Parça bütünlüğünden vazgeçebilecek mi?

İnsan 'bütünlüğünden haberdar edilmiş' bir parçadır. Öyle ki, bilmesi, ağacını da geçmiş bir meyvedir. Toprak kendisini bu şiddette bilmez. Su kendisini bu şiddette tanımaz. Âdemoğluysa özünü en şiddetli şekillerde idrak eder. Hayatının temeli budur. Zaten hayat, zatını ayrı bir bütünlük görürse ancak, hayatta kalır. Menfaatini kollar. Zararlardan kaçınır. Has dairesini yabancısı dengelere sahip hariçten ayırır. Yani bu kollayış hayatın lazımıdır. 

Üstelik, dahilini tanıdığı gibi, haricindeki bütünlükleri de tanır hayat sahibi. Onlara isimler takar. Belki zaten fıtratlarına nakışlanmış aşinalığı bulur. Tutunur. Tutunduğunu tanımlar. Tanımlarına tutunur. Bilebildiğini bu yolla bildirir. ('Sarman!' diye seslenir mesela, kedisi de isimlendirilmesinden bilindiğini anlar, bilir, gelir.) Bilgi de ancak bu yolla doğar-gelişir. (Hatırlayalım ki, Hz. Âdem babamız, melek kardeşlere 'tâlim-i esma' sınavındaki muvaffakiyetiyle parmak ısırtmıştır.) Bütünlüğünün böylesi şuurunda bir parça, başka parçaları da, bütünlüğüne kıyaslayarak tanıyabilir. Yolcu yolunda isim takarak ilerler.

Fakat, işte düğüme geldik, imtihan da burada başlar arkadaşım. Kendisine dair böylesine yüksek bir bilince sahipken, hakikatin 'aslında parça olan bütünlüğüne' görünen eksik şekillerini terkedip, 'Bütünün Hakiki Sahibi'ne veya 'Hakiki Bütünün Sahibi'ne (ki 'Âlemler Rabbi'dir O) teslim olmayı becerebilecek midir insanoğlu? Vahyiyle kendisine ihsan ettiği 'Hakiki Bütünün Bilgisi'ne veya 'Bütünün Hakiki Bilgisi'ne râm olacak mıdır? Yoksa bir parçacık bütünlüğüyle, yani ona sığdırdığı kadarıyla, baştan mı çıkacaktır? O yalancı bütünlüğü hakiki bütünlüğün yerine, hatta en üstüne, koymayı mı deneyecektir? 

Ene Risalesi'nin çizdiği resim buna benziyor:

"Ene, kendi zâtında hava gibi zayıf bir mahiyeti olduğu halde, felsefenin meş'um nazarıyla mânâ-yı ismî cihetiyle baktığı için, güya buhar-misal o ene temeyyü edip, sonra ülfet cihetiyle ve maddiyata tevaggul sebebiyle güya tasallüb ediyor. Sonra gaflet ve inkârla o enaniyet tecemmüd eder. Sonra isyanla tekeddür eder, şeffafiyetini kaybeder. Sonra gittikçe kalınlaşıp sahibini yutar. Nev-i insanın efkârıyla şişer. Sonra sair insanları, hattâ esbabı kendine ve nefsine kıyas edip, onlara—kabul etmedikleri ve teberrî ettikleri halde—birer firavunluk verir. İşte o vakit Hâlık-ı Zülcelâlin evâmirine karşı mübareze vaziyetini alır. (...) Hattâ, Hâlık-ı Zülcelâlin evsâfına müdahale eder; işine gelmeyenleri ve nefs-i emmârenin firavunluğunun hoşuna gitmeyenleri ya red, ya inkâr, ya tahrif eder."

Bir 'ben-sen' diyebilme yeteneği var ki bizde pek tehlikeli. Parça için hem hazine hem endişe kaynağı. Çünkü asabiyetle durulursa arkasında bütünden kopuşu ifade ediyor. 'Ben' diyorsun mesela. O 'ben'den hariç herşeyi 'sen' yerine koyuyorsun. Halbuki aldığın her nefeste kainatın hakkı var. Vücudundaki elementler ölen yıldızların tozları. Fiziğindeki tüm dengeler âlem hiçten çıkarken kurulmuş. Kimyası öyle. Biyolojisi öyle. Neler neler belki daha öyle. Şecere-i hilkatin bir ulu meyvesisin. Ezelden takdir edilmiş, nihayet zamandaki yerine asılmış, varolmuşsun. Ağaçla beraber ağaçsın. Yani bir 'Kün!/Ol!' emrinin içine herşeyle birlikte sığınmışsın. Ama ağacına dönüp tekebbürle "Ben ben, sense sen!" diyebiliyorsun. Bütünlüğünü kendine rakipleştiriyorsun. Hatta üzerinde hak iddia ediyorsun. Terbiyesiz tasavvurlara-tasarruflara girişiyorsun. Haddini o kadar aşıyorsun ki, herşeyi yoktan vareden Malik-i Hakiki'ye dahi, 'sen-ben' çekebiliyorsun. Halbuki güneşin tecellisi bir an olmasa yansıma kalır mı? Aynadaki sûret, hakikisine 'sen-ben' çekse, hakikatini küstürmez mi?

