Fatiha: Hepimizin hikâyesi...

Bu yazı, eğer becerebilirse, Fatiha sûresinin ilk ayeti ile son ayeti arasındaki 'bütünleyiciliğe' dair olacak. Tevfik Allah'tan. Fakat ondan önce sizi mürşidimin ufuk açıcı bir tesbitine götürmek istiyorum. Dikkatler olsun. Muhakemat'tan yapacağız bu alıntıyı: "Ukûl-ü selime yanında muhakkaktır ki: Hilkatte hayır asıl, şer ise tebeîdir. Hayır küllî, şer cüz'îdir." Zaten varlığın kaotik olmayışını da ancak bununla açıklayabiliriz. Anlar hiçliğe akmıyorsa varlıksallıktandır. Basit bir misal: Cüzdanımızı koyduğumuz yerde buluyoruz değil mi? Nasıl? Çünkü evren düzenli. Bulamayışımız ancak sıradışı bir müdahalenin sonucu olarak gerçekleşebiliyor. (Sözgelimi: Birisinin aşırması.) Böylesi 'yasadışı' şer müdahaleler olmadığı sürece kainat 'üzerine kurulu olduğu yasa çerçevesinde' varlığını sürdürüyor. Ta ki sahibi onu varolmak yükünden âzât edene kadar. Başka bâki bir şekle çevirene kadar.

Aynı metnin devamında Bediüzzaman der ki: "Külliyet intizama delildir. Zira birşeyde intizam olmazsa hüküm külliyetiyle cereyan edemez. Çok istisnaâtıyla perişan oluyor." Benim de yukarıda 'kaotik olmamak' ile kastettiğim aslında bu idi. Evet. Bilim dediğimiz şey, bütün dallarıyla, zaten bize bunu anlatıyor. Biz fiilerin belli şartlarda tekrar ettiğini, yani yaratılışlarının yasalara bağlı olduğunu, eylemlerinin onların kalıplarında sürdüğünü keşfediyoruz. Bu keşfimiz sayesinde aynı şartları kurgulayıp tecrübeliyoruz. Bu tecrübe asla 'yaratmak' anlamına gelmiyor. Zira yaratmanın bizim oluşturduğumuz şartlardan başka evren kadar şartı var. Yani biz ancak milyonlarca parçadan oluşmuş bir yapbozun son parçasını yerine koyuyor gibiyiz. Böylece resmi bütünlüyor gibiyiz. Ancak resmin yaratılışı son parçayı koyana düşmez. Ya? Ondan evvel milyonlarca parçayı yerleştirenin hakkıdır. Çünkü zaten o son parçayı seçen de nihayetinde resmin içindeki parçalardan birisidir.

Bu yüzden Bediüzzaman'ın inayeti "Sâniin vücut ve vahdetine işaret eden delillerinden biri de inayet delilidir. Bu delil, kâinatı ve kâinatın eczasını ve envâını ihtilâlden, ihtilâftan, dağılmaktan kurtarıp bütün hususatını intizam altına almakla kâinata hayat veren nizamdan ibarettir..." şeklinde tarif etmesi bana tuhaf gelmiyor. Zira nizam içinde hareket etmek her inayetin başı gibi. Bizim hayatta eylediğimiz her fiil evvelinde alınmış kapsamlı bir yardımın sonucu. Bir bağışın neticesi. Bir ikramın veresesi. Santraldeki düğmeyi çeviren işçinin "Bütün şehre elektriği ben veriyorum ulan!" diye böbürlenmesi ne kadar haksa bizimkisi de o kadar hak. Ne kadar haksızsa o kadar haksızız. Halbuki şehre elektrik vermek o işçi gibi daha nice nice işçinin/emeğin sonucudur. Onların adına cezalandırılsa yeridir.

