Diyanet İşlerine bir noel teklifim var

"Ehl-i dalâlet, ehl-i ilmi, ilmi vasıta-i cer etmekle ittiham ediyorlar, 'İlmi ve dini kendilerine medar-ı maişet yapıyorlar!' deyip insafsızcasına onlara hücum ediyorlar. Bunları fiilen tekzip lazımdır." Mektubat'tan.

Hocalarımızdan Allah razı olsun. Miladî yılbaşı yaklaşırken uyarılarını yapıyorlar. Bu kem âdete iştirak etmenin dinî sakıncalarını ihtar ediyorlar. Diyanet İşleri Başkanlığının da onları şevklendirdiği ortada. Maşaallah. Sa'yleri meşkûr olsun. Hüda ecrini versin. Fakat bu vesileyle, evvelden de üzerine yazdığım bir meseleyi, tekrar arzetmek isterim. O da şudur: Noel, tıpkı gavurların tarif ettiği gibi, bir ruhtur. Kapitalizmle muharref hristiyanlığın yek elden diri tuttuğu 'küresel halet'tir. Bir ruhu ayakta tutansa kendisiyle ilgili emirlerdir. Emirlere hayat verense tekrarı kollanan kanunlardır. Bu kanunların gerçekleşmesine dönük emekler, talepler, niyetler, hatta arzulardır.

Misal: Devletin kanunî bir devamlılıkla süren uygulamaları vardır. Bu uygulamalar millette alışkanlıklar inşa ettiğinden, şartları oluştuğunda, sonuca dönük beklentiler oluşur. "Cumhurreis her sene Ocak'ta Sivas'ı ziyaret eder!" diye bilinse, Ocak ayı yaklaştığında, Sivaslılarda bir telaş görülmeye başlar. Alışkanlıklar insanlarda ikinci bir fıtrata dönüşürler. Ağzına o meş'umun damlasını koymamış mübarek için içkinin kokusunu almak kusmaya sebep iken, müptelası olan nasipsize rayihasına(!) erişmek bir saadettir. Yani, sahip oldukları alışkanlıklar, bu alışkanlıkların gerisinde de kanunlaşmış itikatlar, aynı nesneye dönük farklı duygu/algı dünyalarını eser vermiştir.

Öyleyse ruha karşı mücadele de beslendiği kanunlar, alışkanlıklar veya beklentiler dünyasına ilişmekle mümkün olabilir. Bağımlılık tedavisinde tiryakinin ilk aşılmaya çalışılan yönü serbestisidir. Yaşamaya alıştığı şekli değiştirebilirseniz, disipline ederseniz, bağımlı da bir irade geliştirmeye başlar. Karşı koyabilmeyi öğrenir. Önceki ruh geriler. Yeni bir halet yetişir. (Bu nazarla bakınca Ramazan müslümanlar için ne büyük nimettir.) Yani mücadele sözden ziyade fiille yapılmalıdır. Eğer fiille karşı konulursa alışkanlıklar değişmeye başlar. Nasihatin en tesirlisi de yine fiille olur. Hülasa: Bir ruhu öldürüp yerine yenisini geçirebilmeniz için eskisinin alışkanlıklarını törpülemeniz icap eder. Yoksa o beklentiler birer çağrışım olarak, tıpkı Sâmirî'nin İsrailoğullarını buzağı heykeline taptırmasındaki gibi, dünyalarına geri döndürürler. Eski ruhları diriltirler. Cansuyu verirler. Bakarı kestiğinizdeyse toplumunuz için yeni bir dünya inşa olunur. Bediüzzaman, 20. Söz'de, mezkûr kıssayı hikmet saçlarından yakalar:

"Mısır kıt'ası, kumistan olan Sahrâ-yı Kebirin bir parçası olduğundan, Nil-i mübarekin feyziyle gayet mahsuldar bir tarla hükmüne geçtiğinden, o cehennem-nümun sahrâ komşuluğunda şöyle cennet-misal bir mevki-i mübarekin bulunması, felâhat ve ziraati, ahalisinde pek mergup bir surete getirmiş ve o sekenenin seciyesine öyle tesbit etmiş ki, ziraati kudsiye ve vasıta-i ziraat olan bakarı ve sevri mukaddes, belki mâbud derecesine çıkarmış. Hattâ, o zamandaki Mısır milleti, sevre, bakara, ibadet etmek derecesinde bir kudsiyet vermişler. İşte, o zamanda Benî İsrail dahi o kıt'ada neş'et ediyordu; ve o terbiyeden bir hisse aldıkları, 'icl' meselesinden anlaşılıyor. İşte, Kur'ân-ı Hakîm, Hazret-i Mûsâ aleyhisselâmın risaletiyle, o milletin seciyelerine girmiş ve istidatlarına işlemiş olan o bakarperestlik mefkûresini kesip öldürdüğünü, bir bakarın zebhiyle ifham ediyor. İşte şu hadise-i cüz'iye ile bir düstur-u küllîyi, her vakit, hem herkese gayet lüzumlu bir ders-i hikmet olduğunu, ulvî bir i'câz ile beyan eder."

(Bu alıntıya bir haşiye: Mesmuatıma göre, Hindistanlı müslümanlar, bir hindu yeni müslüman olduğunda kurban konusundaki tutumuna dikkat ederlermiş. Eğer tereddüt etmeden ineğin boynuna bıçağı vurabiliyorsa imanında samimiyetine kail olurlarmış. Yok, eğer kurban emrinden kaçıyorsa, kaytarıyorsa, eski itikadının kem izlerini koruduğuna hamlederlermiş. İşte Musa aleyhisselamın kıssasından bugüne uzanan bir ibret dersi daha.)

Halbuki, ne acıdır, bizde noele karşı mücadele hiçbir fiilî tekzibe dayanmıyor. Şu millet-i İslamiyedeki, ta cumhuriyetin başındaki inkılaplara kadar uzanan, alışkanlık değişimine karşı ciddi bir mücadele verilmiyor. Ya? Sadece sonuçlara karşı koymamız öğütleniyor. Sonuçlara götüren süreçlerin boynuna bıçak indirilmiyor. Süreçler boğazlanmadığı için de ahaliyi sonuçlarına doğru sürüklemeye devam ediyorlar. Bütün bir sene gün gün sayılarak 31 Aralık bekleniyor. Reklamlar noel diyor. AVM'ler noel diyor. Firmalar noel diyor. Okullar noel diyor. Meydanlar noel diyor. Televizyonlar noel diyor. Belediyeler noel diyor. Hatta, yanlış anlaşılmasın, Diyanet'in takvimi bile noel diyor. Elbette 'noel' kelimesini kullanmıyor. Ancak o da 31 Aralık yaklaştığında matbaa sürecine giriyor. Ve yılbaşına kadar hepten satılması ümidiyle camilerdeki yerini alıyor. Duyuruları yapılıyor. Yani, her ne kadar noel kutlanmasının karşısında olsa da, Diyanet'in takvimi için girdiği çaba da o ruhu besleyen bir yan emeğe dönüşüyor.

Evet. Kanaatimde sabitim. Noel ruhunun ciğeri 'küresel emekle oluşturulan alışkanlıklar dünyası'ndan nefes almaktadır. Bu dünyanın çok detayı vardır. Sinema bir detayıdır. Yılbaşına angaje indirimler bir detayıdır. Fakat takvimler en önemli detayıdır. Her kim 31 Aralık'a yeni sezon gibi hazırlanmaktadır. O da aslında bir yönüyle bu ruhu beslemektedir. Kutlamaya hazırlanmasa da hazırlamaktadır. Bir düşünelim lütfen: Aleyhissalatuvesselam Efendimiz'le inşa edildiği dönemde, neredeyse her cahiliye âdetinin yerine, yeni bir uygulama ihdas etmiştir İslam. Şeriat bu yönüyle hiçbir detayı ıskalamamıştır. Bunun rıza-i ilahîye bakan yönü yanında mü'minlerin muhtaç olduğu 'yeni alışkanlıklar dünyasına' bakan ciheti de bulunmaktadır. Yani İslam kimliği, müslüman toplumlarında, bu yeni alışkanlıklar dünyasına dayanarak ayakta durmuştur. Bizim İslam ruhumuzu/itikadımızı besleyen İslamî alışkanlıklarımızdır. Bunlardan birisi de elbette takvimimizdir. Kendi yılbaşımız olan mübarek 1 Muharrem'imizdir.

Acaba Diyanet İşlerimizin hamiyetli hocaları, Hicrî takvimden Miladî takvime geçişimizle başlayan alışkanlık değişimine, en azından imkanlarıyla, karşı koymayı denemezler midir? Bir teklif olarak dillendirmek istiyorum bunu. Çünkü müslümanların noel kutlamasını engellemenin bir yolunun da 'bütün bir sene yılbaşını bekler halette bulunmamak' olduğunu düşünüyorum. Biz kendi yıldönümümüzü beklemeliyiz. O halde belki Diyanetimiz de takvimlerini, miladî sistemi kaldırmak mümkün olmasa da, 1 Muharrem dönemine doğru basıp satışa sunmalı. "Satar mı, satmaz mı?" hesaplarına girmemeli. Hatta takvim yapraklarında, İslamiyet hakkı için, Hicrî tarihi de Miladîsi kadar vurgulamalı. Tasarımda öne çekmeli. Mümkünse ondan da öne çekmeli hatta. İnşaallah. Bunları hiç küçük görmeyelim kardeşlerim. Ruh bu küçük alışkanlıklar üzerinde yükseliyor. O alışkanlıkların tekrar eden emirleriyle kanunlar teşekkül ediyor. Onlara göre duygulanıyoruz. Onlara göre heyecanlanıyoruz. Takvim sezonu geldiğinde bir cami hocası da, benzetmek gibi olmasın ama, tıpkı bir AVM satıcısı gibi hazırlanıyor. Halbuki bu garabeti gidermek fiilî bir tekzibe cesaret edebilmekte. Fiilen tekzib yardıma yetişmedikçe nasihat zayıf kalacaktır.

