumuz Muhammed'e indirdiğimiz Kur'ân'ın doğruluğundan şüpheli iseniz, haydi onunkilere benzer bir sure ortaya getiriniz ve davanızda sadık iseniz, bu hususta Allah'ın dışındaki şahitlerinizi yardıma çağırınız." Bu kısımda Cenab-ı Hakkın, 'bir benzerini getirmelerini' istemesiyle, kâfirlerle—tabir-i caizse—alay ettiğini düşünüyorum. Çünkü, hakikaten de, yukarıdan itibaren konuştuğumuz gibi, insan, ancak elinde bir nümunesi/benzeri olan birşey üzerinden deneyebilir. Mecazi yaratıcılığının(!) boyu bu kadarcıktır.

O güne kadar Kur'an gibi kelam işitmemiş insanlara 'benzerini getirin' demek, kanaatimce, önce kendilerinde vehmettikleri yaratıcılığın sınırlarını ihtar ederek aczlerinin altını çizmektir. Eğer Kur'an vahyolunmasa, o güne kadar kâfirler böyle bir söz mü biliyorlardır ki, yapmayı deneyebilsinler? Bilmediğini hayal edemez ki insan! Hayalleri bildiklerinin üzerinedir. Tasarılarında bile acizdir. Allah bize bir mucizeyle yapılabilirliğini göstermese biz neyi hayal edebiliyoruz? O yüzden bu ayeti, insana, kendisinde vehmettiği yaratıcılığın 'bir benzerini getirmeye çalışmaktan' ibaret olduğunu hatırlatmasıyla da çok kıymetli buluyorum. Hayretle imanımı tazeliyorum. Ki imanı tazeleyen de tefekkürle erişilen bu hayrettir bence.

Allah hayretini arttırsın, şaşkınlığını değil

Bediüzzaman’ın, felsefe üzerinden, modern bilimlerin bilgi üretim şekline yaptığı çok eleştiri var. Fakat bunlardan ikisi ayrıca dikkatimi çekiyor. Birisi, harika şeyleri ‘bir nam takmakla’ sıradanlaştırmaları hakkında yaptığı; diğeri, sıradışıyı arama yolculuğuna çıktıklarında ‘kanun dairesinden huruç etmiş fertleri’ aramaya koyulmaları üzerine yaptığı... Bu iki eleştiri bence çok kıymetli. Zira, en nihayetinde, insanın hayretini de kafasındaki öğretiler yönlendiriyor. Modern bilimin tabularını aşamayanlar ise, elbette, müminane bir hayretin/merakın lezzetini duyamıyorlar sinelerinde.

Ve bu, daha evvelki yazımda altını çizmeye çalıştığım ‘hakikat açlığını’ çok etkiliyor. Belki biraz da bu yüzden marifet-i ilâhî içindeki lezzet-i ruhaniye şu zamanın insanları tarafından yeterince yudumlan(a)mıyor. Çünkü bilginin değer algısı farklı zihinlerimizde. Örneğin; her yerde bulunan bizce kıymetli değil. Birşeyin iktisadî bir değer arzetmesi, az bulunmasıyla olabiliyor ancak. Düşünsenize; eğer altın, toprak kadar çok bulunsa, şimdiki değerinde kalabilir miydi? Yahut petrol, su gibi her yerden kaynasa, bugünkü kadar iktisadî bir değer taşıyabilir miydi? Fakat hakiki muhtaciyet meselesine geldiğimizde ne petrol, ne altın bir bardak su kadar değerli olabiliyor.

Bana “Kur’ân’ın en büyük davaları nelerdir?” diye sorulsa, belki ilk onu içinde hiç tereddüt etmeden “İnsanın ülfetini kırmak...” diyebilirim. Çünkü gerek 20. Söz’den aldığım ders, gerekse Bediüzzaman’ın yukarıda Kur’ân ekseninde felsefeye/modern bilimlere yaptığı eleştiri, bana bu şıkkı söyleyebilme cür’eti veriyor. Evet, bence, Kur’ân’ın bir davası da zikrettiğimiz iki şekilde tezahür etmiş olan ‘bilgi üretim’ ve ‘bilgi algı’ hatalarını gidermektir. Bunu da en çok insanların ‘sıradan’ saydığı şeyleri onlara tekrar be tekrar misal göstererek yapar.