Efendim, mevzular şeker, fakat dilimizi de kaydırıyor. Ben size başka birşey anlatacağımın sözünü verdim. Oraya doğru direksiyon kırmaya çalışayım. Bu 'hayrın küllî' ve 'şerrin cüzî' olması meselesi beni hep Âdem aleyhisselam ile İblis'in kıssasına götürür. Hani orada, Âdem aleyhisselama cümle melekler secde eder, yalnız İblis bedbahtı arızaya sarar. İşte mürşidim bu kıssaya dair çok ehemmiyetli birşey söyler: "(...) nev-i beşere kâinatın ekser maddî envâları ve o envâın mânevî mümessilleri ve müekkelleri musahhar olduklarını ve nev-i beşerin hassalarının bütün istifadelerine müheyyâ ve münkad olduklarını ifham etmekle beraber; o nev'in istidadâtını bozan ve yanlış yollara sevk eden mevadd-ı şerire ile onların mümessilleri ve sekene-i habiseleri o nev-i beşerin tarîk-i kemâlâtında ne büyük bir engel, ne müthiş bir düşman teşkil ettiğini ihtar ederek, Kur'ân-ı Mu'cizü'l-Beyan, birtek Âdem ile cüz'î hadiseyi konuşurken, bütün kâinatla ve bütün nev-i beşerle bir mükâleme-i ulviye ediyor."

Yani, dikkat buyurunuz, bu kıssa bir açıdan da 'hayrın küllî' ve 'şerrin cüzî' oluşunun anlatıldığı kıssadır. Çünkü, kaidede söylendiği gibi, Âdem aleyhisselama küllî olan melekler dostluk göstermiş, cüzî olan İblis düşman olmuştur. İnsan da düşmanının peşine düşmedikçe kainattan hep hayır görür. Hayrından alır. Hayır üretir. Ondan gördüğü şer de artık kendi aptallığındandır. Çünkü o kadar imkân içinde tutup tek yanlış şıkka koşmak aptallıktır. Açgözlülüktür. Hırstır. Kibirdir. Yalancılıktır. Hırsızlıktır. Ama nihayetinde hep istisnanın seçimidir. Evet. İnsana ilişen şerler hep onun istisnayı seçmesi üzerine elbisesine bulaşır. Tıpkı meyvesi yasak olan tek ağacı seçmesi gibi. Yoksa diğer ağaçların meyveleri serbesttir. Sözgelimi: İçeceklerin çoğusu serbesttir de sarhoş edeni yasaktır. Zira zarardır.

İşte, tam da bu açıdan seyredince, Fatiha'nın Rabbü'l-Âlemîn'e hamdederek başlaması, fakat nihayetinde 'gazaba uğrayanların' ve 'dalalete düşenlerin' yolundan yine o Rabbü'l-Âlemîn'e sığınarak bitirmesi çok anlamlıdır. Tıpkı dilimizin zikriyle mütelezziz olduğu şu duadaki gibidir: "Elhamdülillahi alâ külli hâl sive'l-küfri ve'd-dalâl." Yani: "Küfür ve dalalet hariç her halden dolayı Allah'a hamdolsun." Allahu'l-a'lem. Burada sanki bir dairenin tamamlanması vardır. Âdemiyetimizin ilk ferdi Âdem aleyhisselamın kıssasıyla bizim hikâyemizi birbirine bağlayan bir tamamlanmadır bu. Rabbü'l-Âlemîn olan Allah'a hamdedilir, zira o âlemlerin tamamı insanın yanındadır, hayrının yardımcısıdır. Fakat seçmekte ısrarcı olduğu istisnalar hakkında da uyarılır. İstiaze edilir. Cüzî olan şerden kaçınılmalıdır. İstisnaların yeri ise bahsin sonudur. Evet. Cüzî olanın sona bırakılması ayrıca uyarıcıdır. Tıpkı sınavlarda 'kaydırma yapılmaması' noktasındaki uyarıların sayfanın nihayetinde kalması gibi. Elhamdülillah. Peki. Ne diyelim? Cenab-ı Hak, mushafta ilkin sonuna yerleştirdiğini, dikkatimizde her işimizin başına yerleştirsin. Âmin. Âmin. Âmin.

İnsan kendisinden de Allah'a sığınır mı?