Evrenin başı güneşini nasıl takip ediyor?

Bu da pek bir yazıya benzemeyecek. Ders notu kabilinden olacak. Yine de karalamalıyım. Saklamanın en iyi yolu dilegetirmektir çünkü: Bediüzzaman'ın 33. Söz'ün 9. Pencere'sinde 'ibadât-ı umumiye'yi delil olarak sevketmesi kafamı karıştırdı arkadaşım. Evet. Çünkü ibadet 'ortak bir bilgi alanı' gibi gelmiyordu bana. Mü'minseniz ibadet edersiniz. Tamam. Allah kabul etsin. Değilseniz zaten böyle bir zemini kabul etmiyorsunuz. O halde oradan delil getirmek nasıl olabilir? 

Yani, "Ey münkir, bak herşey ibadet ediyor, bu kadar ibadet varsa mutlaka Mâbudları da vardır!" desem, münkir de bana şöyle demez miydi: "Bence hepsi yanlış yapıyorlar. Bir rüyaya kapılmış gidiyorlar. Onların zaten katılmadığım bir davranışları ile beni cerhedemezsin." Sonra, elhamdülillah, metnin içerisindeki bir detaya uyandım. 'İbadet' kavramını biraz dar ele aldığımı düşünmeye başladım. Deniliyordu ki mesela orada: "(...) bilmüşahede bütün zîhayatların kemâl-i intizamla ubûdiyetkârâne vazifeler görmeleri ve bilmüşahede anâsır gibi bütün cemâdâtın kemâl-i itaatle ubûdiyetkârâne hizmetleri, bir Mâbud-u Bilhakkın vücub-u vücudunu ve vahdetini gösterdiği gibi..." 

Tabii böyle metni alıntılayıp bırakınca olmayacak. İzahı da gerekecek. Tevfik Hüda'dan. Eh, evet, öncelikle soralım o zaman: İbadetle aslında ne yapmış oluyoruz? Düşünün. Düşünün. Düşünün. Evet. Süreniz doldu. Kağıtları gösterin. Zannediyorum 'şükür' diyeceksiniz, 'hamd' diyeceksiniz, 'tefekkür' diyeceksiniz, 'teslimiyet' diyeceksiniz. Daha nice güzel tarifi ekleyeceksiniz. Maşaallah. Diliniz  şeker yesin. Ve bunların hepsini de haklı olarak söyleyeceksiniz. İtiraz etmiyorum. Fakat bunlarla birlikte, ibadetle, birşeye daha muvaffak kılındığımızı düşünüyorum. Nedir? İhtimalleri teke düşürmektir. 

Peki 'ihtimalleri teke düşürmek' ne demek? 

İzah misalsiz olmaz. Namazımızı ele alalım. Size namazı 'sadece bir başlık' olarak verdiğimi düşünün mesela. İçeriğini kendiniz dolduracaksınız. (Yakında hadis inkârcıları da öyle şeyler yapacaklar gibi görünüyor.) Nasıl doldururdunuz? Beraberinde elinizde hiçbir dinî verinin bulunmadığı bir dünyayı da hayal etmenizi istiyorum. Hayy bin Yakzan gibisiniz. Beşeriyetle tanışıklığınız yok. Ne yapardınız? Takla mı atardınız? Yerde mi yuvarlanırdınız? Şınav mı çekerdiniz. Amuda mı kalkardınız? Allah'ı razı etmenin yolunu ne şekillerde arardınız? Hangi kelimelerle dilegetirirdiniz? Bireysel namaz tercihiniz nasıl olurdu

Hatta biraz daha geriye gidelim: 'İbadet' diye birşeyin başlık bilgisi kadarcık olsun bilgisi gelmemiş sayalım. Böyle bir cehaletten doğacak ihtimaller karşısında sizi ne/nasıl birliğe getirebilirdi? Acaba insan sayısı kadar din olmaz mıydı? İnsan sayısınca ahlak bulunmaz mıydı? Putların sayısı insan sayısını aşmaz mıydı? Doğru, insan sayısınca, hatta o insanların farklı şartlardaki doğru algılarıyla çoğalacak sayıda, artmaz mıydı? Demek, biz, sünnet-i seniyye ile somutlaşmış bir ibadet dünyasına kavuştuğumuzda, yüce bir birliğe de kavuşmuş oluyoruz. Muhtemellerin ekserini eleyerek teke dönüyoruz. Disipline ediliyoruz. (Ehl-i Sünnet dairesinde kaldıktan sonra mezhepler de meşrepler de meslekler de bizi disipline ediyorlar.)

Bakış açımızı genişletmek bu noktada başlıyor. İbadetin ilk tesirlerinden birisi bizde bu oluyorsa kainattaki disiplini/disiplinleri de bu zeminde kavramak mümkün olamaz mı? Yani, herbiri (tıpkı yukarıda 'namaz' misalinde olduğu gibi) farklı bir fizik, kimya, biyoloji ile amel edebilecek (hatta her anları farklı olabilecek) varlık dünyasını 'kanunlara bağlanmış bir şekilde' hareket ettiren de onların ibadetleri olabilir mi? Öyle ya. Biz namazda geçecek süreyi binlerce farklı şekilde geçirebilirdik. Çay içebilirdik. Yemek yiyebilirdik. Top oynayabilirdik. Televizyon izleyebilirdik. Ceptelefonumuzu kurcalayabilirdik. Ancak bir imama uyduk. Namaza durduk. O anda o imama iktida eden herkesin hareketleri tekleşti. Lisanları birleşti. Bir disiplinin kaydı altına girdiler. Muhtemellerin evreninden vazgeçtiler. Artık yalnız bir dünyaları var.

İşte 'anâsır gibi bütün cemâdâtın kemâl-i itaatle ubûdiyetkârâne hizmetleri' veya 'bütün zîhayatların kemâl-i intizamla ubûdiyetkârâne vazifeler görmeleri' ve bunlarla beraber musırrane zikredilen 'bilmüşahade'lik bizi "İbadetin 'ortak alanını' görmeye çağırıyor olabilir!" diye düşündüm. Herşeyin intizamı ibadeti olabilir. Çünkü, ibadet, ihtimalleri terkedip Allah'ın razı olduğu tekilliğe yönelmektir. Vahdetin bu şekilde umumen câri oluşu, yani herşeyin muhtemelleri terkle bire yönelmesi, biri arıyor oluşu, biri yapmaya adanması, bire tutunmak istemesi, birin etrafında dönmeye temayülü, bu karşı konulmaz evrensel yasa 'ibadât-ı umumiye' başlığını dolduruyor sayılabilir. Tabii bunca lafazanlığı 'Allahu a'lem' kaydını unutmadan yapıyoruz. Herşeyin en doğrusu Allah bilir. Dilimize dökülenler kırık aynamızda gözükenlerdir. Ama, siz de farketmişsinizdir, bu 'merkeziyet-ibadet' ilişkisinin mezkûr metni fehme yaklaştıran bir yanı var. 'Herşeyin ibadeti'ni kavramada bu yaklaşımın faydası dokunabilir.

Hepsini alsak uzun kaçardı. Metnin sonundan bir alıntıyla bitirelim: "(...) kâmil insanlardaki bütün makbul ibâdâtın ve o makbul ibâdâtın neticesinden hasıl olan füyuzat ve münacat, müşahedat ve keşfiyat, yine o Mevcud-u Lemyezel ve o Mâbud-u Lâyezâlin vücub-u vücudunu ve vahdetini ve kemâl-i rububiyetini gösterir." Evet. Gösterir. Eğer ışık aldıkları merkez tek olmasaydı ayçiçeklerinin başları bu kadar güneşi takip etmezdi. Arkadaşım, evrenin düzeni de, başının güneşini takip ediş şekli olmasın sakın?

Neden 10'dan önce 9 var?

Bazen külliyattaki sıralamalar kafama takılıyor arkadaşım. Kendime soruyorum: "Neden o bunun öncesine-sonrasına konulmuş?" Mesela: "9. Söz neden 10. Söz'den önce?" Rakamlara aldanma. İş bu kadar basit değil. Mevzu başka. Hatta bambaşka. Duymuşsundur. 10. Söz, yani Haşir Risalesi, 9. Söz'den çok daha önce yazılmış. Üstelik birisi 'namazın beş vakte tahsisinin hikmetlerini' anlatırken diğeri 'öldükten sonra diriliş hakikatini' izah ediyor. Daha doğrusu isbat ediyor. Delillendiriyor. Aynen. Derdimi özetlersem: Zâhirî nazarla bakınca 9. Söz ile 10. Söz arasında pek irtibat kurulamıyor. Hangi münasebetle müellifin onları peşpeşe sıraladığı kavranamıyor. Ancak ism-i Hakîm'e mazhariyeti beyanıyla/telifiyle sabit bir mürşidin ayakizlerini takip ederken de gönül cevapsızlıkla yetinemiyor. Kanı kaynıyor. Kıpraşıyor. İlla arıyor. Araştırıyor. Dualanıyor. Evet. Doğru tahmin ettin. Aranmak, araştırmak, meraklanmak da duadır. Cevaplarsa o Rahman u Rahîm'in keremidir. İhsanıdır. Bağışıdır. Hatta say ki beklentinin kendisi de bir tür duadır. Yani, hangi şey için Rabbinden beklentiye girdin, dilsiz-sessiz bir dua ettin.