Parça yüzünü bütüne, Bütünün Sahibi'ne, dönerse dengesini bulur. Kendisindeki kayıtlılığın arızalarından bir parça kurtulur. Evet. Büyük resme yaklaşan hayra da yakınlaşır. Çünkü Muhakemat'ta denilmiştir: "Hayır küllî, şer cüz'îdir." Melekler, sayısı ne kadardır Allah bilir, Âdem aleyhisselama secde eder. Yalnız İblis bundan sakınır. Demek şer yalnızdır. Yalnızlara daha yakındır. Hele parçasında boğulanlara pek yakındır. (Kibir bu türden bir yalnızlık değil midir arkadaşım?) Kendisini, kendisinde tanımladığı bütünlüğü, Bütünün Sahibi'nin hakikat tarifine tercih edenler rahmetten hep kovulacaktır. 

Rahmet, parçasından başını kaldırıp, bütüne bakanları sever ancak. Bütündeki yerini kollayanları sever. Bu yüzden belki yine mürşidim der: "Sevâd-ı âzama ittibâ edilmeli. Ekseriyete ve sevâd-ı âzama dayandığı zaman, lâkayt Emevîlik, en nihayet Ehl-i Sünnet cemaatine girdi. Adetçe ekalliyette kalan salâbetli Alevîlik, en nihayet az bir kısmı Râfızîliğe dayandı." Kendisini geniş aynalarda sınayan, cüz'î bütünlüğüne emniyet etmeyen, başta yanlışta olsa bile, akıbette istikamete sevkolunur. Parçasını mutlaklaştıran, onu 'bütünler üstü bütün' gören, başta istikamette olsa bile, en nihayet hakikatle irtibatını kaybeder: "Bu zamanda enaniyet çok ileri gitmiş. Herkes, kameti miktarında bir buz parçası olan enaniyetini eritmeyip bozmuyor, kendini mazur biliyor; ondan nizâ çıkıyor. Ehl-i hak zarar eder; ehl-i dalâlet istifade ediyor." Ahirzamanda, beşerin kendi konumunu bu derece merkeze almasıyla, çevresel felaketlerin atbaşı gitmesi, 'cidden uyandırıcı' bir niteliğe sahiptir. 

Kim buz parçasını eritmiyorsa tehlikede! Evet. Özümüzü kayırmak yok. Hadi bakalım. Ben kendime 'cemaatsiz nurcu' diyorum mesela. Eğer kastettiğim "Ben kendime yeterim!" ise tehlikedeyim. (Hem de ne tehlikedeyim.) Fakat yalnız ben tehlikede değilim arkadaşım. Bir cemaat "Bizim cemaat bize yeter!" diyorsa o da tehlikede. Bir kavim "Bizim kavim bize yeter!" diyorsa o da tehlikede! Bir devlet "Benim devletim bana yeter!" diyorsa o da tehlikede! Kim tehlikede değil peki? Ümmet tehlikede değil. Çünkü Aleyhissalatuvesselam Efendimiz buyurmuş: "Ümmetim dalalet üzerine birleşmez!" Fakat, bir saniye, acele etme. Teenni gerek. Ümmet dediğin de sadece bugünün müslümanlarından oluşmuyor. 14 asra yayılmış bir bütünlük var. O bütünlüğün içinde bir büyüklük var. Bir nuranî çizgi var. İşte onlar, bin maşaallah, Ehl-i Sünnet'tir. Parçalarımızı sınayacaksak sahabe mesleğinin esasları üzerine sınayacağız. Belki o zaman büyüklerimizin hizaya çekmesiyle tehlikeden kurtulacağız. Allah büyüktür. Umudumuz, kendimizden değil, Ondandır. Bizi istikametten ayırmasın. Âmin.