Hep bir yoksunluğa sancıyarak yazıyorum en güzel yazılarımı. Yokluğun en şiddetlisi varlığın en güzeline dönüşüyor. Muradı içinde bir dua bu. Yaralarımdan güller açıyor. Demek fakirlik her zenginliğin başlangıcıdır. Fakir olduğumda elde edebileceklerimi/edebilirliğimi de öğrenmiş oluyorum. Bir açıdan zenginlikten haberdar edilmektir bu. Onu koklamaktır. Ona dokunmaktır. Hem zenginlikten haberdar edilmek de bir tür zenginliktir. Zenginliktendir. Çünkü habersiz olanların zengin olduğu görülmemiştir. Demek 'marifet' ile 'ikram' bir yerde kardeşleşiyor. Kime 'bilmek' veriliyor ona 'hayır' veriliyor. Kime hikmet veriliyor ona pekçok hayır veriliyor. Zira varlığa ulaşmak önce varlığın bilinciyle oluyor.

Fakat tuzakları var. Nasıl? Mesela: Benim gibi cahiller başlarda 'yetenek' ile 'istikamet'i birbirine karıştırıyorlar. "Kime hikmet verilmişse ona pekçok hayır verilmiştir!" ayetini "Kime yetenek verilmişse ona pekçok hayır verilmiştir!" gibi anlıyorlar. 'Bilmek' ile 'elde etmek' arasındaki ilişkiyi imtihansız bir alan sanıyorlar. Halbuki onun da imtihanı var. Ta İblis'ten beri, Samiri'den beri, Karun'dan beri, cahiliye döneminde lakabı Ebu'l-Hikem olan Ebu Cehil'den beri, yetenek sahipleri de bir imtihan yaşıyorlar. Onların imtihanları 'ortaya çıkmak'la olmuyor. 'İstikamette kalmak'la sınanıyorlar.

İstikamet, bir açıdan, Allah'ın seni kendinden gelebilecek zararlardan da korumasıdır. Çünkü yetenekler, Bediüzzaman'ın 'had konulmayan kuvveler' bahsiyle birlikte düşünülürse, 'varolmanın her şeklini' doğru olarak algılarlar. Ellerindeki 'istemek-amel etmek-elde etmek' düzeneğini ve bu düzenekteki işlevliği, hâşâ, Allah'ı aradan çıkaracak kadar deterministçe okurlar. Madem ki başka insanların ellerinden çıkmayan şeyler onların elinden çıkmaktadır; ve madem ki bu durum tekrar tekrar talep etmeleriyle tekrar tekrar vukû bulmaktadır; "O halde" derler, "ancak sayemde olabilir." Seküler sanatlarda sıklıkla şahit olduğumuz 'sınır' tartışmaları yeteneğin bu yanından ileri gelir.

Ah, arkadaşım, şunu da bilmek lazım: Allah'ın her istediğimizi bize vermeyişi de onun bize nimetidir. Her istediğini elde eden insan sınırlarını karıştırmaya başlar. Kendi dilemesiyle varoluş arasındaki Allah'ın ilim, irade ve kudretini seçememeye başlar. Tekdüzelik körleştirir. Kimse güneşin her sabah doğduğuna şükretmez de, işleri biraz kötü gitsin, duaya başlar. Bunun misali karanlıkta yolunu şaşırmış bir adama fener yakıp-söndürerek işaret vermek gibidir. Allah'ın nimetlerini bir verip-bir alması da (istikamet arayanlar için) nimettir. Yanıp-sönmesi ardındaki asıl ilimden, iradeden, kudretten haber verir. Tekdüzelikte insan asıl failin farkındalığına kolayca ulaşamaz. Çünkü, insandır, kabı küçüktür, farkındalığı farklılıklarla kuşanır. Bir dolar bir boşalır.

Biz Allah'tan hep istikamet dilemeliyiz. Çünkü selametimiz orada. Yeteneklerimizle kendimize verebileceğimiz zararların ilacı orada. Dehamızla insanları kandırıp günahlarına girebiliriz. Sesimizle kulakları yanlış yerlere yönlendirebiliriz. Güzelliğimizle nice gözleri alıkoyabiliriz. Bizim kendimizden de Allah'a sığınmamız gerek. İşte, her Fatiha okumamızda, "İhdina's-sırata'l-mustakîm/Bizi doğru yola hidayet et!" demekle şunu yapıyoruz. Yalnız başkalarının şerlerinden değil kendimizden de Allah'a kaçıyoruz. Çünkü görüyoruz: Kendisinden Allah'a kaçmayanlar pekçok saçmalıyorlar. Hatta yansımasına âşık olup göle atlayan meczup gibiler. Kendilerinde boğuluyorlar.