İşte, elhamdülillah, ben de şu duamla bugünlerde bir akçe kazanmış olabilirim arkadaşım. Neden olmasın? Dilencinin düşkünlüğüne değil Sultan'ın cömertliğine bakmalı böyle işlerde. Muhtacın hakareti Padişahın büyüklüğüne neyler? Hâşâ. Lütfettiği küçüldükçe keremi izzetlenir, azametlenir, büyüklenir Onun. Karıncanın sesini işitmek Süleymanlıktan eksiltir miymiş hiç? Aksine Şems'in şanıdır zerrecikten de karanlığı kovalamak. Akçem harcamakla da tükenmez üstelik. Çünkü hikmet akçesi. Bağışlandıkça çoğalır. Dağıtıldıkça artar. Ne mutlu bana. Ne mutlu avuçlarıma. Ne mutlu dilenciye. Fakat sen sevincime kanma da yazdıklarıma dikkatle kulak ver arkadaşım. Lütf-i Yezdan'a kavuşmuşluğun neşesinden avuçlarımı öpmekle meşgulüm. Belki de camı elmas sanıyorum. Herhalde acelemden karıştırdığım da olacak. Ben dağıtırsam sen merhametinle toparla. Müşteri nazarıyla incele. Fakat dostluğun hatırını da unutma. İnci bulursan alırsın. Helali hoş olsun. Yoksa kabahat benimdir. Denizlere küsme. Kabuğu kibarca geri yolla. Zamanından önce çıkarmam hazinesinden etti onu belli ki. Beklesem inci olacaktı. Beklememem ziyan etti. Yine de sen gavvassın. Gavvasın denize küsmesi caiz değildir.

Aman. Eyvah. Ve de tüh. Lafı ne kadar uzattım öyle. Hiç de uyarmıyorsun. Belli ki arkadaşına pek kıymıyorsun. O halde ben kendime kıyayım da hemen sadede koşayım. Hatta bir soru kardeş kolaylasın zorumuzu: "Haşir Risalesi'nin sertacı olan Rûm sûresinin 50. ayeti bizi hangi 'kanun'a uyandırıyor?" Kısa bir mealini alıntılarsam yanıtlarsın belki: "Şimdi bak Allah'ın rahmet eserlerine: Yeryüzünü ölümünün ardından nasıl diriltiyor? Bunu yapan elbette ölüleri de öylece diriltecektir. O herşeye hakkıyla kàdirdir." Evet. Doğru bildin. Bu ayet bizi 'haşrin kanuniyetine' uyandırıyor. Büyük resmin her parçasındaki nümunelerini görmeye özendiriyor. Ne demek bu? Açayım: Yani 'diriliş hakikati' sadece kıyametten sonra yaşanacak birşey değil. O aslında her an yaşanıyor. Her dairede tecelli ediyor. Tazelenen her aynada okunuyor. Her fanilik kendince/varlığınca bir haşrin döngüsünde. Bizim, yani insan türünün, haşri bu kanunun en ahirki parçası sadece. Bir nevi tamamlanması. Son halkanın bağlanması. Nasıl ki varlığın hikmeti insanın hilkatiyle, dünyaya gönderilişiyle, imtihanıyla tamamlanıyor; aynen öyle de; dirilişin kanuniyeti de en ahirki parçanın tekrar hayata dönmesiyle tamamlanıyor. Yaşanacak aslında bundan ibaret.

Bediüzzaman Hazretleri de eseri boyunca bize hep varlığın içindeki haşirleri gösteriyor. Elbette Furkan'ın irşadıyla oluyor bu göstermeler. Ağaçlar nasıl diriliyorsa sen de öyle dirileceksin. Tohumlar mazilerini nasıl sinelerinde saklıyorlarsa senin de sırrın saklanıyor. Özetle: Baharı iktiza eden rahmet yine iktiza ediyor ki: Varlığın kıymetlisi, misal-i musağğarı, halifesi, sanatlısı insan da kışında kalmasın. Tekrar varlığa çağrılsın. Rahmaniyetle muhatap olsun. Yine bahara imkan veren kudret mümkün kılıyor ki: Milyonlarca türü bir baharda, bir dünyada, bir toprakta, birkaç günde haşreden Kadîr-i Zülcelal, tek bir insan türünü de pekâlâ haşretsin. Hem de kolaylıkla haşretsin. Çünkü baharda yaşananlar Onun diriltme gücünün sonsuzluğuna bir şahit. Yani ki arkadaşım: Bunlar aynı kanunun parçaları. Yansımanı farklı renkleri. Tonları. Dolayısıyla olabilirliğinin/gerekliliğinin delilleri. Hem iktiza hem imkan var bu okumalarda.

Newton nasıl yerçekimini büyük resme taşıyarak kütle çekim yasasını buldu. Yani Galileo'nin dünya hakkındaki keşfini bütün uzaya yaydı. Yayıldığını gördü. Cenab-ı Hakkın irşadıyla insanoğlu da haşir kanununun bütün mekanlara/zamanlara yayıldığını keşfetti. Rum sûresinin 50. ayeti 'bahar' ile 'haşir' ilgisini kurarak bizim gözümüzü bu kanuniyete açtı. Bediüzzaman Hazretleri de bu dersi cümle tazelenmelere taşıdı. Hatta dedi: "Pek çok nevilerde, hattâ gece ve gündüzde, kış ve baharda ve cevv-i havada, hattâ insanın şahıslarında, müddet-i hayatında değiştirdiği bedenler ve mevte benzeyen uyku ile haşir ve neşre benzer birer nevi kıyamet, bir kıyamet-i kübrânın tahakkukunu ihsas ediyor, remzen haber veriyorlar." Devamında da ekledi: "Evet, meselâ haftalık bizim saatimizin saniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan çarklarına benzeyen, Allah'ın dünya denilen büyük saatindeki yevm, sene, ömr-ü beşer, deverân-ı dünya, birbirine mukaddime olarak birbirinden haber veriyor, döner, işlerler. Geceden sonra sabahı, kıştan sonra baharı işledikleri gibi, mevtten sonra subh-u kıyamet o destgâhtan, o saat-i uzmâdan çıkacağını remzen haber veriyorlar."

Dur yahu. Hızlı gitme. Bu satırlar sana tanıdık gelmedi mi? Buna benzer birşey 9. Söz'de de geçiyordu: "Nasıl ki haftalık bir saatin saniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan milleri birbirine bakarlar, birbirinin misalidirler ve birbirinin hükmünü alırlar. Öyle de, Cenâb-ı Hakkın bir saat-i kübrâsı olan şu âlem-i dünyanın saniyesi hükmünde olan gece ve gündüz deveranı ve dakikaları sayan seneler ve saatleri sayan tabakat-ı ömr-ü insan ve günleri sayan edvâr-ı ömr-ü âlem birbirine bakarlar, birbirinin misalidirler ve birbirinin hükmündedirler ve birbirini hatırlatırlar." Aaaa! Gördün mü bak. 10. Söz ile 9. Söz birbirine nasıl bir yerden bağlandı. Vay be arkadaşım! Maşaallah. Meğer gözümüz kanuniyet okumalarına 9. Söz'de alıştırılmaya başlanmış. Ne üzerinden? Namaz vakitleri üzerinden. Saatin milleri misalinden. 9. Söz bize namaz vakitlerini birer kanun olarak okumayı öğretmiş. Sonra da 10. Söz bunun üstüne Rum sûresinin tefsirini bina etmiş. Yani biz birbiriyle alakasız şeyler okumuyormuşuz. Ya? Usûlünde birbirine bakan yüzleri-yöntemleri olan iki metinle muhatapmışız. Hatta biraz daha cesaretle diyebilirim ki ben: 9. Söz'de nükteler boyunca yapılan pratiğin Haşir Risalesi'ne hazırlık olmak gibi bir misyonu da var. Olabilir. Zira bence Bediüzzaman hiçbir eserine numaralarını/yerlerini boşyere vermiyor.

Şimdi "Ne alaka?" diyebilirsin. Lakin dokunmadan edemeyeceğim. Fussilet sûresinin 47. ayeti gibi ayetlerde de böyle bir yan yok mu sence? Kısa bir mealini alıntılayayım: "Kıyametin ne zaman kopacağına ilişkin bilgi Ona havale edilir. Meyveler tomurcuklarından ancak Onun bilgisi altında çıkar. Dişi ancak Onun bilgisi altında hamile kalır ve doğurur. Allah onlara 'Nerede bana ortak koştuklarınız?' diye seslendiği gün şöyle derler: 'Sana arzederiz ki içimizden onları gören hiçbir kimse yok.'" Evet. Kıyamet bir yıkım olduğu kadar doğumdur da. Dünyanın yıkımıdır. Doğrudur. Fakat ahiretin de doğumudur. Ve her doğum sancılı olur. Cenab-ı Hak da bu yıkım-doğum ilgisini 'tomurcuk' ve 'doğum' tecellileriyle hatırlatır. Hem de kıyametten yüreğimize gelen sıkleti alır. Evet. Tomurcuğun sıkıntısı meyvelenmek içindir. Annenin sancısı doğurmak içindir. Varlığın kıyametle yaşayacağı sarsıntı da bu kanunun en büyük tecellisi sayılamaz mı? Yani kıyamet de, tıpkı haşir gibi, varlıkta işlemekte olan bir kanun olarak görülemez mi? Burada da 'saatin milleri' gibi bir ilgi yok mu?