En çok düğümlerimize dolanıyor ayaklarımız

Hepimizin içinde çözemediğimiz düğümler var. Bizi 'ben' yapan düğümler. Oralarımızdan yakalandığımızda meseleler giriftleşiyor. Örneğin: İşler ötemizdeyken, herkese, her hakkını teslim edebiliyoruz da, menfaatimiz sözkonusu olduğunda durumlar tuhaflaşabiliyor. Veyahut: Herkese en içten dileklerimizle mutluluklar diliyoruz da, iş düşmanımıza geldi mi, dilimiz tutulabiliyor. Dostumuzun adı anıldığında bedduamız, sevdiğimizin sûreti görününce ilgisizliğimiz, büyüğümüzün sesini duyunca cesaretimiz tutuluyor.

Engel olamıyoruz. Karşı koyamıyoruz. Öyle anlar geldiğinde, ister istemez, kendiliğimizin duvarlarına çarpıyoruz. Sanki herşey böylesi düğümlerle varedilmiş. Yahut da bu düğümleri yaşarken biz atıyoruz. Tecrübelerimizle 'hayat' denen kilimimizi dokuyoruz. Bu kilimin sahip olduğu her nakış, hem cemalinin, hem de esaretinin delili oluyor. Öyle ya! Nakış olmasa güzellik olmaz. Fakat nakışı bozmak sadeliği bozmaktan kolaydır. Hatta ne kadar giriftleşirse o kadar kolaydır. Güzellik inceleştikçe kırılganlaşır. Düzen dakikleştikçe hassaslaşır. Bu durum da hürriyetimizden çalar.

Kayanın güzelliğini balyoz bozamaz da elmasın güzelliğini bir çizik bozar. Ahsenü'l-takvim olan, yani kıvamların en güzelinde yaratılan, elbette onu yitirmemekte daha dikkatli olmalıdır. Vaktiyle "Yiğidi bir dert öldürür. Güzeli bir ben öldürür..." diye bir söz duymuştum. Bu sözün hakikati de sanıyorum aynı yerde saklıdır. Güzelliğin ziyadeleşmesi arızîleri hassaslaştırır.

Bizler yaratıcılar değil taşıyıcılarız. Taşıyan yaratan gibi değildir. Yaratan da taşımak zorunda değildir. Ancak taşıyan, ihtiyaç duyduğunda tekrar yaratamayacağından, sahip olduklarını omuzlamak zorundadır. Korumak zorundadır. Düşürmemek zorundadır. Taşıyıcı yükünün artmasıyla daha şiddetli imtihan olur. Taşıyabildiği kadar güzelleşir. Güzelleştiği şiddette sınanır. Belki biraz da bu latif sır sebebiyle bazı anneler güzel kızları için 'çirkin talihi' dilerler.

Ve ancak insan göklerin, yerin ve dağların kabullenmediği emaneti taşır. İmtihan da ancak onun başına açılır. Çünkü bu yükü ancak o kaldırır. Hatta, mahlukatın en eşrefi olması yanında, aynı zamanda en acizi olması da, böyle bir perspektifle anlaşılabilir. Yani: En acizi olmuştur. Çünkü en güzeli o olmuştur. Yükü en ağır odur. Çünkü en çok taşıyabilen odur. En büyük açlık ona verilmiştir. Çünkü en çok lezzet de ona verilecektir. Nihayetinde demem o ki: Evet, kolay dağılıyoruz, çabuk yıkılıyoruz, üzülüyoruz. Çünkü Rabbimiz bizi çok güzel yarattı.

Düğüm meselesine geri dönelim: Düğümün bizi güzelleştiren/griftleştiren şey olduğunu konuştuk. Evet, hakikaten de, bir düğüme rastgelene kadar örgü ipini çektiğiniz yöne doğru sökülmeye devam eder. Fakat düğüm işi karıştırır.

Düğüm çekildiğinde farklı yönlerden ona katılarak kendisi oluşturmuş her ipin mukavemetiyle karşılaşırsınız. Diğelim üç farklı yönden gelen ipin bu düğümde payı vardır. O halde düğümü çekmek, yalnızca bir ipi çekmek olmaz artık, üç ipi birden çekmektir. Üç farklı yönü birden çekmektir. Ve bu yönler, ne de olsa farklı taraflara doğru akmak istediklerinden, kuvvetinizi bölerler. Bir noktada ise, artık, kuvvetinizi size karşı kullanarak emeğinize mani olurlar.