Düş ama düşkünleşme yalnızlığına...

“Tek bir solucan bile, sırf varlığıyla, nasıl da sıfırlıyor tüm kibirli iddiaları...” Yiğit Bener, Öteki Kâbuslar’dan.

Güneşin yeryüzünü kaplayıp kuşatması ‘Vahid’in tecellisine misaldir. Herbir şeffaf parçada aksinin bulunması da ‘Ehad’in tecellisine. Başlarken bir itiraf: Nurcular olarak ‘Ehadiyet’e dair konuşmayı ayrıca severiz. Neden? Çünkü Ehadiyet tefekküründen marifete ulaşmanın ‘Vahidiyet’ tefekkürüne kıyasla daha ‘kolay/suhuletli’ olduğunu düşünürüz. Yani, Vahidî yol ‘küllü kuşatabilecek kadar güçlü bir fikir’ gerektirirken, Ehadî yol ‘küllî olanı sezmeye yeter bir basiret’ ister. Zevkli gelir. Mürşidim bu sadedde diyor ki:

“Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, hadsiz kesret-i mahlûkatta tezahür eden vâhidiyet içinde ukulü boğmamak için, daima o vâhidiyet içinde ehadiyet cilvesini gösteriyor. Yani, meselâ, nasıl ki güneş ziyasıyla hadsiz eşyayı ihata ediyor. Mecmu-u ziyasındaki güneşin zâtını mülâhaza etmek için gayet geniş bir tasavvur ve ihatalı bir nazar lâzım olduğundan, güneşin zâtını unutturmamak için, herbir parlak şeyde güneşin zâtını, aksi vasıtasıyla gösteriyor. Ve her parlak şey kendi kabiliyetince güneşin cilve-i zâtîsiyle beraber, ziyası, harareti gibi hassalarını gösteriyor.”

Fakat bu yazıda, Ehadiyet tefekkürüne duyduğum aşkın rağmına, kendimce bir endişeme dikkat çekmek istiyorum. Belki kendimde de kabuklarını gördüğüm bir yarayı azıcık arzetmek arzuluyorum. “Nedir bu endişe a telaşesi bol çocuk?” derseniz cevaben derim ki: Ehadiyet’in, Allah’ı tanımaktaki pratikliğinin yanında, gölgesindeki seyyahları ‘niyazdan naza geçirmeye’ meyyal bir yapısı var. Nasıl? Açayım. Mesela: Teşhis ettiğin biricikliği yanlış yorumlayabilirsin. Allah’ın ‘sana özel’ tecellileri aramaya kodlandığın bir düzlemde bu ‘sana özel’in aynı zamanda ‘senin özelliğin’ anlamına geldiğini sanabilirsin. Üzerindeki has sanatı ‘seçilmişliğinin kanıtı’ sanrılayabilirsin. İblis gibi “Beni ateşten onu topraktan yarattın!” diyebilirsin. Bu yanlış inanışla Allah’a karşı kem iddialarda, hafazanallah, bulunabilirsin. Meleklere hocayken şeytanlara malzeme olabilirsin.

Hatta diyebilirim ki arkadaşım: Tüm mütekebbir iddialar buradan besleniyor bence. (Allahu’l-a’lem.) İnsan kendisindeki arızî biriciklikle Allah’ın hakiki biricikliğini karıştırıyor. ‘Olmasa da olur’ ile ‘Olmazsa olmaz’ı ayıramıyor. Parıltıyla güneşi farkedemiyor. Yani, Ehadî bir keşfediş Vahidî bir haddini bilmeyle dengelenmezse, vartalara yuvarlanmak mümkünleşiyor. Bütünü unutmak parçayı varlığında sarhoş ediyor.