Arkadaşım, birşeyi daha Allahu'l-a'lem kaydıyla diyeyim, avuçlarında tutuver. İşte bu eşikten bakınca ayetin ahirindeki soru-cevap faslı bana ayrıca hikmetli geliyor. Hak Teala dünyadaki tecellileri ile kıyametin uyumunu gösterdikten sonra müşriklere kendi itikadları-amelleri ile evrenin uyumsuzluğunu böyle gösteriyor: Kıyamet koptu. Vehmettiğiniz şirk kanununun tecellisini-tamamlanmasını görüyor musunuz? Hakikati olduğunu sanrıladığınız şeyin eseri, göstergesi, işareti varlıkta bulunuyor mu? Cevapları argümanlarının ne kadar kof olduğunu da ortaya koyuyor aslında: "Sana arzederiz ki içimizden onları gören hiçbir kimse yok." Şimdi mü'minin imanının bir farkını da buradan derket arkadaşım: Bizim iman ettiğimiz herşeyin bu dünyada nümuneleri var. Eserleri var. İzleri var. İşaretleri var. Yansımaları var. Çünkü onlar herşeyi yaratan Allah'ın tevhid bütünlüğündeki kanunlarının parçaları. Aynı Esmaü'l-Hüsna'nın delilleri. Elhamdülillah. Bu yüzden bizim imanımız burhan üzerine yükseliyor. Kâfirlerin dalaletleri ise vehimden ibaret kalıyor. Eh, evet, bu yazı da bitti. Avucumdaki akçe artık senin de avucunda. Ama bak. Benimki de hâlâ duruyor. Bu da sonsuzluğa bir delil sayılmaz mı arkadaşım?

Modernistler ahirzaman hadislerinden neden hoşlanmaz?

Arkadaşım, Mucizat-ı Ahmediye Risalesi'ni okurken dikkatimi çeken birşey şu, vaktin varsa seninle de paylaşmak isterim. Özeti şöyle: Mürşidim, eserinin bidayetinde, 'Nükteli İşaret'lerin "Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâmın mu'cizâtı çok mütenevvidir!" diye başladığı 'Üçüncü'sünde çeşitleri tasnif ettikten sonra diyor ki: "İkinci kısım, istikbalde ihbar ettiği hâdiselerdir ki, Cenâb-ı Hakkın talimiyle o da haber vermiş, haber verdiği gibi doğru çıkmıştır. İşte biz de şu âhirki kısımdan başlayıp icmâlî bir fihriste göstereceğiz..." Sonra da 'Dördüncü'de 'haber verildiği gibi çıkan' gaybî hadislerden zikrediyor.

Allah ondan razı olsun. Benim kafamı kurcalayansa şu arkadaşım: Neden derse böyle bir sıralamayla başlanıyor? Neden başkası değil de onlar 'ilk' seçiliyor? Öyle ya: Mürşidim ism-i azâmını 'el-Hakîm' olarak haber veriyor. Elbette böyle bir ismin mazharının her işine hikmet tefekkürüyle bakmak gerekir. Yani ki 'İnce görmek' gerekir. Ben de hep buna muvaffak olmaya çalışıyorum. Fakat ondan önce: Haşir Risalesi'ne de bir misafir etmem gerekir seni. Evet. İlla uğramamız gerek. Yağma yok. Malumun: 10. Söz olan Haşir Risalesi Rûm sûresinin 50. ayetiyle başlar. Onun gölgesinde seyahat eder. İşte orada kısa bir mealiyle buyruluyor ki arkadaşım: "Şimdi Allah'ın rahmetinin eserlerine bak! Yeryüzünü ölümünden sonra nasıl diriltiyor? Şüphesiz ki O ölüleri elbette dirilticidir. Çünkü O herşeye hakkıyla gücü yetendir." Amenna.

Peki bu ayetin bize öğrettiği tefekkür açısı nedir? Haşir Risalesi neden bu ayetle başlamıştır? Ondan ne almıştır? Bu soruların cevabının da şurada saklı olduğunu düşünüyorum arkadaşım:

Doğrudur. Haşir gaybî bir hâdisedir. Burada değildir. Bugünde değildir. Fakat gaybî hadiselerin tamamı da 'gıyabımızda' değildir. Böyle düşünmek yanlıştır. Evet. Bediüzzaman'ın da Haşir Risalesi'nde talebelerini uyandırdığı sır budur: Haşir 'olay' değil 'kanun'dur. Her anda olmaktadır. Her mekanda olmaktadır. Her zamanda olmaktadır. Her baharda olmaktadır. Her bedende olmaktadır. Kıyametten sonraki haşir bu kanunun en ahirki ucudur sadece. Nasıl ki insan âlemin en sonuncu meyvesidir. Onun dirilişi de âlemin en ucundaki diriliştir. Lakin ne tek yaratılan odur ne de tek diriltilen onun neslidir. Kur'an'ın gözlüğüyle bakarsak âlemin her yerinde haşirler zaten hep olagelmektedir. Hayy ismi böyle de tecelli etmektedir. Bize düşen kendi haşrimizin de bu kanunun parçası olduğunu kavramaktır. Haricine çıkamayacağımızı anlamaktır. Bu boyuttaki şahitliğimizi diğer boyuttakinin vücuduna delil kılmaktır.

Tıpkı yerçekimi kanunu gibi. Nasıl? Bilim tarihçileri derler ki: Galileo yerçekimi kanununu öyle-böyle keşfettiğinde bunun bütün uzaya da uygulanabileceğini kavrayamamıştı. Newton ise aynı kanunun 'kütle sahibi olan herşey için geçerli olduğunu' keşfetti. Yani bu dünyadaki şahitliğini en uzaktakı yıldızları anlamak için de kullandı. Ve... Ve söyledikleri doğru çıktı. Dünyada havaya atılan şeyler yere düştüğü gibi Venüs'te de, Mars'ta da, hatta en uzaktaki bir yıldızda da yere düşüyordu. Elbette kendi yerine düşüyordu. Kendi kütlesine göre düşüyordu. Ama bu oluyordu. Süreç tekrarlanıyordu. Böylece Newton yerçekiminden 'kütle çekim yasasını' çıkardı. Belki birgün bir başkası da kütle çekim yasasından daha aşkın bir genişlik farkedecek? Ancak bu yazının konusu fizik değil. Fizik bizim için bir şahitlik. Bir örneklik. Newton'un dünyadaki şahitliğini daha geniş bir düzeye taşıması gibi biz de fizikteki şahitliğimizi daha aşkın bir yere götürmeye çalışıyoruz. Rûm sûresinin 50. ayeti de bize bunu öğütlüyor: Bahardaki şahitliğinizi daha üst bir düzeye taşıyın. 'Ölülerin dirilmesi kanununu' görün. Bu kanunun sadece kendi dünyanızda geçerli olmadığını anlayın. İşte o zaman haşre iman etmek hiç de güç gelmeyecek. Güç görenleriniz varsa tabii.

Haşir Risalesi'nin usûlü de bunun üzerinedir arkadaşım. İçindeki herbir bahiste ayetin öğrettiği şablon esas alınıp isimler değiştirilir. Hakikatler kısmının "Bâb-ı Hikmet ve Adalet olup ism-i Hakîm ve Âdilin cilvesidir..." türünden her girişi ayetteki 'rahmet' ve 'kudret'in yerine konulacakları söyler bize. Sonra da yerleştirilecekleri öğretir. Mesela: Artık gölgesinde gezilen 'Rahman' ve 'Kadîr' isimleri değil 'Hakîm' ve 'Âdil' adlarıdır. Hatta denilebilir ki: Yapabilecekler için ayetteki formülde "Lehü'l-esmaü'l-hüsna..." sırrı vardır. Esma değiştirildikçe yeni hakikatler açılır. Cenab-ı Hak bize de bu sırdan bahşeylesin. Âmin.

Fakat nerelere gittim? Asıl mevzudan uzaklaştım. 'Mucizat-ı Ahmediye' diyordum. "Neden öyle başlamış?" diye soruyordum. Koşarak geri döneyim. Çünkü zamanı geldi: Arkadaşım, Allahu'l-a'lem kaydıyla diyeyim, bana öyle geliyor ki: Aleyhissalatuvesselamın haber verdiği gibi çıkan hâdiseleri öğrenmek de mucizelere iman hususunda 'bizim şahitlik alanımıza giren' kısımdır. Ne yazık. Biz onun mübarek parmaklarından suların çağıldadığını görmedik-göremiyoruz. Kamer'in yarıldığına şahit olamadık-olamıyoruz. Duasıyla iyileşenleri bilemedik-bilemiyoruz. Zira, Ebubekir Sifil Hoca'nın da tabiriyle, 'yetim nesillerdeniz.' Yalnız varlığıyla bile kalplere hidayet olan vücudundan uzağız. Zamansal olarak uzağız. Mekansal olarak uzağız. Fakat gayba dair verdiği haberler o kadar da uzağımızda değil. Onların şahitliği dipdiri. Yaşıyoruz. Tarihsel süreçleri takibimizde bu mucizelerin varlığını daha yakınımızda hissediyoruz.