Mesela; 20. Söz’de altı çizildiği gibi, bazen taşları örnek gösterir ve ona başka bir nazarla bakmasını ister insanın. Bazen bir karıncayı, bazen arıyı, bazen de dağları misal gösterir. Bazen incirin, bazen gündüz ve gece gibi sıradan(!) şeylerin üzerine yemin eder. Aslında bu yeminler de o varlıklardaki sırlara dikkattimizi çekmek içindir. Ülfetimizi kırmak, ‘sıradanlaştırma’ hastalığına karşı tedaviye başlamak içindir.

Peki, Kur’ân, elimizden bu felsefik şaşkınlığı almakla yerine hangi hayreti bina eder?

İşte ben, bunun cevabını bir nebze, Yedinci Risale olan Yedinci Mesele’de bulduğumu düşünüyorum. Zira orada yedi sebep sıralanırken, özellikle altıncı sebepte ‘muvaffakiyet, ikram, keramet, i’caz-ı manevinin şuleleri’ silsilesi içinde, bir büyük keşfin de kapılarını aralanıyor gibi geliyor. Ve ileride, sebepler bitip işaretler başladığında, yine bu muvaffakiyet/tevafuk, ikram, keramet meselelerine değinilerek hayretin nereye yönlendirilebileceğinin adresi veriliyor. Nasıl mı? Bence şöyle:

Mesela orada, daha birinci işarette, metinlerdeki tevafuklara dikkatimiz çekilerek ‘huruç etmiş fertlere’ değil, bilakis, büyük bir sebepler silsilesinin birlikte hareket etmesiyle ancak var olacak bir uyumun izlerine okumamız öğretiliyor.

Sonra bu tevafuk bahsi, ikinci işarette daha üst bir düzeye taşınarak, Kur’ân hizmetindeki insanların nasıl denk getirildiklerini (artık tevafuk değil, keramet olarak) görmemiz öğütleniyor. Daha sonra ise; üç, dört ve beşinci işaretlerde, bütün külliyat üzerinden o muhteşem uyumun izlerini okumayı (hem tefekkür tarihimizi de arkaplan yaparak) nasihat verirken; altıncı işarette, kendi hayatının nasıl bu eserlerin telifine yönlendirilir gibi yaşatıldığını anlatıyor Bediüzzaman. Ki hatırlarsınız, aynı bahsin birinci sebebinde bu ahirki altıncı işaretin sinyalini de veriyordu. Orada rüyasıyla özetlediği şeyi, burada detaylarıyla aktarıyor.

Ve en nihayet yedinci işarette de yine elde ettikleri muvaffakiyetlerin nasıl bir eser-i inayet olduğunun vurgusunu yaparak dikkatlerimizi büyük dairedeki uyumun izlerini okumaya davet ediyor. Hani toparlarsam diyebilirim ki:

Bediüzzaman, modern bilimlerin öğütlediği şaşkınlık yerine, büyük uyum farkedilerek yerine konulabilecek bir hayretin varlığını ispatlıyor burada. Hatta bu noktada tefsiri yapılan ayetle de mevzu çok ilgili. Orada öğütlenen ‘Allah’ın lütfu ve rahmetiyle sevinme’ belki bir yönüyle bunun ifadesi. Yani ‘toplayıp durduklarımızın’ şaşkınlığından vazgeçip, Allah’ın lütfu ve rahmetine hayret etme meselesi bu mesele. Belki de ancak böyle anlayınca anlayacağız Efendimiz aleyhissalâtü vesselamın “Allah’ım hayretimi arttır” duasının hikmetini. Eh, ne diyelim? Allah hakkıyla hayret edenlerden eylesin bizi. Modern çağın enformasyon şaşkını eylemesin. Âmin...