Evet. Doğru. Sen özelsin. Kendin olmakta biriciksin. Ama biricikliğin seni vazgeçilmez kılmaz. Yaratılış cihetiyle sair mahlukatın üstüne çıkarmaz. Bunu bilmelisin. Kibrinin kulağını çekmelisin. Çünkü Allah’ın yalnızca senin Rabbin değil Rabbü’l-âlemin’dir. Ve yaratılan ‘zorunlu kalınan’ değildir. Ancak yaratan alternatifsizdir. Ancak o ‘Olmazsa olmaz’dır. Ki Vacibü’l-Vücud ve Vücub-u Vücud gibi kavramlar biraz da buna bakıyor. Yani: ‘Olmazsa olmaz olan yalnız O’dur (c.c.).’ Tıpkı 17. Lem’a’da dendiği gibi:

“Ey insan! Kur’ân’ın desâtirindendir ki: Cenâb-ı Hakkın mâsivâsından hiçbirşeyi ona taabbüd edecek bir derecede kendinden büyük zannetme. Hem sen kendini hiçbir şeyden tekebbür edecek derecede büyük tutma. Çünkü mahlûkat mâbûdiyetten uzaklık noktasında müsâvi oldukları gibi mahlûkiyet nisbetinde de birdirler.”

Mü’min dillerinin bal u şekeri Fatiha’nın da bu sırla başlaması ‘dengeyi daha yolun başında ders almak’ açısından ayrıca hikmetli. Evet. İman ‘elitik bir kibir alanı’ değildir. “Velâyetin, şeyhliğin, büyüklüğün şe'ni tevazu ve mahviyettir, tekebbür ve tahakküm değildir.” Çünkü Allah sadece senin Rabbin değildir. O Rabbü’l-alemîndir. Yani âlemler Rabbidir. Sense o âlemler içinde yalnızca bir âlemsin. Dünya senin merkezinde dönmüyor. Tek murad edilen sen değilsin. Sebeplerden bir sebepsin. Nedenlerden bir nedensin. Kullardan bir kulsun. Biriciklik sanrın daha başlarken elinden alınıyor ki haddini bilesin.

“Meselâ: Bir bahçeyi sulayan cetvelin deliğini açmayan adam o bahçenin kurumasına ve o nimetlerin ademine sebep ve illet oluyor. Fakat o bahçenin nimetlerinin vücudu, o adamın hizmetinden başka, yüzer şerâitin vücuduna tevakkufla beraber, illet-i hakikî olan kudret ve irade-i Rabbâniye ile vücuda gelir. (...) Evet, iktiran ayrıdır, illet ayrıdır. Bir nimet sana geliyor. Fakat bir insanın sana karşı ihsan niyeti o nimete mukarin olmuş. Fakat illet olmamış. İllet rahmet-i İlâhiyedir. Evet, o adam ihsan etmeyi niyet etmeseydi o nimet sana gelmezdi, nimetin ademine illet olurdu. Fakat, mezkûr kaideye binaen, o meyl-i ihsan, o nimete illet olamaz. Ancak yüzer şerâitin bir şartı olabilir.”

İkincisi: Yine yalnızlığın elimizden alınışı ile yapılan, ama bu defa had bildirmeyen, aksine duvar kıran bir teselli. Fatiha’nın hatırlatması buna da muvaffak oluyor. Çünkü böylelikle ‘Rabbi Allah olan herşeyle’ bir kardeşlik oluşuyor aramızda. Benim Rabbim, senin de Rabbin, onun da Rabbi, herşeyin Rabbi... O halde çokluk içinde tekliğimizden korkarak yaşamamalı. O çokluğun sahibi bir. Dizginleri hep Onun elinde. Hareketleri hep Onun kontrolünde. Onlar da bizim durumumuzda. Demek biz bu durumda da yalnız değiliz. Her yolun acemisi ‘tek aceminin kendisi olmayışıyla’ teselli bulur. Fatiha yolun başında “Endişelenme, üzülme, daha neler neler bu yolda senle beraber...” demekle de bir mutluluk sağlıyor. Ötekine olan korkumuzu alıyor. Ötekisizlikten gelen korkuyu da...