Sözgelimi: Eserde ilk nakledilen, Hasan radyallahu anhın 'iki orduyu barıştıracağını' haberini hatırladığımızda, bunun Muaviye radyallahu anh ile sulhlerinde gerçekleştiğini biliyoruz. Yani bir nevi, Rûm sûresinde bize öğretilen o formülde olduğu gibi, şahitliğimizdeki ucuyla şahit olamadıklarımızın da gerekliliğine/imkanına hükmediyoruz. Baharı gerektiren rahmetin haşri de gerektirmesi gibi. Baharı mümkün kılan kudretin haşri de mümkün kılması gibi. Onu yaratan kudretin/rahmetin bunu da yaratabileceğini anlıyoruz. Bir Newton da biz oluyoruz yani. Yasanın ucunu yakalamakla kilimin ilmeklerini çözebiliyoruz. Her yerde nakışının izlerini okuyabiliyoruz. Elhamdülillah. İlmeklerin sayısınca elhamdülillah.

Tam bu eşikte şuna da dokunmadan yazıyı bitirmeyeyim arkadaşım: Cemaleddin-i Afganî'den bu yana bütün modernistlerin 'ihbar-ı gayb' türünden hadislerle takık olmaları, hatta onlar içinde ahirzaman hâdiseleri hakkındakilerle ayrıca kavgalı bulunmaları, boşuna değil. Mesleklerinin muktezasını yapıyorlar. Neden böyle söyledim? Çünkü ahirzaman hadisleri ümmet-i Muhammediye aleyhissalatuvesselam için bir koruma kalkanı işlevi görüyor. Bir 'koruyucu hekimlik' vazifesi yapıyor. Herşeyi peşinden sürükleyen o sel zamanı geldiğinde, ki biz o selin içinde yaşamaktayız, bir yerlere tutunup kapılmamayı nasihat ediyor. Elbette bu hakikatli uyarılar da müslümanların topyekün modernleşmelerini(!) engelliyor.

Aksini arzulayanların da çanına ot tıkıyor. Onlar da kem arzuları gereğince rahatsız oluyorlar duyduklarından. Peygamber 'gelecekten haberdar edilemesin' istiyorlar. "Hem mucizeleri de olmasın! Mucizeleri olursa bu gaybî haberlerin yanlışlığına kimseyi inandıramayız. Kalkanlarını indirtemeyiz. Adaptasyonlarını sağlayamayız. Dinde reform falan yaptırmazlar. Zinhar inkâr edilmeli bunlar!" diyorlar. Peki biz ne diyoruz? Elbette ciğerlerimiz yettiğince haykırıyoruz ki: "Aleyhissalatuvesselamın ümmetine şefkatinin bir gereğidir ahirzaman hadisleri. Evet. Elhamdülillah. Beşiğinde 'Ümmetim!' diyen, vefatı hengamında ümmeti için endişelenen, elbette gidişiyle de bizi terketmez. Fırtınada pusulasız bırakmaz. Karanlıkta fenersiz komaz. Yani bunlar onun şefkatinin de bir isbatıdır bize. İlgisinin delilidir. Eh, arkadaşım, mutlaka öyle: Aleyhissalatuvesselamın şefkatini bilen ahirzaman hadislerini yadırgamaz. Hem şunu da diyeyim mi sana: Rahmet kanununu bilen hiçbir mucizeyi "Nasıl olabilir ki?" deyip uzağında tutmaz. Çünkü hiçlikten varlığa çağrılmamız dahi o rahmetin muktezasıyladır. Hiçten gelen daha neyi/nasıl yadırgar?

Zekeriya aleyhisselam susunca biz ne işittik?

Genelde maddelerin donarken hacimleri küçülür. Suyunkiyse aksine artar. Bu sayede göller/nehirler dipten değil üstten donarak sinelerindeki hayatı korurlar. Normalde bir 'yanıcı' ile 'yakıcı'nın biraraya gelişi yangına sebep olur. Ama Hidrojen ile Oksijenin hukuku başkadır. Kardeşlikleriyle 'söndürücü' suyun varlığına hizmet ederler. Esasında kainatta bulunan metallerin erime ısısı epeyce yüksektir. Sıvı olmaya çok sıcak bakmazlar. Pardon. Asıl ancak çok sıcakken (b)akarlar. Ama cıva bundan istisnadır. Böylece termometrelerimize güzelce bir hizmet eder.

Arkadaşım, hayret edersin, sanki her nerede bir kanun var yanıbaşında kardeşceğizi bir istisnası da vardır. Hatta o istisna öyle yerinde/gerekli bir istisnadır ki âkil olan şaşkınlıktan damağını şaklatır. En doğrusunu Allah bilir elbette. O varlığın bütününü gören 'ezel' makamının sahibidir. O makamda olmuş-olacak ayrımı yoktur. Hepsi bir 'Ol!' emrinin içindedir. Zamandan aşkındır. Biz, yani zamana mahkûm olanlar, kendi parçamızın rızkını kovalıyoruz. Mukayyet oluşumuz nedeniyle herşeyi sınırlarımıza buluyoruz. Bulandırıyoruz. Bunalıyoruz. Manzara, değil varolurken, yalnız gözlerimizde karışıyor. Karıştırıyoruz. Çünkü sığmıyor. Çünkü saramıyoruz.

Yarımlıklara 'şer' diyoruz. Tamamlananlara 'hayır' namını takıyoruz. Tamamına varıncaya kadar her 'hayır' gözümüzde 'şer' kalıyor. Bizi bu yanılgıdan ancak vahy-i ilahî kurtarıyor. Göremediğimiz bütünlüğün haberlerini veriyor. Çözemediğimiz yarımlıkları çözmeyi öğretiyor. Hikmetini bilince 'yaşananın şahitliğimizden ibaret olmadığını' sezinliyoruz. Böylece 'âlem-i şahadette' yani 'şahit olunanlar âleminde' yani 'parçalar âleminde' yaşayan bizler, bir lütf-i ilahî ile, parçalanmıyoruz. Parçalanan varsa 'ezel'in sahibinden gelen haberlere kulak tıkayanlardır.

Zekeriya aleyhisselamın sessizliğini düşün mesela. Kalbinin kulaklarında çın çın çınlasın. Hani Âl-i İmran sûresinin 40. ayetinde kısa bir mealiyle buyruluyor: "Zekeriyya: 'Rabbim!' dedi, 'bana ihtiyarlık gelip çattığına, üstelik karım da kısır olduğuna göre, benim nasıl oğlum olabilir?' Allah şöyle buyurdu: 'İşte böyledir; Allah dilediğini yapar.'" Ve 41. ayette şöylece ekleniyor:

"Zekeriyya: 'Rabbim! (Oğlum olacağına dair) bana bir alâmet göster' dedi. Allah buyurdu ki: 'Senin için alâmet; insanlara, üç gün, işaretten başka söz söylememendir. Ayrıca Rabbini çok an, sabah akşam tesbih et.'" Bazı müfessirler bu 'konuşamama'nın Zekeriya aleyhisselamın 'hiçbir fiziksel eksiği olmadığı halde bunu başaramaması' olduğunu söylüyorlar. Allahu'l-a'lem. Bana da bu mana sıcak görünüyor. Çünkü biliyorum. Mürşidim söylemişti. Bir kanunun kırılabileceğinin delili kırılan başka kanunlardır. Ne zaman bir 'sıradışılık'la tanışsak o bize bir/birçok 'istisnayı' tanıtır. Kardeşlerinden haber verir. Mucizelerin bir hikmeti de budur.

Hani, yine mürşidim, 'İsa aleyhisselamın babasız dünyaya gelmesi' konusunda şüphesi olanlara der: "Nusûs-u kat'iye ile Hazret-i İsâ aleyhisselâm pedersiz olduğu kat'iyyeti varken, tenâsüldeki bir kanunun muhâlefetini gayr-ı mümkün telâkki etmekle, vâhî te'vilât ile bu metin ve esaslı hakikati değiştirmeye teşebbüs edenlerin sözüne ehemmiyet verilmez ve ehemmiyete değmez. Çünkü, hiçbir kanun yoktur ki, şüzuzları ve nâdirleri bulunmasın ve hâricine çıkmış fertleri bulunmasın. Ve hiçbir kaide-i külliye yoktur ki hârika fertler ile tahsis edilmesin."

Bunun kainatta da birçok örneği vardır. Hatta, değil derinlikli okumalarla, ortaokul-lise seviyesindeki biyoloji bilgisiyle bir insan 'eşeysiz üreme' diye birşeyin varlığını bilir. Bitkilerde/hayvanlarda varolan nümunelerini tanır. Hatta bazen 'eşeyli' bazen 'eşeysiz' çoğalabilen canlıların varlığını yakinen biliriz. İşte bu tür misallerle Cenab-ı Hakkın verdiği ders açıktır: "Bu kanunu, bakınız, ne kadar kolay kırıyorum. Birçok örneğini görüyorsunuz. Bilimadamları bulup öğretiyorlar. O halde bu kanunu başka bir yerde daha kırabileceğimden neden şüphe ediyorsunuz? Neden İsa aleyhisselamı babasız yaratabileceğime şaşıyorsunuz?"

Bediüzzaman da sözünün devamında der: "Hem her baharda gözümüzle gördüğümüz, yüz bin envâın kısm-ı âzamı, hadsiz efradları, kanun-u tenâsül hâricinde—yaprakların yüzünde, taaffün etmiş maddelerde—o kanun hâricinde îcâd edilir. Acaba mebdeinde ve hattâ her senede bu kadar şâzlarla yırtılmış, zedelenmiş bir kanunu, bindokuzyüz senede bir ferdin şüzûzunu akla sığıştıramayan ve nusûs-u Kur'âniyeye karşı bir te'vîle yapışan bir akıl, kaç derece akılsızlık ettiğini kıyâs et."