Nakış giriftleştikçe güzelleşir. Tamam. Fakat aynı zamanda giriftleştikçe içindeki düğüm sayısı artar. İnsanın onu taştan, ağaçtan, hayvandan ayıran o muhteşem 'ahsen-i takvim' nakışı da içinde birçok düğüm barındırır. Sanatı buradan gelir. Lakin güçlükleri de yine buradan doğar.

Bir eşeğin inat ettiği kaç şey vardır? Peki bir insan kaç şeye inat edebilir? Bir ağacın, Allah bilir, hiç düşmanı yoktur. Fakat bir insan ömrünün kaç gününü hasımsız/öfkesiz geçirebilir? Bir kayanın hased ettiğini görenimiz olmamıştır. Lakin şu ömrünü hiçkimseye hased etmeden geçiren kaç insan vardır?

İşte, bizi, Felak sûresinde buyrulduğu şekilde, hased ettiğinde hasedcinin şerrinden sabahın Rabbine sığındıran da budur. Hased eden, kendisindeki düğümlerden birisine dolanmakla, aynı zamanda varlığın akışına da zarar vermeye niyetlenir. Bir güzelliğin varolmasıyla, ancak kendisindeyken varolması, hatta başkasındayken yokolması arasında yaptığı tercih; nefsi ile hayreti arasında takıldığı o düğüm; budur hasedciyi yakıp kavuran.

Kimse Allah'ın "Ol!" buyurduğuna karşı koyamaz. Allah'ın dilediğine hiçkimse kendi küçücük 'keşke'siyle direnemez. Ancak hasedci içindeki düğüme ayağı dolandığı için bunu arzulamaya başlar. Onun bu düğümüne üfleyenler, gıpta damarını tahrik edenler, belki tahkir ile öfkesini körükleyenler de bu cürme dahildir. Zaten hased, eğer kişinin kendi karakterindeki bir hamlıktan kaynaklanmıyorsa, telkinden doğan birşeydir.

Bu yüzden belki de, Bediüzzaman, İhlas Risalesi'nin bir yerinde "Bu hizmet-i Kur'âniyede bulunan kardeşlerinizi tenkit etmemek ve onların üstünde faziletfuruşluk nev'inden gıpta damarını tahrik etmemektir..." diye önemli bir düstura dikkat çeker. Yani İhlas Risalesi'nden Felak sûresine uzanan böylesi yollar vardır. Hem sadece bu da değil. Daha bizim içimizde, üzerine oynanırsa çok hasedleri doğuracak, gecemizin karanlığını arttıracak ne ukdeler vardır!

Faşizmin kulağına şer üflediği milliyetçilik düğümü böyle bir düğümdür. Sosyalizmin kulağına anarşi öğütlediği zengin-fakir ayrımı böyle bir düğümdür. Feminizmin saçıdan tutup kendisine çektiği cinsiyet ayrımı böyle bir düğümdür. Hatta kendi mazimizde, aşamadığımız, içinden çıkamadığımız, barışamadığımız her ne kötü olay varsa, yani üflenince hased damarlarımızı tahrik eden her ne varsa, bence böylesi düğümlerden birisidir.

Bazı olur, kocanın karısına attığı bir tokat, kadının kocasına ettiği bir kem söz, evladın babasına ettiği bir edepsizlik, akrabanın akrabaya ettiği bir eziyet, komşunun komşuya çektirdiği bir çile... Bütün bunlar birer düğüm olarak kalbimizde dururlar. Efendimiz aleyhissalatuvesselam belki biraz da bu yüzden mü'minlere şöyle der: "Fitne uykudadır. Uyandırana Allah lanet etsin!"

İşte, gördün arkadaşım, Felak sûresini öyle ötemizde birşey gibi okuyamayız artık. Çünkü hayatımızdaki düğümleri gördük.

Onlara karşı nasıl savaşacağımızı ise bize önce Kur'an, sonra Sünnet, sonra da Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat büyüklerinin nasihatleri öğretir. Dilersen, Bediüzzaman'ın İhlas Risalesi'ni de, Felak sûresinin fıkh-ı bâtın çerçevesinde bir tefsiriymişçesine, okuyabilirsin. Ve yine Uhuvvet Risalesi de aynı sûrenin sosyolojik zeminde bir tefsiri olarak analiz edebilirsin. İktisat Risalesi'ni, ekonomi alanında, yine öyle. Nihayetinde insan bu. Düğümü var düğümü içinde. Düğümü var düğümü içinde. Düğümü var düğümü içinde. Hem Derviş Yunus'un (k.s.) söylediği gibi: "Bir ben vardır bende benden içeru..."