Üçüncüsü: Bir de bundan ötede, Rabbü’l-âlemin hakikatinin ihtarı içinde, bir diğer had bildiriş var ‘bilme’ yönüyle. Elhamdülillah. Yani, âleminde yansıyanlardan hareketle tanıdığın Allah’ın sırf marifetinden ibaret olmadığını, daha yarattığı âlemler sayısınca aynaları, delilleri ve şahitleri bulunduğunu, bu yönüyle ‘bilme’ noktasında da bir nihayet kibri duymaman gerektiğini görmen dersi var. Şöyle özetleyeyim bunu da: Hakikat asla ‘benbenciler’in malı olamayacak! Şimdi baştan beri söylemeye çalıştıklarımı toparlayayım arkadaşım: Allah Rabbü’l-âlemin: Yani yalnızca ‘senin’ değil. Allah Rabbü’l-âlemin: Yani sen ‘yalnız’ değilsin. Allah Rabbü’l-âlemin: Yani yalnız senin ‘bildiğin kadar’ değil. Bu da benim Rabbü’l-âlemin tefekkürüm. Ama bitirirken birşeyi daha kulağına küpe etmeliyim arkadaşım: “Rabbü’l-âlemin” tefekkür ettiğimden ibaret de değil. Payını aramayı unutma.

Tutunamayanlar'ın duası

Boşluktayım. Dengemi arıyorum. Ayaklarımı zemine basmak, nerede olduğumu hiç soru işareti kalmamış şekilde (bizzat kendime) hatırlatmak ve 'sapasağlam bir kulptan' tutunmak istiyorum. İnsanım en nihayet. Tüm zayıflığımla, zaaflarımla insanım. Fazlasını beklememeli ben'den. Bu takılıp kalmalar normal. Duraklamalar, şaşkınlıklar yeni değil. "Kusur, insanın imzasıdır." Kararsızlık ise, her babanın oğluna mirası. Babamdan aldığım bu yükle, yani yaratılışımla, Tutunamayanlar'danım. Fıtratım bu hakikati söylüyor bana: 'Sapasağlam bir kulbu' bu yüzden arıyorum. Muhtacım. Tam da Atay'ın tarif ettiği gibiyim: "Ben Selim Işık, anlatmadan anlaşılmaya âşık."

Yaşlanıyorum galiba. Boşlukların artması, ihtiyarlığıma delil. Durmaya yaklaşırken nesne yavaşlar. Zaman da, ömrüm adına, durma noktasına giderken yavaşlıyor sanki. Açılıyor. Herşey şeffaflaşıyor. Herşey derin artık... Bazı şeyler eskisinden daha boş. Bazı şeyler daha görülebilir. Bazıları daha çok 'keşke!' Herşey hakkında söyleyecek daha çok şeyim var. Daha çok düşünüyor, daha yavaş hareket ediyorum. Yaşlanıyorum. Uğruna yaşanılacak 'şey' sayısı azalıyor. Ve yaşlandıkça, ve durakladıkça, ve tutunamadıkça; Kur'an'ın kendini neden böyle, 'sapasağlam bir kulp' diye tarif ettiğini daha iyi anlıyorum.

Peki yazmak? Yazmak, benim için denge aracı. Rehabilitasyon. Bir pusula değil, bir direk. Kur'an'da dağlara atfedilen tüm vazifeleri, bende 'yazmak' yapıyor: Dengemi sağlıyor. Sarsıntılarımı alıyor. Devrilmekten koruyor beni. İçimdeki hazineleri (varsa) gösteriyor. Durduğum yeri bana ve başkalarına izah etmek için de yine onu kullanıyorum.

Bana ve başkalarına. Önce kendime, sonra başkalarına. Nefsini ıslah etmek, yani onunla fıtrat düzleminde bir sulh aramak, yahut onu kendisiyle barıştırmak; başkalarını da kendileriyle barıştırmanın tek yolu gibi geliyor. Hepimiz insanız. Kendimizden, yani bizi 'biz' kılan şeylerden hareketle başkalarının ruhuna dokunabiliriz. Öteleyerek değil. Başkalarına tesirimiz, kendi içimize uzandığımız kadardır.