İşte bence 'sapasağlam iken konuşamamak' da Zekeriya aleyhisselamla verilen bir derstir. Bir kanununu kırabilen Allah her kanununu kırabilir. Çünkü yalnızca bir kanunun kırılması bile 'hikmeti iktiza ettiğinde' kanunlarını iptal edebilecek bir Allah'ın varlığını öğretir. Demek, hâşâ, Allah kanunlarının esiri değildir. Mucib-i bizzat değildir. Allah'ın böyle bir Allah olduğunu anladıktan sonra sarsılmaz sandığımız yasaların ne engel olabilirliği vardır? Yoksa onların Allah'tan hariç, hâşâ, gücü mü vardır? Sırf yazılmış olmakla, cümle, yazarını kendisini değiştirmekten alıkoyabilir mi? Bu paragrafta belki yirmi kelimeyi değiştirdim. Ne engelledi? "İşte böyledir, Allah dilediğini yapar!" Sözde müessiriyetlerimiz de Allah'ı anlamaya kapı olur.

Mürşidim mezkûr metnin finalinde der: "O bedbahtların kanun-u tabiî tâbir ettiği şeyler, emr-i İlâhî ve irâde-i Rabbâniyenin küllî bir cilvesi olan âdetullah kanunlarıdır ki, Cenâb-ı Hak, o âdâtını bazı hikmet için değiştirir. Herşeyde ve her kanunda irâde ve ihtiyârının hükmettiğini gösterir. Hârikulâde bazı fertlerde hark-ı âdât eder."

Evet. Binler kere 'evet.' Kaideler ve onları bozan istisnalar sayısınca 'evet.' Her yasayı belirleyen yasa, her yasanın üstündeki yasa, her yasayı değiştirebilecek yasa, Cenab-ı Hakkın şe'n-i Rububiyetidir. Şânıdır. Esmaü'l-Hüsna'sıdır. Onun neyi/nasıl yaratacağını bizim çıkarımlarımız değil onun yaratış ahlakı belirler. İster Zekeriya aleyhisselamı sapasağlam iken susturur, ister kısır eşinden Yahya sahibi yapar, isterse de Meryem annemizi İsa aleyhisselama babasız kavuşturur. Arkadaşım, haddini bil, okumayı zor-bela başardığın küçüğün küçüğü parçalar üzerinden bütünün sahibine racon kesemezsin. Ancak vahyinde söylediğini alırsın. Çünkü o, bizim okuduğumuzdan çok, kendisinin haber verdiği gibidir. Elhamdülillah. Elbette.

Parçalarda boğulmak (9): Laakal onbeş günde bir parça olduğunu hatırla!

Yıllar önce bir yazı serisine başlamıştım: 'Parçalarda boğulmak'tı serinin ismi. Daldıkça daldım. Bitiremedim. Zaman geçtikçe de bu parça-bütün tefekkürünün yeni yeni renklerine uyanıyorum. Son aylarda da şu renge kafa patlatıyorum: FETÖ fitnesi üzerinden geliştireceğimiz bir tefekkürle cemaatlerin/tarikatlerin bağlı olması gereken bir yasa oluşturabilir miyiz? Bunu 'devlet yasası' şeklinde düşünmüyorum. Manevî anlamda, bir tür 'kardeşlik ahdi' gibi, üzerine ittifak edebileceğimiz bir metin olarak hayal ediyorum. Bir uyarı metni. Bir bağlılık bildirisi. Bir 'dikkat edilecekler' listesi.

Altında biraraya gelebileceğimiz düsturlar. Bazı maddeler geliyor aklıma. Üzerine bir işaret koyup geçiyorum. Çoğu zaten ehl-i sünnetin mizanlarından ibaret. Temel şeyler... Bunların bir kısmına da Risale-i Nur metinlerinde (özellikle İhlas Risalesi'nde) denk geliyorum. Mesela Mucizat-ı Kur'aniye Risalesi'nin ahirinde yeralan şu kısım:

"Meselâ, bir denizde, hesapsız cevherlerin aksâmıyla dolu bir definenin bulunduğunu farz edelim. Gavvas dalgıçlar, o definenin cevahirini aramak için dalıyorlar. Gözleri kapalı olduğundan, el yordamıyla anlarlar. Bir kısmının eline uzunca bir elmas geçer. O gavvas hükmeder ki, bütün hazine, uzun direk gibi bir elmastan ibarettir. Arkadaşlarından, başka cevahiri işittiği vakit hayal eder ki, o cevherler bulduğu elmasın tâbileridir, fusus ve nukuşlarıdır. Bir kısmının da kürevî bir yakut eline geçer. Başkası, murabba bir kehribar bulur, ve hâkezâ, herbiri eliyle gördüğü cevheri, o hazinenin aslı ve mu'zamı itikad edip, işittiklerini o hazinenin zevâid ve teferruatı zanneder. O vakit hakaikın muvazenesi bozulur. Tenasüp de gider. Çok hakikatin rengi değişir. Hakikatin hakikî rengini görmek için tevilâta ve tekellüfâta muztar kalır. Hattâ, bazan inkâr ve tâtile kadar giderler."

Bediüzzaman, Mevlana Celaleddin Hazretlerinin 'körlerin fili tarifi' hikayesine benzeyen bu temsili neden anlatıyor? Metnin öncesi maksadın ne olduğunu da söylüyor bize: "Evet, hakikat-i mutlaka, mukayyet enzar ile ihata edilmez. Kur'ân gibi bir nazar-ı küllî lâzım ki ihata etsin. Kur'ân'dan başka, çendan Kur'ân'dan da ders alıyorlar, fakat hakikat-i külliyenin, cüz'î zihniyle yalnız bir iki tarafını tamamen görür, onunla meşgul olur, onda hapsolur. Ya ifrat veya tefritle hakaikın muvazenesini ihlâl edip tenasübünü izale eder."

Maddelerden birisi bu olmalı gibi geliyor bana: Herkes elindekinin 'hazinenin ta kendisi olmadığını' bilmeli. Yolunun yollar içinden bir yol, mesleğinin meslekler içinde bir meslek olduğunu bilmeli. Aksi halde ne olur peki? Metnimiz cevaplıyor: "(...) herbiri eliyle gördüğü cevheri, o hazinenin aslı ve mu'zamı itikad edip, işittiklerini o hazinenin zevâid ve teferruatı zanneder. O vakit hakaikın muvazenesi bozulur. Tenasüp de gider." Tenasüp nedir? Tenasüb bağlı oluşun (intisabın) farkedilmesiyle gelen kardeşliktir. Tenasüp uyumdur. "Güya bir taksimü'l-a'mâl hükmünde, herbir kısmı hakikatin şecere-i uzmâsından yalnız bir iki dalına yapışıyor, yalnız onun meyvesiyle, yaprağıyla uğraşıyor. Başkasından ya haberi yok, yahut bakmıyor..."

Yaşayacağımız 'parça boğulmasından' bizi kurtaracak olan da budur: Daha yolun başında parça olduğumuzu itiraf etmek... Neden lazım bu? Belki şundan lazım: Ötekini inkar etmek 'ötekiliğin' farkında olmamaktır. Farkında olmadığınla bağlı da olamazsın. Bağlı olmadığınla uyumlu da olamazsın. Zira uyum farkındalığın ve bağlılık hissinin getirisidir. (Halay çekerken bile uyumlu kalabilmek için diğerlerinin ayaklarına bakmak ihtiyacı duyarsın.) Uyum ahengi doğurur. Ahenkse bütünü ve güzelliği.

Bizim önce şunu bir ant gibi, vird gibi, zikr gibi tekrar etmemiz gerekiyor: Allah Resulü aleyhissalatuvesselamdan sonra hiçbirimiz tastamamın mirasçısı olamayacağız. Onun 'bütüne ayna olabilir' varlığının aramızdan çekilmesiyle bütünün haberi de kesildi. Biz aklımızla/kalbimizle acze düştük. Bundan sonrası parçalar zamanıdır. Parçalar da parçalıklarını doğru bir şekilde icra edebilmek için bütün olmadıklarını kabul etmeye muhtaçtırlar. Cemaatlerin/tarikatlerin öncelikle bununla yüzleşmesi gerekiyor. Ve belki, müellifinin 'onbeş günde bir okunmalı' dediği İhlas Risalesi de, bizi, bu hakikatle yüzleşmeye çağırıyor.

Bu cemaat asabiyetlerinin/enaniyetlerinin oluşmasını engelleyecek yegane şeydir. Kendisini parça olarak görmeyen bütünlükler asabiyetlere, kendisini parça olarak görmeyen bireysellikler ise enaniyetlere sebep olurlar. Asabiyeti kardeşlikten ayıran en önemli nüans budur. Kardeşlik daha büyük bir parçayı gördüğünde ona dahil olmaya hazır bir bütünlüktür. Asabiyet kendisinden başka/büyük bir bütün kabul etmeyen parçacılıktır. Parçasının büyümesi adına bütünün sağlığına kasteden bir kanserdir. Biraz da bu yüzden, mürşidim, 'onbeş günde bir okunmalı' dediği İhlas Risalesi'nde bizi 'metbuiyete (kendisine tâbi olunmaya)' değil, 'tâbiiyete (başkasına tâbi olmaya)' çağırır:

"Bu mühim marazın merhemi ve ilâcı, 'El-hubbu fillâh' sırrıyla, tarik-i hakta gidenlere refakatle iftihar etmek; ve arkalarından gitmek; ve imamlık şerefini onlara bırakmak; ve o hak yolunda kim olursa olsun kendinden daha iyi olduğunun ihtimaliyle enâniyetinden vazgeçip ihlâsı kazanmak; ve ihlâsla bir dirhem amel, ihlâssız batmanlarla amellere râcih olduğunu bilmekle ve tâbiiyeti dahi, sebeb-i mes'uliyet ve hatarlı olan metbûiyete tercih etmekle o marazdan kurtulur ve ihlâsı kazanır, vazife-i uhreviyesini hakkıyla yapabilir."