Yazılarımın derinliği de, tasannu ile asıl ben'den uzaklaşmadıkları kadar işte. Fazlası değil. Fazlasını yapmaya çalıştıkça, yapmacıklık beni safiyetin nazarında soğuk düşürüyor. Üşüyorum.

Allah'tan her namazda doğru yolu istemek! Tekrar tekrar istemek! Günde beş vakit istemek! Yani Fatiha, yani Fatiha'daki ihdinessıratalmustakîm, yani "Bizi doğru yola ilet!" yakarışı; böyle bir haletteyken daha bir anlamlı geliyor.

İnsan nedir? İnsan savrulandır. Boşluklarda savruldukça tutunmaya çalışandır. (Maddesini tahlil etseniz, onun da çoğu boşluktur.) Unutandır, hatırlayandır. Günah işleyen, ama pişman olandır. Kaybedendir, sonra tekrar bulandır. Gaflete düşen, ama ayılınca huşûda da coşandır. Gönlü bir genişleyip bir daralandır. Rızkı bir genişleyip bir daralandır. Safa ile Merve arasında koşandır. Zıtlar arasında savrulan da savrulandır.

O zıtlardan birisinin ucuna vardığını, orada uzunca kaldığını, pek nadir görürsün. Kur'an da onun bu gelgitlerine çok dikkat çeker. Denizde, dalgalar arasında hali başkadır mesela; karaya çıktığında başka. Derde düştüğünde hali bir başkadır, dertten kurtulduktan sonra başka. İhtiyaçta hali başka, ihtiyaçsız sandığında başka.

İnsan (çok klişe bir benzetmedir fakat) bir yolcudur aslında. Bir yere varmakla değil, kendi içinde yürümekle yolcu. Mevlana'nın (k.s.) tabiriyle kendi 900 katı içinde gezmekle yolcu. Fıtratındaki uçlar arasında hadd-i vasatı arayan bir yolcu.

Modern psikoloji, böylesi boşlukların kaç çeşidini ve bu çeşitlerin bilmem kaç ismini bulursa bulsun, Allah yarattığı zamandan itibaren insanda bu boşluklar vardı. O, yaratılışından belliydi ki; zaman zaman kaybolacak; koşacak fakat duracak ve kendine yol arayacaktı. Zaten bu arayış için yaratılmıştı. Nebiler ona bu yüzden yollanmıştı. Bu yüzden tutunacak bir yer arıyordu. Belki bu fıtrî duasının kabulüydü, imtihanı. Bu aramak, bulmak, kaybetmek ve tekrar aramak yeteneğindendir ki; arayışlar âlemine, aramak için gönderilmişti. İbn-i Arabî'nin (k.s.) o hoş ifadesiyle: Her arayan bulamazdı, ama bulanlar ancak arayanlardı.

Bak nereden başladık, nereye geldik. Tıpkı hayatlarımız gibi cümlelerimizde savruluyor. Başladığımız yer, bitirdiğimiz yer değil. Doğru yerde başlamak, doğru yerde bitirmenin garantisi değil. Tutmuyor her zaman amaç ve sonuç. Olmuyor. Bu iman/hayat yolu her vakit uyanık olmayı ve süreci sınamayı gerektiriyor. Yolun nihayeti değil, yolun kendisi maksat sanki. O yüzden hep tetikteyiz. Hiçbir yerde uzun kalamıyor, tekrar aramaya başlıyoruz. Bunca savrulmalar içinde değil beş vakit; hatta kırk vakit, kırk tekrar ile "Allahım bizi doğru yola ilet!" desek yeri var, öyle değil mi? Bir de böyle bakıver Fatiha'ya be arkadaşım. Yani Tutunamayanlar'ın duası nazarı ile.