İhlas, bütüne sahip olmayı değil, bütünde parça olmayı/detay kalmayı seçenlere gözkırpıyor. Ümmet bütünü içinde erimeye hazır parçalarsak ne mutlu bize! Değilsek, bugün FETÖ'yü vuran fırtına, yarın bizi de başka şekillerde sarsabilir: "İşte, hem şu sırdandır ki, bâtın-ı umura gidip, sünnet-i seniyyeye ittibâ etmeyerek, meşhudatına itimad ederek yarı yoldan dönen ve bir cemaatin riyasetine geçip bir fırka teşkil eden firak-ı dâllenin bütün imamları, hakaikın tenasübünü, muvazenesini muhafaza edemediğindendir ki, böyle bid'aya, dalâlete düşüp bir cemaat-i beşeriyeyi yanlış yola sevk etmişler. İşte bunların bütün aczleri, âyât-ı Kur'âniyenin i'câzını gösterir."

Neden herkes bu kadar Abdurrahman?

Bu konuya dair daha evvel de birşeyler karaladım, ama yine karalayayım: Tecrübe dediğimiz şey, insanın 'olay okumalarını' aşıp 'kanun okumaları' yaptığı düzlemde ortaya çıkar. Yoksa biz yaşla gelen bir kıdemden bahsetmiyoruz tercübeyi konuşurken. Fakat insanın yaşlanması, varlığının daha çok zamana yayılması, dolayısıyla daha çok mekana/olaya/harekete şahit olması ve bakışının bu olaylar ve mekanlar arasında kıyaslar yapabilecek bütüncüllüğe ulaşması açısından tecrübeye fırsat/katkı verebilir. Yaşın bu meselede elbette bir hakkı vardır, fakat 'hakkı verilirse' vardır. Eğer yaşının tüm imkanlarına rağmen bakışını bütüncülleştirememişse birisi, onun dilinden çıkanın tecrübe olduğu söylenemez. Yaşlılık bu anlamda tecrübî bilgiye imkan sağlar, ama onu garanti etmez.

Tecrübeye en yakın anlamda kullandığımız kelime 'denemek.' Birisini denediğiniz zaman, aslında onu 'tecrübe etmiş' oluyorsunuz. Eskiler öyle derlerdi, yeniler böyle diyorlar. Peki bu tercübe ediş veya deney bize ne tür bir bilgi veriyor sınadığımız hakkında? O kişinin, o tarz bir hadisede ne tür bir tepki verdiğini ve dolayısıyla 'hep vereceğini' öğrenmiş oluyorsunuz. "Seni denedim" veya "Seni tecrübe ettim" dediğinizde aslında kastettiğiniz "Senin kanununu çözdüm. Sen, böyle böyle birşey olduğunda şöyle yaparsın..." kanaatidir. Örneğin; dar gününüzde sizden uzak kalmayı tercih eden arkadaşınızın ne denli kaliteli(!) bir arkadaş olduğunu öğrenmiş olursunuz. Bu bir kanun bilgisidir. Ve o arkadaşla ilgili bundan sonraki tavır ve davranışlarınızı mutlaka etkiler.

Deney de aslında bu işe yarıyor. Deneyler yoluyla Allah'ın sünnetullahının kainatta nasıl cari olduğunu öğreniyoruz. Bilim bunu nesnelerin/sebeplerin tabiatı ve biraz ötesinde yalnızca 'tabiat' olarak okusa da, aslında bu bize Cenab-ı Hakkın sıfat ve şuunat bilgisini veriyor. Olaylardan yapılan bir tefekkür yalnızca esma düzeyinde marifet taşırken kalbimize (fiil, fail, failin fiille ilgili ismi), kanunlardan yapılan tefekkür Cenab-ı Hakkın 'sıfat derecesinde hep öyle yaptığını' ve 'şuunat derecesinde hep öyle yapmaktan bir lezzet-i kudsiye duyduğunu' anlamamızı sağlıyor. Bu nasıl bir bilgidir? Bu çok süper bir bilgidir. Bunu bildikten sonra insan kainatta daha rahat hareket eder. Çünkü kainat 'sağı solu belli olmayan şeyler dizisi' olarak korkutmaz onu. Sahibi olan Allah'ın 'öyle yapmayı tercih ettiği' bir sıfat ve şuunat yansımasıdır artık varlık. Allah hakkında bir marifet, eşyaya karşı da huzur duymamızı sağlar. Köpeğin sahibini iyi birisi olarak tanıyorsan, köpeğini üzerine salıp seni ısırtmasından endişe etmezsin.

Bediüzzaman'ın metinlerinde bu sıfat ve şuunat okumasının, en az esma okuması kadar vurgulandığını düşünüyorum. Hatta Bediüzzaman'ın esma tefekkürü yaptığını düşündüğümüz çoğu yerde o aslında hem esma, hem sıfat, hem şuunat okuması yapıyor. Bir yerde diyor mesela: "Ve hem bil ki, rahmâniyet, rahîmiyet, hakîmiyet, âdiliyet gibi tâbirler, Cenâb-ı Hakkın hem isim, hem fiil, hem sıfat, hem şe'nlerine işaret ederler." Yani sadece bir fiil ve fail bilgisi almazsın onlardan; aynı zamanda 'failin şanına dair' bir malumat da edinirsin.

Risale metinlerini, özellikle de Lahikaları okuyanlar bilirler; Bediüzzaman, talebelerini birbirlerine çok benzetir veya bedel sayar. Mesela Hulusi abi gibi kimi isimleri yeğeni Abdurrahman bedeline saydığı gibi, Refet abi gibi isimleri de Hulusi abinin bedeline sayar. Bazen daireye yeni giren bir talebesini 'ikinci bir falanca' diye anarak giden bir talebesinin (tabii mekansal bir gidişten bahsediyoruz) yerine koyar. Öyle sever. Bunu Risale-i Nur külliyatı içinde o kadar sık yapar ki, metinlere aşina olanlar için ayrıca izah etmeye ihtiyaç duymuyorum. Yalnız birkaç örnek metin paylaşayım:

"Hulûsi Bey, benim yegâne manevî evlâdım ve medar-ı tesellîm ve hakikî vârisim ve bir dehâ-yı nuranî sahibi olacağı muhtemel olan biraderzadem Abdurrahman'ın vefatından sonra, Hulûsi aynen yerine geçip o merhumdan beklediğim hizmeti, onun gibi ifâya başlamasıyla..."

"Sabri ise, fıtraten bende mevcut has bir nişan var; bütün gezdiğim yerde kimsede görmedim. Sabri'de aynı nişan-ı fıtrî var. Bütün talebelerim içinde, karabet-i nesliyeden daha ziyade bir karabet kendinde hissetmiş. Ve şu havâlide en az ümid ettiğim ve o da geç uyandığı halde en ileri gittiği bir işarettir ki, o da bir Hulûsi-i Sânîdir, müntehaptır."

"Aziz kardeşim Re'fet Bey, Senin mektubunu ve kitabını memnuniyetle aldım. Gayet sevdiğim bir talebem olan Hulûsi Beyin ruhunu sizde hissettim. Seni yeni değil, Hulûsi gibi eski bir talebe olarak kabul ettim."

Bediüzzaman'ın, metinlerinde üslûp derecesine varan bu kullanım hassasiyetini/âdetini, sathî bir bakışla, 'salt bir motivasyon aracı' olarak görebiliriz. Veyahut biraz daha ötesine gidip fikrimizle, bu talebeleri arasında çeşitli noktalardan benzerlikler gördüğünü ve bu benzerliklere atfen böylesi cümleler kurduğunu iddia edebiliriz. Bu ikisinin de payının 'hiç hükmünde' olduğunu düşünmüyorum. Fakat onlardan öte, önce Mesnevî-i Nuriye'nin Zühre Risalesi'nde, sonra Lem'aların 17. Lem'a'sında bize Cenab-ı Hakkın sıfat ve şuunatı hakkında haber verdiği birşey var Bediüzzaman'ın:

"Bil ki, ekseriyetle Fâtır-ı Hakîmin âdetidir: Ehemmiyetli ve kıymettar şeyleri aynıyla iade ediyor. Yani, ekser eşyanın misliyle tazelenmesi, mevsimlerin tebeddülünde, asırların değişmesinde o kıymettar, ehemmiyetli şeyleri aynıyla iade ediyor. Yevmî ve senevî ve asrî haşirlerin umumunda, şu kaide-i âdetullah ekseriyetle muttarid görünüyor."

Yani Cenab-ı Hakkın 'sıfat derecesinde hep öyle yaptığını' ve 'şuunat derecesinde hep öyle yapmaktan mesruriyet-i kudsiye duyduğunu' farkettiği bir âdeti var, Bediüzzaman'ın. "Cenab-ı Hak, ehemmiyetli ve kıymettar şeyleri aynıyla iade ediyor." Kışın aldığı çiçekleri baharda geri veriyor. Bir türün ölen fertlerinin yerine yenileri geliyor. İnsanlar binlerce yıldır ölüyorlar, ama insanlık bir türlü ölmüyor vs... Başka başka şekillerde bu aynıyla ve misliyle iade kanunları kainatta geçerli.

İşte bence Bediüzzaman'ın metinlerindeki bu küçük hassasiyetin/âdetin arkasında Cenab-ı Hakkın varlıkta gösterdiği büyük hassasiyetin/âdetin payı var. Cenab-ı Hakkın hep öyle yaptığını ve hep öyle yapmaktan mesruriyet-i kudsiye duyduğunu farkettiği için Bediüzzaman, giden talebelerinin hüznünü bu yeni gelenlerin gülen yüzleriyle bastırıyor. Onun onun yerine, bunun bunun yerine konduğunu, yani bedeli olduğunu; Allah'ın ehemmiyetli şeyleri geri vermemek üzere almadığını gördüğünden Hulusi'yi Abdurrahman'a, Sabri'yi veya Refet'i de Hulusi abiye benzetiyor.

Tecrübe derken bunu kastediyoruz aslında biz. Ve bence marifet-i ilahiye dediğimiz şey de en büyük tecrübedir. Böylesine kapsamlı ve genelgeçerli bir kanun okumasını ne fizik, ne kimya, ne biyoloji verebilir size. Çünkü "Hakikî hakaik-i eşya, esmâ-i İlâhiyedir. Mahiyet-i eşya ise, o hakaikin gölgeleridir." Şimdi, bu yazıda anlatmak istediğimi kırmadan/dökmeden anlatabildimse şu ayete yeniden bak: "Şimdi bak Allah’ın rahmet eserlerine: Yeryüzünü ölümünün ardından nasıl diriltiyor? Bunu yapan, elbette ölüleri de öylece diriltecektir; O herşeye hakkıyla kàdirdir.”

Neden Hrant Dink?

"Irkçılık, değer yargılarımızı ne kadar etkiler?" 1996 yapımı Öldürme Zamanı (A Time to Kill) filminin gündemimize soktuğu en sağlam soru buydu. Çok sayıda ünlü oyuncuyu kadrosunda barındıran film, savunma avukatının mahkemede yaptığı konuşma ile meşhurdu. Siyahi bir kız çocuğunun ırkçı beyazların saldırısına uğramasının ardından yaşananları aktaran filmde, Matthew McConaughey'in canlandırdığı avukat, küçük kızın başına gelenleri aktardıktan sonra, sözlerini şöyle sonlandırıyordu: "Şimdi o çocuğun beyaz bir kız çocuğu olduğunu düşünün."

Bediüzzaman'ın Kur'an kıssalarına bakışta vurguladığı birşey var: Onları sadece kıssa olarak görmemeyi, içlerinde küllî düsturların aramayı öğütlüyor sıklıkla. 20. Söz'de en açık ifadesini bulan bu hakikat, sair sözlerde de (özellikle Kur'an'daki tekraratın hikmetinin anlatıldığı yerlerde) vurgulanıyor. 20. Söz'deki şekliyse şöyle: "(...) bil ki, Kur'ân-ı Hakîm'de bâzı hâdisât-ı tarihiye sûretinde zikredilen cüz'î hâdiseler, küllî düsturların uçlarıdır."

Başka bir yerde bu küllî düsturların miktarını makam sayısınca da arttırıyor: "Demek tekerrür zannedilen, hakikatte tekerrür değildir. (...) o ayrı ayrı hikmetleri, nükteleri, gayeleri ifade eden tekrarlı kelamlar, yalnız ibarece, lafızca birbirine benzedikleri için tekrar zannedilir. Hatta kıssa-i Musa, çok meziyetleri ve hikmetleri müştemildir. Her makamda o makama münasip bir vecihle zikredilmesi, ayn-ı belagattir."

Yani kıssa-yı Musa hangi sûrede, hangi makamda geçiyorsa; oraya münasip bir küllî düsturu anlatıyor bizlere. Bir tane değil, çok tane. Kıssa aynı olsa da her yerde dersi farklı. (Burada parantez içi bir bilgi daha vereyim: Hz. Musa aleyhisselamın kıssası Kur'an'da en çok tekrar edilen kıssadır.)

Ben bu kıssa dersini ilk Kenan Demirtaş abiden aldığım için onun bir örneğini unutamam. Newton'un başına elma düşmesi hadisesiyle bu meseleyi izah eden Kenan abi, şöyle demişti o zamanlar: "Nasıl ki, Newton'un başına elma düşmesi, sadece bir elma düşmesinden ibaret değildir; yani kıssanın içini bilen hemen aklına yerçekimi kanununu getirir; öyle de Kur'an kıssaları da böyle küllî kanunların uçları hükmünde, her zaman ve her yerde geçerli dersleri saklarlar içlerinde."

Ben de Kur'an'a hep bu açıyla bakmaya çalışıyorum o dersten sonra. Bugünlerde okuduğum Müminûn sûresi de bana—belki sırf öyle baktığım için—bir güzel yüzünü daha gösterdi. Yine anlatılan kıssa-yı Musa'ydı. Kardeşi Harun'la, Firavun'a gittikten sonra, Firavun kavminin haklarında söyledikleri aktarılıyordu. Şöyle diyordu 47. ayeti: "Bu yüzden, 'Kavimleri bize köle iken, bizim gibi iki insana mı inanacağız?' dediler."

Daha önce de bu konu hakkında bir yazı yazdım. Okuyanlar bilirler. Hz. Musa ve Firavun'un kıssasında ırkçılık ve ulus-devlet zihin kodları bağlamında büyük dersler olduğunu düşünüyorum ben. Burada da duydukları hakikati reddeden bir kavmin, bunu reddediş gerekçesinin altı çiziliyor adeta: 'Kavimleri bize köle iken...' Adeta, muhatap oldukları mürşidlerin ait oldukları kavmin, o dönemde kendi kast sistemlerinde aşağıda olmasını, onların hakikatsizliklerine bir delil olarak anıyorlar. Ki bilirsiniz: O dönemde İsrailoğulları, Mısırlıların köleleri hükmünde alt bir sınıf idiler.

Ne ilginçtir ki; Hz. Resulullah aleyhissalatu vesselamın Mekke'de başlayan tebliği de şirk önderleri tarafından yine sırf bu gerekçelerle inkâr edilmişti. Velid gibi, Ebu Cehil gibi bazılarının, peygamberliğini reddetmedikleri, ancak kendilerine değil de Haşimoğulları'nın yetimine nübüvvetin gelmesini kaldıramadıklarını rivayet edilir.

Galiba kendini üst gören kavimlerin, milletlerin uğradığı imtihanlardan birisi de budur: Aşağıda gördükleri kavimlerin içinden çıkan mürşidlerle irşad edilme. Tarih boyunca görülmüştür ki, üst sınıflar(!) bu imtihanı aşmakta zorlanmışlardır. Çünkü, Ene Risalesi'ndeki ifadesiyle; "(...) nevin enâniyeti de bir asabiyet-i neviye ve milliye cihetiyle o enâniyete kuvvet verip, o ene, o enâniyet-i neviyeye istinat ederek, şeytan gibi, Sâni-i Zülcelâlin evâmirine karşı mübâreze eder." Sırf kendi milletinden olduğu için haksızı savunurken, yine kendi milletinden olmadığı için haklıyı haksız bulur. Hatta Allah'ı bile sırf kendi kavminin hakkını gözetmediğini düşündüğü için haksızlıkla suçlayabilir.

Şualar'daki mahkeme savunmalarında da Bediüzzaman, o zamanın Firavunları tarafından kimliği üzerinden geliştirilen benzeri iddiaları anar ve onlara cevaplar verir: "(...) bütün âsârıyla İslâmiyetin uhuvvetine ve Müslümanların birbirine muhabbetine çalışan (...) bir adam hakkında, sâbık vali resmî lisanla ihanet için propaganda yapmak ve dostlarını ürkütmek için 'O Kürttür, siz Türksünüz. O Şâfiîdir, siz Hanefîsiniz' deyip, herkesi ürkütüp ondan çekindirmeye çalışması (...) hangi kanun buna müsaade eder?"

Demek ki; başta sorduğumuz "Irkçılık, değer yargılarımızı ne kadar etkiler?" sorusu, aslında Kur'an'ın bize her zaman nefsimize sormamızı teklif ettiği ve cevabı "Evet, etkiler..." ise bununla mücadele etmemizi salık verdiği birşeydir. Ki, zikrettiğimiz sûrenin, aynı sayfadaki ilk ayeti şöyle der: "Hiçbir ümmet, kendi ecelinin önüne geçemez, onu geciktiremez de..." Yani insanlar gibi ümmetler de, milletler de ölümlüdür. Ölümün herkesi insan olmak zemininde eşitlediği bir dünyada, üstünlük hangi bulanık aklın iddiasıdır?

Belki bazılarına tuhaf bir bağlantı gibi gelebilir, ama yine Firavunane asabiyetlerin arttığı ve deşildiği bir dönemde, başka birisinin değil de Hrant Dink'in öldürülmesi bu noktada manidardır. Çünkü Hrant Dink, aynı zihniyet için sadece 'doğruyu söyleyen birisi' değil; aynı zamanda 'aşağı görülen bir milletten doğruyu söyleyen birisi'dir.

Hepimiz Türkiyeliyiz. Ve biliyoruz ki; bu topraklarda Ermeni demek, bir zamanlar bir hakaret etme şekli olarak kullanılırdı. (Belki bazıları için halen öyle.) Şimdi utanarak andığım bu hatıralar, Kur'an'a bakarken bazı bazı kurşun yemiş gibi sarsılmama neden oluyor. Biz bu kafada kalırsak, İsrailoğullarını aşağılayan kavm-i Firavun'dan ne farkımız olur? Matthew McConaughey'in o cümlesi, farklı versiyonlarıyla hepimiz için geçerli. Herkes elini kalbinin üzerine koysun ve kendi cümlesini düşünsün.