Fatiha'nın şefkati

Fatiha’ya ‘Kur’an’ın annesi…’ diyor ya aleyhissalatu vesselam, bence o ‘anne’ lafzı altında sırlı bir teşbihe de işaret ediyor. Çünkü kanaatimce; Fatiha, yalnız Kur’an’ın değil, insanlığın da annesidir. Yani en az annesi kadar şefkatlidir ona. En az annesi kadar, onu düşünür. Kalbini, saadetini, akıbetini sorar. En az onun kadar (elbette ondan fazla) kalbini sarar.

Mesela; ben ne zaman Fatiha’yı tefekkür etsem, baştan sonra Rahman ve Rahîm olanın tesellilerinden örülmüş bir metin görürüm. Daha başta, besmeleyle başlayan bu vurgu, devamındaki her ayetin içine sinmiş gibi gelir bana. Mesela; ‘malikiyevmiddin’e.

Ne demek malikiyevmiddin? ‘Din gününün sahibi.’ Peki ‘din günü’ ne demek? Kimisine göre ahiret günü burada kastedilen, kimisine göre hesap günü, kimisine göreyse ceza/mükafat. Hangisi olursa olsun, hepsinde aynı merhametli mana var: Kaybolup gitmiyorsun yani. Batıp mahvolmuyorsun. Gitmeler sadece zâhirde. Ölmeler, yine öyle.

Zâyi etmeyecek seni merhametli sahibin. Herşeyin bir hesabı var, hesaplısın. Görülmüyor (Ondan ötürü) ve görünmüyor (senden ötürü) değilsin. Aksine, ince ince hesaplanıyor olansın. Nazarından hiçbirşey kaçmayanla muhatapsın. Görmezden geliniyor değilsin. Üzülme. Gözden kaçmayansın.

Ve ödenecek bedeli kötü olanın. Ve alınacak hediyesi, iyi olanın. Bunların hepsi hakikat. Hayalin kaçmasın fena kuyularına. Korkmasın. Bir önceki ayette Rahman ve Rahîm olarak tanıtan kendisini (c.c.), seni hiçliğe göndermeyecek. Belki de ‘Rahman ve Rahîm’ demekle bulunduğu vaadi—evet, Zatın kendine taktığı her isim aynı zamanda vaaddir—tattırıp sonra elinden almakla (hâşâ) yalana kalbetmeyecek. Sevgisini, nefrete dönüştürmeyecek.

İnsansın en nihayet. Fıtratını kabul et: Bir kaydı ve dolayısıyla devamı olmasa yaşananların, elinden şekeri alınan çocuk gibi olursun, küsersin. (Ki küsmek, çabuk tedavi edilmezse, sevgiyi nefrete kalbeder bir zehirdir.) Kendisini sevdirmeye âlemleri hamdedilecek şeylerle donatan Zat-ı Zülcemal, neden elinden ansızın çekip alarak nefret ettirsin?

‘Errahmanirrahim’ ile hesap gününün bu kadar ilgisi var. Hatta o kadar ilgisi var ki; Kur’an’ın annesi, sana Allah’ın merhametini Rahman ve Rahîm isimleriyle anlatır anlatmaz, acabaların/korkuların silinsin diye, hemen ardından onu zikrediyor. Endişene merhem sürüyor. Tıpkı bir annenin çocuğunu teselli edişi gibi: “Şimdi addaya gitti, ama geri gelecek…”

Bazen diyorsun ki: “Her rekatta aynı sûreyi okumakta ne mana var? Yani bu kadar tekrar fazla değil mi?” Asıl ben sana sorayım şimdi arkadaşım: Bir çocuk; annesine, merhametine, annelik hakikatinin şefkatine, şefkatin hakikatine ne kadar muhtaçtır? Bunun açlığına bir durak, doymak var mıdır?

Çocuk seksen yaşına da gelse, çocuktur. Annesi, onun arkasındaki dağdır. Varlığını hissetmekle rahatsız olmaz. Sen neden ‘Kur’an’ın annesini’ her rekatta tekrar etmekten ve günde beş vakit bu tekrarı tekrar etmekten sıkılıyorsun? Asıl bu garip değil mi? Varlıkta keşfedilmemiş hikmet, eşyanın eksikliğinden değil, eksik nazarındandır. Bakışını düzelt arkadaşım, baktığın zaten düzgün.